Search results

1

Egzaminy dojrzałości w galicyjskich szkołach realnych w latach 1872/73 – 1917/18

100%

Ochenduszko T., Hoff J., Ślusarek K.

Prace Historyczno-Archiwalne

|

2021

|

issue Tom XXX

113-134

EN

Matura examinations in Galician real schools (realschule) were introduced in1872, after the schooling period had been extended from six to seven years.The written matura examination consisted of an essay (then called an enclosedpaper) in the language used during lectures, an essay in the state language, i.e. in German,a translation from German into the lecture language or vice versa, a translation from French into the lecture language, a mathematical task, and a task from descriptive geometry. During the autonomous period in Galicia, the lecture language in all134 Tadeusz Ochenduszko real schools was Polish. Five hours each were allotted for an essay in Polish and tasks in descriptive geometry; four hours each for an essay in German and mathematical tasks; three hours each for translations from German into Polish (or vice versa) and for translations from French into Polish.In the oral part, however, students had to take one language, geography and history (one subject back then), mathematics, natural history (combination of physics,chemistry, geography and biology), physics and chemistry. During the oral part, the committee was chaired by: the chairman, who was usually the national inspector of secondary schools or a delegate of the National School Council (NSC), the headmaster and all teachers who taught classes in the last grade, i.e. the seventh grade. The matura exam was a public examination, similar to the defense of a doctoral thesis.Therefore, it could be listened to by bystanders. Out of 18 real schools that functioned during the described period, 15 met the conditions necessary to organize the matura exam. The principals of these establishments were responsible for observing the rules during the entire examination procedure,and if their positions were vacant, the responsibility fell on the vice principals, also known as managers. Between 1872-1873 and 1917-1918 there were 45 of these individuals.The chairmen of the oral matura exam committees were national school inspectors or, alternatively, NSC delegates. They were elected from among the members of NSC, people assigned to the offices of this institution, employees of universities, usually technical ones, and directors of other real schools. During the period of interest, 33 officials served as chairmen. Jan Nepomucen Franke – chairman of the Section of Vocational, Real and Industrial Schools operating at the NSC – supervised the largest number of matura examinations (73).In the years 1872-1873 and 1913-1914 the matura exam was passed by 7051 students. They constituted 84.2% of those who took the oral part. The largest number of students passed the exam in the First Realschule in Lviv (1801) and the First Realschule in Cracow (1739). The most famous graduate of the Cracow institution was Jozef Beck, who became Minister of Foreign Affairs of the Second Polish Republic from 1932 to 1939. During the specific period of World War I, approximately 750 students passed their matura exams, of which nearly 46% passed under special regulations allowing students going to the front to take the war matura exam in a streamlined mode. Soon after Poland regained its independence, real schools were transformed into gymnasiums.Those that remained within the Polish borders after World War II continue to function to this day.

PL

Egzaminy dojrzałości w galicyjskich szkołach realnych zostały wprowadzone w 1872 r., po wydłużeniu w nich nauki z sześciu do siedmiu lat. Matura pisemna obejmowała: wypracowanie (zwane wtedy pracą klauzurową) w języku wykładowym, wypracowanie w języku państwowym, tj. niemieckim, przekład z języka niemieckiego na wykładowy lub odwrotnie, przekład z języka francuskiego na wykładowy, zadanie matematyczne oraz zadanie z geometrii wykreślnej. W Galicji w okresie autonomicznym językiem wykładowym we wszystkich szkołach realnych był polski. Na wypracowanie z języka polskiego i zadania z geometrii wykreślnej przeznaczone było po pięć godzin, na wypracowanie z języka niemieckiego i zadania z matematyki po cztery godziny, na przekład z języka niemieckiego na polski (lub odwrotnie) oraz na przekład z języka francuskiego na polski – po trzy. Natomiast w części ustnej uczniowie zdawali: jeden język, geografię i historię (stanowiły wtedy jeden przedmiot), matematykę, historię naturalną (przyrodę), fizykę oraz chemię. Podczas ustnej części egzaminu w komisji zasiadali: przewodniczący, którym był zwykle krajowy inspektor szkół średnich lub delegat Rady Szkolnej Krajowej (RSK), dyrektor zakładu oraz wszyscy nauczyciele, którzy mieli zajęcia w klasie ostatniej, czyli siódmej. Matura miała charakter egzaminu publicznego, tak jak np. obrona pracy doktorskiej, zatem mogły się jej przysłuchiwać osoby postronne. Na 18 szkół realnych, które funkcjonowały w wymienionym okresie, 15 spełniało warunki niezbędne do przeprowadzenia matury. Za przestrzeganie całej procedury dotyczącej egzaminu odpowiadali dyrektorzy zakładów, a w razie nieobsadzenia tych stanowisk – zastępcy dyrektorów, zwani też kierownikami. W latach 1872/73 – 1917/18 było ich 45. Przewodniczącymi komisji podczas matury ustnej byli krajowi inspektorzy szkolni, ewentualnie delegaci RSK. Wybierano ich spośród członków RSK, osób przydzielonych do biur tej instytucji, pracowników wyższych uczelni, najczęściej technicznych oraz dyrektorów innych szkół realnych. W okresie objętym niniejszym opracowaniem funkcję przewodniczących pełniło 33 urzędników. Nadzór nad największą liczbą matur (73) sprawował Jan Nepomucen Franke – przewodniczący działającej przy RSK Sekcji Szkół Zawodowych, Realnych i Przemysłowych. W latach 1872/73 – 1913/14 egzamin dojrzałości zdało 7051 abiturientów. Stanowili oni 84,2% tych, którzy podeszli do części ustnej. Najwięcej osób zdało maturę w I Szkole Realnej we Lwowie (1801) i I Szkole Realnej w Krakowie (1739). Najbardziej znanym absolwentem tej drugiej placówki był Józef Beck – minister spraw zagranicznych II Rzeczypospolitej w latach 1932–1939. W specyficznym okresie I wojny światowej egzamin dojrzałości zdało około 750 osób, w tym prawie 46% na mocy specjalnych przepisów, pozwalających uczniom udającym się na front składać w trybie przyspieszonym maturę wojenną. Wkrótce po odzyskaniu przez Polskę niepodległości szkoły realne zostały przekształcone w gimnazja. Te z nich, które po II wojnie światowej pozostały w granicach Polski, funkcjonują do dnia dzisiejszego.

2

Klaudiusz Angerman (1861-1922), przemysłowiec, działacz polityczny i filantrop. W stulecie śmierci.

100%

Wnęk S., Hoff J., Ślusarek K.

Prace Historyczno-Archiwalne

|

2022

|

vol. Tom XXXIV

49-60

EN

Klaudiusz Angerman (1861–1922), geological engineer, industrialist, independence activist and philanthropist. Born in Lviv to a family of officials. He studied in Lviv Polytechnic (1879–1883), and continued his studies in Vienna (1883–1885). He began work in his profession in Jasło. At the turn of the 20th century, he worked in the oil industry. He conducted geological evaluations in search of oil in Podkarpackie province and in Zagłębie Borysławskie. He has done similar evaluations in the Caucasus, the Apennines and in the Romanian Carpathian Mountains. In the years 1911–1918, he was a member of parliament from the Polish People’s Party to the Imperial Council in Vienna. He took care of economic issues. He published in Polish and German on socio-economic subjects. In the years 1914–1920, he took an active part in activities concerning Polish independence. In the years 1904– 1922, he lived with his family in Boguchwała near Rzeszow. He died in Nowy Sącz, and was buried in Boguchwała. In 2022, the local government of Boguchwała named one of the town’s streets after him.

PL

Klaudiusz Angerman (1861-1922), inżynier geolog, przemysłowiec, działacz niepodległościowy i filantrop, urodził się we Lwowie w rodzinie urzędniczej. Studiował na Politechnice Lwowskiej (1879-1883), naukę kontynuował w Wiedniu (1883-1885). Pracę zawodową rozpoczął w Jaśle. Na przełomie XIX/XX w. działał w przemyśle naftowym. Na Podkarpaciu i w Zagłębiu Borysławskim prowadził badania geologiczne w poszukiwaniu złóż naftowych. Podobne badania prowadził na Kaukazie, w Apeninach i rumuńskich Karpatach. W latach 1911-1918 był posłem Polskiego Stronnictwa Ludowego do Rady Państwa w Wiedniu. Zajmował się kwestiami gospodarczymi. Publikował (po polsku i po niemiecku) na tematy społeczno-gospodarcze. W latach 1914-1920 czynnie angażował się w sprawy niepodległości Polski. W latach 1904-1922 mieszkał z rodziną w Boguchwale koło Rzeszowa. Zmarł w Nowym Sączu, pochowany został w Boguchwale. W 2022 roku samorząd Boguchwały nazwał jedną z ulic jego imieniem .

3

Prezydenci i radcy Sądu Obwodowego w Rzeszowie (1855–1891)

100%

Kotliński T. J., Hoff J., Kamińska-Kwak J.

Prace Historyczno-Archiwalne

|

2022

|

vol. Tom XXXIV

35-48

EN

The following study is dedicated to individuals, who held the positions of presidents and ruling legal counsels of the District Court for Rzeszów at the time period of 1855–1891. At the beginning, to provide a better understanding of the topic, a general overview of the judiciary system of Galicia introduced in 1855 was presented,with expanded structure of positions and ranks of court officials. The study focuses only on the judges – legal counsels who were professionally bound with Rzeszów. Based on the available information, the study not only introduces the professional career paths of the sequentially presented judges, but also their engagement in local communities’ matters considering autonomous institutions, social organizations, charities and political parties.

PL

Opracowanie poświęcone jest osobom, które w zakreślonej cezurze lat 1855– 1891 pełniły urząd prezydentów oraz radców orzekających w Sądzie Obwodowym w Rzeszowie. Na wstępie, dla lepszego zrozumienia tematu, przedstawiono w zarysie organizację sądownictwa w Galicji, jaka wprowadzona została w 1855 r. oraz rozbudowaną strukturę stanowisk i rang urzędników sędziowskich. Praca obejmuje jedynie tych sędziów – radców, którzy zawodowo związani byli z Rzeszowem. Na podstawie dostępnych informacji przedstawiona została nie tylko ścieżka kariery zawodowej omawianych kolejno sędziów, ale również ich zaangażowanie w sprawy lokalnych społeczności na gruncie instytucji autonomicznych, organizacji społecznych, charytatywnych i stronnictw politycznych.

4

Gimnazjum w Brzeżanach w latach 1806–1918. Zarys dziejów

81%

Ochenduszko T., Hoff J., Kamińska-Kwak J., Pudłocki T.

Prace Historyczno-Archiwalne

|

2022

|

vol. Tom XXXIV

7-34

EN

The erstwhile location of the school was Zbaraż. In 1789, Holy Roman Emperor Joseph II founded a five-year middle school in Zbaraż. It was one of six such schools in Galicia. In 1805 Emperor Franz Joseph I made a decision to move the institution to Brzeżany – a town which was the capital of the district. After school reforms of 1819, the number of classes was increased to six. The four lower classes were grammatical, with the two higher ones being poetics and rhetoric. A prefect was responsible for the teaching matters, and the strategic decisions were made by a director, who was at the same time a leader of the district (ger. Kreishauptmannem). After the Springtime of Nations in 1848, Kreishauptmann lost his authority over the middle school, and a prefect was raised to the rank of director and took the sole responsibility for running the school. As a result of another reform, the government was trying to reduce the curriculum time in middle school to four years. However, thanks to the efforts of the local community, this was avoided and the middle school curriculum was increased to eight classes. It happened in the years 1863–1864 and 1864–1865. The first matura exam for the Brzeżany eighth grade students was conducted in May and June 1865. After Galicia became autonomous, the school had more room for expansion. The number of students over the years increased from 300 to over 700, and so from 9 groups being taught in the year 1868–1869, it increased to 23 groups being taught in the years preceding World War I. Bilingual classes were being created from the school year 1906–1907, where some subjects were taught in Polish and the rest in Ukrainian. In the school year of 1914–1915, the middle school was closed due to Russian occupation of a large part of Galicia. In the years 1915–1916 and 1917–1918, the middle school was either considered to be at the front or under occupation, and due to these conditions it could not be reopened until February 1918.

PL

Pierwotną siedzibą szkoły był Zbaraż. W 1789 r. cesarz Józef II Habsburg założył w mieście tym pięcioletnie gimnazjum. Była to jedna z sześciu tego typu szkół średnich w Galicji. W 1805 r. cesarz Franciszek I podjął decyzję, aby zakład przenieść do Brzeżan – miasta będącego siedzibą cyrkułu. W 1819 r., w wyniku reformy oświaty, liczbę klas zwiększono do sześciu. Cztery niższe nazwano gramatykalnymi, a dwie wyższe – humanioralnymi. Sprawami pedagogicznymi kierował prefekt, a strategiczne decyzje podejmował dyrektor, który był jednocześnie starostą (Kreishauptmann) cyrkułu. Po Wiośnie Ludów w 1848 r. Kreishauptmann utracił zwierzchnictwo nad gimnazjum, a prefekt podniesiony został do rangi dyrektora i przejął odpowiedzialność za całokształt działalności szkoły. W wyniku kolejnej reformy władze planowały zdegradować gimnazjum do czteroletniego, jednak dzięki staraniom lokalnej społeczności udało się temu zapobiec i uzyskać zgodę na powiększenie szkoły do ośmiu klas. Nastąpiło to w latach 1863/64–1864/65. W maju i czerwcu 1865 r. dla absolwentów klasy ósmej odbyła się pierwsza w Brzeżanach matura, zwana egzaminem dojrzałości. Bardziej korzystne warunki dla rozwoju szkoły nastały po uzyskaniu przez Galicję autonomii. Liczba zespołów klasowych wzrosła z 9 w roku 1868/69 do 23 w latach poprzedzających I wojnę światową, a liczba uczniów z ponad 300 do ponad 700. Od roku szkolnego 1906/07 zaczęto tworzyć klasy utrakwistyczne (dwujęzyczne), w których dla części przedmiotów językiem wykładowym był polski, a dla pozostałych – ukraiński. W roku szkolnym 1914/15 gimnazjum nie funkcjonowało z powodu okupacji dużej części Galicji przez wojska rosyjskie. W latach 1915/16–1917/18 znajdowało się albo w strefie przyfrontowej, albo pod okupacją i do lutego 1918 r. nie było w nim warunków do wznowienia systematycznej pracy.

Refine search results

4 Prace Historyczno-Archiwalne

4 Hoff J.

2 Kamińska-Kwak J.

2 Ochenduszko T.

2 Ślusarek K.

1 Kotliński T. J.

1 Pudłocki T.

1 Wnęk S.

3 2022

1 2021

Egzaminy dojrzałości w galicyjskich szkołach realnych w latach 1872/73 – 1917/18

Klaudiusz Angerman (1861-1922), przemysłowiec, działacz polityczny i filantrop. W stulecie śmierci.

Prezydenci i radcy Sądu Obwodowego w Rzeszowie (1855–1891)

Gimnazjum w Brzeżanach w latach 1806–1918. Zarys dziejów