Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

Results found: 8

first rewind previous Page / 1 next fast forward last

Search results

Search:
in the keywords:  Korpus Ochrony Pogranicza
help Sort By:

help Limit search:
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
EN
The rebirth of the Polish state at the end of the war in 1918 crossed the 120-year period of partitions. The Polish state came back to life. Among the many important problems was to merge the territory, demarcate the boundaries and build a system of their protection. The complex and prolonged process of determining the extent of Polish territories had an impact on future relations with neighboring countries and the system of protection of the state border. In particular, after the end of the Polish-Russian war and the conclusion of a peace treaty, there was no normalization of the social and political situation in the eastern territories. The construction of a secure border protection system was also not achieved. The determined and delineated eastern border was not a calm border and remained in a state of constant danger. The escalation of banditry in 1921–1924 influenced the decision to establish a Border Protection Corps (KOP). The soldiers of the corps for the period of 15 years performed a heavy service, the purpose of which was to protect the inviolability of the state border and ensure security for citizens. In their daily service, they carried out tasks to strengthen Polish statehood and assimilate national minorities, and undertook numerous social works in the border areas. The involvement of soldiers in social work was aimed at gaining the trust of the population for the interests of the state, especially the sense of the need to cooperate with the bodies of the KOP. The purpose of the paper is to show the social work carried out by the KOP branches among the borderland population in order to maintain the security of the border and public order in the border zone. The scientific deliberations in the paper are concretised on the thesis that it is: Taking up social activities by soldiers of the KOP in the border area was a duty. The basic sources of paper are source materials of the Border Protection Corps from the Border Guard Archive in Szczecin. They are supplemented with studies referring to the entire military activities of the corps.
PL
Odrodzenie państwa polskiego z chwilą zakończenia wojny w 1918 r. zakończyło 120-letni okres zaborów. Do życia wracało państwo polskie. Wśród wielu ważnych problemów znalazło się scalenie terytorium, wytyczenie granic oraz zbudowanie systemu ich ochrony. Złożony i przeciągający się w czasie proces ustalania zasięgu terytorium Polski wywarł wpływ na przyszłe stosunki z państwami ościennymi i system ochrony granicy państwowej. W szczególności po zakończeniu wojny polsko-rosyjskiej i zawarciu traktatu pokojowego nie doszło do unormowania sytuacji społecznej i politycznej na terenach wschodnich. Nie stworzono również bezpiecznego systemu ochrony granicy. Ustalona i wytyczona granica wschodnia pozostawała w stanie ciągłego zagrożenia. Eskalacja bandytyzmu w latach 1921–1924 wpłynęła na podjęcie decyzji o powołaniu Korpusu Ochrony Pogranicza (KOP). Żołnierze korpusu przez okres 15 lat pełnili ciężką służbę, której celem było zabezpieczenie nienaruszalności granicy państwowej i zapewnienie bezpieczeństwa obywatelom. W codziennej służbie realizowali zadania na rzecz umacniania państwowości polskiej i asymilacji mniejszości narodowych oraz podejmowali liczne prace społeczne na terenach przygranicznych. Zaangażowanie żołnierzy w pracę społeczną miało na celu pozyskanie zaufania ludności dla interesów państwa, zwłaszcza wyrobienie poczucia konieczności współpracy z organami KOP. Celem artykułu jest ukazanie pracy społecznej prowadzonej przez oddziały KOP wśród ludności pogranicza na rzecz utrzymania bezpieczeństwa granicy i porządku publicznego w pasie granicznym. Rozważania naukowe w artykule są prowadzone w kontekście postawionej tezy, która brzmi: Podejmowanie działań społecznych przez żołnierzy KOP na terenach pasa granicznego było obowiązkiem służbowym. Podstawowymi źródłami publikacji są materiały oddziałów Korpusu Ochrony Pogranicza z Archiwum Straży Granicznej w Szczecinie. Uzupełniają je opracowania odnoszące się do ogółu działań wojskowych korpusu.
PL
W przededniu II wojny światowej brygada „Podole” Korpusu Ochrony Pogranicza patrolowała granicę z ZSSR na odcinku ok. 203,5 km i granicę z Rumunią na odcinku 112,9 km. W ramach mobilizacji wojsk polskich w sierpniu 1939 r. siły brygady zostały zmniejszone, w konsekwencji czego została ona przekształcona w pułk „Czortków”, złożony z trzech batalionów granicznych. W dniu 17 września bataliony zostały zaatakowane przez znacznie liczebniejsze oddziały radzieckie. Mimo zdecydowanej przewagi pod względem liczebności polska służba graniczna stawiła zbrojny opor. Znalazłszy się w rozpaczliwej sytuacji, wszystkie pozycje pułku ochrony pogranicza otworzyły ogień przeciw atakującym, którzy ponieśli szereg ofiar. W obliczu przewagi wroga polscy żołnierze zostali jednak zmuszeni do odwrotu. Część pozycji stawiała zażarty opor przez kilka godzin, unieruchamiając dzięki temu znaczne siły nieprzyjaciela. Polskie oddziały ochrony pogranicza zdołały utrzymać swoje pozycje przez dłuższy czas wyłącznie na tych obszarach, gdzie regularne wojska radzieckie nie przekroczyły granicy. Po pierwszym dniu zaciekłej walki z wojskami sowieckimi pułk „Czortków” przestał w zasadzie istnieć jako zorganizowany oddział wojskowy, ponieważ przeważająca większość jego członków została zabita lub wzięta do niewoli. Jedynie dwie kompanie oddzielone od głównych sił na obszarze międzyrzecza Zbrucza i Dniestru zdołały wycofać się do Rumunii.
EN
On the eve of the Second World War, the “Podole” Brigade of the Border Protection Corps guarded approximately 203.5 km of the Polish border with the USSR and 112.9 km of the Polish border with Romania. During the mobilisation of the Polish Army in August 1939, the brigade’s strength was reduced and as a result it was reorganised into the “Czortkow” Regiment, which consisted of three border battalions. On 17 September, the battalions were attacked by Soviet troops of much larger numbers. Despite the enormous numerical superiority, the Polish border guards continued an armed resistance. Having found themselves in a desperate situation, all the regiment’s border guard posts opened fire on invaders, resulting in causalties. However, under the pressure of the enemy’s superiority, the Polish soldiers were forced to retreat. Some posts resisted fiercely for several hours, thus immobilising considerable enemy forces. Only in those areas where regular Soviet troops did not cross the border, the Polish guards remained in their positions for a longer period of time. Thus, after the first day of tense battles with the Soviet troops, the “Czortkow” Regiment actually ceased to exist as an organised military unit, since the overwhelming majority of the personnel was destroyed or captured. Only two companies, cut off from the main forces in the interfluve of the Zbruch and Dniester rivers, were able to retreat to Romania.
PL
Publikacja jest poświęcona dziejom dwóch najważniejszych formacji granicznych z okresu II Rzeczypospolitej: Straży Granicznej (1928-1939) i Korpusowi Ochrony Pogranicza (1924-1939). Opisana została geneza ich utworzenia, struktura organizacyjna, zadania oraz formy i metody działania. Wspomniano o walkach toczonych w wojnie 1939 r. przeciwko dwóm agresorom: niemieckiemu i sowieckiemu. W tekście zamieszczono ponadto biogramy komendantów i dowódców ww. formacji.
EN
The publication is devoted to the history of two most important border formations of the Second Polish Republic: Border Guard (1928-1939) and the Border Security Corps (1924-1939). the description consists on genesis of their creation, organizational structure, tasks, forms and methods of operation. There was also a recall of battles during the war of 1939 against the two aggressors: German and Soviet. in addition the text contains biographies of commanders and commanders of the above mentioned formations.
EN
The general opinion held by the society of the Second Polish Republic, was that soldiers who served in the Border Protection Corps (KOP) were much better paid than those in other army units. This was especially true after 1926, a time when the material status of the personnel serving in the Polish Army was constantly increasing. Over time, military pay became the envy of both peasants and officials, and together with the privileged positions held by army officers these salaries began to irritate a society that felt ignored and disregarded by the state. The KOP, which was a special military formation financed by the Ministry of the Interior, was, in terms of payroll, subject to the provisions regarding the salaries of state officials and the army. Initially, an act of 1923 specified that the basic salary of soldiers was to be calculated based on a table of ranks and salary groups that was included in the act. In 1934 a new order came into force, which significantly simplified the remuneration system for military personnel. The regulations concerning military salaries were of a general nature, without considering the specific nature of the KOP. Detailed financial guidelines regarding service allowances were issued in the form of orders from the KOP commander, which have not been analyzed by historians. The aim of the article is to understand the principles behind the granting of service allowances under the KOP, their amount and the circumstances surrounding their allocation. The discussion covers, inter alia, issues regarding the allocation of compensatory allowances, and the amount and rules for granting service, border, and functional allowances. The bonuses, apart from providing compensation for the hardships endured during service on the border, were an attempt to immunize the KOP soldiers from financial corruption, because a poorly paid soldier was susceptible to bribery by smugglers or could easily be ‘bought’ by Soviet agents.
RU
Согласно убеждениям жителей Второй Польской республики, солдаты, служившие в Корпусе охраны пограничья, получали гораздо больший оклад, чем остальные служащие в других военных подразделениях. Тем более, что после 1926 г. материальное положение личного состава Войска Польского постоянно повышалось. Со временем зарплаты военных стали предметом зависти крестьян и чиновников. Высокие зарплаты офицеров и их привилегированное положение начали раздражать общество, которое чувствовало, что государство его недооценивает или даже игнорирует. Корпус охраны пограничья (КОП), представлявший собой специальное военное формирование, финансируемое Министерством внутренних дел, попадало под действие положений о заработной плате государственных служащих и военных. Изначально это был акт 1923 года, в котором говорилось, что базовый оклад солдат исчисляется на основании введенной этим законом табели о рангах и должностных окладах. В 1934 г. вступили в силу положения нового распоряжения, значительно упростившего систему оплаты труда военнослужащих. Положение о заработной плате военнослужащих носило общий характер, без учета специфики службы КОП. Подробные финансовые инструкции, касающиеся служебных надбавок, были изданы в виде приказов командира КОП и не анализировались историками. Цель статьи – напомнить принципы выделения надбавок к окладам, их размер и обстоятельства их выделения. Кроме того, в статье рассматриваются вопросы распределения компенсационных надбавок, размера и правил предоставления служебных, пограничных и функциональных надбавок. Все эти надбавки, помимо вознаграждения за тяготы службы на границе, имели еще одну функцию: они должны были сделать солдат КОП невосприимчивыми к взяточничеству, потому что плохо оплачиваемый солдат легко брал взятки со стороны контрабандистов или столь же легко мог поддаться агитации со стороны агентов Советского Союза.
PL
W przekonaniu społeczeństwa II Rzeczypospolitej żołnierze służący w Korpusie Ochrony Pogranicza byli dużo lepiej opłacani od pozostałych służących w jednostkach armii. Szczególnie, że po 1926 r. status materialny kadry Wojska Polskiego stale wzrastał. Z czasem uposażenie wojskowych stało się przedmiotem zazdrości włościan i urzędników. Wysokie pensje oficerów i ich uprzywilejowana pozycja zaczęły drażnić społeczeństwo, które czuło się pomijane i lekceważone przez państwo. KOP będący specjalną formacją wojskową, finansowaną przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, w zakresie płac podlegał przepisom o uposażeniach funkcjonariuszy państwowych i wojska. W początkowym okresie była to ustawa z 1923 r., która określała, że wysokość uposażenia zasadniczego żołnierzy naliczana była na podstawie wprowadzonej ustawą tabeli szczebli i grup uposażenia. W 1934 r. weszły w życie przepisy nowego rozporządzenia, które znacznie uprościły system wynagrodzeń kadry wojskowej. Rozporządzenia o uposażeniach wojska miały charakter ogólny, bez uwzględniania specyfiki służby KOP. Szczegółowe wytyczne finansowe dotyczące dodatków służbowych wydano w formie rozkazów dowódcy KOP, które nie były dotąd analizowane przez historyków. Celem artykułu jest przedstawienie zasad przyznawania w ramach KOP dodatków służbowych do uposażenia, ich wysokości i okoliczności przydzielania. Omówieniu poddano m.in. kwestie przydziału dodatków wyrównawczych, wysokości i zasad przyznawania dodatków służbowych, granicznych oraz funkcyjnych. Dodatki oprócz gratyfikacji za trudy służby na pograniczu miały uodparniać żołnierzy KOP na łapownictwo, gdyż źle opłacany żołnierz był podatny na przekupstwa ze strony przemytników lub łatwo mógł poddać się agitacji ze strony Związku Radzieckiego.
EN
Despite the signing of the peace treaty in Riga (March 21, 1921), which formally ended the Polish-Soviet War (1918–1921), the Eastern Borderlands of the Second Polish Republic were still not a safe place. Although Soviet Russia officially recognized the provisions of the peace treaty and ratified them – thus recognizing, among others, the shape and course of the border with Poland – the communists connected with the Communist International never abandoned their plans for a global revolution and carrying its flame through Poland to Western Europe. The task of the Border Protection Corps (Korpus Ochrony Pogranicza, KOP), a special military formation created in the fall of 1924 to protect the eastern borders of the Polish state, was to restore order and security on the border in response to the diversion and common banditry inspired by Soviet intelligence. The grouping of units in three lines, supported by cavalry subunits, adopted by the KOP command, and above all the determination and firmness of the soldiers in fighting sabotage and banditry, was supposed to pacify the bands and calm the situation on the Polish-Soviet border. In January 1926 there was a bandit attack on bus passengers near Sieniawka in Nowogródczyzna. One of the passengers was Lieutenant Kazimierz Śledziński, an officer of the 9th KOP Battalion in Klecko, who, with a sense of soldierly duty, fought alone against infiltraitors in defense of the civilians. Despite being outnumbered, he managed to repel the attack and bring help despite his wounds. He was the first soldier to be awarded the Cross of Merit for Bravery established in 1928.
RU
Восточные окраины Второй Речи Посполитой, несмотря на заключение мирного договора в Риге (21 марта 1921 г.), официально положившего конец польско-русской войне (1918–1921 гг.), все еще не были безопасным местом для ее жителей. Правда, Советская Россия официально признала и ратифицировала положения мирного договора, признав, в частности, форму и расположение границы с Польшей, но коммунисты, связанные с Коммунистическим Интернационалом, никогда не отказывались от своих планов мировой революции и переноса ее пламени через Польшу в страны Западной Европы. Задача Корпуса охраны пограничья (КОП) как специального военного формирования, созданного осенью 1924 года для защиты восточных границ Польши, заключалась в восстановлении порядка и безопасности в приграничных районах в связи с подрывной деятельностью и обыкновенным бандитизмом, подстрекаемым разведкой Советского Союза. Принятая командованием КОП группировка военных подразделений в три линии, поддерживаемые кавалерийскими подразделениями, и, прежде всего, решимость и стойкость солдат в борьбе с диверсиями и бандитизмом должны были привести к успокоению беспорядков и урегулированию ситуации на польско-советской границе. В январе 1926 г. случилось бандитское нападение на пассажиров автобуса под Сенявкой в районе Новогрудка. Одним из пассажиров был лейтенант Казимеж Следзинский, офицер 9-го батальона КОП в Клецке, который из чувства своего солдатского долга в одиночку сражался с саботажниками, защищая мирных жителей. При всем преимуществе нападающих, ему все же удалось отбить атаку и, несмотря на ранения, вызвать помощь. Он был первым солдатом, награжденным Крестом Заслуги „За Храбрость”, учрежденным в 1928 г.
PL
Kresy Wschodnie II Rzeczypospolitej, pomimo zawarcia traktatu pokojowego w Rydze (21 marca 1921 r.) formalnie kończącego wojnę polsko-rosyjską (1918–1921), nadal nie były miejscem bezpiecznym dla mieszkańców. Wprawdzie Rosja Radziecka oficjalnie uznała postanowienia traktatu pokojowego i ratyfikowała je, tym samym uznając m.in. kształt i przebieg granicy z Polską, ale komuniści związani z Międzynarodówką Komunistyczną nigdy nie zarzucili planów światowej rewolucji i przeniesienia jej płomienia poprzez Polskę do krajów Europy Zachodniej. Zadaniem Korpusu Ochrony Pogranicza (KOP), jako specjalnej formacji wojskowej, utworzonej jesienią 1924 r. dla ochrony granic wschodnich państwa polskiego, było przywrócenie ładu, porządku i bezpieczeństwa na pograniczu w związku z dywersją i pospolitym bandytyzmem inspirowanym przez wywiad Związku Sowieckiego. Przyjęte przez dowództwo KOP ugrupowanie jednostek w trzech liniach, wspartych pododdziałami kawalerii, a przede wszystkim determinacja i stanowczość żołnierzy w zwalczaniu dywersji i bandytyzmu, miały doprowadzić do pacyfikacji band i uspokojenia sytuacji na pograniczu polsko-radzieckim. W styczniu 1926 r. doszło do bandyckiego napadu na podróżnych autobusu pod Sieniawką na Nowogródczyźnie. Jednym z podróżnych był por. Kazimierz Śledziński, oficer 9 Batalionu KOP w Klecku, który w poczuciu żołnierskiego obowiązku w pojedynkę stoczył walkę z dywersantami w obronie osób cywilnych. Pomimo przewagi napastników zdołał odeprzeć atak – nie zważając na własne rany – wezwać pomoc. Był pierwszym żołnierzem, który został odznaczony Krzyżem Zasługi za Dzielność ustanowionym w 1928 r.
EN
The Border Protection Corps (1924–1939) was a special military formation created to protect the border and ensure safety in the Eastern borderlands of the Second Polish Republic. The BPC soldiers protected borders with the USSR, Lithuania, Latvia, and since 1927 also sections of borders with Romania and Germany, as well as with Hungary in 1939. In March 1927, the BPC Military Police Battalion was established within the structures of the unit. Platoons were created at every brigade or regiment, and a military police post – at every battalion. The main task of the MP was military and police service for the units and soldiers in the area protected by the BPC, as well as in the area where the units where quartered – so as to keep order and discipline. In the unit’s area there were garrisons of the BPC as well as mixed garrisons where Polish Army and even Navy units were also stationed. In August 1927, in the area controlled by the post at the 17th Battalion of BPC in Dawidgródek, incidents involving seamen of the Pińsk Flotilla took place. Reports of the BPC military police kept in the Archives of the Border Guards in Szczecin became the basis of the article devoted to the discipline level of the seamen of the flotilla and their wrangles with the BPC military police.
RU
Корпус охраны пограничья (1924–1939) был специальным военным формированием, созданным для охраны границы и обеспечения безопасности на восточной границе Второй Речи Посполитой. Солдаты КОП охраняли границу с СССР, Литвой, Латвией, а также с 1927 г. фрагменты границ с Румынией и Германией, а с 1939 г. – с Венгрией. В марте 1927 г. в структуре этого формирования была создана Дивизион Жандармерии КОП. При каждой бригаде или полке были созданы взводы, а при каждом батальоне – пост жандармерии. Главным заданием жандармерии была армейско-полицейская служба в отношении к отрядам и солдатам на охраняемой КОП территории, а также в районе расположения отрядов формирования, с целью поддержания порядка и дисциплины. В зоне формирования оказались гарнизоны КОП и смешанные гарнизоны, в которых базировались также отряды Войска Польского и даже Военно-морского флота. В августе 1927 г. на территории, контролируемой постом, при 17 Батальоне КОП в Давид-Городке произошли события с участием моряков Пинской военной флотилии. Рапорты жандармерии КОП, сохранившиеся в архиве пограничной службы в Щецине, стали основой статьи, посвященной проблематике дисциплины среди моряков флотилии и их конфликтов с жандармерией КОП.
PL
Korpus Ochrony Pogranicza (1924–1939) był specjalną formacją wojskową utworzoną do ochrony granicy oraz zapewnienia bezpieczeństwa na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej. Żołnierze KOP ochraniali granice z ZSRR, Litwą, Łotwą, a także od 1927 r. fragmenty granic z Rumunią i Niemcami oraz w 1939 r. z Węgrami. W marcu 1927 r. w strukturze formacji utworzony został Dywizjon Żandarmerii KOP. Przy każdej brygadzie lub pułku utworzone zostały plutony, a przy każdym batalionie posterunek żandarmerii. Głównym zadaniem żandarmerii była służba wojskowo-policyjna w stosunku do oddziałów i żołnierzy na terenie ochranianym przez KOP oraz w rejonie zakwaterowania oddziałów formacji, w celu utrzymania porządku i dyscypliny. W strefie formacji znalazły się garnizony KOP oraz garnizony mieszane, w których stacjonowały także oddziały Wojska Polskiego, a nawet Marynarki Wojennej. W sierpniu 1927 r. na terenie podległym posterunkowi przy 17 Batalionie KOP w Dawidgródku doszło do zdarzeń z udziałem marynarzy Flotylli Pińskiej Marynarki Wojennej. Meldunki żandarmerii KOP zachowane w zasobie Archiwum Straży Granicznej w Szczecinie stały się podstawą artykułu poświęconego problematyce stanu dyscypliny wśród marynarzy flotylli i ich zatargów z żandarmerią KOP.
EN
The article describes how chief and soldiers from 16th Battalion „Sienkiewicze”, unit of Frontier Defence Corps, celebrating public, military and church holidays beetwen 1927–1932. The period indicated in the title coincides with the command of the battalion by major / lieutenant colonel Stanisław Hojnowski, officer of the Polish Army, later was a chief of the 45th Infantry Regiment. In the text author show how in 16th battalion celebrating Easter, Christmas, Polish Soldier’s Day, November 11, name day of Marshal Piłsudski etc. In the Eastern Borderlands, where the Poles was a minority, holidays wasn’t only fun and rest, them was have an important propaganda role. The celebrations with army and public authorities was integrated population of the eastern borders with Poland.
PL
Artykuł opisuje obchody świąt kościelnych, wojskowych i państwowych w 16 batalionie Korpusu Ochrony Pogranicza w latach 1927–1932. Okres wskazany w tytule pokrywa się w czasie z dowodzeniem batalionu przez majora/podpułkownika Stanisława Hojnowskiego, oficera Wojska Polskiego, późniejszego dowódcy 45 pułku piechoty. W tekście omówiono sposoby obchodzenia: Wielkanocy, Bożego Narodzenia, Święta Żołnierza Polskiego, 11 listopada, imieniny Marszałka Piłsudskiego etc. w 16 Batalionie Korpusu Ochrony Pogranicza. Jako że święta te rokrocznie wyglądały podobnie, omówiono je na wybranych przykładach. Na Kresach Wschodnich, gdzie Polacy stanowili mniejszość, tego typu przedsięwzięcia, oprócz zabawy i wprowadzenia kolorytu w szare życie, pełniły ważną propagandową rolę. Scalały również ludność wschodnich połaci kraju z Polską.
EN
The article contains a description of the September 1939 actions of Polish fighter force situated at the rear of the front. The tasks were carried out above all by pilots who were aviation instructors and partly by their mentees, as well as by pilots of units created spontaneously by other units located at the rear and having fighter planes at their disposal. The material focuses mainly at determining the list of pilots who carried out combat flights even though they did not belong to frontline units. The potential of their activity and the chances of fighting German air force have also been assessed. The article is a contribution to further studies on the activity of the air force in September 1939.
RU
Cтатья описывает действия польской истребительной авиации в сентябре 1939 г., находившейся в тылу. Задания выполняли прежде всего летчики-инструкторы авиации и частично их подопечные, а также пилоты групп, спонтанно создававшихся из находящихся в тылу отрядов, имеющих в своем распоряжении истребители. Материал статьи сконцентрирован прежде всего на определении списка пилотов, которые управляли боевыми полетами, несмотря на то, что их не было в составе военных подразделений. Также были оценены возможности их действий и шансы победить немецкую авиацию. Данная статья является частью исследования событий авиации в сентябре 1939 г., которое будет продолжаться и далее.
PL
Artykuł zawiera opis działań polskiego lotnictwa myśliwskiego we wrześniu 1939 r., które znajdowało się na zapleczu frontu. Zadania wykonywali przede wszystkim lotnicy będący instruktorami lotniczego szkolnictwa oraz częściowo ich podopieczni, a także piloci jednostek tworzonych spontanicznie przez znajdujące się na tyłach, i mające do dyspozycji samoloty myśliwskie, oddziały. Materiał skupia się głównie na ustaleniu listy pilotów, którzy wykonywali loty bojowe, mimo że nie znaleźli się w jednostkach liniowych. Ocenione zostały także możliwości ich działania i szanse zwalczania niemieckiego lotnictwa. Artykuł niniejszy jest wkładem do dalszych badań nad działalnością lotnictwa we wrześniu 1939 r.
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.