Search results

1

Kariera polityczna Leonarda Marcina Świeykowskiego: od podsędka do wojewody – przypadek czy nowe zasady kształtowania się elit w czasach Stanisława Augusta?

100%

Rolnik D.

Res Historica

|

2018

|

issue 46

EN

The purpose of the article is to analyse the manner in which the political elites were created and the paths which led to those elites. The focus is on the career of Leonard Marcin Świeykowski, which is compared to a number of other cases of senatorial careers, inter alia those of Gedeon Jeleński and Adam Chmara. All of these people produced similar family archives. These sources have allowed a reconstruction of the mechanisms of their careers, which are substantially similar. This is clearly discernible in King Stanisław Augustus’s creation of the circle of royal supporters. Submissiveness toward the decision-making centre was not the sole factor which determined a career. Such features as entrepreneurship and intelligence were of greater relevance to a career, whereas noble birth and the inherited estate were of secondary relevance. Another crucial feature had to do with an attitude which expressed interest in the welfare of the state and fellow citizens, which may be associated with the establishment of a specific political agenda whose purpose was to reform the Polish Commonwealth.

PL

Sposób kreowania elit może mieć wpływ na ich jakość. Tak też myślano często w czasach stanisławowskich. Widać to przy kreacji stronnictwa królewskiego przez Stanisława Augusta. Przykładem tego jest kariera Leonarda Marcina Świeykowskiego. Niekoniecznie o karierze decydowała uległość. Większe znaczenie miały takie cechy, jak: przedsiębiorczość, inteligencja, a dopiero na drugim planie były te, niejako tradycyjne, dobre urodzenie i dziedziczony majątek. Istotna była również postawa wyrażająca zainteresowanie dobrem państwa i współobywateli. To budowało pozycję polityka w prowincji, w której działał i skłaniało króla do współpracy z nim, a ta mogła takiej osobie przynieść godność senatorską. Wbrew pozorom ważnym łącznikiem między kreującym elitę polityczną Stanisławem Augustem a kandydatem do niej był wspólny – przynajmniej teoretycznie – sposób myślenia o budowie silnej Rzeczypospolitej i wolnym narodzie szlacheckim stojącym na jej czele, co było swoistym połączeniem idei silnej władzy królewskiej z republikańskimi przekonaniami ogółu obywateli.

2

„Ojcowie Jezuici biją dobrze, ale uczą jeszcze lepiej”. Pamiętnikarze czasów panowania Stanisława Augusta o zakonie Jezuitów i ich nauczaniu

100%

Rolnik D.

Saeculum Christianum. Pismo Historyczne

|

2022

|

vol. 29

|

issue 2

178-198

EN

Abstract The Jesuits and their teaching in the literature on the subject regarding the eighteenth century are presented rather negatively. Critical evaluations concern both the content and teaching methods used in Jesuit-run schools. It should be noted that the opinions of diarists are less severe in this respect. The diarists are more lenient towards the Jesuits, less critical. Although they see the shortcomings of the Jesuit schools, at the same time, they assess in terms of their contribution to the good of the Homeland. This is done primarily by those diarists who wrote their accounts after 1795, those who wrote their diaries before that date did not notice the problem of Jesuit education. The diaries also reflect the stereotype and mechanism of the formation of negative assessments of the Jesuits and their teaching. They indicate that the memorisation of Latin and the severity of education contributed to the criticism of Jesuit teaching. They also recognize that their model of a “good citizen” must have changed at the end of the eighteenth century. According to them, the “good citizen” was to serve the Republic of Poland and not the self-interests and anarchy of powerful lords.

PL

Jezuici i ich nauczanie w literaturze przedmiotu w odniesieniu do XVIII w. przedstawiane jest raczej negatywnie. Krytyczne oceny dotyczą tak treści, jak i metod nauczania stosowanych w szkołach prowadzonych przez jezuitów. Zauważyć należy, że mniej surowe pod tym względem są opinie pamiętnikarzy. Pamiętnikarze odnoszą się do jezuitów łagodniej, mniej krytycznie, choć dostrzegają wady szkół jezuickich, przy tym oceniają pod kątem tego, na ile przyczyniają się one dla dobra Rzeczypospolitej-Ojczyzny. Czynią tak przede wszystkim ci pamiętnikarze, którzy swe relacje spisywali po 1795 roku, ci zapisujący swe wspomnienia przed tą datą problemu edukacji jezuickiej nie dostrzegali. Pamiętniki odmalowują też stereotyp i mechanizm powstawania negatywnych ocen jezuitów i ich nauczania. Wskazują, że to pamięciowa nauka łaciny i surowość wychowania przyczyniły się do krytyki tego nauczania. Uznają również, że ich model „dobrego obywatela”, musiał się zmienić w końcu XVIII wieku. Według nich „dobry obywatel” miał służyć Rzeczypospolitej, a nie prywacie i anarchii możnych panów.

3

Idea państwa wolnego, suwerennego i niepodległego – fenomen przemian czasów Sejmu Czteroletniego?

100%

Rolnik D.

Roczniki Humanistyczne

|

2021

|

vol. 69

|

issue 2

29-48

EN

The Stanislaus times brought citizens’ reflection on the essence of the Republic. This reflection led to an attempt to reform the state in the times of the Great Sejm. This process in its surface layer we know, but we do not understand how exactly it proceeded. Indeed, what prompted the contemporaries to reflect was the misfortunes that affected the Polish-Lithuanian state. These misfortunes – defined differently – played a greater or lesser role in this process of “rebirth of the nation.” For this change to occur, it had to be made more widely thought about the causes of the country’s weakness. This issue seems crucial in order to understand the essence of the Stanislaus times and their reforms. One can agree with the thesis that this process was started by the elites of the time, including Stanislaw August. However, the ideas of repairing the state to materialize had to find more substantial support, which proved to be the average nobility. This hypothesis, its confirmation, still requires much research. However, many indicate that it led, not so much to the acceptance of the 3 May Constitution but to a situation in which most noble people were ready to accept it. This was decided by a change in the thinking of the noble’s elites about the state’s role, which was accompanied by a change in the hierarchy of internal values, significant in society’s life (which by no means meant abandoning republican ideas). The latter issue is challenging to define, and in this area, the sources are very often declarative – e.g. the value of oaths, declarations of sacrifice for the homeland.

PL

Czasy stanisławowskie przyniosły refleksję obywateli nad istotą Rzeczypospolitej, ta zaś doprowadziła do próby jej reformowania w czasach Sejmu Wielkiego. Proces ten w swej warstwie powierzchniowej jest znany, jednak jak dokładnie on przebiegał, nie wiemy. Z pewnością tym, co skłaniało współczesnych do refleksji, były nieszczęścia, które spadły na państwo polsko-‑litewskie. Można je różnie definiować i wskazywać na większą lub mniejszą rolę w tym procesie „odradzania narodu”. Aby jednak zmiana nastąpiła, musiało dojść do upowszechnienia takiego toku myślenia i to zagadnienie wydaje się kluczowe do tego, by zrozumieć istotę czasów stanisławowskich. Można zgodzić się z tezą, że zaczyn dobrego zrodził się w głowach ówczesnych elit, w tym również Stanisława Augusta. Jednak idee naprawy państwa, by mogły się zmaterializować, musiała przejąć inna siła, wydaje się, że była nią średnia szlachta. To oczywiście hipoteza i jej potwierdzenie wymaga jeszcze wielu badań, ale wiele wskazuje, że to ona doprowadziła nie tyle do uchwalenia Konstytucji 3 maja, ile do sytuacji, w której większość narodu szlacheckiego była gotowa ją zaakceptować. Sugeruję, że zdecydowała o tym zmiana myślenia elit szlacheckich o roli państwa, czemu towarzyszyła przemiana hierarchii wartości wewnętrznych ważnych w życiu społeczeństwa (co bynajmniej nie oznaczało porzucenia idei republikańskich). Ta ostatnia kwestia jest trudna do definiowania, w sferze tej źródła mają bardzo często charakter deklaratywny – np. wartość przysiąg, oświadczenia poświęcenia dla ojczyzny – trzeba je więc konfrontować z konkretnymi zachowaniami obywateli i dopiero na podstawie otrzymanych wyników starać się o ogólniejsze wnioski.

4

Dziennik podróży Adama Logi (1800–1831) z Leszna do Bonn 1820 roku. O marzeniach oraz postrzeganiu świata i Niemców przez młodego Polaka, tragicznego powstańca 1831 roku

100%

Rolnik D.

Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka

|

2018

|

vol. 73

|

issue 3

123-160

EN

Adam Loga’s journal is a source that details for us the dilemmas of young Poles living under Prussian rule at the beginning of the 19th century. It turns out that they perceived it as an opportunity to further their development and career. At the same time, they strove to keep the memory of Poland’s past alive. Many of the situations, sometimes out of the ordinary, described in the journal reflect their doubts and their search for a place in the world.

5

Adam Chmara ostatni wojewoda miński i Stanisław August. O podstawach, trwałości i rozpadzie sojuszów oraz przyjaźni politycznych w czasach stanisławowskich

100%

Rolnik D.

Historia Slavorum Occidentis

|

2022

|

issue 4(35)

82-112

EN

The question of the success of state repairs depends on the support of the citizens, and it was no different in the Commonwealth during the reign of Stanisław August Poniatowski (1764–1795). To carry the repairs out, an appropriate political base was imperative. Stanisław August rationally devised the repairs but sometimes succumbed to external pressure, leading to conflicts. In this way, the paths of A. Chmara and the king diverged, but their relationships did not break up. They resulted from their common “ideology” of repairing the state.

6

Rzecz o Leonardzie Marcinie Świeykowskim – w odpowiedzi na recenzję Zofii Zielińskiej

75%

Rolnik D.

Kwartalnik Historyczny

|

2020

|

vol. 127

|

issue 2

Refine search results

1 Historia Slavorum Occidentis

1 Kwartalnik Historyczny

1 Res Historica

1 Roczniki Humanistyczne

1 Saeculum Christianum. Pismo Historyczne

1 Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka

6 Rolnik D.

2 2022

1 2021

1 2020

2 2018

Kariera polityczna Leonarda Marcina Świeykowskiego: od podsędka do wojewody – przypadek czy nowe zasady kształtowania się elit w czasach Stanisława Augusta?

„Ojcowie Jezuici biją dobrze, ale uczą jeszcze lepiej”. Pamiętnikarze czasów panowania Stanisława Augusta o zakonie Jezuitów i ich nauczaniu

Idea państwa wolnego, suwerennego i niepodległego – fenomen przemian czasów Sejmu Czteroletniego?

Dziennik podróży Adama Logi (1800–1831) z Leszna do Bonn 1820 roku. O marzeniach oraz postrzeganiu świata i Niemców przez młodego Polaka, tragicznego powstańca 1831 roku

Adam Chmara ostatni wojewoda miński i Stanisław August. O podstawach, trwałości i rozpadzie sojuszów oraz przyjaźni politycznych w czasach stanisławowskich

Rzecz o Leonardzie Marcinie Świeykowskim – w odpowiedzi na recenzję Zofii Zielińskiej