Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

Results found: 11

first rewind previous Page / 1 next fast forward last

Search results

help Sort By:

help Limit search:
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
1
Publication available in full text mode
Content available

Wyłom w antropocentryzmie i gatunkowizmie? Przemiany świadomości kulturowej na przykładzie relacji: człowiek – zwierzęce gatunki nie-ludzkie w drugiej połowie XIX wieku

100%
Sobieraj T.
Porównania
|
2021
|
vol. 29
|
issue 2
21-40
EN
The article contains an interpretation of selected Polish popular science and cultural texts published in the second half of the nineteenth century. All of them were devoted to the relationship: human – nonhuman animals and the status of the latter in human society. These texts – written by positivists and naturalists – show the changes which European cultural awareness has undergone. They consisted in a gradual abandonment of anthropocentric thinking and speciesism. All the authors protested against inflicting suffering and persecution of animals. Under the influence of Darwin and the development of 19th-century natural science, a breakthrough in the perception of the human condition and its relationship with animals took place. Although not without resistance and difficulties, animals began to be treated as living beings, susceptible to suffering, with a rich mental life. Many scientists and intellectuals began challenging the traditional view of the status of nonhuman animals dominated by anthropocentric stereotypes.
PL
Artykuł zawiera interpretację wybranych polskich tekstów popularnonaukowych i kulturalnych opublikowanych w drugiej połowie XIX wieku. Wszystkie były poświęcone relacjom: człowiek – zwierzęta nie-ludzkie oraz statusowi tych drugich w społeczeństwie ludzkim. Teksty te ukazują przemiany, jakim ulegała europejska świadomość kulturowa. Polegały one na stopniowym odrzuceniu myślenia antropocentrycznego oraz szowinizmu gatunkowego. Wszyscy autorzy protestowali przeciwko zadawaniu cierpienia i prześladowaniom zwierząt. Pod wpływem Darwina i rozwoju dziewiętnastowiecznego przyrodoznawstwa dokonywał się przełom w spojrzeniu na kondycję człowieka oraz jego związek ze zwierzętami. Choć nie bez oporów i trudności, zwierzęta zaczęto traktować jako żywe, podatne na cierpienia istnienia, które mają bogate życie psychiczne. Wielu uczonych i intelektualistów zaczęło kwestionować tradycyjny pogląd na status zwierząt nie-ludzkich, zdominowany przez antropocentryczne stereotypy.
2
Publication available in full text mode
Content available

Odcienie modernizmu. O lwowskiej krytyce literackiej przełomu XIX i XX w.

100%
Sobieraj T.
Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka
|
2015
|
issue 26
241-247
EN
This is a review of Lwowska krytyka literacka 1894-1914. Tendencje i problemy by Katarzyna Sadkowska, an attempted monograph of the most outstanding and most representative literary criticism phenomena observed in modernist Lvov at the end of the 19th and the beginning of the 20th century. The book offers a dominant interpretation strategy typical of the cultural history of literature, presenting the analysed texts in the context of diverse relations. The monograph focuses on the achievements of Ostap Ortwin, Karol Irzykowski, Stanisław Womela and Tadeusz Sobolewski. The author has reconstructed many formerly unknown segments of modernist literary criticism in Lvov.
3
Content available remote

Kulturowy model dziewietnastowiecznosci

100%
Sobieraj T.
Wiek XIX. Rocznik Towarzystwa Literackiego imienia Adama Mickiewicza
|
2008
|
vol. 1(43)
19-38
EN
The proposed 'nineteenth-century cultural model' (Polish: dziewietnastowiecznosc) should be understood as a peculiar 'ideal type', not actualised in any discursive practice (deduced from a heterogenic textual space), or, as a certain neo-Hegelian type, showing off what is essential, paradigmatic, or model in a given set or group of phenomena. In a quest for traces of manifestation of (a) 19th-century cultural awareness, the present article attempted at embracing ideas propagated by a few generations of creative artists as well as those reconstructed on an ex-post basis, resulting from a scholarly afterthought on modernity.
4
Publication available in full text mode
Content available

Stefan Żeromski. Tożsamości, poetyki, style odbioru

100%
Sobieraj T.
Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka
|
2016
|
issue 27
275-282
EN
This article is a review of the collective monograph Stefan Żeromski. Kim był? Kim jest? edited by Zdzisław Jerzy Adamczyk. The book contains thirty essays written by experts in their respective fields. Both Stefan Żeromski’s views and many aspects of his writings were here thoroughly examined. It is said that Żeromski, one of the most influential Polish writers at the end of the nineteenth and at the beginning of the twentieth century, strongly affected Polish culture. The contributors of the book undoubtedly proved the thesis.
5
Publication available in full text mode
Content available

Formacyjny charakter "Zarysu literatury polskiej z ostatnich lat szesnastu" Piotra Chmielowskiego

100%
Sobieraj T.
Świat Tekstów. Rocznik Słupski
|
2011
|
issue 9
73-82
EN
The article deals with" Zarys literatury polskiej z ostatnich lat szesnastu" ("Outline of Polish literature during the last sixteen years"), the famous book by Piotr Chmielowski, the most representative Polish literary critic of the Positivism epoch. It was published in 1881. The au-thor tried to delineate the Polish positivist movement that appeared after defeat of the Polish insurrection of 1863. "Zarys literatury polskie"j is a representative example of the positivist criti- cal discourse. Chmielowski succeeded in constructing a model of history of Polish literature in the second half of the 19th century. Both esthetic and ideological values promoted by the crit-ic were undoubtedly significant part of the positivist world-view.
6
Publication available in full text mode
Content available

Jeszcze o kwestii żydowskiej w Lalce Bolesława Prusa

100%
Sobieraj T.
Polonistyka. Innowacje
|
2021
|
issue 13
67-80
EN
The Doll, the most famous novel by Bolesław Prus, published in 1890, was concerned with many aspects of the Jewish question. The author portrayed a few phases in relations between Poles and Jews. The first phase was the short epoch of equality and fraternity before the January Uprising. Then came the period of the assimilation of Jews. Finally, Prus observed a growing process of hostility towards Jews. On the whole, anti-Semitic views were criticized by him both in The Doll, and in his journalism. Yet, on the other hand, it must be acknowledged that Prus was often inclined to perceive Jewry in stereotypical ways. The Doll presents an economic triumph of Jews over impractical and inept Poles. Anti-Semitic public feelings that were shown in the novel anticipated the Warsaw pogrom of Jews that took place at the end of 1881.
PL
W swojej najwybitniejszej powieści, Lalce, Bolesław Prus poruszył wiele aspektów tzw. kwestii żydow-skiej. Pisarz ukazał kilka faz w rozwoju stosunków polsko-żydowskich. Pierwsza to faza braterskiej równości sprzed powstania styczniowego. Następnie zdarzył się okres asymilacji Żydów. Na końcu Prus przedstawił narastającą wrogość wobec Żydów. Ogólnie rzecz ujmując, pisarz krytykował antysemityzm zarówno w Lalce, jak i w swojej twórczości publicystycznej. Z drugiej jednak strony przyznać trzeba, że Prus często postrzegał Żydów w sposób stereotypowy. Lalka ukazuje ekonomiczny triumf Zydów nad niepraktycznymi i nieudolnymi Polakami. Ukazane w powieści nastroje antysemickie zwiastowały warszawski pogrom Żydów z końca 1881 roku.
7

Czy “sprzeciw wobec władzy daltonizmu naturalistycznego”? O metafizycznych i metaepistemologicznych poglądach Stanisława Brzozowskiego

100%
Sobieraj T.
Kwartalnik Filozoficzny
|
2010
|
vol. 38
|
issue 3
109-132
EN
The article is an analysis of the metaphysical and meta-epistemological views of Stanislaw Brzozowski (1878-1911), considered to be the greatest Polish critic of the Young Poland epoch. Brzozowski’s thought exemplified the anti-positivistic turn of Polish culture, initiated in the 80’s and 90’s of the 19th century. In his works, such as Kultura i życie (Culture and Life, 1907) and Idee (Ideas, 1910), the Polish thinker refuted theories of metaphysical realism and naturalistic evolutionism, and argued that one cannot separate human thought from life as an objective, biological process. Although Brzozowski temporarily supported the meta-epistemological thesis of empiriocriticism (he claimed that truth is strictly determined by the biological factors of human nature and therefore cannot be grounded in the correspondence theory of agreement between judgments and an objective reality), in the end he took up different views connected with the transcendental idealism of Kant and Fichte. Brzozowski’s original idea was his famous philosophy of work, which claimed that an objective world does not exist because it is created by an active human subject. In other words, the Polish critic subscribed to the view that the reality is just a dynamic process. This metaphysical hypothesis was obviously opposed to realism and essentialism.
8
Publication available in full text mode
Content available

O dynamice i opozycjach XIX-wiecznej kultury

100%
Sobieraj T.
Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka
|
2021
|
issue 40
279-292
EN
Sabina Brzozowska’s monograph consists of a coherent collection of comparative and historical and literary studies of various artistic and ideological aspects found in selected works of Polish and European modernism. The author focuses on the dramas by Stanisław Wyspiański, Stanisław Przybyszewski, Tadeusz Rittner, Tadeusz Miciński and on the prose by Wacław Berent, Miciński and Thomas Mann. The interpretations of the works included in the monograph show a common area of European nineteenth-century culture, especially of the modernist period. Brzozowska’s reading experience focused on uncovering the intertextual and comparative relationships between, for instance, Wyspiański’s Wesele (The Wedding) and Mann’s Buddenbrooks, Berent’s Ozimina (Snow Crop) and Czarodziejska Góra (The Magic Mountain), Rittner and Ibsen. High art literature of the modernist period found its counterpoint in popular culture, including the new media. The author reconstructed this development dynamic of modernist culture in multiple versions.
9
Publication available in full text mode
Content available

Struktury w sieciach znaków. O próbie rekonstrukcji poetyki (kulturowej) poezji okresu pozytywizmu

100%
Sobieraj T.
Forum Poetyki
|
2017
|
issue 7
104-109
EN
The subject of the review is Tadeusz Budrewicz’s monograph entitled Wierszobranie (druga połowa XIX wieku) (Verse Selection [Second Half of the Nineteenth Century], Kraków 2016), which constitutes an example of cultural interpretation of literary history, oriented toward (re)constructing the poetics of Polish late nineteenth-century poetry. Budrewicz brings together several exegetic strategies, successfully applying the statistical method and certain categories of geopoetics. Poetry here appears as a dynamic formation of artistic conventions, functioning in many external contexts and stimulated by various literary currents (including the popular current). A complex ethnocultural image emerges from Budrewicz’s book, in which the variety of conceptual threads that co-created Polish cultural consciousness in the second half of the nineteenth century become woven together.
PL
Przedmiotem recenzji jest monografia Tadeusza Budrewicza pt. Wierszobranie (druga połowa XIX wieku) (Kraków 2016), stanowiąca przykład kulturowej interpretacji historycznoliterackiej, zorientowanej na (re)konstrukcję poetyk polskiej poezji drugiej połowy XIX wieku. Autor połączył kilka strategii egzegetycznych, udanie stosując metodę statystyczną oraz pewne kategorie geopoetyki. Poezja jawi się tu jako dynamiczny układ konwencji artystycznych, funkcjonujący w wielu kontekstach zewnętrznych i stymulowany przez różne obiegi literackie (w tym: obieg popularny). Z książki Budrewicza wyłania się złożony obraz etnokulturowy, w którym splatają się różnorodne wątki ideowe współtworzące polską świadomość kulturową drugiej połowy XIX wieku.
10
Publication available in full text mode
Content available

Realizm „krytyczny” i empatyczny. Modernistyczne projekty pisarskie (Prusa i innych)

100%
Sobieraj T.
Forum Poetyki
|
2019
|
issue 15-16
110-117
EN
The review concerns Ewa Paczoska’s book Lekcja uważności. Moderniści i realism (Warsaw 2018), which is an innovative attempts at interpreting the new model of realism in the Polish and foreign prose from the turn of the 20th century, which constitutes an important stadium in the history of modern culture and literature. Paczoska’ offers an insightful presentation of the change processes which affected the understanding of reality and the ways of its textual (re)construction in the (early) modernist novel. According to Paczoska, criticism and empathy defined the cognitive and creative strategies of contemporary authors. Paczoska’s analysis focus mostly on the works of Bolesław Prus, Henry James and Virginia Woolf – authors whose work and poetic awareness paved the way for the development of the 20th-century modernist novel.
PL
Recenzja dotyczy monografii Ewy Paczoskiej Lekcja uważności. Moderniści i realizm (Warszawa 2018), która stanowi nowatorską próbę interpretacji nowego modelu realizmu w polskiej i obcej prozie przełomu XIX i XX wieku, stanowiącej ważne stadium w rozwoju kultury i literatury nowoczesnej. Autorka wnikliwie przedstawiła proces zmian, jakim podlegało w powieści (wczesno)modernistycznej rozumienie rzeczywistości oraz sposobów jej (re)konstruowania w tekście. Krytycyzm i empatia wyznaczały – zdaniem Paczoskiej – strategie poznawcze i twórcze ówczesnych powieściopisarzy. Głównymi bohaterami rozprawy są Bolesław Prus, Henry James i Virginia Woolf, autorzy, których zarówno twórczość, jak i świadomość poetologiczna torowały drogi rozwoju powieści modernistycznej w XX wieku.
11
Publication available in full text mode
Content available

Wczesna dramaturgia Stefana Żeromskiego w świetle jego fascynacji teatrem

100%
Sobieraj T.
Pamiętnik Teatralny
|
2016
|
vol. 65
|
issue 1/2
173-193
EN
This article offers a context-bound interpretation of two early dramas written by Stefan Żeromski, i.e. Grzech (The Sin) and Dramatu akt pierwszy (A Drama’s First Act), which remained unpublished and were never staged during his lifetime. The texts were only discovered in 1945 and 1959, respectively. Żeromski had been fascinated with theatre throughout his life, which is evident, for example, in his unfinished essay Pochwała sztuki teatru (‘Apology for the Art of Theatre,’ 1924) or in his answer to the survey prepared by Przegląd Warszawski about the Narodowy Theatre in Warsaw, reopening at the time. His views are reminiscent of ideas propounded by the founder of the national stage, Wojciech Bogusławski, as well as of all the views formulated throughout the 19th century that emphasised the social and patriotic mission of Polish theatre. The artistic imagination of the writer had been shaped by the conventions of 19th-century theatre, based on stage illusion, the principle of psychological verisimilitude and requirements of natural acting expression. By professing the primacy of declamation and poetic word in theatre, Żeromski sided with literary theories of drama. Grzech and Dramatu akt pierwszy (which remained unfinished) both exhibit the author’s knack for dramaturgy. They both combined novelty as to subject matter and treatment of social problems with some conventions of 19th-century drama and theatre. The first ever production of Grzech, supplied with a new ending written by Leon Kruczkowski, put on in 1950 is an interesting episode in the history of Polish theatre life in the middle of the 20th century, bearing testimony to its ideological and political limitations.
PL
Artykuł prezentuje kontekstową interpretację dwóch wczesnych dramatów Stefana Żeromskiego, Grzech i Dramatu akt pierwszy, niepublikowanych i niewystawianych za życia pisarza i odkrytych dopiero w 1945 i 1959 roku. Żeromski przez całe życie fascynował się teatrem, czego wyrazem może być na przykład jego nieukończony esej "Pochwała sztuki teatru" z 1924 roku lub odpowiedź na ankietę przygotowaną przez "Przegląd Warszawski" dotyczącą Teatru Narodowego w Warszawie, który wtedy ponownie otwierał swoje podwoje. Jego poglądy są bliskie ideom głoszonym przez twórcę narodowej sceny, Wojciecha Bogusławskiego, a także wszystkim  formułowanym w XIX wieku poglądom, które podkreślały społeczną i patriotyczną misję polskiego teatru. Artystyczna wyobraźnia pisarza kształtowała się na podstawie konwencji teatru XIX wieku, opartego na iluzji scenicznej, zasadzie psychologicznej wiarygodności i wymaganiach naturalnego wyrazu aktorskiego. Głosząc pierwszeństwo deklamacji i słowa poetyckiego w teatrze, Żeromski opowiadał się za literackimi teoriami dramatu. Grzech i Dramatu akt pierwszy (który pozostał nieukończony) to dowód zdolności dramaturgicznych autora. W obu tekstach jego nowatorskie podejście do tematyki i problemów społecznych łączy się z konwencjami dramatu i teatru XIX wieku. Pierwsza inscenizacja Grzechu z nowym zakończeniem napisanym przez Leona Kruczkowskiego w 1950 roku stanowi interesujący epizod w historii polskiego życia teatralnego w połowie XX wieku, świadczący o ówczesnych ograniczeniach ideologicznych i politycznych.
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.