Search results

1

Deklaracja lojalności ks. Floriana Stablewskiego wobec władz pruskich z 26 X 1891 – między ambicją, koniecznością i posłuszeństwem

100%

Matwiejczyk W.

Roczniki Humanistyczne

|

2017

|

vol. 65

|

issue 2: Historia

83-113

PL

Wybór Floriana Stablewskiego na arcybiskupa gnieźnieńsko-poznańskiego był splotem wielu okoliczności i decyzji, którymi w największym stopniu kierował rząd pruski. Po dymisji Bismarcka w 1890 r. władze pruskie deklarowały gotowość do „pojednania” (Versöhnung) z polskimi elitami politycznymi w zaborze pruskim, ale przy możliwie najmniejszych ustępstwach ze swej strony. Nominacja polskiego kandydata na osierocone po śmierci Juliusza Dindera archidiecezje miała być pierwszym sprawdzianem intencji obu stron. Doświadczony i wytrawny polityk, jakim był ks. poseł Stablewski, doskonale to zrozumiał i po odrzuceniu kandydatury Likowskiego poczynił ze swej strony publiczne gesty wobec władz, które jednoznacznie zostały odebrane jako deklaracja lojalności i gotowości do współpracy. Wsparciem politycznym lub nawet inspiracją dla Stablewskiego był polityczny obóz poznańskich konserwatystów na czele z Józefem Kościelskim, który osobiście podjął się misji przeforsowania tej kandydatury na dworze berlińskim. Rząd nie chciał jednak ani wzmocnienia, ani usamodzielnienia polskiego obozu politycznego, dlatego też wyrażając gotowość na nominację Stablewskiego, chciał zachować dalszy status quo w polityce kościelnej i wyznaniowej. Pisemne zobowiązanie kandydata do przestrzegania tych zasad miało być gwarancją jego pełnej lojalności na przyszłość. Jednak napisana przez Stablewskiego deklaracja była jedynie wyrazem jego ogólnie znanej i publicznie wyrażanej postawy legalizmu i lojalizmu. Pełne posłuszeństwo bowiem zarezerwował sobie tylko dla swoich zwierzchników kościelnych: kardynała Ledóchowskiego i papieża.

EN

The election of Florian Stablewski as Archbishop of Gniezno and Poznań was a result of many circumstances and decisions, directed mostly by the Prussian government. After Bismarck’s resignation in 1890, the Prussian authorities declared their readiness for ‘reconciliation’ (Versöhnung) with the Polish political elites in the Prussian partition, but with only the smallest possible concessions on their part. The nomination of the Polish candidate for archdioceses orphaned after the death of Juliusz Dinder was to be the first test of both parties’ intentions. An experienced politician such as Rev. Stablewski perfectly understood this and after rejecting Likowski’s candidature, he made public gestures towards the authorities, which were taken as an explicit declaration of loyalty and willingness to cooperate. Political support or even an inspiration for Stablewski was the political camp of Poznań conservatives led by Józef Kościelski, who personally undertook to force this candidate through at the Berlin court. The government, however, did not want to strengthen or make the Polish political camp independent. Therefore, upon expressing readiness to nominate Stablewski, they wanted to further maintain the status quo in Church and religious policy. A written commitment of the candidate to comply with these principles was to guarantee his full loyalty in the future. However, the declaration written by Stablewski was only an expression of his generally known and publicly expressed attitude of legality and loyalism. He reserved his full obedience only to his Church superiors: Cardinal Ledóchowski and the Pope.

2

„Sprawy polskie” w pruskim Ministerstwie Spraw Wewnętrznych (1900–1918)

100%

Matwiejczyk W.

Roczniki Humanistyczne

|

2021

|

vol. 69

|

issue 2

143-175

EN

The chief research goal of this article is to answer the question what was the role of the Prussian Ministry of the Interior in the implementation of the Prussian “Polenpolitik.” On the basis of the preserved (even if incomplete) internal regulations and organisational plans of the ministry, I explore the Ministry’s decision-making mechanisms when the “Polish affairs” were considered. I also try to determine which specific persons in which departments made the hundreds of decisions which contributed to the officially adopted framework of “Polenpolitik”. The research problem is all the more complicated because the preserved hierarchical structure of the Ministry files, stored in the Geheimes Staatsarchiv in Berlin, does not correspond to the structure of the departments in which they were created. The present structure must be attributed mainly to registering offices, where individual files were compiled in volumes, to which titles and structural affiliation were assigned. The presented article consists of three parts. In the introductory part, I explain that the Ministry of the Interior, as the supreme authority for police and field administration structures, bore the main responsibility for the realization of “Polenpolitik” in governmental practice. In the second part, I shortly examine the careers of senior officials of the Ministry in order to answer the question whether their administrative experience in the eastern provinces and their contacts with the Polish population in any way determined the direction and continuity of “policy for Poland” in the ministry they headed. I devote the last part to the Ministry’s organisational structure and its evolution in the period in question. The considerations are focused on those substantive departments, which made decisions on “Polish affairs.” In the concluding section, I emphasize the frequent rotation of the ministers and their scant experience of administrative work in the provinces inhabited by Poles (Ostmarken), which suggests that they were not the main factor in the direction, continuity and determination of the Germanization policy towards the Polish minority. I notice these factors in the very structure and functioning of the Ministry’s core departments. At first, “matters of Polish activism” (Polenagitation) were at first processed in one department that dealt with the problems of the socialist and the anarchist movement and the Welfen (Hannoverian) separatist movement and one in Denmark. This was because all of them were equally regarded as a threat to state security. With the radicalization of Germanization policy, from 1908 onwards the matters of “Polish activism” were dealt with by a separate department, headed by the same Dezernents until 1918. He was supported by two dezernents of police departments (general state police and political police). Overall, between 1908 and 1918 only three persons made decisions on Polish matters, which I see as the continuity and consistency of the anti-Polish policy of the Prussian government.

PL

Głównym celem badawczym artykułu jest odpowiedź na pytanie, jaka była rola pruskiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych przy wcielaniu w życie pruskiej „Polenpolitik”. Na podstawie zachowanych (choć niepełnych) rozporządzeń wewnętrznych i schematów organizacyjnych tego ministerstwa autor próbuje ustalić, jak przebiegały mechanizmy decyzyjne przy rozpatrywaniu „spraw polskich” w tymże ministerstwie; jakie konkretnie osoby, w jakich referatach merytorycznych podejmowały setki decyzji składających się na odgórnie przyjęte ramy „Polenpolitik”. Problem badawczy jest o tyle skomplikowany, że zachowany układ akt Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, przechowywanych w Geheimes Staatsarchiv w Berlinie, nie odpowiada strukturze referatów merytorycznych, w których zostały wytworzone. Zastany układ jest głównie wytworem registratur, gdyż to tam łączono poszczególne akta w tomy, nadając im tytuły i przynależność strukturalną. Artykuł składa się z trzech części merytorycznych. W części wstępnej autor wyjaśnia, że Ministerstwo Spraw Wewnętrznych jako najwyższa instancja zwierzchnia dla struktur policji i administracji terenowej ponosiło główną odpowiedzialność za realizację w praktyce rządowej „Polenpolitik”. W części drugiej autor przeprowadza krótką analizę karier zawodowych szefów resortu spraw wewnętrznych, by odpowiedzieć na pytanie, czy ich doświadczenia administracyjne w prowincjach wschodnich i kontakty z ludnością polską w jakiś sposób determinowały kierunek i ciągłość „polityki polskiej” w kierowanym przez nich resorcie. Ostatnia część jest poświęcona strukturze organizacyjnej ministerstwa i jej zmianom w omawianym okresie. Rozważania koncentrują się na tych referatach merytorycznych, które podejmowały decyzje w „sprawach polskich”. We wnioskach autor podkreśla częste zmiany ministrów spraw wewnętrznych i ich znikome doświadczenia w pracy administracyjnej w prowincjach zamieszkałych przez Polaków (Ostmarken), co sugeruje, że nie były one główną przyczyną kierunku, ciągłości i determinacji w realizacji polityki germanizacyjnej wobec mniejszości polskiej. Te czynniki autor dostrzega w samej strukturze i funkcjonowaniu referatów merytorycznych ministerstwa. Początkowo „sprawy polskiej agitacji” (Polenagitation) rozpatrywane były w jednym referacie z problemami ruchu socjalistycznego, anarchistycznego oraz separatystycznego ruchu welfickiego (hanowerskiego) i duńskiego. Wszystkie były bowiem jednakowo traktowane jako zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa. Wraz z radykalizacją polityki germanizacyjnej sprawy „polskiej agitacji” od 1908 r. znalazły się w odrębnym referacie, kierowanym do 1918 r. przez tego samego decernenta. Był on wspierany przez dwóch decernentów referatów policyjnych (ogólnej policji państwowej i policji politycznej). W sumie w latach 1908‒1918 zaledwie trzy osoby podejmowały decyzje merytoryczne w sprawach polskich, w czym autor upatruje właśnie ciągłość i konsekwencję w realizacji antypolskiej polityki rządu pruskiego.

3

Fr. Florian Stablewski’s Declaration of Loyalty to the Prussian Authority of 26 October 1891: Between Ambition, Necessity and Obedience

100%

Matwiejczyk W.

Roczniki Humanistyczne

|

2019

|

vol. 67

|

issue 2: Historia - Selected Papers in English

173-207

EN

The Polish version of the article was published in Roczniki Humanistyczne 65 (2017), issue 2. The election of Florian Stablewski as Archbishop of Gniezno and Poznań was a result of many circumstances and decisions, directed mostly by the Prussian government. After Bismarck’s resignation in 1890, the Prussian authorities declared their readiness for ‘reconciliation’ (Versöhnung) with the Polish political elites in the Prussian partition, but with only the smallest possible concessions on their part. The nomination of the Polish candidate for archdioceses orphaned after the death of Juliusz Dinder was to be the first test of both parties’ intentions. An experienced politician such as Fr. Stablewski perfectly understood this and after rejecting Likowski’s candidature, he made public gestures towards the authorities, which were taken as an explicit declaration of loyalty and willingness to cooperate. Political support or even an inspiration for Stablewski was the political camp of Poznań conservatives led by Józef Kościelski, who personally undertook to force this candidate through at the Berlin court. The government, however, did not want to strengthen or make the Polish political camp independent. Therefore, upon expressing readiness to nominate Stablewski, they wanted to further maintain the status quo in Church and religious policy. A written commitment of the candidate to comply with these principles was to guarantee his full loyalty in the future. However, the declaration written by Stablewski was only an expression of his generally known and publicly expressed attitude of legality and loyalism. He reserved his full obedience only to his Church superiors: Cardinal Ledóchowski and the Pope.

4

Nastroje społeczne i postawy polityczne w Królestwie Polskim wobec okupacji niemieckiej i Aktu 5 listopada w świetle raportów urzędnika pruskiej policji politycznej

100%

Matwiejczyk W.

Miscellanea Historico-Archivistica

|

2017

|

issue 24

117-141

PL

Artykuł omawia podróże informacyjne pruskiego urzędnika policji politycznej z Poznania na ziemie Królestwa Polskiego w latach 1915–1917 oraz raporty służbowe, będące wynikiem tych podróży. Policja polityczna była stałym elementem struktur administracyjnych państwa pruskiego po 1815 r. Jej celem było przeciwdziałanie wszelkim możliwym zagrożeniom bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego. Do jej zadań należała również kontrola ruchu narodowo-polskiego, zwłaszcza w szczytowym okresie jego rozwoju na początku XX w. Po wybuchu I wojny światowej i zajęciu przez armie państw centralnych ziem Królestwa Polskiego, zaczęto tworzyć na jego terenach prowizoryczną administrację cywilną i wojskową. Do zadań tej ostatniej należały prerogatywy policji politycznej, zwłaszcza w zakresie zwalczania szpiegostwa. Tworzenie struktur policji politycznej na ziemiach byłego Królestwa Polskiego, a następnie Generalnego Gubernatorstwa, zostało omówione w pierwszej części artykułu. W dalszej części autor omawia postać radcy policji Fritza Goehrke oraz odbyte przez niego podróże w kontekście zadań kierowanej przez niego Centrali do nadzoru spraw polskich w Poznaniu. W ostatniej części artykułu przeanalizowano treść poszczególnych raportów, ze szczególnym uwzględnieniem Aktu 5 listopada 1916 r. Pruski urzędnik policji skrótowo, ale dość wiernie i realistycznie, przedstawił całą paletę nastrojów i postaw Polaków wobec niemieckiej okupacji i perspektyw ich przyszłej współpracy z państwem niemieckim. Ukrytym celem tych podróży była analiza struktur i wyników pracy wojskowej policji politycznej w Generalnym Gubernatorstwie oraz możliwości objęcia tych terenów kontrolą policji politycznej z Poznania w oczekiwanym okresie pokoju.

EN

The paper discusses information travels of Prussian political police official from Poznań to the Kingdom of Poland in 1915–1917 as well as service reports resulting from those travels. Political police was a permanent element of administrative structures of the Prussian state after 1815. Its objective was to counteract any potential threats to the safety of state and public order. Its tasks also included control over Polish national movement, in particular at the period of its peak development in the beginning of the 20th century. After the beginning of World War I and seizure of the lands of Kingdom of Poland by Central Powers armies, provisional civil and military administration was created there. Tasks of the military administration included the prerogatives of the political police, in particular in scope of combatting espionage. Establishing structures of the political police in the territory of the former Kingdom of Poland, and subsequently General Governorate, is discussed in the fi rst part of the paper. Further on, the author presents the person of police councillor Fritz Goehrke and his travels in context of tasks of the Home Offi ce for Polish Affairs in Poznań, which he was heading. The last part of the paper contains an analysis of individual reports, in particular of the Act of 5th November 1916. The Prussian police offi cial provided a brief, but fairly accurate and realistic description of the entire spectrum of sentiments and attitudes of Poles with respect to German occupation and the perspective of their future cooperation with the German state. The travels also had a hidden objective - analysis of structures and results of work of political police in the General Governorate as well as possibility of covering those territories by Poznan political police control during the expected period of peace.

5

Fr. Florian Stablewski’s Declaration of Loyalty to the Prussian Authority of 26 October 1891: Between Ambition, Necessity and Obedience

100%

Matwiejczyk W.

Roczniki Humanistyczne

|

2019

|

vol. 67

|

issue 2 Selected Papers in English

173-207

PL

The Polish version of the article was published in Roczniki Humanistyczne 65 (2017), issue 2. The election of Florian Stablewski as Archbishop of Gniezno and Poznań was a result of many circumstances and decisions, directed mostly by the Prussian government. After Bismarck’s resignation in 1890, the Prussian authorities declared their readiness for ‘reconciliation’ (Versöhnung) with the Polish political elites in the Prussian partition, but with only the smallest possible concessions on their part. The nomination of the Polish candidate for archdioceses orphaned after the death of Juliusz Dinder was to be the first test of both parties’ intentions. An experienced politician such as Fr. Stablewski perfectly understood this and after rejecting Likowski’s candidature, he made public gestures towards the authorities, which were taken as an explicit declaration of loyalty and willingness to cooperate. Political support or even an inspiration for Stablewski was the political camp of Poznań conservatives led by Józef Kościelski, who personally undertook to force this candidate through at the Berlin court. The government, however, did not want to strengthen or make the Polish political camp independent. Therefore, upon expressing readiness to nominate Stablewski, they wanted to further maintain the status quo in Church and religious policy. A written commitment of the candidate to comply with these principles was to guarantee his full loyalty in the future. However, the declaration written by Stablewski was only an expression of his generally known and publicly expressed attitude of legality and loyalism. He reserved his full obedience only to his Church superiors: Cardinal Ledóchowski and the Pope.

Refine search results

4 Roczniki Humanistyczne

1 Miscellanea Historico-Archivistica

5 Matwiejczyk W.

1 2021

2 2019

2 2017

Deklaracja lojalności ks. Floriana Stablewskiego wobec władz pruskich z 26 X 1891 – między ambicją, koniecznością i posłuszeństwem

„Sprawy polskie” w pruskim Ministerstwie Spraw Wewnętrznych (1900–1918)

Fr. Florian Stablewski’s Declaration of Loyalty to the Prussian Authority of 26 October 1891: Between Ambition, Necessity and Obedience

Nastroje społeczne i postawy polityczne w Królestwie Polskim wobec okupacji niemieckiej i Aktu 5 listopada w świetle raportów urzędnika pruskiej policji politycznej

Fr. Florian Stablewski’s Declaration of Loyalty to the Prussian Authority of 26 October 1891: Between Ambition, Necessity and Obedience