Search results

1

La colonisation valaque sur les versants nord des Carpates pendant le Petit Âge Glaciaire (aux XVe et XVIe siècles)

100%

Jawor G.

Balcanica Posnaniensia Acta et studia

|

2018

|

vol. 25

251-268

EN

The Wallachian settlement on the northern slopes of the Carpathians in the Little Ice Age (15th and 16th century). A significant deterioration of the climate took place in the Carpathians in the period from the 15th to the 19th century. It was a fragment of a global phenomenon referred to by various representatives of geoscience as the Little Ice Age (LIA). Arguments presented in the article were preceded by a preliminary assumption that these events had a particular impact on the living conditions of populations who inhabited the areas situated in the sub-mountain and mountain zones in the 15th and 16th century. Located in this area were the upper levels of various cultivated plants’ ranges, which were particularly crucial for the cultivation of winter cereal crops. Even minor fluctuations of multi-annual average temperatures could significantly increase or decrease them. The results contained in this work were formed on the basis of information from the sources, which are primarily of a fiscal nature and which so far have been underrated by historians of the climate. The analysis of changes taking place in individual settlements was conducted on the other hand by using the methodology applied by historians of human settlement. The outcome of the studies presented below offers a general conclusion on the existence of a widespread phenomenon in the discussed period of an increase in the Carpathian areas of elements from a model of the economic functioning of the village life which was based on stockbreeding. This happened at the expense of restricting or sometimes even eliminating agricultural activities. It was the main reason for which individual landowners fostered or initiated colonization based on the Wallachian law or, at least, on its elements. For this reason, the 16th century in particular became a period of a sudden development of this settlement trend in the Carpathian regions. This had serious consequences not only for the economy. The study draws attention to the fact that the introduction of these changes could take place due to the migration of ethnically foreign people who were acquainted with the secrets of a specialised stockbreeding, which was unavailable to classical farmers. Amongst the newcomers were also ethnic Vlachs. One of the consequences of these migrations was also a considerable increase in the scope of the Orthodoxy at the expense of Catholicism in Lesser Poland.

PL

Osadnictwo wołoskie na północnych stokach Karpatów podczas małej epoki lodowej (XV i XVI w.) W okresie od XV do XIX wieku w Karpatach miało miejsce znaczące pogorszenie klimatu. Jest to fragment zjawiska globalnego, przez przedstawicieli różnych nauk o ziemi zwane Małą Epoką Lodową (MEL). Rozważaniom zawartym w artykule towarzyszyło wstępne założenie, że te wydarzenia miały szczególny wpływ na warunki egzystencji społeczności zasiedlających na przestrzeni XV i XVI stulecia obszary położone w strefie podgórskiej i górskiej. Na tym obszarze znajdują się górne piętra zasięgu różnych roślin uprawnych, zwłaszcza kluczowych dla rolnictwa zbóż ozimych. Nawet niewielkie wahania wieloletnich średnich temperatur potrafią znacząco je podwyższać lub obniżać. Wnioski zawarte w pracy sformułowano w oparciu o informacje zawarte w źródłach przede wszystkim o charakterze skarbowym, do tej pory przez historyków klimatu niedoceniane. Analizę zachodzących w poszczególnych osadach zmian przeprowadzono z kolei posługując się metodyką stosowaną przez historyków osadnictwa. Efektem zaprezentowanych niżej badań jest generalny wniosek o istnieniu w analizowanym okresie powszechnego zjawiska narastania na obszarach karpackich elementów modelu gospodarczego funkcjonowania wsi opartego na hodowli. Odbywało się to kosztem ograniczania lub czasami nawet eliminowania zajęć rolniczych. Stanowiło to decydujący powód dla którego poszczególni wielcy właściciele ziemscy sprzyjali lub inicjowali kolonizację opartą na prawie wołoskim lub co najmniej na jego elementach. Z tej przyczyny zwłaszcza XVI wiek stał się okresem gwałtownego rozwoju tego nurtu osadniczego w rejonach karpackich. Miało to poważne konsekwencje nie tylko dla gospodarki. W pracy zwrócono uwagę, że wprowadzanie zmian mogło się odbyć poprzez migracje obcej etnicznie ludności-zaznajomionej z tajemnicami wyspecjalizowanej hodowli, niedostępnej klasycznym rolnikom. Wśród przybyszów pojawili się również etniczni Wołosi. Jedną z konsekwencji tych wędrówek było też znaczne rozszerzenie w Małopolsce zasięgu prawosławia kosztem katolicyzmu.

2

Klimatyczne uwarunkowania rozwoju osadnictwa na prawie wołoskim w Karpatach Zachodnich na przełomie XV i XVI wieku na przykładzie Podtatrza

83%

Kłapyta P.

Balcanica Posnaniensia Acta et studia

|

2021

|

vol. 28

|

issue 1

133-148

EN

Historical documents concerning many localities existing from the 14th century in the Polish and Slovak Podtatrze (Sub-Tatra) region testify the settlement crisis at the end of the 15th century, consisting in disappearance of a large number of agricultural settlements under German law and renewing them at the beginning of the 16th century under the Vlach law by the new settlers of Russniak-Vlach origin. The analysis of the record of environmental changes during this period, recorded in a number of sediment sites of lakes and peat bogs in the Tatra Mountains area, indicates that the crisis of agricultural settlement at the end of the 15th century may have been caused by long-term climate changes during the Little Ice Age. The climate crisis of the turn of the 15th / 16th century was conditioned by cooling (Spörer's solar minimum), which was overlapped with a clear regional phase of climate dampness and extreme hydrometeorological events, well reflected in the sedimentological record in the Tatra Mountains. The demographic crisis resulted in the depopulation of a large part of the eastern Podtatrze and resulted in the need to change the economic strategy in the mountainous Carpathian areas from agriculture to pastoral/agricultural activity based on innovative regulations of the Vlach law. The new communities managed to adapt to the unfavorable environmental conditions, and the villages under the Vlach law functioned in this area in the following centuries without any problems based on the pastoral and agricultural economy, despite the still unfavorable climatic conditions of the Little Ice Age.

PL

Źródła historyczne wielu miejscowości istniejących od XIV wieku na obszarze polskiego i słowackiego Podtatrza zaświadczają o zastanawiającym i do tej pory mało wytłumaczonym procesie kryzysu osadniczego pod koniec XV w. Polegał on na opuszczaniu znacznej liczby osad rolniczych prawa niemieckiego i ich ponownym odnawianiu na początku XVI wieku na prawie wołoskim przez nowych osadników Rusnaków-Wołochów. Analiza zapisu zmian środowiskowych w tym okresie zarejestrowana w szeregu stanowisk osadów jezior i torfowisk z obszaru Tatr wskazuje, że kryzys osadnictwa rolniczego pod koniec XV mógł być spowodowany długofalowymi zmianami klimatycznymi podczas Małej Epoki Lodowej. Kryzys klimatyczny przełomu XV/XVI wieku uwarunkowany był ochłodzeniem (minimum słoneczne Spörera; AD 1460–1550), na które nałożyła się wyraźna regionalna faza zwilgotnienia klimatu i ekstremalnych zdarzeń hydrometeorologicznych, dobrze odzwierciedlonych w zapisie sedymentologicznym w Tatrach. Kryzys demograficzny spowodował depopulację znacznej części wschodniego Podtatrza oraz pociągnął za sobą potrzebę zmiany strategii gospodarowania w obszarach górskich Karpat z rolniczej na pastersko-rolniczą opartą o innowacyjne regulacje prawa wołoskiego. Nowe społeczności zdołały zaadaptować się do niekorzystnych warunków środowiskowych, a wsie prawa wołoskiego funkcjonowały na tym terenie w kolejnych wiekach bez przeszkód w oparciu gospodarkę pastersko-rolniczą mimo ciągle niesprzyjających warunków klimatyczny Małej Epoki Lodowej.

3

Ponad 200-letni zapis zmian środowiska w osadach małego, twardowodnego jeziora Pniówno (Pagóry Chełmskie)

67%

Suchora M.

Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio B – Geographia, Geologia, Mineralogia et Petrographia

|

2019

|

vol. 74

EN

The paper presents the results of paleoecological and chemical analyzes of bottom sediments of the small hardwater lake Pniówno. In the sediment profile of undisturbed structure, remains of subfossil Cladocera were analyzed, as well as the content of total organic carbon, carbonates and silica (with separation of terrigenous and biogenic fractions). The age of sediments was determined by dating with the 210Pb method. In addition, changes in the surface water network and catchment area were analyzed based on archival maps, covering the period from the beginning of the 19th century to modern times. Despite the widespread view of the deteriorating state of surface waters as a result of increased anthropogenic pressure, the example of the shallow Pniówno Lake indicates a periodic improvement in the state of water during the time covered by the analysis. This was probably caused by hydrological and climatic changes enabling the development of submerged macrophytes as well as settlement decline during the First World War.

PL

Artykuł przedstawia wyniki analiz paleoekologicznych i chemicznych osadów dennych małego, twardowodnego jeziora Pniówno. W profilu o niezaburzonej strukturze zanalizowano zmiany składu subfosylnej fauny wioślarek (Cladocera, Crustacea), oznaczono zawartość węgla organicznego, węglanów i krzemionki (z wydzieleniem frakcji terygenicznej i biogenicznej) oraz wiek osadów za pomocą datowania metodą 210Pb. Dodatkowo, w oparciu o mapy archiwalne, przeanalizowano zmiany sieci wód powierzchniowych i użytkowania zlewni w okresie od początku XIX w. po czasy współczesne. Mimo powszechnego poglądu o pogarszającym się stanie wód powierzchniowych na skutek wzrostu presji antropogenicznej w okresie objętym analizą stwierdzono okresową poprawę stanu wód, którego przyczyną były najprawdopodobniej zmiany hydrologiczne i klimatyczne, umożliwiające rozwój roślinności zanurzonej, a także pustka osadnicza spowodowana działaniami podczas I wojny światowej.

Refine search results

2 Balcanica Posnaniensia Acta et studia

1 Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio B – Geographia, Geologia, Mineralogia et Petrographia

1 2021

1 2019

1 2018

1 Jawor G.

1 Kłapyta P.

1 Suchora M.

La colonisation valaque sur les versants nord des Carpates pendant le Petit Âge Glaciaire (aux XVe et XVIe siècles)

Klimatyczne uwarunkowania rozwoju osadnictwa na prawie wołoskim w Karpatach Zachodnich na przełomie XV i XVI wieku na przykładzie Podtatrza

Ponad 200-letni zapis zmian środowiska w osadach małego, twardowodnego jeziora Pniówno (Pagóry Chełmskie)