Results found: 2

Search results

Sort By:

Limit search:

Tombs on the Borders of the City - Funerary Use of Babylon’s City Walls During the So-Called Late Periods

100%

Grabowski M.

Światowit

2015

vol. Tom XII (LIII), fasc. A

25-38

Praktyka chowania zmarłych w ruinach murów miejskich była wyraźnym odstępstwem od dominującej w starożytnej Mezopotamii tradycji pochówku intra muros. Mimo tego wyjątkowego charakteru, jej znaczenie i geneza nie były dotychczas przedmiotem dociekań naukowych. Podstawę do dyskusji na ten temat stanowią w niniejszym artykule groby odkryte przez archeologów niemieckich i irackich w ruinach monumentalnych murów obronnych Babilonu (Ryc. 1), datowane nieprecyzyjnie na tzw. okresy późne, obejmujące okres achemenidzki i epokę hellenistyczną. Poważną przeszkodą w interpretacji tego materiału jest częsty brak podstawowych informacji zarówno na temat samych grobów, jak i ich kontekstu archeologicznego. Fizyczny stan murów miejskich w owym czasie jest również nie całkiem jasny. Wzmianki w tekstach klinowych na temat murów wewnętrznych jedynie sugerują, iż mogły one przetrwać przynajmniej do ostatniej ćwierci II wieku p.n.e. Nieco bardziej klarowny jest przekaz Berossosa (za pośrednictwem Józefa Flawiusza) na temat muru zewnętrznego (tzw. Gsthaken), zgodnie z którym został on przynajmniej częściowo zburzony niedługo po zajęciu miasta przez Cyrusa Wielkiego w 539 roku p.n.e. Mimo licznych trudności, studium umożliwia hipotetyczne rozpoznanie sposobów wykorzystania przestrzeni związanej z murami obronnymi do celów sepulkralnych. Mury zniszczone lub raczej rozebrane, takie jak tzw. starszy mur fosowy, służyły za okazjonalne miejsce pochówku już od okresu achemenidzkiego, o czym świadczy obecność „sarkofagów wannowych” (ang. bathtub coffins, niem. Hockersarkophage) (Ryc. 4). W czasach seleukidzkich i/lub partyjskich zmarłych chowano także na ulicy oddzielającej północny mur pałacu południowego od północnego odcinka wewnętrznego muru obronnego, który, jak dowodzi przeprowadzona analiza, nadal górował nad ulicą (Ryc. 5, 6). Pochówków dokonywano także w cieniu tzw. muru miasta północnego (Ryc. 3), który przetrwał najprawdopodobniej do ostatniej ćwierci II w. p.n.e. Natomiast cmentarzysko na murze zewnętrznym (Ryc. 2), datowane na I-II w. n.e. ze względu na obecność charakterystycznych „sarkofagów pantoflowych” (ang. slipper coffins, niem. Pantoffelsarkophage), pełniło niewątpliwie funkcję nekropoli extra muros względem zasiedlonej w tym czasie części miasta. Najbardziej problematyczny przypadek stanowi cmentarzysko na wschodnim odcinku murów wewnętrznych, tzw. Gstschenkel (Ryc. 7-10). Brak informacji uniemożliwia weryfikację poglądu Friedricha Wetzela, zgodnie z którym liczne pochówki w tym miejscu pochodzą z czasów, gdy mury leżały już w ruinie. Jednakże nawet wtedy pozostałości murów musiały wyraźnie piętrzyć się nad otaczającym je terenem. Ponieważ pas ten nie mógł być przeznaczony pod uprawę, w naturalny sposób stał się on niezwykle dogodnym miejscem pochówku. Powyższe obserwacje na temat cmentarzyska na Gstschenkel wskazywać mogą właściwy sens praktyki grzebania zmarłych w ruinach murów miejskich, który polegał na intencji zabezpieczenia grobu i szczątków ludzkich przed niszczycielskim działaniem zarówno czynników naturalnych, jak i ludzkich. Tak położone groby były również łatwo dostępne dla mieszkańców miasta, którzy być może odwiedzali je w celu odprawienia ofiar kispum i powiązanych z nimi rytuałów należących do podstawowego kanonu tzw. kultu zmarłych. Nie ma natomiast żadnej pewności, że pochówki w ruinach murów miejskich należy wiązać z zamieszkującymi Babilon Irańczykami czy Grekami, którzy ze względu na restrykcyjne nakazy religijne z całą pewnością chowali swoich zmarłych z dala od siedzib ludzkich. Przeprowadzone w artykule rozważania dowodzą także, że upadek murów Babilonu powinien być postrzegany jako długotrwały i nieregularny proces, który w różnym czasie dotykał poszczególnych części fortyfikacji. Proces ten obejmował jednak nie tylko stopniowy zanik funkcji obronnych spowodowaną fizyczną degradacją, ale także utratę ich pierwotnego znaczenia symbolicznego i kosmologicznego.

Abdissares of Adiabene and the Batas-Herir Relief

100%

Grabowski M.

Światowit

2012

vol. Tom IX (L), fasc. A

117-140

Adiabene to kraina w północnej Mezopotamii, obejmująca przede wszystkim obszar tzw. trójkąta asyryjskiego, czyli tereny położone między rzekami Tygrys i Mały Zab. Korzenie politycznej historii tej krainy sięgają z pewnością początków imperium seleukidzkiego. Z nielicznych wzmianek w dziełach historiografii klasycznej sądzić można, że Adiabene było początkowo jedną z seleukidzkich prowincji, lecz już w I wieku p.n.e. posiadało status regionalnego królestwa rządzonego przez lokalną dynastię. Mimo iż w historycznych granicach tej krainy mieszczą się tak ważne i dobrze rozpoznane stanowiska jak Aszur, Niniwa czy Kalchu, w materiale archeologicznym brak jednoznacznych świadectw historii politycznej Adia-bene. Tak wąski zakres dostępnych źródeł powoduje, iż znane nam są jedynie pojedyncze epizody z dziejów tej krainy. Nie wiemy natomiast, kiedy dokładnie i w jakich okolicznościach Adiabene uzyskało niezależność od Seleukidów. Całkowicie niejasna jest także geneza lokalnej dynastii. Artykuł ten ma na celu zaproponowanie odpowiedzi na powyższe pytania. Podstawę dla tych rozważań stanowi unikalny egzemplarz miedzianej monety Abdissaresa (Ryc. 4), uznawanego dotychczas za jednego z dynastów Sofene. Według F. de Callataya (1996), niemal kompletnie zachowana grecka legenda na rewersie tej monety, obok tytułu królewskiego i imienia Abdissaresa, zawiera termin „Adiabeńczyk”, wskazujący, iż był on władcą Adiabene. Odkrycie to potwierdza wcześniejsze przypuszczenia E. Lipińskiego (1982), który sugerował, że Abdissares pochodził z Adiabene. Innym materialnym świadectwem adiabeńskiej monarchii, szeroko omówionym w artykule, jest płaskorzeźba skalna znajdująca się nieopodal miejscowości Batas w prowincji Arbil w dzisiejszym Iraku, zwana reliefem z Batas-Herir (Ryc. 1-3). Płaskorzeźba ta przedstawia postać stojącego władcy z uniesioną prawą ręką. Jak dotąd jej jedyna rzetelna analiza ikonograficzna przeprowadzona została przez R. M. Boehmera i H. von Galla (1973). Drugi z tych badaczy zaproponował także pierwszą historyczną interpretację tej płaskorzeźby, zgodnie z którą przedstawia ona władcę Adiabene, Izatesa II (36 - ok. 54 n.e.), i upamiętnia jego triumf nad królem partyjskim, Wologazesem I. Wiele wskazuje jednak na to, iż powyższy pogląd jest błędny, zaś w przedstawionym na płaskorzeźbie władcy należy raczej widzieć innego króla Adiabene - Abdissaresa. Głównym argumentem jest w tym przypadku kształt nakrycia głowy, które postrzegane było dotychczas jako tiara wyprostowana (gr. tiara orthe lub kidaris). Przywilej noszenia tego nakrycia został według Józefa Flawiusza nadany Izatesowi II przez partyjskiego monarchę, Artabana II. Szczegółowa analiza fotografii reliefu pozwala jednak stwierdzić, że ukazane na nim nakrycie głowy to tzw. tiara nieusztywniona lub zgięta (gr. tiara apages), zwana niekiedy także tiarą perską lub satrapalną, będąca zarówno pod względem formy, jak i znaczenia ideologicznego, dokładnym przeciwieństwem tiary wyprostowanej (por. Ryc. 58). Specyficzny sposób, w jaki została ona przedstawiona -z podniesionymi klapkami bocznymi, przewiązanymi diademem, który okala całe nakrycie głowy - ściśle koresponduje z tiarą Baydada, władcy Persydy z początku II w. p.n.e. Nie ulega wątpliwości, iż Abdissares został sportretowany w identycznym nakryciu głowy na awersie bitych w jego imieniu monet, co w oczywisty sposób wskazuje na tożsamość władcy przedstawionego na reliefie z Batas-Herir. Ze względu na ogromne znaczenie tego elementu ikonograficznego dla identyfikacji wspomnianej postaci, w artykule omówione zostały pokrewne rodzaje nakryć głowy, począwszy od okresu achemenidzkiego, aż do I wieku p.n.e. Dalsza analiza ikonograficzna ujawniła, że - pomimo podobieństwa do reliefów z Kommagene z I wieku p.n.e. - relief powstał najprawdopodobniej w II wieku p.n.e., za czym przemawia sposób przedstawienia sylwetki władcy w pełnym profilu. Omówiony został także strój oraz gest, który władca czyni wyciągniętą przed siebie prawą ręką Mimo znaczących zniszczeń powierzchni płaskorzeźby, układ prawej dłoni pozostaje do pewnego stopnia nadal czytelny. Pięść wydaje się zaciśnięta, z wyciągniętym palcem wskazującym i najpewniej kciukiem, co interpretować można jako popularny w ikonografii starożytnego Bliskiego Wschodu tzw. „gest zgiętego palca”, oznaczający modlitwę oraz adorację bóstwa lub przedmiotu kultu (Ryc. 9, 10). Po ustaleniu tożsamości przedstawionego na płaskorzeźbie z Batas-Herir władcy i określeniu jej ogólnej tematyki, podjęta została próba historycznej reinterpretacji tego monumentu w odniesieniu do miedzianych monet Abdissaresa (Ryc. 4,11) i na podstawie źródeł tekstowych. Podobieństwo jego portretu do wizerunków dwóch władców Sofene z przełomu III i II wieku p.n.e. sugeruje, iż mógł on być z nimi w jakimś stopniu spokrewniony, a dystans chronologiczny między nimi nie mógł być duży. Natomiast w oparciu o motyw „kroczącego orła” na rewersie monet tego władcy przypuszczać można, że emisja ta pochodzi z czasów zbliżonych do panowania Antiocha IV Epifanesa (175-164 p.n.e.). Obecność tego motywu na monetach Antiocha Iv jest z reguły wiązana z jego zwycięskimi wojnami z ptolemejskim Egiptem. Przypuszczalnie to właśnie Antioch Iv pod koniec swego panowania osadził Abdissaresa w Adiabene jako stratega lub lokalnego władcę, wypełniając tym samym polityczną pustkę w regionie, który przecinały ważne szlaki handlowe. Być może tuż po rychłej śmierci Antiocha Iv, kiedy imperium seleukidzkie pogrążone było w kolejnym kryzysie, Abdissares zdołał poszerzyć zakres swojej władzy i przyjąć tytuł królewski. Płaskorzeźba z Batas-Herir, na której król przedstawiony jest w pełnym majestacie, tj. w tiarze, diademie i z laską w dłoni, powstała być może jako wizualny środek proklamacji nowej władzy w obliczu lokalnych bóstw. Natomiast termin „Adiabeńczyk”, umieszczany na monetach Abdissaresa, wskazuje z jednej strony na próbę legitymizacji władzy przez manifestację kulturowej więzi z mieszkańcami Adiabene, z drugiej zaś sugeruje, iż w rzeczywistości był on najpewniej człowiekiem obcego pochodzenia.

Refine search results

2 Światowit

2 Grabowski M.

1 2015

1 2012

Search results

Tombs on the Borders of the City - Funerary Use of Babylon’s City Walls During the So-Called Late Periods

Abdissares of Adiabene and the Batas-Herir Relief