The library of the Mogiła abbey is the most valuable monastic library in Poland. Over the centuries, thanks to the excellent education and bibliophylic passion of the Mogiła abbots, numerous incunabula and later works were gathered here, particularly works in the areas of religion, history and politics.From the XII to the XVII century the library was utilized as a scientific workshop for many scholars from Mogiła among whom were many lecturers in the Cracow Academy as well as scholars of international reputation, for instance, James from Paradyż. Inventory preserved from 1664 and 1668 reveal that the monastery library held less than one thousand works with the vast, majority by excellent authors and very precious, with the competence acquired by the cistercians, among them especially by John Taczel, Erazma Ciołek, Marcin Białobrzeski and Paul Piasecki. During the century as the consequence of natural disasters, wars and the collection passion of the clerical and secular dignitaries in the XVIII century, its collection was gravely reduced but still qualifies as one of the most significant and well-equipped monastic libraries in Poland.
Badanie w ramach projektu dotyczącego transgranicznych działań gospodarczych trzech klasztorów cysterskich: w Løgum, Doberan i Pelplinie obejmuje różne czynniki mające wpływ na działalność gospodarczą poszczególnych opactw. Charakteryzował je pewien typowy dla całego zakonu ideał gospodarki, który jednak uległ modyfikacjom spowodowanym przez indywidualne warunki. I tak, centralne znaczenie miał stosunek do każdorazowego władcy i wynikające stąd darowizny i nadania przywilejów. Również uwieńczone sukcesem założenie jednego lub większej liczby dworów miejskich lub grangii odciskało swoje piętno na gospodarce poszczególnych opactw. W związku z tym główne pytanie brzmi, w jakim stopniu i w jakim zakresie klasztory istniejące w południowej części basenu Morza Bałtyckiego odstawały w swoich działaniach gospodarczych od ideału z Cîteaux. Trzy wyżej wymienione klasztory cystersów wyznaczają obszar, który ma być zbadany, i mogą być uznane za charakterystyczne dla omawianego regionu.
Powodem konfliktu zakonu Cystersów z Sulejowa i Norbertanów z Witowa było bliskie sąsiedztwo ich dóbr. W początkowej okresie fundacji nie wystawiano oficjalnych dokumentów, wobec czego wszystkie zapisy były tylko ustne. Z tego też względu w XIII i XIV w. oba klasztory rościły pretensje do sąsiednich dóbr. Niewątpliwie próbowano szukać rozstrzygnąć konflikty na polu państwowym jak i kościelnym. I tak konflikt graniczny z 1242 r. rozstrzygano przed Konradem Mazowieckim, a spór o dziesięciny toczone przed legatem papieskim Filipem, czy potem przed arcybiskupem gnieźnieńskim Janisławem. W XIII w. ukształtowała się swego rodzaju granica dóbr, która potem stanowiła wyznacznik decyzji kolejnych zwierzchników cywilnych czy kościelnych. W przypadku granicy dóbr to podział oparł się o rzekę Luciąże i Koprzywnicę, natomiast dziesięciny z Kępina i Cekanowa otrzymał klasztor w Sulejowie, a meszne z Milejowa, Krzyżanowa i Cekanowa oddane zostały na własność klasztorowi w Witowie.
EN
The reason for the conflict between Cistersiansians from Sulejów and Premonstratensians from Witów was the proximity of their goods. At the beginning of a foundation no official documents were issued, which is why all stipulations were made only orally. For this reason both cloisters made claims to the neighboring goods. Of course, they sought to solve the problems by resorting to ecclesiastical and state authorities. A border conflict was subjected to scrutiny by Konrad Mazowiecki and an argument concerning tithe by the papal legate Philipp and later by the archbishop of Gniezno Janisław. In XIII a kind of border between the goods was established which with time came to be a major factor in decision-taking process of following ecclesiastical and state governors. The dividing line was the river Luciąże and Koprzywnica, while tithe from Kępin and Cekanów became property of the cloister in Sulejów. The cloister in Witów received the poll tax from Milejów, Krzyżanów and Cekanów.
One of the consequences of introducing polyphony, vocal-instrumental music and instrumental music into monastic liturgy was the establishment of a new office. In Cistercian monasteries in Silesia, a regens chori figuralis was appointed from the second half of the seventeenth century onwards. In the archives bequeathed by Silesian Cistercians to posterity, there is not a single description of this office, so we do not know what duties it involved. It is clear, however, that the regens supplied the repertoire to the ensemble (by purchasing or copying scores, or having them copied), taught the ensemble new compositions, led rehearsals to polish the performance of new music and conducted performances during liturgy and on other occasions (including large-scale works, such as oratorios and dramatic music). Traces of his day-to-day work have survived in music manuscripts. A distinguished name in the necrology of the Lubiąż monastery is that of a long-standing regens of the choir, friar Caspar Raff (1683–1738), an excellent musician and a monk of exceptional taste. He supplied the ensemble with many beautiful and rare compositions. He also composed liturgical works, as is confirmed by two recently identified sources. The twenty-two newly identified music manuscripts written completely or partially by Caspar Raff are the oldest known vocal-instrumental compositions in Lubiąż. This repertoire was copied during the period from around 1714 until 1738 and used in the monastery until its dissolution. The music preserved in the manuscripts was written by Raff’s contemporaries, such as Gunther Jacob (1685–1734), Francesco Mancini (1672–1737), Domenico Natale Sarri (1679–1744), Francesco Feo (1691–1761), Nicola Fago (1677–1745), Antonio Vivaldi (1678–1741) and Pietro Paolo Bencini (1670–1755), while several compositions are anonymous. One particularly interesting source is a contrafactum of the aria ‘Benché nasconda la serpe in seno’ by Antonio Vivaldi (1678–1741) from the opera Orlando furioso. Previously, the provenance and date of this manuscript were unknown. The presence of a repertoire so interesting and of such high artistic merit prompts questions about its provenance. The music performed in the Cistercian monastery in Lubiąż did not diverge from the mainstream repertoire used in major centres of musical life, where the 1720s were a period of growing interest in the music of Italian composers. The transmission of this repertoire was undoubtedly facilitated by political change and the fact that in the years from 1714 to 1735 Naples found itself under Habsburg influence. Also crucial were journeys undertaken by Italian musicians to other parts of the monarchy, including Prague and Wrocław, to find employment; examples of their activity include the operatic theatres established in those two cities. On the other hand, Italy remained a destination for diplomats and collectors, such as Balthasar Knapp and Jan Rudolf von Sporck. The popularity of Italian sacred music throughout the Habsburg monarchy preceded the expansion of Italian opera by a decade or so. Monasteries and larger ecclesiastical centres made a vast and sometimes underestimated contribution to the transmission of Italian music. For example, works by Italian composers are listed in a 1723 inventory from the Cistercian monastery in Osek, which was one of the greatest recipients of Italian music in Central Europe. The monastery had an excellent music ensemble. The manuscripts discussed in this article reveal that in Lubiąż Caspar Raff had at his disposal an ensemble with a comparable set of instruments and that in order to satisfy its needs he would quickly import to Lubiąż newly composed, outstanding works by Italian masters of sacred music.
PL
Następstwem wprowadzenia do klasztornej liturgii polifonii, muzyki wokalno-instrumentalnej i instrumentalnej było powstanie nowego urzędu. W klasztorach cysterskich na Śląsku regens chori figuralis powoływany był począwszy od 2 połowy XVII wieku. W klasztornych dokumentach cystersów śląskich nie zachował się żaden opis tego urzędu; nie znamy zatem zakresu jego obowiązków. To on dostarczał repertuar (kupując, kopiując lub zlecając te zadania), uczył nowych utworów, prowadził próby nadając ostateczny kształt nowym utworom, dyrygował utworami w trakcie liturgii i poza nią (także większymi dziełami, takimi jak oratoria czy utwory dramatyczne). Ślady jego codziennej pracy odnaleźć można w rękopisach muzycznych. W klasztornym nekrologu z Lubiąża wyróżnia się wspomnienie wieloletniego regensa chóru, o. Caspara Raffa (1683–1738), doskonałego muzyka, zakonnika o wyjątkowym guście. Dostarczył on kapeli wiele pięknych i rzadkich utworów. Komponował utwory liturgiczne, o czym świadczą dwa zidentyfikowane ostatnio źródła. Nowo wyodrębnione 22 rękopisy muzyczne sporządzone w całości lub częściowo przez Caspara Raffa to najstarsze zachowane źródła muzyki wokalno-instrumentalnej w Lubiążu. Jest to repertuar skopiowany w latach ok. 1714–38 a użytkowany w klasztorze aż do kasaty. Zawiera utwory kompozytorów współczesnych Raffowi, takich jak Gunther Jacob (1685–1734), Francesco Mancini (1672–1737), Domenico Natale Sarri (1679–1744), Francesco Feo (1691–1761), Nicola Fago (1677–1745), Antonio Vivaldi (1678–1741) czy Pietro Paolo Bencini (1670–1755) oraz kilka utworów anonimowych. Do szczególnie interesujących źródeł należy kontrafaktura arii „Benché nasconda la serpe in seno” Antonia Vivaldiego (1678–1741) z opery Orlando furioso. Proweniencja i czas powstania tego rękopisu nie były dotychczas znane. Niezwykle ciekawy, doskonałej muzycznej jakości repertuar rodzi pytania o jego pochodzenie. Muzyka wykonywana u cystersów w Lubiążu nie odbiegała od repertuaru największych ośrodków muzycznych tego czasu, w których na lata dwudzieste XVIII w. przypada wzrost zainteresowania twórczością kompozytorów włoskich. Na przepływ tego repertuaru niewątpliwie miała wpływ polityka i fakt, że w latach 1714–35 Neapol znalazł się pod panowaniem habsburskim. Bezpośrednio przyczyniały się podróże muzyków włoskich do innych części monarchii, do Pragi czy Wrocławia i podejmowanie tam zatrudnienia, czego przykładem jest m.in. działalność teatrów operowych w tych miastach. Z drugiej strony do Włoch podróżowali dyplomaci i kolekcjonerzy, np. Balthasar Knapp czy Jan Rudolf von Sporck. Popularność włoskiej muzyki religijnej w monarchii habsburskiej wyprzedza ekspansję włoskiej opery mniej więcej o dekadę. Ogromny, dotychczas nie zawsze doceniany wkład w dystrybucję muzyki włoskiej miały klasztory i większe ośrodki kościelne. Utwory kompozytorów włoskich m. in. odnotowuje inwentarz z 1723 r. z klasztoru cystersów w Oseku, jednego z największych odbiorców muzyki włoskiej w Środkowej Europie. Działała tam doskonała orkiestra. Rękopisy ujawniają, że Caspar Raff w Lubiążu dysponował zbliżonym pod względem instrumentarium zespołem i na jego potrzeby szybko sprowadzał do Lubiąża aktualnie komponowane, doskonałe utwory włoskich mistrzów muzyki religijnej.
Review of the book: Pierre-André Burton, Aelred of Rievaulx, 1110-1167. An Existential and Spiritual Biography, tł. Ch. Coski, Cistercian Publications, Liturgical Press, Collegeville, Minnesota, 2020, pp. 598
PL
Recenzja książki: Pierre-André Burton, Aelred of Rievaulx, 1110-1167. An Existential and Spiritual Biography, tł. Ch. Coski, Cistercian Publications, Liturgical Press, Collegeville, Minnesota, 2020, ss. 598
In 1833 the Prussian authorities issued a cabinet order announcing the liquidation of all monastic congregations in the Grand Duchy of Poznan, which resul-ted in the dissolution of the Cistercian abbey in Przemęt in 1836. The archival unit contains correspondence of the Regency with other bodies of state administration and institutions of the Catholic Church in Poznan in the matter of the Cistercian library in Przemęt just before and after the suppression.
PL
W 1833 r. władze pruskie wydały rozkaz gabinetowy zapowiadający likwidację wszystkich zgromadzeń klasztornych na terenie Wielkiego Księstwa Poznańskiego, czego pokłosiem była kasata opactwa cystersów w Przemęcie w 1836 r. W procesie przejęcia majątku zgromadzenia brała udział Rejencja w Poznaniu – organ administracji pruskiej. Jednostka archiwalna zawiera korespondencję rejencji z innymi organami administracji państwowej oraz instytucjami Kościoła katolickiego w Poznaniu w sprawie biblioteki cystersów przemęckich tuż przed i po kasacie.
Kept at Wrocław University Library, the manuscript PL-WrU I F 418, referred to in the literature as the Jemielnica Gradual, has not previously been subjected to detailed palaeographic analysis. This omission has led to erroneous claims concerning its provenance and dating. The hitherto universally accepted claim that the codex originated in the Jemielnica (Ger. Himmelwitz) monastery or in its parent abbey of Rudy Wielkie (Ger. Groß Rauden) has been rejected as a result of detailed palaeographic analysis, which clearly points to Lubiąż (Ger. Leubus) as the place of the manuscript’s compilation. The main evidence to that effect is twofold: a) the identification of the scribe’s hand as that which also copied one of Lubiąż’s oldest antiphonaries (PL-WrU I F 403, from c.1225) and b) the presence of the handwriting of another Lubiąż-based scribe (the copyist of PL-WrU I F 411, from the second half of the thirteenth century) in later additions to the gradual. The only parts of the codex that originated in Jemielnica prove to be the leaves added in the seventeenth century containing formularies that had been lost as a result of substantial damage to the manuscript. The previously inconsistent dating has been revised on the basis of the musical notation: calligraphic features and the identification of handwriting in sources from Lubiąż clearly point to the first third of the thirteenth century as the time of the manuscript’s compilation. Study of the book’s liturgical content, meanwhile, has made it possible to establish this dating more precisely as c.1225 (the original entry on the cult of St Giles points to c.1221 as the terminus post quem). There are also reasons to suspect that both the gradual PL-WrU I F 418 and the antiphonary PL-WrU I F 403 were created for use at Lubiąż Abbey’s oldest subsidiary in Henryków (Ger. Heinrichau), as part of the latter monastery’s original endowments. It remains to be explained when and how the gradual PL-WrU I F 418 found its way to the Cistercian monastery in Jemielnica.
PL
Przechowywany w zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Wrocławskiego kodeks PL-WrU I F 418, znany w literaturze przedmiotu jako graduał jemielnicki, nie doczekał się do tej pory dokładnej analizy paleograficznej, co poskutkowało błędnymi stwierdzeniami dotyczącymi czasu i miejsca jego pochodzenia. Jemielnickie lub rudzkie (Rudy Wielkie – opactwo macierzyste klasztoru jemielnickiego) pochodzenie, powszechnie przypisywane kodeksowi przez dotychczasowych badaczy, zostało odrzucone w wyniku dokładnej analizy paleograficznej, która wyraźnie wskazała na Lubiąż jako miejsce sporządzenia kodeksu. Najważniejszym dowodem za lubiąskim pochodzeniem rękopisu jest identyfikacja ręki kopisty w jednym z najstarszych antyfonarzy lubiąskich pochodzącym z około 1225 r. (PL-WrU I F 403), jak też stwierdzenie ręki lubiąskiego skryby (wykonawcy PL-WrU I F 411, druga połowa XIII w.) w dopiskach późniejszych. Jemielnickie są więc jedynie pochodzące z XVII w. karty papierowe zawierające uzupełniające formularze, których zabrakło wskutek silnego zniszczenia rękopisu. Na podstawie zapisu muzycznego rozstrzygnięto również dotychczasowe sprzeczności w kwestii datowania kodeksu – cechy kaligraficzne oraz identyfikacja rąk w źródłach lubiąskich wyraźnie wskazują na pierwszą tercję XIII w. jako czas spisania rękopisu. Z kolei badania zawartości liturgicznej księgi pozwoliły na sprecyzowanie datacji na około 1225 r. (oryginalny zapis o czczeniu św. Idziego wyznacza termin post quem na ok. 1221 r.) Istnieją także przesłanki ku temu, aby podejrzewać, iż obie księgi – graduał PL-WrU I F 418 wraz z antyfonarzem PL-WrU I F 403 – powstawały jako część pierwotnego wyposażenia najstarszej filii lubiąskiej w Henrykowie. Niewyjaśniona pozostaje natomiast kwestia, kiedy i w jaki sposób graduał PL-WrU I F 418 trafił do cystersów jemielnickich.
Book Review: Grzegorz Joachimiak, Lutnia w klasztorze. Fenomen dworskiego instrumentu w kulturze Śląska XVII i XVIII wieku, Wrocław 2020. It is the first monograph of the Krzeszów lute tablatures - fifteen handwritten books written and used in the Krzeszów Cistercian monastery, containing a total of over two thousand lute pieces. Grzegorz Joachimiak presents in the publication both the collection and its history, as well as the repertoire, its cultural contexts, composers' profiles and performance issues.
PL
Recenzja książki: Grzegorz Joachimiak, Lutnia w klasztorze. Fenomen dworskiego instrumentu w kulturze Śląska XVII i XVIII wieku, Wrocław 2020. Jest to pierwsza monografia krzeszowskich tabulatur lutniowych – piętnastu rękopiśmiennych ksiąg spisanych i użytkowanych w kręgu krzeszowskiego klasztoru cystersów, w których znalazło się w sumie ponad dwa tysiące utworów na lutnię. Grzegorz Joachimiak przedstawia w publikacji zarówno sam zespół źródeł i jego historię, jak i repertuar, jego konteksty kulturowe, sylwetki kompozytorów i kwestie wykonawcze.
My research into three musical-liturgical manuscripts from the Baworowski collection, now kept in the National Library (the gradual PL-Wn 12496 IV and the fragments PL-Wn 12497 IV and PL-Wn 12498 IV) revises our knowledge about them and sheds light on doubts and contradictions resulting from the oldest descriptions of these sources. These three palaeographically different sources from periods very distant from one another turn out to have once formed a single volume. The two fragments as a whole represent a later addition to the gradual, one that was separated from the main section probably during the first half of the nineteenth century. The gradual itself, or rather its main, original part, was compiled around 1250 at the Lubiąż scriptorium for the Cistercian nuns of Trzebnica, possibly as a gift for St Hedwig of Silesia’s daughter Gertrude. Owing to the secularisation of the Silesian monasteries (in 1810), the manuscript was most likely taken from Trzebnica to Wrocław, but it did not end up in the University Library. Instead, like the bulk of the monastic collection, it became the private property of Wrocław-based musician J.T. Mosewius. After his death, with the fragments already separated from the body of the gradual, it joined Wiktor Baworowski’s collection in Lviv, where the three parts of the volume received separate shelf marks. Following the Second World War (in 1945), the gradual and the two fragments arrived at the National Library, already as three separate sources unrelated in any way except for their Lviv provenance. In the light of research, the manuscript, although prepared at the Lubiąż scriptorium, may be called the ‘Trzebnica Gradual’. It belongs to the oldest musical-liturgical sources preserved in Poland and contains the oldest surviving source of the Alleluia verse O felix Hedwigis (PL-Wn 12496, fol. 1r), as well as one of the oldest sources of the sequence to St Hedwig Consurge jubilans (PL-Wn 12498).
PL
Badania nad trzema muzyczno-liturgicznymi źródłami pochodzącymi z kolekcji Baworowskich, a przechowywanymi obecnie w Bibliotece Narodowej – graduałem PL-Wn 12496 IV oraz fragmentami PL-Wn 12497 IV i PL-Wn 12498 IV – zarówno weryfikują dotychczasowy stan wiedzy na ich temat jak też rozjaśniają wątpliwości i sprzeczności wynikające z najstarszych opisów rękopisów. Trzy różnorodne pod względem paleograficznym źródła, których zapisy pochodzą z odległych od siebie czasów, okazały się tworzyć niegdyś jedną księgę. Oba fragmenty w całości stanowią późniejsze dodatki do graduału, które odłączono od zasadniczej części najprawdopodobniej w I poł. XIX wieku. Graduał – a właściwie jego zasadnicza, oryginalna część – powstał w skryptorium lubiąskim ok. 1250 r. dla sióstr cysterek w Trzebnicy, bardzo możliwe iż był darem dla córki św. Jadwigi – Gertrudy. Wskutek sekularyzacji klasztorów na Śląsku (1810 r.) rękopis najprawdopodobniej został wywieziony z Trzebnicy do Wrocławia, jednak ostatecznie nie zasilił zbiory Biblioteki Uniwersyteckiej, tak jak zasadnicza część biblioteki klasztornej, lecz znalazł się w prywatnym posiadaniu wrocławskiego muzyka J.Th. Mosewiusza. Po jego śmierci rękopis, już z odseparowanymi fragmentami, wzbogacił kolekcję Wiktora Baworowskiego we Lwowie, gdzie trzy części księgi otrzymały odrębne sygnatury. Po wojnie (1945 r.), już jako trzy nie związane ze sobą źródła – poza ich lwowską proweniencją – graduał z fragmentami trafił do zbiorów Biblioteki Narodowej. W świetle przeprowadzonych badań rękopis, choć powstały w skryptorium lubiąskim, wolno nazwać „Graduałem Trzebnickim”. Księga należy do grupy najdawniejszych zabytków muzyczno-liturgicznych przechowywanych w Polsce i dokumentuje najstarszy zachowany przekaz wersetu allelujatycznego O felix Hedwigis (PL-Wn 12496, f. 1r) jak też jeden z najstarszych zapisów sekwencji o św. Jadwidze Consurge jubilans (PL-Wn 12498).
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.