During the interwar period in Bydgoszcz, which had a population of just over 100,000 at the time, at least seven Polish military intelligence and counterintelligence agencies operated in the city. In total, which takes into account personnel changes, several dozen officers from these agencies worked in the city, supported by hundreds of non-commissioned officers and civilian employees. They were a noticeable and specific professional group and their appearance in the city gave rise to it being dubbed “the capital of Polish intelligence”, which was a somewhat exaggerated term as Bydgoszcz never played such a role. The largest intelligence facility in Bydgoszcz was Branch No. 3 of the 2nd Polish Army, which was the border intelligence agency most valued by military superiors between 1930–1939. It was led by one of the most talented and, at the same time, controversial Polish intelligence officers, Major Jan Żychoń (1902–1944), who headed the Polish intelligence services in exile during World War II. The offices of the branch were not public. There were no information boards on the buildings, and no entries in address or telephone books. This article also verifies the hitherto unknown previous locations of the agency, of which there were three, however the first two have been incorrectly identified in the historiography to date.
RU
В насчитывающем чуть более 100 тыс. жителей Быдгоще в межвоенный период действовало не менее семи подразделений польской разведки и контрразведки. Всего с учетом кадровых перестановок в городе работало несколько десятков сотрудников этих служб, которых поддерживали сотни унтер-офицеров и гражданских служащих. Это была заметная и специфическая профессиональная группа. Отсюда и возникло определение этого города – хоть и несколько преувеличенное – „столица польской разведки”. Быдгощ не играл такой крупной роли, но факт в том, что спецслужбы в городе на реке Брда были действительно чрезвычайно многочисленны. На то было несколько причин. Самым крупным разведывательным пунктом в Быдгоще было Подразделение [Экспозитура] II Отдела Войска Польского №3. Это было приграничное разведывательное подразделение, которое очень высоко ценилось военным начальством в 1930–1939 гг. Его работой руководил один из самых талантливых и в то же время вызывающих споры офицеров польской разведки майор Ян Жихонь (1902–1944), который во время Второй мировой войны был фактическим главой польской разведки в изгнании. Месторасположение этой экспозитуры не было явным. На зданиях не было информационных табличек, также не было никаких записей в адресных и телефонных книгах. В данной статье предпринимается попытка верификации существующих версий месторасположения этих разведывательных служб (таких версий было три). Первые две в историографии предыдущего периода были ошибочными.
PL
W liczącej nieco ponad 100 tys. mieszkańców Bydgoszczy działało w dwudziestoleciu międzywojennym co najmniej siedem agend polskiego wywiadu i kontrwywiadu wojskowego. Ogółem, uwzględniając zmiany kadrowe, w mieście pracowało kilkudziesięciu oficerów tych służb, wspomaganych przez setki podoficerów i pracowników cywilnych. Była to zauważalna i specyficzna grupa zawodowa. Dało to podstawę do określania tego miasta – nieco na wyrost – „stolicą wywiadu polskiego”. Bydgoszcz nie pełniła takiej roli, ale jest faktem, że agendy wywiadu były w mieście nad Brdą wyjątkowo liczne. Największą placówką wywiadu w Bydgoszczy była Ekspozytura Oddziału II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego nr 3. Była to najwyżej ceniona przez zwierzchników wojskowych agenda wywiadu przygranicznego w latach 1930–1939. Jej pracami kierował jeden z najbardziej utalentowanych, a jednocześnie kontrowersyjnych oficerów wywiadu polskiego, mjr Jan Żychoń (1902–1944), podczas II wojny światowej rzeczywisty szef polskiego wywiadu na uchodźstwie. Siedziby ekspozytury nie były jawne. Na budynkach nie było tablic informacyjnych, nie było też zapisów w księgach adresowych i telefonicznych. Niniejszy tekst poddaje weryfikacji dotychczasowe miejsca jej lokalizacji. Były kolejno trzy. Dwie pierwsze podawano w dotychczasowej historiografii błędnie.
The primary task of the military intelligence in the People’s Republic of Poland was to acquire materials on the armament and stationing of NATO troops. However, due to the demand of the communist authorities, it also conducted political activities aimed at, among others, the Catholic Church. The interest of the state authorities increased especially during the pontificate of John Paul II. According to the assessment of military intelligence, the election of Karol Wojtyła as Bishop of Rome stimulated the Catholic Church both in Poland and in the Vatican. In this way, the activities of the Second Directorate of the General Staff of the Polish Army were within the scope of civil intelligence interests. The article aims to show the role played by intelligence officers and informers operating in Rome undercover as military attachés or in civilian institutions. Their actions resulted in the establishment of contacts with the church environment and acquisition of voluntary and involuntary informants. In this way, the Second Directorate of the General Staff of the Polish Army provided the party and political apparatus with interesting news and materials. Following the introduction of martial law in Poland, the church from the Rome area started sending parcels of food, clothes and medicines to Poland. This aid for the country was used to establish contact with the Polish clergy thanks to the initiative of Colonel Franciszek Mazurek.
RU
Задачей военной разведки Польской Народной Республики было в первую очередь получение материалов о вооружении и размещении войск НАТО. Однако по требованию коммунистических властей он также вела политическую деятельность, связанную, в частности, с работой католической церкви. Интерес к ней государственных органов особенно усилился во время понтификата Иоанна Павла II. По данным военной разведки, избрание Кароля Войтылы епископом Рима активизировало католическую церковь как в стране, так и в Ватикане. Таким образом, деятельность Управления II Генерального штаба Войска Польского находилась в сфере интересов гражданской разведки. Цель этой статьи – показать роль офицеров и сотрудников разведки, действующих в Риме под прикрытием военного атташе или гражданской заставы. Их действия привели к установлению контактов с церковной средой и приобретению сознательных и несознательных личных источников информации. Таким образом, Управление II Генштаба Войска Польского снабжало партийный и политический аппарат интересными новостями и материалами. Введение военного положения в Польше привело к тому, что костел из Рима начал отправлять в Польшу посылки с едой, одеждой и лекарствами. Эта помощь для страны была использована для установления контакта с польским духовенством благодаря инициативе полковника Франчишка Мазурка.
PL
Wywiad wojskowy PRL miał przede wszystkim za zadanie zdobywać materiały dot. uzbrojenia i stacjonowania wojsk NATO. Jednak ze względu na zapotrzebowanie władz komunistycznych prowadził także działania polityczne, wymierzone m.in. w Kościół katolicki. Zainteresowanie władz państwowych nasiliło się szczególnie w czasie pontyfikatu Jana Pawła II. Według oceny wywiadu wojskowego wybór Karola Wojtyły na biskupa Rzymu zaktywizował Kościół katolicki zarówno w kraju, jak i w Watykanie. Tym sposobem działania Zarządu II Sztabu Generalnego WP wchodziły w zakres zainteresowań wywiadu cywilnego. Artykuł ma na celu pokazanie, jaką rolę odegrali oficerowie i współpracownicy wywiadu działający w Rzymie pod przykryciem attachatu wojskowego bądź placówek cywilnych. Ich działania doprowadziły do nawiązania kontaktów ze środowiskiem kościelnym oraz zdobycia świadomych i nieświadomych osobowych źródeł informacji. W ten sposób Zarząd II SG WP przekazywał aparatowi partyjno-politycznemu ciekawe wiadomości i materiały. Wprowadzenie stanu wojennego w Polsce spowodowało, że Kościół z terenu Rzymu zaczął wysyłać do Polski paczki z żywnością, ubraniami i lekarstwami. Ta pomoc dla kraju została wykorzystana do nawiązania kontaktu z duchownymi polskimi dzięki inicjatywie płk. Franciszka Mazurka.
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.