Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

Results found: 8

first rewind previous Page / 1 next fast forward last

Search results

help Sort By:

help Limit search:
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
1
Publication available in full text mode
Content available

Działalność organizacyjna i społeczna ziemianina Franciszka Łubieńskiego

100%
Płonka M.
Res Gestae. Czasopismo Historyczne
|
2022
|
vol. 14
58-75
EN
Franciszek Marian Adam Łubieński (1859–1915) appeared in the land of Stryszów in 1886, after marrying Rozalia née Gorczyńska. He subsequently changed the image of a landowner living in the local manor house, which developed over the centuries in the eyes of Stryszów citizens. Łubieński abandoned his university career, devoting himself to his family and rural community, for which he tried to build a new school building, initiated the establishment of Kółko Rolnicze (Agricultural Circle), and provided new jobs. His commitment and pro-social activities were shared by his wife Rozalia, and with time also each of their children. From 1886, the manor house in Stryszów was a meeting place for the owners of the village with peasants, who increasingly being invited there as members of local theater, women’s and Catholic communities.
2
Publication available in full text mode
Content available

Nowy Zebrzydów – przykład miasta kalwaryjnego położonego w cieniu symbolicznego Miasta Świętego

100%
Płonka M.
TECHNE. Seria Nowa
|
2022
|
issue 9
201-218
EN
Among all types of modern Polish cities, the settlements lying in the shadow of the Calvary complexes were collectively called Calvary towns. The oldest example included in this group – Zebrzydow aka Nowy Zebrzydow (today Kalwaria Zebrzydowska) - was a private town, providing a base for a much larger symbolic city, which was Jerusalem copied after Christian van Adrichem’s treatise, in the lands of Lanckorona and Barwałd eldership. The construction of the Polish Holy Land, however, violated the existing rules for the location of cities. Already in the first years of erecting the chapels, huge problem arose, because Mikołaj Zebrzydowski gave the best lands of peasants from the surrounding royal lands – Stronie and Leśnica to the construction of the complex. Due to hunger, the peasants were forced to migrate, e.g. to Zebrzydow, where they soon formed the middle class. With their appearance in the city, the cultivation of land was instilled in the city, which, apart from trading devotional items and serving pilgrims, constituted the main income of the townspeople. In addition, the city located by Mikołaj, and later by his son Jan, was to be “worthy” of the Holy City. Therefore, it was forbidden to graze livestock in the area of Jerusalem, it was ordered to properly celebrate church ceremonies in the city, and Jews and heretics were forbidden to settle there. The aim of the article is to clarify the definition of a Calvary town on the example of Zebrzydow, additionally taking into account, inter alia, the ideological importance of this type of center as a purely Catholic city.
PL
Pośród wszystkich typów nowożytnych miast polskich osady leżące w cieniu kompleksów kalwaryjnych zostały nazwane zbiorczo miasteczkami kalwaryjnymi. Zaliczany do tej grupy najstarszy przykład – Zebrzydów vel Nowy Zebrzydów (ob. Kalwaria Zebrzydowska) – był miastem prywatnym, stanowiącym zaplecze dla znacznie większego od siebie miasta symbolicznego, którym była skopiowana na ziemiach starostwa lanckorońskiego i barwałdzkiego za traktatem Christiana van Adrichema Jerozolima. Budowa polskiej Ziemi Świętej naruszyła jednak dotychczasowe zasady lokacji miast. Już w pierwszych latach wznoszenia kaplic pojawił się ogromny problem, ponieważ pod budowę kompleksu Mikołaj Zebrzydowski oddał najlepsze ziemie chłopów z okolicznych królewszczyzn – Stronia i Leśnicy. W związku z głodem chłopi zmuszeni byli do przymusowej migracji, m.in. do Zebrzydowa, w którym niedługo potem tworzyli stan mieszczański. Wraz z ich pojawieniem się w mieście zaszczepiono kulturę uprawiania ziemi, która obok handlu dewocjonaliami i obsługi pielgrzymów stanowiła główny dochód mieszczan. Do tego lokowane przez Mikołaja, a później jego syna Jana miasto miało być „godne” Miasta Świętego. Zabroniono więc wypasu zwierząt hodowlanych w obszarze Jerozolimy, nakazano należycie święcić w mieście uroczystości kościelne, a także zakazano osiedlania się tu Żydom oraz heretykom. Celem artykułu jest doprecyzowanie definicji miasteczka kalwaryjnego na przykładzie Zebrzydowa, uwzględniając dodatkowo m.in. ideowe znaczenie tego typu ośrodka jako miasta czysto katolickiego.
3
Publication available in full text mode
Content available

Portrayals of Mikołaj Zebrzydowski’s in Literature and Art

100%
Płonka M.
Folia Historica Cracoviensia
|
2020
|
vol. 26
|
issue 2
39-68
PL
Wraz z pierwszymi XIX-wiecznymi literackimi wizjami J.U. Niemcewicza zaczęła odżywać narracja o M. Zebrzydowskim jako pełnym pychy magnacie, który kierując się prywatnymi ambicjami przyczynił się do klęski Polski. Do głosu doszli wówczas także przeciwnicy takiego sposobu przedstawiania Zebrzydowskiego. W rezultacie wzrosło zainteresowanie Mikołajem Zebrzydowskim jako osobą nie do końca poznaną, której postawę zaczęto na nowo interpretować, czasem czytając jej bunt przez pryzmat współczesnych sobie wydarzeń. Mimo dużego zainteresowania Zebrzydowskim w drugiej połowie XIX wieku, nie znaleziono odpowiedzi na nurtujące wszystkich pytanie dotyczące oceny postawy Mikołaja Zebrzydowskiego. W związku z 400. rocznicą śmierci Mikołaja Zebrzydowskiego autor przeanalizował sposoby przedstawiania go, począwszy od tych, które powstały za lat jego życia po XIX wieczne, poszukując odpowiedzi na temat przyczyny występowania dwóch tak skrajnych sposobów przedstawiania magnata z Zebrzydowic. Autor połączył wyobrażenia plastyczne z literackimi, ponieważ informacje w nich zawarte wzajemnie się uzupełniają, umożliwiając m.in. na ustalenie fizjonomii Zebrzydowskiego.
EN
Together with first 19th century literary visions by J.U. Niemcewicz, there appeared an image of M. Zebrzydowski as a proud magnate who, driven by private interest, contributed to Poland’s downfall. Opponents of such portrayals of Zebrzydowski also took the opportunity to voice their opinions in that period. As a result, interest in Mikołaj Zebrzydowski as a partly mysterious figure grew, and his attitude was re-interpreted, sometimes looking at his rebellion from the perspective of contemporary events. In spite of the keen interest in Zebrzydowski in the second half of the 19th century, no answer was found to the commonly asked question of his attitude. In connection with the 400th anniversary of Mikołaj Zebrzydowski’s death, the author analyzed the portrayals of Zebrzydowski, starting with those created during his life to the 19th-century works, in an attempt to determine the reason for the extreme ways in which the magnate of Zebrzydowice was portrayed. Visual images are juxtaposed with literary descriptions, since information contained in these sources is complimentary (e.g. we may ascertain Zebrzydowski’s appearance).
4
Publication available in full text mode
Content available

Dwory w obrębie wójtostwa Mikołaj w 1721 r.

100%
Płonka M.
Wadoviana. Przegląd historyczno-kulturalny
|
2023
|
issue 26
132-149
PL
Dwór "Mikołaj" wraz z ostatnimi zabudowaniami gospodarczymi jest pozostałością po rozległym majątku wójtostwa, którego nazwa sięga XVII w. Tymczasem na terenie majątku wójtostwa wadowickiego znajdowały się dwa dwory, które zostały opisane w inwentarzu tego majątku w 1721 r. Tym samym analizowane źródło stanowi jeden z nielicznych dowodów pozwalających na zbadanie przeszłości i wyglądu do dworów drewnianych w okolicy Wadowic. W artykule autor przedstawił wygląd obu dworów i porównał je z XVIII-wiecznym wyglądem okolicznych dworów szlacheckich, aby w sposób syntetyczny scharakteryzować dwory i rezydencje szlacheckie pod Wadowicami w XVIII w.
EN
Mikołaj manor house, together with the last farm buildings, is a remnant of an extensive mayor’s estate, whose name dates back to the 17th century. Meanwhile, within the estate of the Wadowice mayor, there were two manors, which were described in the inventory of this estate in 1721. Thus, the analyzed source is one of the few pieces of evidence for researching the past and appearance of wooden manors around the city of Wadowice. In the article, the author presented the appearance of both manors and compared them with the 18th-century appearance of the surrounding noble manors, in order to provide a synthetic characterization of the manors and noble residences near Wadowice in the 18th century.
5
Publication available in full text mode
Content available

Majątek ziemski w Stryszowie w 1786 r.

100%
Płonka M.
Wadoviana. Przegląd historyczno-kulturalny
|
2022
|
issue 25
113-132
EN
The estate in Stryszów covered the central part of the village, stretching from the border with Marcówka to the borderline with Barwałd. Due to changes in the 20th century, especially the parcelling after World War II, its appearance and the sense of the private village of Stryszów were completely blurred. In 1786, this locality belonged to Piotr Dembiński. Unfortunately, both his person and the layout and characteristics of the estate are known only from single sources. Therefore, the author undertook an analysis of the description of the estates of the Stryszów dominion from 1786, noting in it not only the potential for the reconstruction of the rural layout, but also the cultivation culture just before the agrarian changes introduced by Julian Gorczyński and Franciszek Łubieński. The article has become a form of recording some Old Polish names of their roles or fields in Stryszów, which have partially survived and now function as Stryszów hamlets.
6
Publication available in full text mode
Content available

Jan Jerzyczek – a resident painter of the Calvary complex in Kalwaria Zebrzydowska

100%
Płonka M.
Folia Historica Cracoviensia
|
2021
|
vol. 27
|
issue 1
55-84
PL
Twórczość stałego malarza klasztornego Jana Jerzyczka (1788-1842) jest paradoksalna, bo jego umiejętności warsztatowe i praktyka malarska zostały zaliczone do kręgu sztuki ludowej, mimo iż sam artysta kopiował obrazy XVII-wieczne i malował na podstawie XVI-wiecznych grafik antwerpskich oraz własnego doświadczania misteriów kalwaryjskich. Monografiści kompleksu w Kalwarii zaledwie wspomnieli o Jerzyczku, ale bez podawania kontekstu historycznego, gospodarczego i politycznego pracy stałego malarza klasztornego na początku XIX wieku, przez co nie dostrzegli fenomenu malarstwa Jana w czasie występujących wówczas zmian. Celem artykułu jest uporządkowanie wiedzy na temat działalności Jerzyczka w Kalwarii i jego twórczości, za pomocą której można ustalić ikonografię pierwotnych kalwaryjskich obrazów-scenografii, usuniętych w ramach pierwszej kompleksowej „konserwacji” polskiej Jerozolimy za o. Gaudentego Thynella OFM. Jednocześnie dostrzeżenie malarstwa Jerzyczka pozwala zwrócić uwagę na pojmowanie sztuk plastycznych (gł. malarstwa) w Kalwarii w pierwszej połowie XIX wieku jako zamiennika wycofanych po 1772 roku scen misterium, których praktykowanie (zdaniem władz austriackich) nie licowało z powagą nabożeństwa. Paradoksalność twórczości Jerzyczka polegała również na tym, że znacznie lepiej malował obrazy inspirowane własnym uczestnictwem w misteriach kalwaryjskich, bo górę nad grafikami brało wówczas osobiste doświadczenie.
EN
The art of resident monastic painter Jan Jerzyczek (1788-1842) is paradoxical, as his technical skills and painting technique were categories as folk art even though the artist himself copied 17th century work and his paintings are based on 16th century Antwerpian engravings as well as his own experience of the Calvary’ mystery plays. Authors of monographs on the Calvary complex barely mention Jerzyczek, yet even without providing a historical, economic, and political context of the job of a resident monastic painter in the early 19th century, due to which they fail to notice the phenomenon of Jan’s paintings in the course the changes that were in progress at that time. The aim of this article is to organise knowledge on Jerzyczek’s activity and work in the Calvary, which would serve as the basis for determining the iconography of original Calvary scenery and images which were removed in the course of the first comprehensive ‘maintenance’ of the Polish Jerusalem under the supervision of Gaudenty Thynell OFM. At the same time, a closer look at Jerzyczek’s paintings allows us to perceive the visual arts (mainly painting) in the Calvary in the first half of the 19th century as a replacement for the mystery play scenes removed after 1772, the observance of which (according to Austrian authorities) was incompatible with the solemnity of the service. Jerzyczek’s art is also paradoxical in that he was much better at painting pictures inspired by his own participation in Calvary mystery plays when personal experience prevailed over his printed influences.
7
Publication available in full text mode
Content available

Kościół z Zakrzowa – translokowany na Harendę przykład sakralnej drewnianej architektury dawnego dekanatu zatorskiego

100%
Płonka M.
Res Gestae. Czasopismo Historyczne
|
2024
|
vol. 18
47-74
EN
Church of St. Anny was built between 1708 and 1719 as a single-nave, with a narrower and lower presbytery, which was closed on three sides. At present, it is a testimony to the Beskid wooden sacral architecture, despite its current location in Podhale. The temple was erected using the larch tree, ubiquitous in the forests of Zakrzów and Stryszów, in a log construction, embedding the entire building on a stone foundation. Taking into account both the growing interest in wooden construction in the Beskids, e.g. as a result of the establishment of the Beskidzkie Muzeum Rozrozosza, as well as the conservation works undertaken at the church in question, an article was written whose author aimed to broaden the knowledge about the past of the former temple from Zakrzów. In individual paragraphs, the history of the wooden church of St. Anny, its architecture and furnishings, as well as the social understanding of the church, which during the efforts to obtain a separate parish was considered an "ancient parish church", and after the construction of a new one, it stood empty and dilapidated.
PL
Kościół św. Anny został wzniesiony między 1708 a 1719 rokiem jako jednonawowy, z węższym i niższym prezbiterium, które zamknięto trójbocznie. Stanowi po chwilę obecną świadectwo beskidzkiej drewnianej architektury sakralnej, mimo jego obecnej lokalizacji na Podhalu. Świątynię postawiono przy użyciu wszechobecnego w lasach Zakrzowa i Stryszowa drzewa modrzewiowego, w konstrukcji zrębowej, osadzając całą budowlę na kamiennej podmurówce. Biorąc pod uwagę zarówno rosnące zainteresowanie beskidzkim budownictwem drewnianym, m. in. wskutek powołania do istnienia Beskidzkiego Muzeum Rozporoszonego, jak i podejmowane przy omawianym kościele prace konserwatorskie, powstał artykuł, którego autor postawił sobie za cel poszerzenie stanu wiedzy na temat przeszłości dawnej świątyni z Zakrzowa. W poszczególnych akapitach została omówiona pokrótce historia drewnianej świątyni św. Anny, jej architektura i wyposażenie oraz społeczne pojmowanie kościółka, który podczas starania o osobną parafię był uznawany za „starożytną świątynię parafialną”, a po wybudowaniu nowej stał pusty i niszczał.
8
Publication available in full text mode
Content available

“Coveting the Manor” - the feud between Father Józef Dembiński and Krystyna Wilkońska née Dembińska in 1758-1772

100%
Płonka M.
Folia Historica Cracoviensia
|
2022
|
vol. 28
|
issue 2
213-241
PL
W 1758 roku Krystyna z Dembińskich herbu Rawicz, wdowa po chorążym zatorsko-oświęcimskim Kazimierzu Wilkońskim herbu Odrowąż, zaprezentowała na probostwo w Stryszowie ks. Józefa Ferdynanda Michała Tomasza Dembińskiego herbu Nieczuja. Młody duchowny był synem właściciela wsi Marcówka i Zembrzyce, położonych w pobliżu Stryszowa, należącego do rodziny Wilkońskich. Aż do 1772 roku proboszcz toczył spory ze stryszowską patronką o beneficja i przywileje kościelne. Jako doktor obojga praw ks. Józef tak prowadził sprawy, by triumfować nad posesorką Stryszowa. Konflikt polegał nade wszystko na prywatnej rywalizacji duchownego z Wilkońską o przysługujące jej prawa, majątek i społeczną rolę we wsi oraz parafii. Autor rozpatruje spór między dworem a plebanią w Stryszowie jako przykład współzawodnictwa prestiżowego, wskazując na trzy etapy tej rywalizacji. Jednocześnie omówione w artykule działania zwaśnionych stron ilustrują sposób postrzegania dworu w latach 50.-70. XVIII wieku w Stryszowie przez pryzmat prawa patronatu.
EN
In 1758, Krystyna née Dembińska of Rawicz coat of arms, widowed by Kazimierz Wilkoński, of Odrowąż coat of arms, the Standard Bearer of Zator and Oświęcim, presented on the personage of Stryszów Fr Józef Ferdynand Michał Tomasz Dembiński of Nieczuja coat of arms. The young clergyman was a son of the owner of Marcówka and Zembrzyce villages, situated near Stryszów, which belonged to the Wilkoński family. Until 1772, the parish priest engaged in a lasting feud with the patroness of the church over proceeds from benefices and church privileges. As a doctor of laws and letters, Father Józef masterfully conducted his affairs to prevail finally over the landowner of the village and the patroness of the parish. The conflict was primarily caused by the private rivalry between the cleric and Wilkońska concerning her entitlements, estate, and her role within the village and parish community. This article examines the tension between the manor and the parsonage in Stryszów as an example of competition for prestige, pointing to three stages of the rivalry. The actions of both the estranged parties discussed in the article illustrate the perception of the manor in Stryszów from the 1750s to the 1770s through the lens of the patron of a country church.
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.