Search results

1

W „mechanizmach swoich czasów”. O napięciach między perspektywą prywatną a ideologiczną w tekstach Jana Szczepańskiego, Jana Wantuły i Józefa Pilcha

100%

Szkaradnik K.

Przegląd Socjologiczny

|

2015

|

vol. LXIV (64)

|

issue 4

83-101

PL

Temat artykułu stanowią dynamiczne relacje między perspektywą prywatną a ideologiczną, jakie pojawiają się w tekstach socjologa Jana Szczepańskiego oraz bibliofilów i historyków amatorów Jana Wantuły i Józefa Pilcha. Wymienione postacie łączy pochodzenie z ewangelickich rodzin chłopskich z Ustronia na Śląsku Cieszyńskim i więzi rodzinno-przyjacielskie, a zinternalizowane w dzieciństwie wzory kulturowe przejawiają się w ich tekstach i wpływają na treść obydwu perspektyw. Ideologia bowiem jest w artykule rozumiana nie tylko jako doktryna narzucona np. przez władze PRL, lecz jako zespół poglądów służących orientowaniu zbiorowego działania. Z takiego stanowiska autorka przygląda się zarówno dziennikom, wspomnieniom, listom, jak artykułom i esejom bohaterów szkicu, aby udowodnić brak odpowiedniości: zapiski osobiste – perspektywa prywatna, publikacje – ideologiczna. Rozważa najpierw kwestię prawdy diarystyki, cele pisania dzienników oraz zależność ich treści od zamierzonego wykorzystania np. w publikacjach. Szczepański, Pilch i Wantuła nie tylko zawarli w oficjalnych wydawnictwach wizje rzeczywistości niezupełnie zgodne z oficjalną ideologią, ale przede wszystkim w ramach owej ideologii krzewili ideologię przez siebie wybraną. Mobilizowali społeczeństwo do dbania o dobro wspólne przez rzetelną pracę, gospodarność, oszczędność itp., wiążąc te cechy z etosem protestanckim i cieszyńskim. Na koniec autorka wskazuje, jak teksty bohaterów artykułu oraz ich biografie symboliczne są obecnie używane do kształtowania wspólnoty lokalnej w ich rodzinnych stronach.

EN

The subject of this article is the dynamic relations between the private and ideological perspectives which appear in the works of sociologist Jan Szczepański, as well as book-lovers and historians Jan Wantuła and Józef Pilch. The figures were colligated by a background, namely evangelical peasant families in Ustroń in Cieszyn Silesia, and also family ties and friendship. The cultural patterns assimilated by them in childhood are manifested in their texts and influence the character of the perspectives mentioned. In this article an ideology is understood not only as a doctrine imposed, for example, by the Polish People’s Republic’s authorities, but as a combination of beliefs serving to orient collective activities. From this viewpoint the article explores the diaries, memoirs, letters, articles and essays of this study’s heroes to show the lack of an connective thread in the paradigm: personal notes – private perspective; publications – ideological perspective. Firstly, the article examines the question of diaries’ truth, the aims of journal writing, as well as the dependence of its content on planned uses, including in publications. Szczepański, Pilch and Wantuła not only offered visions of reality contained in official publications which were not completely in line with the official ideology, but above all as part of this ideology they promoted an ideology chosen by them. That is, they mobilized the society to care for the common good by means of solid work and thriftiness, what they associated with their Protestant and Cieszyn Silesia ethos. Then the article demonstrates how the texts of this article’s heroes and their symbolic biographies are being used to shape the local community in their homeland at the present time.

2

„Przyświecały mi pewne ideały…" Autokreacyjne strategie i pułapki we wspomnieniach i korespondencji Jana Wantuły

100%

Szkaradnik K.

Autobiografia. Literatura. Kultura. Media

|

2016

|

issue 2(7)

137–156

PL

W artykule rozpatrywane są sposoby kreowania obrazu autora we wspomnieniach i korespondencji Jana Wantuły (1877–1953) – chłopa i hutnika z Ustronia, samouka, znawcy historii Śląska Cieszyńskiego, starodruków i ewangelicyzmu, publicysty, pisarza ludowego i wytrawnego bibliofila. Analizie podlegają wzorce, do których nawiązuje on, tworząc własny wizerunek w listach i Pamiętnikach, centralne elementy tego wizerunku i jego znaczenie. Wskazane zostają tu typowe motywy z pamiętników chłopskich, ale również złożone strategie, jakimi posługuje się Wantuła. Zasadniczym problemem jest pytanie, czy portret bojownika o sprawy narodowe i społeczne oraz wybitnego samouka nie pada łupem konwencji. Autorka dowodzi wartości retoryki jako kulturowej przestrzeni porozumienia, a zarazem ukazuje, jak w omawianych tekstach następuje przełamywanie schematów za pomocą tego, co lokalne, konkretne, cielesne i czasowe.

EN

This article’s aim is to present the ways of creating the author’s image in memoirs and letters by Jan Wantuła (1877–1953) – a peasant and steel worker from Ustroń, self-taught person, expert on the Cieszyn Silesia’s history, old prints and Protestantism, writer, publicist and a famous bibliophile. In the sketch the author analyzes the patterns Wantuła employs while creating his self-portrait, as well as central elements of that portrait and its purport. Not only typical leitmotifs from peasant memoirs are indicated, but also complex endeavors, which the booklover uses. The principal question here is whether this social and national campaigner’s portrait has not been influenced by the means of expression it has been written in. The authoress recognizes the value of rhetoric as cultural space of agreement, but she also portrays how in Wantuła’s texts patterns are broken by that what is local, specific, physical and temporary.

3

Mierzyć na dzieło wielkich, widzieć pojedynczy kłos. O literackich mistrzach trzech ustrońskich „ludzi książki”

89%

Szkaradnik K.

Pamiętnik Literacki

|

2016

|

vol. 107

|

issue 4

95-114

PL

Socjologa Jana Szczepańskiego oraz bibliofilów i historyków amatorów Jana Wantułę i Józefa Pilcha łączyły nie tylko miejsce urodzenia (Ustroń, Śląsk Cieszyński), chłopskie pochodzenie, wyznanie ewangelickie i więzi rodzinno-przyjacielskie. Byli też wszyscy „ludźmi książki”, którzy projektowali swoją tożsamość w relacji do obficie czytanej literatury. Artykuł omawia stematyzowane w pisarstwie tych postaci nawiązania do ich ulubionych pisarzy i humanistów. Dla Szczepańskiego są to Słowacki, Sienkiewicz i Conrad; dla Pilcha – Mickiewicz, Pigoń i Sienkiewicz, dla Wantuły – Sienkiewicz, Prus i Ochorowicz. Autorka szkicu rozważa, na czym zasadzają się te fascynacje i co mówią o samorozumieniu bohaterów artykułu. Punkt dojścia stanowi wskazanie wspólnej dla nich postawy życiowej, którą wiązali oni z etosem chłopsko-protestanckim, a zarazem konfrontowali z ideami podziwianych literatów.

EN

Jan Szczepański, a sociologist, as well as bibliophiles and amateur historians Jan Wantuła and Józef Pilch are joined not only by their birthplace (Ustroń, Cieszyn Silesia), peasant origin and Evangelical denomination. They also were men of letters who projected their identity in relation to voraciously red literature. The article presents the references to their favourite writers and scholars systematised in their own writings. For Szczepański, these are Słowacki, Sienkiewicz, and Conrad; for Pilch – Mickiewicz, Pigoń, Sienkiewicz, while for Wantuła, Sienkiewicz, Prus, and Ochorowicz. The author of the sketch considers the reasons for such fascinations and what they speak about the article’s protagonists’ self-understanding. End point in this respect is indicating their common outlook on life which they linked with peasant-Protestant ethos and at the same time confronted with the admired writer’s ideas.

Refine search results

1 Autobiografia. Literatura. Kultura. Media

1 Pamiętnik Literacki

1 Przegląd Socjologiczny

2 2016

1 2015

3 Szkaradnik K.

W „mechanizmach swoich czasów”. O napięciach między perspektywą prywatną a ideologiczną w tekstach Jana Szczepańskiego, Jana Wantuły i Józefa Pilcha

„Przyświecały mi pewne ideały…" Autokreacyjne strategie i pułapki we wspomnieniach i korespondencji Jana Wantuły

Mierzyć na dzieło wielkich, widzieć pojedynczy kłos. O literackich mistrzach trzech ustrońskich „ludzi książki”