Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl
System messages
  • Session was invalidated!
  • Session was invalidated!

Results found: 5

first rewind previous Page / 1 next fast forward last

Search results

help Sort By:

help Limit search:
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
1
Publication available in full text mode
Content available

Ponownie odkryta szpila z tarczowatą główką z Siedlimowa, pow. mogileński

100%
Kaczyński B.
Wiadomości Archeologiczne
|
2017
|
vol. LXVIII
|
issue 68
240-247
EN
The article discusses the pin now on permanent display at the Leon Wyczółkowski Regional Museum in Bydgoszcz – an iron specimen with a large (D. 7.5 cm) disc-shaped head plated in bronze and a characteristic, broad flange (1.2 cm) (Fig. 1). Its short (6.5 cm) iron swan-neck shank is round of section, D. 0.4 cm. Its length suggests repairs made to the pin: the shank fractured and the stump was sharpened. The site and circumstances of the discovery of the pin are no longer known but the index card from the private archive of Józef Kostrzewski (Fig. 2) established the provenance of this artefact as Siedlimowo, Mogilno County in the Kujawy (Kuyavia) Region. It surfaced in a cemetery identified in 1892 by the parish priest Piotr Pacieszyński on a sandy dune found 1 km to the north of Siedlimowo (Fig. 3). The pin belongs to the inventory of a multiple-urn grave 3 (Reichert 1894). It lay inside the pottery bowl over the cremated remains together with An iron or a bronze needle. Like other archaeological objects the pin entered the collections of Historische Gesellschaft für den Netzedistrikt in fmr. Bromberg (now Bydgoszcz) where it was catalogued as No. 1056k. The pin from Siedlimowo belongs to a group of forms with a disc-like head with a flange, plated with bronze or gold sheet that are widespread in the Lusatian Culture and the Pomeranian Culture (Fig. 4:a). They correspond to type 2C in the classification of Sylwester Czopek (1992, p. 62–63, fig. 19), or to type Mrowino in the typology of Bartłomiej Kaczyński (2015, p. 26–27). In view of the characteristic rarely observed shape of the disc the pin has been distinguished as variant Siedlimowo. Three analogies have been found for the specimen from Siedlimowo (Fig. 4:b): two in cemeteries of the Pomeranian Culture (Jastrzębiec/Jastremken, Sępolno County – Amtl. Ber. 1902 [1901], p. 47, fig. 21; Nowy Targ, Sztum County, feature 123 – P. Fudziński, E. Fudzińska 2015, pl. XVII:6), the third in a hoard assigned to the Białowice Group (Cielmów/Zilmsdorf, Żary County – G. Kossack 1987, fig. 3c:36). Variant Siedlimowo pins, like type Mrowino specimens, apparently originated in the Białowice Group of Lusatian Culture. As a result of contacts between the Middle Odra region and Greater Poland during Hallstatt D these designs were adopted by the people of the Pomeranian Culture. Another trace of these contacts could be brooches with a decorative foot, type Wicina, pins with a bung-shaped and a cylindrical head, and pyriform pendants (M. Andrzejowska 1984, map 5:1–3; A. Lipińska 1966, fig. 26:2; Z. Woźniak 2010, map 1:b). The earliest pin classified to variant Siedlimowo comes from Cielmów and dates to phase Ha D2–D3. Similar specimens known from Jastrzębiec and Siedlimowo apparently date to the turn Ha D3 and “early LT A, which corresponds to the older segment of Karczemki phase (sub-phase B1 of K. Dzięgielewski 2016, p. 300, fig. 2). Their dating coincides with the chronology of type Mrowino pins, in fashion in Ha D3 – LT A (R. Mycielska, Z. Woźniak 1990, p. 40; M. Gedl 1993, p. 160; B. Kaczyński 2015, p. 31–33). The youngest would be the pin from Nowy Targ, grave 123 – it dates to the La Tène segment of Karczemki phase, which corresponds to Dzięgielewski’s sub-phase B2.
2
Publication available in full text mode
Content available

Sadłowo – nieznany typ bimetalicznych szpil kultury pomorskiej

100%
Kaczyński B.
Wiadomości Archeologiczne
|
2020
|
vol. LXXI
|
issue 71
239-250
EN
Dress fasteners with no known analogies in other cultural units appeared in the Pomeranian Culture at the end of Hallstatt Period D. Only their most impressive examples (brooches of the Tłukomy and Wymysłowo-Wróblewo types) drew the attention of researches and were further examined. Other regional forms of brooches and pins remain undescribed, including pins with iron shafts and bronze conical heads with concave bases and side surfaces decorated with transverse grooves. I refer to such objects as pins of the Sadłowo type. There are four known examples of pins of this type: from Sadłowo, Rypin County (Fig. 1, 2, 3:3), Kalisz-Majków, Kalisz County (Fig. 3:1), Nowe Borówko, Kościan County (Fig. 3:2), and Krusze-Osiek, Świecie County (Fig. 4). Three of them have been uncovered as a result of a search queries in the museums in Poznań, Płock and Warsaw (Fig. 3). The fourth pin, previously stored in the collection of the then Westpreußisches Provinzial-Museum in Gdańsk, was lost during the WWII. It has been identified thanks to the drawings preserved in the archives of Carl-Axel Moberg (Fig. 4:1) and Józef Kostrzewski (Fig. 4:2). Finds of the Sadłowo-type pins are scattered on the edges of the range of occurrence of bimetallic pins with conical heads (Fig. 5). The pins differ in secondary features. The specimens from Sadłowo and Krusze-Osiek have smaller heads with distinct tops. The heads of the pins from Nowe Borówko and Kalisz-Majków are larger, and their tops are not expanded; they also have clearer grooves on lateral surfaces. The differences may indicate that the pins were manufactured in workshops of two different groups of the Pomeranian Culture population. Based on the examination of contexts of the finds and stylistic analysis, the pin from Nowe Borówko should be considered the oldest example of Sadłowo-type pins. It was discovered in a multi-urn grave, which also contained fragments of pins of the Mrowino type and fragments of pectoral rings, i.e., elements of objects typical of phase HaD. The remaining pins are probably younger – they were found at cemeteries from which pins characteristic of the Late Pre-Roman Period are also known41.49. The shape of the heads of Sadłowo-type pins, resembling tutuli, finds numerous analogies in dress fasteners from the Early Iron Age in Central Europe53.54.61.62. In particular, it applies to feet of brooches of Grabonóg-Grzmiąca64 and Wymysłowo-Wróblewo67.68 types from the early LTA phase, characteristic of the Pomeranian Culture. Knobs of similar shape can also be found on a brooch with cross-shaped bow from Konin69 and a pin from Janowiec Wielkopolski66, dated to the end of phase HaD and the beginning of the Late Pre-Roman Period. Ultimately, it can be assumed that the Sadłowo-type pins from Nowe Borówko and Kalisz-Majków date to the transition between phases HaD and LTA, while pins from Sadłowo and Krusze-Osiek date to LTA. Sadłowo-type pins belong to a group of original dress fasteners, which appeared in the areas covered by the expansion of the Pomeranian culture people at the end of phase HaD. It can be explained by a strong desire of this group to emphasise their distinctiveness. Similar phenomenon is known from the Jastorf culture, characterised by the same ‘migratory’ cultural model.
3
Publication available in full text mode
Content available

Warszawa-Wilanów „Powsin” – cmentarzysko z wczesnej epoki żelaza w świetle danych archiwalnych

100%
Kaczyński B.
Wiadomości Archeologiczne
|
2022
|
vol. LXXIII
|
issue 73
157-191
EN
The Warszawa-Wilanów “Powsin” cemetery was discovered in the spring of 1990 during a field survey conducted as part of the Archaeological Record of Poland. The abundant pottery found on the surface and the devastation of the site area with hollows and rubbish dumps led to a rescue excavation in the summer of the same year, carried out under the supervision of Maria Kulisiewicz-Kubielas on behalf of The Polish Studios for Conservation of Cultural Property (Fig. 1, 2). During the excavations, which covered an area of 286 m2, twenty-three features related to the functioning of an early Iron Age cemetery were discovered (Fig. 3). It was not until 2006 when the next discovery was made at the cemetery during archaeological monitoring ahead of a construction work. The site is now completely built over, as confirmed by surface surveys in 2019. The results of the exploration of the site were not published after the end of the excavations in 1990, and the fate of the documentation taken was unknown. The present study was made possible by the discovery of a folder in the legacy of Maria Kulisiewicz-Kubielas, which contained a report manuscript, field photographs, a description of the artefacts with their inventory numbers, a sketch of the are grid with excavation trenches, a list of features and their contents, scientific notes and illustrations of the artefacts. The documentation did not include drawings, photographs or descriptions of pits and graves. Despite the absence of some of the data, an analysis of the surviving archival documents made it possible to restore 80% of the original information base. The material from the excavations, after several changes in storage locations, is now kept in the collection of the Faculty of Archaeology of the University of Warsaw. Of the discovered features, one was identified as a quasi-cist grave (Fig. 8, 12), four as cloche graves (Fig. 4, 5), three as urned graves (Fig. 9−11) and six as presumed pit graves. The remaining nine features were deemed to be pits of undetermined function (Fig. 6, 7). The most interesting in terms of funeral rites and grave goods was the quasi-cist feature no. 10. In a rectangular pit measuring 2.2×1.2 m, it contained burnt bones of a man and a woman deposited on a lining of pottery sherds. The remains were accompanied by six accessory vessels, arranged in a row (Fig. 12). Of the nine vessels identified in the feature, four were thin-walled, blackened pots and jars (Pl. II), and the rest were forms with thicker walls, smoothed surface and, exceptionally, with a roughened body (Pl. III). Non-ceramic grave goods consisted of bronze tongs, a bronze crescent-shaped object and an iron pin. An urned grave of a child (feature 18) was dug into the north-eastern corner of the feature under discussion (Fig. 9). Feature 10 exhibits characteristics of funerary rites typical of the Pomeranian culture, including the rectangular shape of the burial pit and the orderly, linear arrangement of the vessels in the grave. Some of the grave goods – thin-walled black pots and jars with low-set bodies – are also characteristic of the culture in question. The elements that deviate from “Pomeranian” patterns include the absence of a stone structure, the deposition of the bones on the pottery-lined bottom of the pit, numerous accessory vessels and the presence of earthenware with traits typical of the Cloche Grave Culture pottery. Therefore, feature 10 displays a “mixed” Pomeranian-Cloche Grave culture character, specific to areas settled by people of the Pomeranian culture in the later phases of its development. The closest analogy to the feature in question is grave 80 from the Brześć Kujawski cemetery, Włocławek County. The cloche and urned burials were deposited in pure sand or in faintly outlined, grey pits. The vessels in the cloche graves were found in a classic arrangement – a cinerary urn filled with bones was covered with a bowl and shielded with a cloche. The urned burials, mostly child graves, were found in the vicinity of the cloche graves and the quasi-cist feature. The pit graves, about which no detailed information is available, contained small numbers of bones. The archaeological material from the site is dominated by pottery. Of the 34 vessels recovered, 26 were preserved to the extent that allowed them to be classified as per the typology developed by Teresa Węgrzynowicz in 1988. 16 vessels were attributed to the pot subgroup (A1), three were identified as jars (subgroup A2) and seven as bowls (subgroup B1). They were further divided into types (according to the presence or absence of a neck and the finish of the outer surface) and variants (according to the location of the maximum body circumference). The vessels from Warszawa-Wilanów “Powsin” are counted among forms commonly found at early Iron Age cemeteries in Mazovia and Podlachia. The decorations on two cloches reference ornamentation found on pottery of the Mazovian and Tarnobrzeg-Lusatian Urnfield Culture. Namely, the adornments in question are four holes (three only partially pierced through) under the edge of a pot from feature 1 and a short, notched strip of clay applied on the upper body part of a pot from a grave discovered in 2006. Metal artefacts were recorded in graves 1, 2, 10 and 18. In features 1 and 2, these were fragments of a bronze wire and an iron wire respectively, probably parts of small decorations. In grave 10, found among the burnt bones of the pair of adults, there were their daily-use objects: an iron pin with a swan neck and looped head, a bronze crescent-shaped object and a pair of bronze tongs (Pl. III/10:1−3). An analogous iron pin found in the urned child burial 18 was probably a special grave gift (Pl. V/18:1). Pin specimens shaped similarly to those uncovered at Powsin (gently bent neck, head facing downward) represent the latest type of pins with swan necks and looped heads, found in the later phases of the Pomeranian-Cloche Grave cultural circle in Mazovia and central Poland (Fig. 13). Like pins with hooked necks and so-called “gullets”, they are dated to the early pre-Roman period (Fig. 14). The only analogies to the bronze crescent-shaped strip are found in graves of the Pomeranian Culture in Lower Silesia. The presence of such objects in women's graves suggests that they were either used to adorn the body (earrings) or were sewn onto clothing to reinforce it at the insertion point of a pin or brooch needle. The bronze tongs have narrow, triangular paddles not separated from the body, which was made from a rod of a semi-circular cross-section and looped at the bend. Formally, they belong to the East Pomeranian type with narrow paddles, distinguished by Marek Gedl. Artefacts analogous to the Powsin specimen are found in large numbers in Greater Poland and rarely in Mazovia and Podlachia. None of the analysed metal artefacts are sensitive chronological markers, but their particular traits and indicated analogies likely attribute them to the Early Pre-Roman Period. The Warszawa-Wilanów “Powsin” cemetery belongs to the third category of “mixed” Pomeranian-Cloche Grave sites distinguished by Mirosława Andrzejowska, where quasi-cist features occur alongside graves characteristic of the Cloche Grave culture. Quasi-cist feature 10 from Powsin was most likely the oldest grave at the cemetery. Its furnishings, especially the iron pins with swan necks and the bronze crescent-shaped strip, which find analogies at other cemeteries from the later phases of the Pomeranian-Cloche Grave cultural circle, prove that the burial in question was probably deposited already in the Early Pre-Roman Period. Feature 15, with grave goods consisting of vessels typical of the latest phase of Cloche Grave Culture cemeteries in Mazovia and Podlachia, is the youngest. The Powsin cemetery was used by a community whose funeral rite and grave goods exhibit characteristics of three cultural zones, i.e., the “local” Mazovian-Podlachian Cloche Grave culture, the Pomeranian Culture and the Tarnobrzeg-Lusatian Urnfield Culture, which acted as an intermediary to the spread of so-called “eastern elements” in the Polish lands. Similar “mixed” traits are found at the cemeteries at Dziecinów and Warszawa-Grochów “ul. Górników”; thus, they may have functioned at the same time as the Powsin site. In order to verify the relative chronology of the cemetery, 14C dating of a fragment of a cremated bone from feature 10 was obtained. The 14C date – 2400±30 BP – was within the range of 544−397 BCE after calibration at the 95.4% probability level and within the range of 494−405 BCE at the 68.3% probability level (Fig. 15). The result falls within the boundaries of the LTA and early LTB phases according to Michael Trachsel’s dating corrections. Therefore, the cemetery was in operation in the 5th century BCE.
PL
Cmentarzysko w Warszawie-Powsinie odkryte zostało wiosną 1990 roku w trakcie badań powierzchniowych Archeologicznego Zdjęcia Polski. Licznie występująca ceramika na powierzchni i ślady zniszczeń spowodowały, że latem tego samego roku przeprowadzone zostały ratownicze badania wykopaliskowe kierowane przez Marię Kulisiewicz-Kubielas z ramienia Polskich Państwowych Pracowni Konserwacji (Ryc. 1; 2). Pracami wykopaliskowymi objęto obszar 286m2 i odkryto 23 obiekty związane z funkcjonowaniem cmentarzyska z wczesnej epoki żelaza (Ryc. 3). Po zakończeniu badań nie powstało opracowanie stanowiska, zaś losy dokumentacji z badań pozostały nieznane. Ponownych i ostatnich odkryć na cmentarzysku dokonano w 2006 roku podczas nadzoru archeologicznego, wykonywanego podczas budowy domów mieszkalnych. Obecnie stanowisko jest całkowicie zabudowane i kontynuacja badań jest niemożliwa, co potwierdziły badania powierzchniowe prowadzone w 2019 roku. Niniejsze opracowanie było możliwe dzięki odnalezieniu w zbiorach prywatnych ś. p. Marii Kulisiewicz teczki z materiałem z badań, zawierającej najważniejsze dane, opisujące zawartość obiektów i zabytki oraz ich dokumentację ilustracyjną. Braki danych, wynikające z niekompletności dokumentacji z badań dotyczyły wyłącznie jam i grobów jamowych, dla których nie zachowały się rysunki, zdjęcia i opisy. Pomimo trudności analiza zachowanych dokumentów archiwalnych pozwoliła w 80% na odzyskanie pierwotnej bazy informacji. Materiały z badań, po kilku zmianach miejsc magazynowania, przechowywane są obecnie w zbiorach Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego. Wśród 23 trzech obiektów, jeden określono jako zbiorowy grób bezpopielnicowy (Ryc. 8; 12), jeden jako podwójny grób popielnicowy (Ryc. 10; 11), cztery jako groby kloszowe (Ryc. 4; 5), dwa jako groby popielnicowe (Ryc. 9) , sześć jako domniemane groby jamowe oraz pozostałe dziewięć jako jamy o nieokreślonej funkcji (Ryc. 6; 7). Najciekawszym pod względem obrządku pogrzebowego i zawartości był obiekt 10. W prostokątnej jamie o wymiarach 2,2 x 1,2 m złożono przepalone kości kobiety i mężczyzny na podkładce wykonanej z ceramiki. Szczątkom towarzyszyło sześć przystawek, ułożonych w rzędzie (Ryc. 12). Na wyposażenie obiektu łącznie składało się 9 naczyń, spośród których cztery to cienkościenne, czernione garnki i dzbanki, pozostałe to formy o grubszych ściankach i powierzchniach wygładzonych i lekko chropowaconych (Tabl. II; III). Wyposażenie nieceramiczne zawierało szczypce brązowe, brązowy przedmiot półksiężycowaty oraz żelazną szpilę. W północno-wschodni narożnik obiektu wkopano popielnicę 18 z kośćmi dziecka. Analiza obrządku pogrzebowego wykazała, że obiekt posiadał wiele cech obrządku pogrzebowego typowego dla kultury pomorskiej, m. in. „wielopopielnicowość”; uporządkowany, rzędowy układ naczyń w grobie; prostokątny kształt jamy grobowej; niektóre elementy wyposażenia – cienkościenne, czarne garnki i dzbanki z nisko osadzonymi brzuścami. Nie pasujące do klasycznego modelu tej kultury wymieniono cechy: brak jakiejkolwiek konstrukcji kamiennej; wysypanie kości na wyłożone ceramiką dno jamy; liczne przystawki grobowe; występowanie naczyń o znamionach kultury grobów kloszowych. Najbliższą analogię do omawianego obiektu stanowił grób 80 z cmentarzyska w Brześciu Kujawskim. Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono, że obiekt ma charakter „mieszany” pomorsko-kloszowy, charakterystyczny dla obszarów allochtonicznych i młodszych faz kultury pomorskiej. Groby kloszowe oraz popielnicowe składane były w czystym piasku, lub w szarych, słabo rysujących się jamach. Wszystkie z grobów kloszowych złożone były z trzech naczyń – popielnicy, przykrywki oraz klosza. Groby popielnicowe występowały w sąsiedztwie grobów kloszowych i zbiorowych i chowano w nich kości dzieci. Groby jamowe zawierały niewielkie porcje kości. Ich zarysy oraz opisy nie są znane. Wśród materiałów zabytkowych największą grupę stanowi ceramika. Z 34 odkrytych naczyń, 26 ze względu na stan zachowania przyporządkowano do kategorii typologicznych wg klasyfikacji T. Węgrzynowicz. Wyróżniono naczynia następujących typów: A1Ia (Tabl. I/Ob.3:2; II/Ob. 10:1), A1Ib (Tabl. I/Ob. 1:2; II/4; III/4; V/ob. 18/1), A1Ic (Tabl. I/Ob. 2:1), A1IIb (Tabl. III/Ob. 10:6; IV/Ob. 15:3), A1IVc (Tabl. I/Ob.1:1; I/Ob. 3:1; IV/Ob./19:1); A1Vb (Tabl. III/Ob. 10:5; IV/Ob. 19:2; V/Ob. 20:1), A2Ia (Tabl. II/Ob. 10:2,3), A2IIa (Tabl. IV/Ob. 15:5), B1Id (Tabl. I/Ob. 1:3; I/Ob. 3:3; IV/Ob. 15:4), B1IId (Tabl. III/Ob. 10:7; IV/Ob. 15:2; V/Ob. 18:2; V/Ob. 20:2). Naczynia należą do form powszechnie występujących na cmentarzyskach z wczesnej epoki żelaza z Mazowsza i Podlasia. Pod względem zastosowanych technik zdobniczych wyróżniają się dwa naczynia z dość rzadkimi elementami, mającymi odniesienia w mazowieckich i tarnobrzeskich łużyckich polach popielnicowych. Są to przykrawędne dziurki zaobserwowane na kloszu z ob. 1 oraz listwa naklejona w górnej partii brzuśca na naczyniu odkrytym w trakcie nadzoru archeologicznego w 2006 roku. Zabytki metalowe odnotowano w grobach 1, 2, 10 i 18. W 1 i 2 były to grudki brązu i fragment żelaza, pierwotnie stanowiące zapewne drobne ozdoby. W grobie 10 pośród skupiska przepalonych kości pary dorosłych osób znaleziono ich osobiste wyposażenie: żelazną szpilę z łabędzią szyjką i główką zwiniętą w uszko, brązową blaszkę półksiężycowatą oraz szczypce brązowe (Tabl. III:1-3). W grobie 18 wśród szczątek kostnych dziecka znaleziono analogiczną szpilę żelazną – zapewne dar grobowy (Tabl. V/ob. 18:1). Szpile żelazne należą do bardzo powszechnie rejestrowanego typu w pomorsko-kloszowym kręgu kulturowym. Specyficznie uformowanie szyjek (łagodne zagięcia, główka skierowana ku dołowi) reprezentuje najmłodszy typologicznie rodzaj szpil z łabędzimi szyjkami i główkami zwiniętymi w uszko, rozpowszechniony w młodszych omawianej jednostki kulturowej. Tak ukształtowane zabytki rejestruje się na Mazowszu i w Polsce środkowej (Ryc. 13). Obok szpil z haczykowatymi szyjkami, oraz z wolem należą do najmłodszych odmian szpil z główkami rozklepanymi i zwiniętymi w uszko, typowych dla starszego okresu przedrzymskiego (Ryc. 14). Półksiężycowata blaszka żelazna odnajduje jedyne analogie w grobach kultury pomorskiej na terenie Dolnego Śląska. Ich występowanie w grobach kobiecych sugeruje, że były to ozdoby ciała (kolczyki) lub odzieży. Szczypce brązowe cechują się trójkątnymi, wąskimi łopatkami niewyodrębnionymi od kabłąka, wykonanego z sztabki o półkolistym przekroju, uformowanego pętlowato na zgięciu. Formalnie należą do wyróżnionego przez Marka Gedla typu wschodniopomorskiego z wąskimi łopatkami. Okaz z Powsina najwięcej analogii odnajduje na terenie Wielkopolski, zaś na terenie Mazowsza i Podlasia znajduje jedynie kilka analogii. Wszystkie analizowane zabytki metalowe nie były czułymi wyznacznikami chronologicznymi. Analiza ich poszczególnych elementów, rozprzestrzenienie, wskazały, że datowane były raczej na starszy okres przedrzymski. Cmentarzysko w Warszawie-Powsinie należało do trzeciej kategorii „mieszanych” obiektów pomorsko-kloszowych. Z analizy rozplanowania cmentarzyska wynika, że jednym pierwszych obiektem na nekropolii był oznaczony nr 10, wokół którego dołożone zostały dalsze groby. Inwentarz obiektu, zwłaszcza żelazne szpile z łabędzimi szyjkami oraz półksiężycowata blaszka brązowa, mające analogie na innych cmentarzyskach młodszych faz pomorsko-kloszowego kręgu kulturowego, dowodzą, że obiekt założony został zapewne już w starszym okresie przedrzymskim. Najmłodszą pozycję mógł mieć obiekt 15, które inwentarz tworzyły formy ceramiczne, typowe dla najmłodszej fazy cmentarzysk kloszowych Mazowsza i Podlasia. Nekropola w Warszawie-Powsinie użytkowana było przez niewielką grupę ludności, wykazującej w materiale i obrządku tradycje typowe dla trzech stref kulturowych: „miejscowej” mazowiecko-podlaskiej kultury grobów kloszowych, kultury pomorskiej oraz odniesień ze wschodnich terytoriów łużyckich pól popielnicowych. Cmentarzysko posiadało najwięcej wspólnych cech z „mieszanymi” cmentarzyskami w Dziecinowie oraz Warszawie-Grochowie „ul. Górników”, może być świadectwem, że funkcjonowała w tym samym czasie, co wyżej wymienione cmentarzyska. Analiza materiałów i obrządku pogrzebowego wykazała, że cmentarzysko w Warszawie-Powsinie użytkowane było w fazie LTA i początku LTB. Datowanie względne materiałów zweryfikowano datą 14C (544-397 BC), wykonaną dla próbki kości ciałopalnej z obiektu 10, która potwierdziła, że stanowisko funkcjonowało w V w. p. n. e (Ryc. 15).
4
Publication available in full text mode
Content available

Grodzisk Mazowiecki, stan. X – cmentarzysko kultury grobów kloszowych i kultury przeworskiej

63%
Kaczyński B., Woźniak M.
Wiadomości Archeologiczne
|
2020
|
vol. LXXI
|
issue 71
289-318
EN
Site X, located in the centre of present-day Grodzisk Mazowiecki, was discovered at the beginning of 1959 during construction works carried out in the area of a former Jewish cemetery (Fig. 1, 2). As a result of accidental discoveries and one-day rescue excavations, a total of nine ancient graves (1–5, 7–10) were registered. Another one (6), located in a secondary deposit, was discovered about 50 m to the east in 1988 during earthworks at one of the factory buildings (Fig. 2). Artefacts from the cemetery are currently stored in three institutions, i.e. the Grodzisk Mazowiecki Cultural Centre, the Museum of Ancient Mazovian Metallurgy in Pruszków and the State Archaeological Museum in Warsaw. Due to the accidental nature of the discoveries, their only documentation are notes from archaeological interventions and entries on the artefact inventory cards drawn in 1959 (Fig. 4). The lack of sketches and field descriptions does not make it possible to reconstruct the location of the graves and significantly hinders analysis of the funeral rite. The long-term storage of the unstudied material negatively affected its condition – some of the artefacts and documents were lost. This study covers those artefacts that could be identified and combined into grave assemblages. The phase of use of the cemetery in the Early Iron Age is represented by six features: two cloche graves (Fig. 7, 10), three cloche or urn graves (Fig. 5, 6, 8) and one urn grave (Fig. 9). In most cases, the graves contained only pottery. Among the remains of at least 22 vessels, 18 could be typologically identified per the classification of T. Węgrzynowicz30, including ten pots (A1), representing four types and/or variants: I var. b (Fig. 10:2), III var. c (Fig. 7:2), III (Fig. 19:5), V var. c (Fig. 5:1, 6:2, 9:1, 10:1), V (Fig. 6:1, 8:2) VI var. c (Fig. 19:6). Seven bowls (B1) were classified as types: I var. c (Fig. 7:3, 8:4, 9:2, 10:3, 19:4), I var. d (Fig. 8:1), V var. c (Fig. 7:1). There was also one mug (B2) of type I var. b (Fig. 19:3). The vessels represent forms commonly found at Cloche Grave Culture cemeteries in Mazovia and Podlachia. The vessels with quite rare stamped impressions with a marked centre, made with a straw (Fig. 20), stand out in terms of ornamentation. Decoration on the urn from grave 6, made with polygonal stamps with a marked centre (Fig. 10:2), is completely unique. It was presumably made with lignified stems of field plants. Non-ceramic artefacts: bronze lumps, bronze wire and a fragment of a corroded iron sheet (Fig. 7:4.5), originally probably small items of adornment or tools, were only recorded in three graves (3, 5, 6). Skeletal remains were only preserved in three graves. Anthropological analysis showed that the bones of an adult man were interred in grave 2, of a seven-year-old child and an adult in grave 3, and of an adult woman (?) in ‘grave’ 6. The cloche graves cemetery at site X in Grodzisk Mazowiecki is located in the eastern part of the Łowicz-Błonie Plain – an area distinguished by intense settlement of the Pomeranian Cloche Grave circle45. Features of the pottery indicate that the cemetery functioned mainly in phase Ib after M. Andrzejowska53, i.e. approximately at the end of Ha D – the beginning of the so-called older Pre-Roman Period. Four graves are associated with the use of the cemetery in the Roman Period – most likely one pit (grave 7) and three urn burials, including one (grave 9) in which the cinerary urn was covered with another vessel (Fig. 13). The remains of a woman were deposited in grave 8; bones from other graves were not preserved or could not be identified. Grave-goods consisted of 24 non-ceramic objects, including: a bronze brooch (Fig. 13:3), probably a strongly profiled one of the Mazovian variety55; two iron buckles (Fig. 14:3.4.4a), including type D1 after R. Madyda-Legutko57; a bronze strap-end (Fig. 13:4), similar to type 1/6 of group I after R. Madyda-Legutko64; a rectangular bronze belt fitting (Fig. 19:1); remains of an iron razor (Fig. 15:6); three straight iron knives (Fig. 15:3–5); a one-piece antler comb, type Thomas AI68 (Fig. 12:1); (Fig. 12:2); a sandstone whetstone (Fig. 14:5); a double-edged iron sword (Fig. 18:1.1a) of the Canterbury-Kopki72 type or the Canterbury-Mainz variant of the Lauriacum-Hromówka73 type; two iron shield bosses and a bronze shield fitting (lost); four spearheads of types: L/2 (Fig. 18:6.6a), V/2 (Fig. 18:3), II/2 (Fig. 18:2) and XIII (Fig. 18:7) after P. Kaczanowski85–87; aa bow-shaped spur (Fig. 18:5) of type C1b after J. Ginalski95; a chair-shaped spur (Fig. 18:4.4a), similar to type IIc after E. Roman97; remains of a bronze bucket with iron handle of the Östland/Eggers 39–40107 type (Fig. 15:1.2, 16, 17). Of the six clay vessels, five can be typologically identified; they belong to types I/2 (Fig. 14:1), II/1 (Fig. 11:1, 14:2), III (Fig. 13:2) and V (Fig. 12:1) in the classification of T. Liana113. The richest burial at the cemetery, as well as in the area between the Bzura, the Rawka and the Vistula, is grave 10 (Fig. 14–18). It is distinguished by an imported bronze vessel and an exceptionally large number of elements of weaponry (two bosses, four spearheads), testifying to the above-average social position of the deceased. A. Niewęgłowski134 suggested that two warriors were buried in the grave; however, the thesis cannot be verified due to the inability to identify burned bones from this feature. Although isolated graves with larger than standard weaponry sets, including ones containing two shield bosses or several spearheads, are known from Przeworsk Culture cemeteries, they are not frequent. Östland-type vessels are among the Roman bronze vessels most frequently encountered in barbarian Europe. In western Mazovia, imported bronze vessels are relatively rare. The burials from the Przeworsk Culture cemetery are from the Early Roman Period. Grave 10 is dated to stage B2a, grave 9 to phases B2b–B2/C1, grave 8 to phases B2b–C1a, and grave 7 only broadly to phases B1–B2. The cemetery is located within a dense, west-Masovian cluster of Przeworsk Culture settlement, which also included an iron metallurgy centre142. The cemetery at site X in Grodzisk Mazowiecki is one of the many Masovian necropoles used by the population of the Cloche Grave and Przeworsk Cultures152. Even though the mutual chronological relations of the Cloche Grave and Przeworsk assemblages exclude a hypothesis about continuous use of the cemetery by the population of both cultures, it should be remembered that the site has only been partially explored. Unfortunately, the area of the cemetery is currently heavily urbanised and partly overlaps with a former Jewish cemetery, where excavations are forbidden (Fig. 3). This prevents any archaeological research, and thus possible determination of the original range of the cemetery and examination of its structure.
5
Publication available in full text mode
Content available

"Nieumyślne spowodowanie śmierci" na warszawskim Annopolu we wczesnej epoce żelaza

63%
Kaczyński B., Stanaszek Ł. M.
Wiadomości Archeologiczne
|
2023
|
vol. LXXIV
|
issue 74
191-201
EN
In April 2022, the State Archaeological Museum in Warsaw (PMA) conducted an expert analysis of archaeological materials from the Early Iron Age that were discovered during construction works in Warsaw-Białołęka, specifically in the Annopol housing estate (Fig. 2). The analysis was requested by one of the Warsaw prosecutors investigating a case of manslaughter. On 18 January 2022, construction workers discovered materials at 16 Annopol Street, which were reported to the police as human remains of unknown origin. The remains were subsequently taken to the Department of Forensic Medicine and then, following arrangements with the Mazovian Provincial Conservation Officer, to the PMA collection. The material collected from the discovery site comprised fragments of 11 ceramic vessels and 4.2 kg of burnt bones from four individuals. The material was packed in four separate bags (Fig. 1 & 3). It was determined that this material came from four graves (three cloche graves and one pit grave) that were destroyed during the earthworks. Due to the haphazard nature of the finds and the lack of rescue investigations at the site of the discoveries, an analysis of the burial rites is not possible. All the ceramic vessels discovered at Warsaw-Białołęka, Annopol estate are typical of those found in the cemeteries of the Cloche Grave Culture from Mazovia and Podlasie. Out of the 11 vessels, only five were assigned to specific types. The pots (subgroup A1) belong to variety b of type I (Fig. 5:a), type IV (Fig. 4:a), variety c of type V (Fig. 4:b) and variety c of type VI (Fig. 4:d), and the bowl (subgroup B1) belongs to variety d of type II (Fig. 4:c). Remaining vessels are likely to be pots (Fig. 4:e.f, 5:b.c). The decoration of the bowl from grave 1 is particularly noteworthy (Fig. 4:c). Similar motifs to those on the bowl are only found on smoothed pots and jugs, but they are composed not of stamped pits, but made using engraved and punched techniques. It is important to note the high quality of the vessels, which are characterized by good firing and thin walls. The limited number of vessels and their lack of diversity prevent the establishment of a relative chronology with greater accuracy than the period between the end of Halstatt Period D and the end of the Older Pre-Roman Period. The radiocarbon date obtained from the bones in grave 1 was 375±30 (Fig. 6), indicating that the cemetery was mainly used in the second half of the 5th century BCE. This was around the same time as the cemetery in Warsaw-Wilanów ‘Powsin’ and slightly earlier than the necropolis at Janówek, Legionowo County. Burnt human bones from all the four graves discovered were the objects of anthropological analysis (Table 1). The primary task was to estimate the number, sex, and age of the deceased, reconstruct the life height of the body, record pathological changes, and note any markers of stress. The bone fragments yielded the remains of four individuals: a mature male (aged 35–40), an adult female (aged 25–30), an older female (aged 55–65), and an individual of unknown sex and age. Statistical analysis was not possible due to the limited number of burials examined. Bones of two individuals (graves 1 and 3) revealed a few traces of diseases, primarily related to the degenerative and deformative processes that occur with age and overloading. These processes were particularly evident in the spine, where Schmorl’s nodules and flattening of the vertebral bodies were observed. Additionally, cribra orbitalia was noted in the left orbital ceiling of a mature male, which is mainly caused by dietary iron deficiency, anaemias, and/or parasite activity. Antropological analysis of the burnt human bones from Annopol has only allowed for a limited reconstruction of the personal characteristics of the buried individuals. This is due to the destructive process of cremation, resulting in the loss of much of the data. The discovered materials from Warsaw’s Annopol, which were accidentally found during earthworks, originate from an area of intensive settlement in the Early Iron Age. These finds are typical of the Cloche Grave Culture of right-bank Warsaw. The radiocarbon date obtained for grave 1, the first in this part of Mazovia, will serve as a reference point for other sites awaiting study. The treatment of materials from the Annopol estate by the investor highlights the necessity of developing procedures that ensure the proper protection of archaeological heritage.
PL
W kwietniu 2022 roku w Państwowym Muzeum Archeologicznym w Warszawie przeprowadzono ekspertyzę materiałów archeologicznych z wczesnej epoki żelaza, ujawnionych podczas prac budowlanych w Warszawie-Białołęce, osiedlu Annopol (Ryc. 2). Analiza wykonana została na wniosek jednej z warszawskich prokuratur, prowadzącej śledztwo w sprawie nieumyślnego spowodowania śmierci. Materiały zostały odkryte przez pracowników budowy przy ul. Annopol 16 w dniu 18 stycznia 2022 roku i zgłoszone Policji jako szczątki ludzkie nieznanego pochodzenia. Odkryte materiały trafiły do Zakładu Medycyny Sądowej, a następnie po ustaleniach z Mazowieckim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków do zbiorów PMA. Analiza wykazała, że w trakcie prac ziemnych zniszczono cztery groby ciałopalne (3 kloszowe oraz 1 jamowy). Na materiał archeologiczny składały się fragmenty 11 naczyń ceramicznych oraz 4,2 kg kości czterech osób. Przypadkowy charakter znalezisk i brak badań ratowniczych nie pozwalają na przeprowadzenie analizy obrządku pogrzebowego. Możliwe było wyłącznie wydzielenie grobów na podstawie otrzymanych porcji, zebranych z miejsc odkrycia (Ryc. 1, 3). Naczynia ceramiczne z Warszawy-Białołęki, osiedla Annopol należą do form powszechnie występujących na cmentarzyskach Mazowsza i Podlasia. Wśród 11 naczyń jedynie 5 przydzielono do konkretnych typów: A1I, odm. b (Ryc. 5a), A1IV (Ryc. 4a), A1V, odm. c (Ryc. 4b), A1VI, odm. c (Ryc. 4d), B1I, odm. d (Ryc. 4c). Pozostałe należą najprawdopodobniej do grupy A1 (Ryc. 5, b, c). Wśród wyróżniających się cech należy ornament misy z grobu 1 (Ryc. 4c). Wątek wykonany techniką ryta i kłutą znajduje pojedyncze analogie, znane z gładzonych garnków i dzbanków. Zwraca uwagę również bardzo dobra jakość naczyń, które cechują się dobrym wypałem oraz cienkościennością. Niewielka próba naczyń a także ich mała różnorodność niepozwalają na określenie chronologii względnej węższej aniżeli przedział czasu między schyłkiem okresu halsztackiego D, a końcem starszego okresu przedrzymskiego. Uzyskana data 14C:2375±30 (Ryc. 6), 542-391BC (95%), 480-396 BC (68,3%), z kości grobu 1 wskazała, że cmentarzysko użytkowane było z pewnością głównie w II połowie V w. n. e, mniej więcej w tym samym czasie co cmentarzysko w Warszawie-Wilanowie „Powsinie” oraz nieco wcześniej niż nekropola w Janówku, pow. legionowski. Przedmiotem analizy antropologicznej były przepalone kości ludzkie z Warszawy-Białołęka, osiedla Annopol. Podstawowym zadaniem było oszacowanie liczby, płci i wieku osobników, rekonstrukcja przyżyciowej wysokości ciała, zarejestrowanie zmian patologicznych, a także odnotowanie wszelkich wyznaczników stresu. W dostarczonych porcjach kości zidentyfikowano szczątki trzech dorosłych osób: dojrzałego mężczyzny (maturus, 35-40 lat), dorosłej kobiety (adultus, 25-30 lat) i starszej kobiety (senilis, 55-65 lat). Ze względu niedostateczną liczbę badanych pochówków zaniechano jakichkolwiek zestawień o charakterze statystycznym. Nieliczne schorzenia odnotowane na kościach dwóch przebadanych osób (grób 1 i 3) miały przede wszystkim związek z postępującym z wiekiem procesem zwyrodnieniowo-zniekształcającym oraz przeciążeniami (guzki Schmorla, spłaszczenie trzonów kręgów), manifestującymi się w szczególności obrębie kręgosłupa. U dojrzałego mężczyzny w lewym stropie oczodołu odnotowano u niego cribra orbitalia, spowodowane głównie niedoborem żelaza w pożywieniu, anemiami lub/i działaniem pasożytów. Analiza antropologiczna przepalonych kości ludzkich z Warszawy-Białołęki, osiedla Annopol tylko w niewielkim stopniu pozwoliła na odtworzenie zestawu cech osobniczych pochowanych tu osób. Jest to związane z niszczącym procesem kremacji, powodującym bezpowrotną utratę znacznej części danych. Odkryte przypadkowo materiały podczas prac ziemnych na warszawskim Annopolu znaleziono na obszarze objętym intensywnym osadnictwem we wczesnej epoce żelaza. Ich charakter wpisuje się w obraz osadnictwa kultury grobów kloszowych prawobrzeżnej Warszawy. Wykonana dla grobu 1 data radiowęglowa jako pierwsza próba w tej części Mazowsza, będzie stanowić punkt odniesienia dla innych, czekających na opracowanie stanowisk. Negatywny przykład postępowania przez organy publiczne materiałów z Warszawy-Annopola wskazuje na potrzebę wypracowania procedur, które pozwolą na należytą ścieżkę ochrony dziedzictwa archeologicznego.
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.