Search results

1

Finds of Purse Fastenings from the Iron Age ‘Central Place’ at Gąski-Wierzbiczany in Kuyavia (Central Poland)

100%

Kontny B., Rudnicki M.

Acta Archaeologica Carpathica

|

2016

|

vol. LI

307-318

EN

Recent discoveries from the Kuyavia region provided a number of finds that change our perception of the continuity of inhabitation in the Kuyavia area after the disappearance of the Przeworsk culture settlement structures related to the Pre-Roman and Roman Periods. The settlement in Kuyavia existed also during the Migration Period at least until the 7th c. The settlement complex in Gąski-Wierzbiczany, from which the belt purse fastenings presented in the following paper came, seems to be of particular importance. The fastenings are dated to the 2 nd half of the 4 th and the beginnings of the 5 th c., i.e., the decline of the Late Roman Period and the onset of the Migration Period. Until recently, they were known from the areas neighbouring the Roman Empire boundary — limes — and from Roman military camps in Rhaetia. Currently, their list significantly extended, and the range of their occurrence expanded and includes the east Germany and Bohemia. At the same time the finds form Kuyavia (most likely made on-the-spot) are among specimens located furthest to the east. It seems that these unique finds of purse fastenings from the south-eastern and eastern peripheries of Europe might be explained through the existence of a cultural centre in Kuyavia that facilitated the propagation of western cultural patterns, in this case related to outfit of warriors

2

New materials from the Migration Period discovered in Zamiechów, site No. 1 in south-eastern Poland

100%

Půlpánová-Reszczyńska A.

Acta Archaeologica Carpathica

|

2016

|

vol. LI

145-167

EN

The paper discusses two iron artefacts — a sword guard and a cheek-piece discovered within a cultural layer at multicultural site No. 1 in Zamiechów, powiat Jarosław. A typolo-chronological analysis of analogous artefacts was made. It showed that both of these items should be correlated with the Migration Period, even though no features dated to that period were found at the site. These items are probably to be associated with the Huns milieu and the communities cooperating with it. Also, the possibility of penetration of these items into the inventory of the Przeworsk culture as the result of various kinds of interactions between the peoples living in the areas of not only Central European Barbaricum but also of Eastern Europe, Pontic zone or even Caucasian one cannot be excluded.

3

A Hoard from the Migration Period from Karlino (North- Western Poland)

100%

Tybulewicz R.

Wiadomości Archeologiczne

|

2011

|

vol. LXII

|

issue 62

209-255

PL

Skarb z miejscowości Karlino (Ryc. 1) w pow. białogardzkim na Pomorzu Zachodnim (niem. Cörlin/Körlin, Kr. Kolberg-Körlin, Westpreussen) znaleziono przypadkowo na przełomie lat 1838 i 1839 (Ryc. 1). Tworzyły go wyłącznie złote przedmioty, zarówno wykonane na terenach „barbarzyńskich” oraz o rzymskiej i bizantyjskiej proweniencji. Na terenie Polski znaleziono niewiele skarbów datowanych na okres wędrówek ludów. Pośród należących do nich przedmiotów na największą uwagę zasługują tzw. złote brakteaty germańskie. Są one niezwykle interesujące ze względu na pochodzenie, surowiec, technikę wykonania, sposób zdobienia oraz treści ikonograficzne i ikonologiczne2. W Europie, przede wszystkim w Skandynawii (w tym na Bornholmie, Gotlandii i Olandii) oraz na wyspach brytyjskich znaleziono dotychczas ponad 1000 brakteatów3 (Ryc. 2). Z Polski pochodzi jedynie 14 sztuk, z czego siedem egzemplarzy zawierał właśnie skarb z Karlina. Pozostałe znane są z Wapna, pow. wągrowiecki, z Zagórzyna, pow. pilski, oraz z Suchania, pow. stargardzki4. Depozyty z Wapna i Zagórzyna są już szczegółowo opracowane, natomiast skarb z Karlina nie został jak dotąd poddany analizie służącej ustaleniu historii i miejsca jego odkrycia, późniejszych losów oraz zawartości. Kwerenda przeprowadzona w latach 2007 i 2008 w Berlinie i Kopenhadze zaowocowała dotarciem do niepublikowanych i nieznanych dotąd dokumentów archiwalnych, zawierających kluczowe informacje pozwalające na rekonstrukcję historii, zawartości i losów poszczególnych zabytków ze skarbu. Archiwalia ze zbiorów Museum für Vor- und Frühgeschichte, Staatliche Museum zu Berlin – Preuβischer Kulturbesitz to 10 rękopisów, trzy muzealne spisy inwentarzowe oraz jedno zdjęcie9.10.14.16. W Nationalmuseet w Kopenhadze natrafiłam na dwa zdjęcia przedstawiające łącznie siedem przedmiotów z karlińskiego depozytu20, stanowiące część prywatnej kartoteki M. B. Mackepranga, którą obecnie dysponuje dr M. Axboe. W Polsce zachowały się jedynie skrótowe opisy dwóch zabytków z depozytu z Karlina, znajdujące się w dwóch księgach inwentarzowych, przechowywanych dziś w Dziale Numizmatycznym Muzeum Narodowego w Szczecinie17.18. Skarb z Karlina został znaleziony w zimie na przełomie 1838 i 1839 roku, przez nieznanego nam z imienia i nazwiska rolnika, w bliżej nieokreślonym miejscu na polach położonych pomiędzy Karlinem a Lubiechowem. W archiwaliach i literaturze natrafiamy jednak na rozbieżności dotyczące miejscowości, w której dokonano odkrycia. W tekstach pojawiają się błędne nazwy: Koszalin (niem. Cöslin, bądź Köslin), Lubiechowo (niem. Lübchow) czy Malechowo (niem. Malchow). Skarb odkryto przypuszczalnie w czasie prób wysadzenia39.40 dużego kamienia, zalegającego na torfowych polach w bliskiej odległości lub nad samą rzeka Parsętą (niem. Persante). Z najwcześniejszych wzmianek wynika, że skarb (Ryc. 3) odkryto w sąsiedztwie lub pod tym głazem, na głębokości ok. 30 cm42. Najcenniejszymi, a jednocześnie najbardziej interesującymi zabytkami było siedem brakteatów germańskich typu C wg O. Monteliusa (Ryc. 4). Należą one do podgrupy wschodnioduńsko-południowoszwedzkiej45.46. Wszystkie egzemplarze z Karlina zrobiono ze złotej blachy, w technice jednostronnego wycisku, zaopatrując je w dekorowane ramki oraz uszka. Sześć z nich (IK/100) wykonano przy użyciu tego samego stempla (Ryc. 4:1–6), z wyobrażeniem mocno stylizowanej męskiej postaci na koniu idącym stępa w lewo, a w otoku naprzeciwko postaci jeźdźca wizerunkiem ptaka zwróconego w prawo. Siódmy brakteat (IK/329) wybito innym stemplem (Ryc. 4:7), z przedstawieniem mocno stylizowanej męskiej postaci na koniu, idącym stępa w lewo; naprzeciwko czoła jeźdźca wyobrażony jest znak podobny do litery „X”, a w ramce pomiędzy głową jeźdźca a zwierzęciem, między dwoma liniami znajduje się inskrypcja runiczna – WAIGA. W skład skarbu z Karlina wchodziły ponadto dwa złote pierścienie. Pierwszy był masywny, wieloboczny (Ryc. 5). Od zewnątrz zdobiły go fasetowania51, składające się z 10 trójkątnych płaszczyzn pokrytych rozwiniętą ornamentyką rytą, a także w dwóch liniach prawobrzeżnym napisem runicznym, odczytywanym jako ALU (Ryc. 6). Wewnętrzna strona pierścienia była zaokrąglona, niezdobiona. Drugi pierścień był gładką obrączką56. Do zespołu należały również paciorek (Ryc. 7) z cienkiego, spiralnie skręconego, karbowanego drutu złotego58, oraz fragment bransolety, sporządzonej z grubego drutu złotego62. Ostatnią grupą zabytków były dwa solidy wybite w Konstantynopolu66: Teodozjusza II (430–440; RIC IX 258) oraz Leona I (462 lub 466; RIC IX 605). W literaturze wymieniane są jeszcze inne przedmioty, które uznaję za prawdopodobnie przynależne do skarbu z Karlina. Informacje na ich temat pojawiają się późno, bo dopiero ponad 100 lat od daty odkrycia depozytu. Nie ma podstaw, by zaprzeczać wiarogodności tych informacji, zwłaszcza, że przemawiają za nimi opublikowane zdjęcia, jednak formalnie zabytki te należy uznać za znaleziska niepewne. Są nimi: złoty pierścień ze spiralnie skręconego drutu69, dwa solidy: Walentyniana I, wybity w Trewirze (367–375; RIC 14[a] wariant RIC IX), oraz Walentyniana III, z mennicy w Konstantynopolu (ok. 430–445; RIC X 2019)70. Obie monety zaopatrzone były, podobnie jak wspomniane wcześniej brakteaty, w ozdobne ramki i uszka (Ryc. 8). Kolejnym zabytkiem, który łączyć można ze skarbem z Karlina, jest złota zawieszka (Ryc. 9) z trzech solidów Teodozjusza II, umocowanych w masywnej, profilowanej złotej rurce74; dwa solidy wybito w Konstantynopolu (408–420 i 420–422; RIC X 202 i 219), trzeci (424–455; RIC X 361–365) w mennicy w Tesalonikach. Ustalenie losów zabytków tworzących skarb z Karlina przysparza wiele trudności (Ryc. 10). Przyczyną jest nie tylko upływ czasu, ale także brak szczegółowych danych dotyczących okoliczności odkrycia skarbu oraz jego zawartości. W okresie nie dłuższym niż sześć miesięcy od momentu odkrycia depozytu znalazca przekazał go w ręce handlarza z Kołobrzegu, niejakiego Hackbartha78, który odsprzedał je dalszym nabywcom. Trzy spośród sześciu identycznych brakteatów (Ryc. 4:3–5), brakteat z inskrypcją runiczną (Ryc. 4:7) oraz pierścieniem z inskrypcją runiczną (Ryc. 5, 6) trafiły do prywatnej kolekcji berlińskiego antykwariusza Benoniego Friedländera. Dwa solidy: Teodozjusza II i Leona I, dwa brakteaty (Ryc. 4:1.2) i paciorek ze spiralnie skręconego drutu (Ryc. 7) kupił generał major August Ludwig von Ledebur, komendant Festung Kolberg, na prośbę swojego bratanka Leopolda von Ledebura, dyrektora Königliche Kunstkammer i zarazem naczelnika Museum Vaterländischer Alterthümer w Berlinie, który chciał w ten sposób zasilić swoją prywatną kolekcję. W ręce berlińskiego handlarza, niejakiego Brandesa, którego kantor mieścił się na rogu ówczesnych Königstraße i Poststraße, trafił jeden brakteat (Ryc. 4:6), gładki pierścień oraz fragment masywnej bransolety. Zarówno Brandes, jak i Leopold von Ledebur chcieli następnie odsprzedać posiadane przez siebie przedmioty do Museum Vaterländischer Alterthümer, ostatecznie jednak nie doszło do transakcji z Brandesem. W 1840 r. brakteat Brandesa (Ryc. 4:6) trafił do kolekcji rodziny Pogge, następnie został dwukrotnie sprzedany na aukcjach we Frankfurcie nad Menem w latach 1903 i 1929. W żadnym przypadku nie wiadomo, kto stał się kolejnym właścicielem przedmiotu, nieznane pozostaje też obecne miejsce przechowywania zabytku. Gładki pierścionek został przetopiony przez Brandesa jeszcze przed 9 sierpnia 1839 r. Nie wiemy, co stało się fragmentem bransolety, będącej własnością wspomnianego berlińskiego kupca; brak jest jakiejkolwiek informacji dotyczącej tego zabytku, datowanej na czas po wrześniu 1839 r. Dwa solidy zakupione dla Leopolda von Ledebura trafiły przed 9 sierpnia 1839 r. do Gabinetu Numizmatycznego w Berlinie. Dwukrotnie jednak, w 1852 r. oraz pod koniec XIX wieku, obie monety ujęto w spisie inwentarzowym dawnego Antiquarisches Museum w Szczecinie. Ani w dokumentach archiwalnych, ani w literaturze przedmiotu nie ma informacji, kiedy i dlaczego opuściły one Königliche Münzkabinett w Berlinie. Przed 1944 r. kolekcja monet z muzeum w Szczecinie została wywieziona do Stralsundu (pol. Strzałów), nie dysponujemy jednak jej spisami inwentarzowymi. Kwerenda wykonana w 2008 r. w Münzkabinett w Berlinie również przyniosła negatywny wynik – nie znalazłam tam ani obu solidów, ani żadnych informacji na ich temat. 19 września 1839 r. Museum Vaterländischer Alterthümer odkupiło od Leopolda von Ledebura dwa brakteaty i paciorek (Ryc. 4:1.2, 7). Następnie, 20 marca 1867 r., jako pośmiertna darowizna, do muzeum trafiły zabytki z Karlina należące do prywatnej kolekcji Benoniego Friedländera13 – ryc. 4:3–5, 4:7, 5, 6). Do 1945 r. zabytki z Karlina przechowywano w dawnym Museum Vaterländischer Alterthümer (od 1931 r. Museum für Vor- und Frühgeschichte) w Berlinie. W 1945 r. dostały się w ręce wojsk sowieckich i zostały przewiezione do Muzeum Sztuk Pięknych im. Puszkina w Moskwie17. Można przypuszczać, że do dnia dzisiejszego znajdują się w magazynie tego muzeum. Podjęta przeze mnie próba nawiązania kontaktu z muzeum w Moskwie nie powiodła się jednak. Trudna do ustalenia jest historia i losy zabytków, które uznałam za prawdopodobnie przynależne skarbowi z Karlina. Nie wiemy kto, gdzie i kiedy dokładnie znalazł złoty pierścień ze spiralnie skręconego drutu69 oraz dwa solidy70: Walentyniana I i Walentyniana III (Ryc. 8:1.2). Wiemy jedynie, że do 1939 r. obie monety i pierścień znajdowały się w prywatnej kolekcji w Lubiechowie, być może w tamtejszym pałacu Clary von Schuman. Po roku 1939 r. nie natrafiamy na żadne dalsze informacje związane z losem tych zabytków. Niejasne są także losy złotej zawieszki74 z trzema solidami Teodozjusza II (Ryc. 9), odkrytej w nieznanych okolicznościach przez rolnika z Lubiechowa98. Z literatury przedmiotu wiemy jedynie, że do 1945 r. zawieszka znajdowała się w rękach pierwotnego znalazcy. W 1945 r. została od niego odkupiona przez anonimowego handlarza sztuki, a następnie sprzedana do prywatnej kolekcji w Szwajcarii. Kwerenda mająca na celu ustalenie bliższych informacji na temat roku sprzedaży, osoby nabywcy oraz miejsca obecnego przechowywania zabytku przyniosła negatywny wynik. Depozyt z Karlina datować można na koniec V, a najdalej na początek VI wieku po Chr. Z terenu Polski mamy jedynie trzy inne, wspomniane wyżej skarby o zbliżonej zawartości i datowaniu: z Wapna, Zagórzyna i Suchania. Ścisłe analogie do znaleziska z Karlina znamy ze Skandynawii. Stanowią je trzy podobnie datowane skarby znalezione na Fionii103: w Rynkebygård (koniec V lub początek VI wieku po Chr.) oraz w Elsehoved i w Broholm (oba z 1. połowy VI wieku po Chr.). Z historycznego punktu widzenia napływ złota, w tym tak dużej ilości monet, na tereny północnych obszarów Barbaricum mógł być związany z aktywnością Hunów i plemion germańskich (w tym szczególnie Ostrogotów) na terenach naddunajskich. Doprowadziła ona do migracji innych ludów w stronę Morza Bałtyckiego (słynny powrót plemiona Herulów do swej ojczyzny – Skandynawii – po klęsce w bitwie z Longobardami w 508 r.104. Pod względem kulturowym skarb z Karlina można wiązać z ludnością grupy dębczyńskiej, która zajmowała Pomorze Zachodnie i Środkowe od połowy III do końca V lub początków VI wieku po Chr.106. Złote brakteaty, pierścienie, paciorek i fragment bransolety z tego skarbu pochodzą ze Skandynawii. Solidy dostały się na Pomorze Zachodnie ze wschodniej (6 egz.) i z zachodniej (1 egz.) części Imperium Romanum. Solidy Walentyniana I i Walentyniana III oraz trzy solidy Teodozjusza II, tworzące zawieszkę, napłynęły na Pomorze, skąd wywieziono je do Skandynawii, gdzie zaopatrzone zostały w dekorowane złote uszka oraz złote otoki. W końcowym etapie wszystkie siedem solidów, już łącznie z siedmioma brakteatami, trzema pierścieniami, bransoletą i paciorkiem, trafiły na Pomorze Zachodnie, gdzie je zdeponowano. Znalezienie tak bogatego skarbu złotych przedmiotów, w szczególności brakteatów oraz pierścienia z inskrypcją runiczną, na terenie północnej Polski, dostarcza ważnych dowodów na ożywione kontakty pomiędzy grupami zamieszkującymi Skandynawię i Pomorze w okresie wędrówek ludów.

4

A Late-Roman solidus found at Prełuki (the Upper San River basin)

88%

Bodzek J., Fedyk R., Kotowicz P. N.

Acta Archaeologica Carpathica

|

2019

|

vol. LIV

269-284

EN

The aim of the article is to publish and discuss the late Roman solidus of Theodosius II (408-450), found in 2018 in the vicinity of the village of Prełuki, Komańcza commune, Sanok County. The coin was found randomly by treasure hunters, eventually recovered and donated to the Historical Museum of Sanok by Robert Fedyk. It is the second find of a late Roman solidus in the Upper San River basin. Several years ago a solidus of Valentinian III (425-455) had been found in Prusiek, Sanok County. Both coins belong to the early Migration Period finds horizon in this area. This consists of few bronze buckles, a sword, and fragments of a Hunnic cauldron finds. In all likelihood, the solidi found their way into the Upper San River basin as a consequence of the Hunnic-Germanic relations. They should be also treated as a part of the latest wave of Roman coins arriving in the present Lesser Poland area in the 5th century AD.

5

Okucie końca pasa w formie dysku z Siemkowic w powiecie pajęczańskim. Analiza – Interpretacja – Rekonstrukcja procesu zdobienia

88%

Podolska-Rutkowska I., Rutkowski W.

Przegląd Archeologiczny

|

2022

|

vol. 70

137-149

EN

This paper describes an unusual, though accidental discovery of a strap-end fitting in the village of Siemkowice in Pajęczno county, Poland. Along with a detailed description of the object, the authors attempt to perform its typological classification and try to determine the decorative style of the analyzed artefact. Another vital research objective is to establish both the chronology and the origin of the belt set element. The discovery of the undoubtedly unique strap-end fitting raises a number of new questions about long-distance contacts during the Migration Period on the territory of modern Poland. The element of the strap-end fitting from Siemkowice is an invaluable contribution to the research on its historical period. The typological classification of the artefact and its ornament indicate phases D1-D2. However, the lack of any context of the finding makes it impossible to date its origin precisely.

6

Archäologisches Informationssystem (AIS) zur bodendenkmalpflegerischen Archivierung und Forschung: Fallbeispielhafte Anwendung zur Identifizierung der Besiedlungsdynamik der Oderregion von der späten römischen Kaiserzeit bis zum Frühmittelalter

75%

Volkmann A.

Recherches Archéologiques Nouvelle Serie

|

2015

|

vol. 7

117-143

EN

The basic concept of the function of the Archaeological Information System (AIS) is the following: A GIS (Geographic Information System) is integrated into the virtual research environment of the AIS and allows access to external and internal databases through the Internet or intranets. The AIS is utilised for visualisation, analysis, and finally publication of heterogeneous archaeological data (site registries, excavation plans and reports, and photographic records) through the integration of additional open-source tools. This article investigates settlement patterns and the conception of settlement spaces west and east of the lower Oder from the Late Roman Iron Age until the Early Middle Ages. All relevant data from archaeological finds and natural features are condensed into the AIS and analysed as a case study on the use of experimental design of the developed AIS. A pattern of discrete settlement clusters containing multiple individual settlements was identified during the Late Roman Iron Age. These clusters lay exclusively in areas with high natural potential for crop cultivation and animal husbandry. The borderlands demarcating these clusters are partly infertile and partly fertile, indicating that the agricultural potential of the landscape was not wholly responsible for the location of these clusters, but rather that this was done in a planned fashion and based on social concepts. Considerable emigration out of the Oder region occurred in the Migration Period, reaching its high point in the late fifth century A.D. and resulting in a broad desettled region in the sixth and early seventh centuries. First the settlement clusters underwent a process of concentration and only those in optimal natural resource surroundings could continue to exist. Not until the second phase do these clusters dissolve and for a brief time there were only individual settlements lying far away from one another. Interestingly, the repopulation of the Oder region during the Early Middle Ages in the eighth century initially copied the old pattern of discrete settlement clusters. Following the first consolidation phase however settlement formation of the Oder region at the end of this period in the ninth and tenth century was widespread and the previous spatial concept of discrete settlement clusters abandoned.1

PL

Podstawowe założenia funkcji archeologicznego systemu informacyjnego (AIS) są następujące: GIS (geograficzny system informacji) jest zintegrowany z wirtualnym środowiskiem badawczym AIS i umożliwia dostęp do zewnętrznych i wewnętrznych baz danych przez Internet i Intranet. AIS służy wizualizacji, analizie i wreszcie publikacji heterogenicznych danych archeologicznych (spisów stanowisk, planów i raportów z wykopalisk) poprzez zastosowanie dalszych narzędzi z otwartych zasobów. Prezentowany artykuł poświęcony jest rozważaniom nad wzorcami osadniczymi i konceptem przestrzeni osadniczej na zachód i wschód od dolnej Odry od późnego okresu wpływów rzymskich do wczesnego średniowiecza. Wszystkie istotne informacje o znaleziskach archeologicznych i naturalnych cechach krajobrazu zostały razem zestawione w oprogramowaniu AIS i przeanalizowane jako studium przypadku. W późnym okresie wpływów rzymskich stwierdzić można obecność wyodrębniających się wyraźnie zespołów osadniczych, na które składa się po kilka osiedli. Skupiska te położone są wyłącznie na obszarach o dużym potencjale gospodarczym, zarówno z punktu widzenia uprawy roślin jak i hodowli. Rubieże tych skupisk, i przestrzenie między nimi to jednak po części tylko obszary o małej żyzności, co świadczy tym, że uwarunkowania gospodarcze były tylko jednym z czynników wpływających na takie właśnie rozmieszczenie osadnictwa i że istotną rolę w tym względzie musiały odgrywać również czynniki społeczne. Znacząca emigracja z ziem położonych w dorzeczu dolnej Odry ma miejsce w okresie wędrówek ludów, osiągając apogeum w V wieku naszej ery i skutkując trwałym wyludnieniem w szóstym i początkach siódmego stulecia. Proces ten przebiega w dwóch fazach. Początkowo następuje koncentracja osadnictwa połączona z zanikiem całych skupisk osadniczych leżących na gorszych z gospodarczego punktu widzenia terytoriach. Następnie dochodzi do zmniejszenia się gęstości zaludnienia w tych skupiskach, które wciąż funkcjonowały. W rezultacie sieć osadniczą tworzą pojedyncze stanowiska, położone w dużej odległości od siebie. Interesujące jest to, że w początkach powtórnego zasiedlania dorzecza dolnej Odry – w ósmym wieku – sieć osadnicza kopiuje starszy wzorzec z wyraźnie wyodrębnionymi skupiskami osadniczymi. Dopiero w IX i X wieku, wraz ze wzrostem gęstości zasiedlenia, model ten zostaje porzucony i zacierają się granice pomiędzy skupieniami osadniczymi.

7

The Świlcza Hoard. An Extraneous 5th Century AD Complex from the Northern Carpathian Foreland

75%

Schuster J.

|

2016

|

vol. LXVII

|

issue 67

227-263

PL

W 1976 roku, na osadzie z okresu wędrówek ludów w miejscowości Świlcza koło Rzeszowa, odkryto skarb z V wieku po Chr. (Ryc. 1). Skarb był zdeponowany w ziemiance (o długości 4,6 m), z której zachowała się część drewnianych elementy konstrukcyjnych (Ryc. 2). Prawie wszystkie przedmioty tworzące ten skarb wykonane są z kruszcu. Charakterystyczne ślady zaobserwowane w ziemi wokół zabytków ówczesny konserwator Muzeum w Rzeszowie zinterpretował jako pozostałości skórzanego woreczka, w którym je złożono. Skład skarbu jest zdumiewający, ponieważ zawiera on wiele elementów obcych w bliższym i dalszym otoczeniu miejsca jego odkrycia, co samo w sobie jest dobrą ilustracją burzliwych czasów okresu wędrówek ludów na terenach na północ od Sudetów i Karpat. Skarb zawierał: parę srebrnych zapinek typu Świlcza-Groß Köris (1, 2), częściowo pozłacanych, z tzw. dekoracją wycinaną (Kerbschnitt) na nóżkach (Ryc. 3:1.2, 4:1.2), srebrną zapinkę typu Wiesbaden (3; Ryc. 3:3, 4:3), srebrną zapinkę typu Niemberg B (4; Ryc. 3:4, 4:4), złoty kolczyk półksiężycowaty (5; Ryc. 5:1), podobny kolczyk z brązu (6; Ryc. 5:1), połamaną (pociętą?) srebrną bransoletę kolbowatą z facetowanym kabłąkiem (7, 8; Ryc. 6.A:1.8), przynajmniej 15 kółek z drutu srebrnego z zawiniętymi końcami, w większości zachowanych fragmentarycznie (7, 9–21; Ryc. 6.A:2–7.10–15), 10 denarów (22–31; Ryc. 7) emisji od Hadriana (134–138) po Kommodusa (183––184), fioletowy paciorek z przezroczystego szkła (32; Ryc. 5:3), dwa nieokreślone przedmioty żelazne (33, 34; Ryc. 8:3.4), krzemień (eolit) (35; Ryc. 8:2) oraz fragment kości (36; Ryc. 8:1). Trzy niekompletne zapinki (1–3) zdeponowano połamane. Ich dzisiejszy wygląd jest wynikiem zabiegów konserwatorskich, podczas których uzupełniono brakujące części. Zgodnie z pierwszą publikacją (A. Gruszczyńska 1984) srebrne kółka tworzyły pierwotnie cztery pęczki: pięć kółek połączonych drucikiem oraz trzy pary kółek wzajemnie połączonych ze sobą (por. Ryc. 6.B). Monety odsłonięto w układzie, który sugerował, że zdeponowano je w rulonie (en rouleau). Żadna zapinka tego skarbu nie ma analogii ani w regionie podkarpackim, ani w jego sąsiedztwie. Ze względu na użyty surowiec (srebro) są one formami wyjątkowymi, a fibule pozłacane (1, 2) można wręcz nazwać okazałymi. Najmniejsza i najprostsza zapinka (4) reprezentuje typ Niemberg B, który charakterystyczny jest dla fazy D1. Jest ona zdobiona stemplami z ułożonych parami znaków „S”, tworzących motyw „biegnącego psa”. Rozprzestrzenienie wszystkich odmian fibul typu Niemberg jest bardzo zwarte i obejmuje dwie strefy: południowo-zachodnią, pomiędzy środkową Łabą a Soławą, która rozciąga się aż po Unstrut i Men, oraz północno-wschodnią, pomiędzy Hawelą a Szprewą (Ryc. 9). Druga fibula (3) ma płytkę nóżki dekorowaną motywem tremolo („wilcze zęby”) i dwiema liniami biegnącymi wzdłuż krawędzi. Reprezentuje ona typ Wiesbaden, datowany na fazę D2. Takie zapinki, typowe dla stroju kobiecego, znaleźć można głównie w dwóch regionach: nad Menem oraz w środkowych Niemczech. Kolejne okazy, choć znacznie mniej liczne, pochodzą z Brandenburgii, Pomorza, południowej Skandynawii i Kotliny Czeskiej (Ryc. 10). Fibule z Pomorza i południowej Skandynawii są lekko zmodyfikowanymi odmianami formy podstawowej, co pozwala sądzić, że okaz ze Świlczy prawdopodobnie wykonany był na zachodzie. Obie fibule pozłacane (1, 2) można byłoby nazwać okazałą odmianą typu Wiesbaden, gdyby nie tzw. wycinane (Kerbschnitt) zdobienie nóżki. Zdobienie takie wskazuje, że zapinki wykonano techniką odlewu, podczas gdy fibule typu Wiesbaden są wyrobami blaszanymi (odkuwanymi). Zapinki ze Świlczy można – podobnie jak to uczynił V. Hilberg (2009) – zaliczyć do wydzielonego przezeń typu Groß Köris-Świlcza, datowanemu na fazę D2/D3. Dla pokrewnych zapinek (Ryc. 11:3.4, 12) zaproponowałem tutaj określenie „typ Wulfen-Weilbach”. Fibule obu typów występują rzadko, niemniej małe skupisko znalezisk z terenów pomiędzy Soławą a Szprewą pozwala ostrożnie przyjąć, iż powstać mogły w tym właśnie regionie (Ryc. 13). Srebrna bransoleta facetowana, znaleziona w dwóch fragmentach (7, 8), reprezentuje ozdobę typu Kolbenarmring. Bransolety z kolbowatymi końcami wykonane ze srebra są formą nową, która powstała w V wieku. Okaz ze Świlczy łączyć należy ze strojem kobiecym z 1. połowy V wieku, noszonym przez przedstawicielki lokalnych elit w dzisiejszych Czechach, nad środkowym Dunajem, w północnych Węgrach i na północy Bałkanów. Facetowanie bransolety ze Świlczy powoduje, że jest formą niemal wyjątkową. Najbliższa analogia, zarówno w aspekcie morfologicznym jak i terytorialnym, pochodzi z depozytu w pobliżu miejscowości Hřensko w północnych Czechach, datowanego fibulą typu Wiesbaden (Ryc. 18). Oprócz dwóch wymienionych znanych jest tylko pięć facetowanych srebrnych bransolet kolbowatych (Ryc. 20), jednak datowanych w bardzo szerokich ramach – od połowy V po początek VII wieku (B. Wührer 2000). Skarb ze Świlczy zawierał również kilka drucikowatych kółek ze srebra z zawiniętymi końcami (7, 9–21). Takie ozdoby Chr. Beckmann (1969) zaliczyła do swojego typu 15. Występują one w różnych kontekstach, również jako pierścienie, na których zawieszano przybory toaletowe; J. Tejral nie wyklucza też, że niektóre mogły być naszywane na tkaninę i pełnić funkcję aplikacji stroju. Ze względu na pierwotny układ kółek ze Świlczy (w pęczkach) należy zwrócić uwagę na sarmackie groby z początku V wieku, które zawierały komplety składające się z połączonych ze sobą srebrnych kółek tworzących „łańcuchy” będące częścią stroju (Ryc. 23). Do skarbu należą też dwa półksiężycowate kolczyki: jeden ze złota (5), drugi z brązu (6). Fakt ten tłumaczyć można zgubieniem drugiego złotego kolczyka, tworzącego pierwotnie parę, i zastąpienie go kolczykiem ze stopu miedzi. W literaturze takie kolczyki opisywane są jako typowo huńskie. Ostatnio J. Tejral (2013a) zakwestionował jednak tę interpretację, przyjmując, iż groby z terenów na północ od środkowego Dunaju, datowane na wczesny V wiek i należące do grupy Untersiebenbrunn, w których znaleziono takie kolczyki (Ryc. 24), są pozostałościami barbarzyńskich grup pozostających pod wpływami alano-sarmackimi, germańskimi i północnopontyjskich. Groby owych foederati datowane są na fazę D2, w związku z czym nie można ich wiązać z państwem Hunów. Prawdopodobnie więc znaleziska ze Świlczy – oraz z grobu w Przemęczanach – należy łączyć ze środowiskiem grupy Untersiebenbrunn znad środkowego Dunaju. Oprócz dwóch nieokreślonych przedmiotów żelaznych (33, 34) skarb ze Świlczy zawierał też fragment kości (36) oraz odłupek krzemienny (35; prawdopodobnie eolit). Przedmioty te interpretowano jako narzędzia do obróbki bursztynu, jednak moim zdaniem używanie tak prymitywnych narzędzi w okresie wędrówek ludów jest mało prawdopodobne. Pozostałości drewnianej konstrukcji ziemianki datowane są dendrochronologicznie na lata 433±10 AD. Datę tę potwierdza datowanie poszczególnych fibul skarbu: fibula typu Niemberg B pochodzi z fazy D1, zapinka typu Wiesbaden z fazy D2, a fibule typu Groß Köris-Świlcza datowane są na fazę D2/D3; najstarsza fibula nosi najsilniejsze ślady wytarcia (Ryc. 26), była więc używana przez długi okres czasu. Najbardziej prawdopodobna data zdeponowania skarbu to późny odcinek fazy D2 (współczesny wczesnemu odcinkowi fazy D2/D3) w systemie chronologicznym J. Tejrala (Ryc. 25). Fibule, bransoleta, kolczyki (i być może drucikowate kółka) można interpretować jako zestaw stroju kobiecego. Skarb zawierał więc kobiece części stroju o symbolicznej wartości, które zostały, być może intencjonalnie, zniszczone. Mógł on być ekwiwalentem wyposażenia grobowego. Skarb ze Świlczy strukturalnie jest powiązany z mniej więcej współczesnymi skarbami z Zamościa, Siedlikowa, Kiełpina i Trzebiatowa oraz ze skarbami z górskich rejonów w Czechach i na Słowacji, z miejscowości Hřensko, Banská Bystrica-Sásová i Selce. Połamane lub pocięte i powyginane druciki, zawinięte wokół pociętej bransolety, wskazują na drugi możliwy kontekst skarbu: związki z północnoeuropejskimi skarbami zawierającymi tzw. Hacksilber. W moim przekonaniu skarb ze Świlczy łączy dwa wątki interpretacyjne: piątowiecznego „daru kobiecego” (w ujęciu D. Quasta [2011b]) oraz „skarbu rodzinnego” (w ujęciu A. Rau’a [2013]). Powodem ukrycia skarbu było najprawdopodobniej jakieś gwałtowne wydarzenie, np. atak na osadę. Skarb pozostał w budynku, który spłonął i pogrzebał go na wieki.

8

Przekłuwacze typu Dresden-Dobritz / Żerniki Wielkie. Uwagi na temat narzędzi z późnego okresu rzymskiego i wczesnej fazy okresu wędrówek ludów

75%

Schuster J.

Wiadomości Archeologiczne

|

2011

|

vol. LXII

|

issue 62

65-82

EN

The archaeological record from the Late Roman Period and early phase of the Migration Period includes iron objects of a distinct form, not observed earlier, similar to modified awls, which I propose to describe as: implements type Dresden-Dobritz / Żerniki Wielkie. The first to present them in a broader context was J. Szydłowski, some decades later A. Kokowski mapped their distribution in outline, whereas M. Piotrowski and G. Dąbrowski presented their own interpretation but not fully convincing, which persuaded me to take up their subject anew. The list presented here, based on catalogues published in the studies of J. Bemmann and J. Schuster, was updated to include the finds from recent years. Type Dresden-Dobritz / Żerniki Wielkie have a fairly simple design – a needle-like pointed lower part, and a broader upper part in the form of a elongated plate. In some specimens the plate is not markedly separate from the pin (form 1.) and then tends to be triangular, on occasion, with recessed sides. The second group (form 2.) are forms with a markedly separate grip which may be tulip-shaped (var. 2a) or roughly rectangular (var. 2b). Irrespective of their form or variant some implements have a small circular opening in the upper part of the handle, under the edge of the plate, which provides us with a clue as to how they were carried. The length is usually between 10 and 16 cm, but the longest known specimens measure c. 19 cm. The main area of distribution is between the Saale R. in the west, the Middle Danube in the south and Western Bug in the east. Isolated finds have been recorded outside this zone, even at considerable distance from it – on the Lower Weser and in Swabia, in six scattered sites of Chernyakihiv and Sântana de Mureş Cultures, in Lithuania and northern Belarus, and also on the Upper Dvina, Upper Dnieper and Upper Volga. The loose distribution of the find sites across great expanses of eastern Europe suggests that in future this area could yield a greater number of these tools. Most researchers are inclined to interpret these objects as firesteels, even though other than their material there is little to support this particular function. Their function of implement is beyond any doubt, most probably they were awls used in working soft materials. Analysis of assemblages which contained awls shows that their chronology is confined in principle to phases C3 and D1, but it is possible they were used also in phase D2. In the light of the data at hand it appears that implements type Dresden-Dobritz /Żerniki Wielkie were a part of personal equipment of armed men. Their wide distribution, taken together with the small number of specimens recovered at individual sites and the military context of discovery, suggest that their owners belonged to a special social stratum and that the significance of these implements was non-utilitarian. One gets the impression that they were symbol of rank or status of the armed men.

9

Nietypowe groty włóczni ze schyłku starożytności z ziem polskich

75%

Czarnecka K.

Wiadomości Archeologiczne

|

2010

|

vol. LXI

|

issue 61

111-132

EN

The territory of Poland has yielded three finds of lanceheads with a blade recycled from a fragment of a sword blade. Cierniówka/Czerniówka, distr. Grójec, southern Masovia (Fig. 1; unpublished, collections of the State Archaeological Museum, inv. PMA VI/827). Blade lightly bent, broken. Surviving length 13.5 cm. Octagonal-sectioned socket, D. 2.3 at the mouth, with non-forged edges; socket opening bound with a heavy iron ring decorated with a facetted zigzag design. Fairly deep (8 cm) slit to insert the lancehead blade, secured using 2 rivets. The blade had a fire patina, confirmed by metallographic analysis (cf. Annex). Radawa, distr. Jarosław, Lesser Poland (Fig. 2; A. Kokowski 2000, fig. 5). Lancehead with a fire patina, bent, straightened by the finder. Socket (L. 15.5 cm), polygonal-sectioned, with non-forged edges, c. 7 cm long slot with an inserted fragment (24.3×4 cm) of sword blade (the point), secured using two round-headed rivets; socket opening bound with a ring decorated with a facetted zigzag design. Tarnówko, distr. Inowrocław, Kuyavia (Fig. 3; W. Hensel, Z. Hil¬czer-Kurnatowska, A. Łosińska 1995, p. 29, fig. 16:8). Straightened lancehead, L. 47 cm (blade 36×4.5 cm), blade secured using two rivets. Fairly narrow socket, D. 1.9 cm at the mouth, delicately facetted, with non-forged edges. No surviving ring, but there is clear evidence that originally the socket had one. All three specimens are random finds and lack context, but in each locality where they were discovered there is a cemetery of Przeworsk Culture; moreover the fire patina (Cierniówka, Radawa) and partial melting of the bronze (Tarnówko) agree with the funerary rite practiced in this culture. Swords, the blades of which went into making these lanceheads, are datable to phase C2 of the Roman Period. We may assume that they had continued in use for some time before they broke and were recycled, therefore the lanceheads of interest may be dated to the Late Roman Period – phases C3–D. The technique and details of manufacture of these lanceheads do not find analogy on territory of Przeworsk Culture or in neighbouring cultures of the European Barbaricum. The ring around the socket may have affinity with Sarmatian shafted weapons (O. V. Simonenko 1996, p. 207; A. M. Hazanov 1971, p. 44–50). Some analogy in terms of shape, but not construction, is shown by sword-like lanceheads with a long blade with parallel edges and a short, usually facetted socket, known from a small number of scattered finds dated to the close of the Roman Period and later (Fig. 4). Similar lanceheads are known from the cemetery at Čatyr-dag/Чатыр-даг, raj. Bakčisarai in Crimea (V. L. Myc et alii, 2006, p. 119, 151, fig. 7:2.3), sites of Tsebelda Culture in Abkhazia (Û. N. Voronov, N. K. Šenkao 1982, p. 126, fig. 2:5, 20, 32), cemetery of Luboszyce Culture at Dresden-Dobritz, Stadkr. Dresden, Saxony (E. Meyer 1971, p. 50, fig. 24:7.8), and somewhat later, the area of south-eastern Lithuania (V. Kazakâvičûs 1988, p. 41, fig. 15, map VII). The manufacturing technique itself – inserting the blade into a slot cut in the socket – is known from Hunnic-Sarmatian sites on the Volga and western Kazakhstan. Two lanceheads made using this technique originate from a quite rich warrior grave in barrow 1 from the cemetery near locality Lebedevka/Лeбедевка (Fig. 5), raj. Čingirlau, western Kazakhstan, dated to AD 2nd–4th c. (G. I. Bagrikov, T. N. Senigova 1968, p. 81 ff; M. G. Moškova 1982; S. G. Botalov 2006b, fig. 5:5, 75), or alternately, AD 4th–5th c. (S. G. Botalov, S. Û. Gucalov 2000, p. 121, 132). One of the lanceheads has a facetted socket bound with a ring. The blade is not too long, 27 cm, with a width of 4 cm, flat-lenticular in section. Surviving entire, the wooden shaft had a silver mount with rich ornament of band designs at bottom. The socket of the second lancehead is incomplete, missing its bottom part therefore it is unclear whether originally it also was bound using a similar ring. Its surviving length is 35 cm, the blade with long and parallel edges, 22 cm long and 3 cm wide. The grave is richly furnished with weapons, a great many ornaments and imports. The same technique was used also in making a lancehead (Fig. 6) described as Sarmatian-Hunnic discovered in Communist State Farm Voskhod/Вoсхoд, near the town of Pokrovsk/Покровск (formerly Engelsk/Eнгелск), obl. Saratov/Cаратов (I. V. Sinicyn 1936, fig. 3; J. Werner 1955, pl. 40:4; A. K. Am¬broz 1989, fig.15:4; I. P. Zaseckaâ 1994, p. 35, pl. 32:2). According to a description (I. V. Sinicyn 1936, p. 75), two projecting parts of the socket were attached to the blade, inserted between them, by welding (or soldering). These are burials described as having “Hunnic-Sarmatian” attributes (S. G. Botalov, S. Û. Gucalov 2000; S. G. Botalov 2006b, p. 38). It is important that, although quite far apart geographically, these pieces belong to the same culture environment as the lanceheads from the late phase of Przeworsk Culture. Numerous imports – bronze vessels, amphorae, ornaments – testify to regular contact with the area on the Black Sea (M. G. Moškova 1982, passim; A. Simonenko, I. I. Marčenko, N. Û. Limberis 2008). “Gothic” imports as well as objects originating from the territory of the Roman Empire discovered in “Lebedevka” barrows have been interpreted as evidence of multi-facetted cultural, commercial and military-political links with the West (Fig. 9; S. G. Botalov, S. Û. Gucalov 2000, p. 132). Lanceheads from Sarmatian and Hunnic finds from the Great Hungarian Plain from the Migrations Period, classified to group 6 of E. Istvánovits and V. Kulcsár (1995, p. 21), quite long (up to 40 cm) with a relatively narrow blade, dated from 2nd/3rd until 5th c., may have been manufactured using a similar technique, or at least, a technique resembling it (Fig. 7). They are not secured with rivets but may be – similarly as the specimen from Voskhod/Pokrovsk – welded of two elements. At least, in their appearance they imitate lanceheads produced using this technique. A lancehead from a Hunnic votive deposit from Pécs-Üszög/Pécsüszög (Fig. 8), kom. Baranya in the Hungarian Plain (J. Hampel 1905, p. 371, fig. 1a; I. Bóna 1991, p. 277, fig. 44; B. Anke 1998, p. 102, Pl.. 119:18) is made of two elements: blade and socket, forged (welded) together, although in none of the publications the method of manufacturing this lancehead is mentioned. The lancehead, some 28 cm in length, is nevertheless slightly different from pieces discussed earlier, as the split socket is hammered quite wide, reaching to the edge of the flat blade with a gently sub-triangular section, forming on both its sides noticeable protrusions. Remaking a sword into a lancehead possibly had more than just a practical reason – the aim was to preserve the damaged sword, perhaps, a valuable heirloom. Reforging a broken sword into a new one for a son and heir is an important motif in the Volsungasaga (Fig. 10), the framework of which took form during the Migrations Period (P. Vang Petersen 2003, p. 291); we may assume that the motif was present in the tradition and imagination of the people at the close of antiquity. It is not impossible that the lanceheads had no utilitarian function and were used as banners of sorts, or as ceremonial weapons. The manufacturing technique itself: a separate blade attached in a slit socket, most probably was an experiment of sorts, perhaps, made in one particular workshop (this would explain the strikingly similar lancehead finds from Cierniówka and Radawa), although we can suppose that they had been inspired by Sarmatian (Hunnic) lances.

10

Z drugiej strony Bałtyku. Zapinka północnoeuropejskiej formy z V wieku z Wielkopolski

75%

Schuster J.

Wiadomości Archeologiczne

|

2013

|

vol. LXIV

|

issue 64

217-227

EN

The staggering harvest quantity of metal finds from recent discoveries has greatly added to the archaeological record on interregional exchange in Central and North Europe during the Roman Period and the Migration Period. This has been the effect not only of the activity of the research community but also, and to a much greater extent, of amateur prospectors with interest in prehistory and history of their region. For this type of activity in many countries, also in Poland, archaeology has yet to find a place not in conflict with academic research and legal regulations. From the village Pamiątkowo, distr. Szamotuły, we have a find of a cruciform brooch with a spade-like foot (Fig. 1) which has no analogy in this part of Central Europe. Even though the form of its foot is a distinguishing mark of brooches with a star- and a spade-like foot the key criterion for classifying this form nevertheless must be the shape of its head. For this reason the brooch from Pamiątkowo is attributed to the group of cruciform brooches; it is similar to brooches type Feering, Søndre Gammelsrød and Ådland acc. to J. Reichstein (Fig. 3). Using the classification criteria of M.-J. Bode (Fig. 2) the brooch find from Pamiątkowo may be dated to mid-5th century, possibly its third quarter. In the light of evidence now available the brooch discovered at Pamiątkowo would be the product of a workshop operating around mid-5th century and during its latter half in southern Sweden. This is not to say that in the environment of peoples inhabiting the southern Baltic coast during the 5th century brooches with three knobs by the head and a variously expanded foot were entirely foreign forms.

11

Gotlandic pottery outside Gotland

63%

Eriksson T.

Światowit

|

2018

|

vol. 57

101-115

EN

The article discusses contacts and networks along the eastern coast of Sweden and around the Baltic Sea. The focus is on the decorated pottery c. 0–700 AD. Sweden and Scandinavia had different regional styles of pottery during this period. One of the most distinctive Scandinavian styles is found on Öland and Gotland. This style is distinguished by the elaborate use of stamps and vessels with handles positioned from the rim to the shoulder. Vessels made in this style are found outside the large islands, notably in Svealand, i.e. the lake Mälaren Basin in central Sweden, as well as in northern Sweden. More interesting is the spread and influences in the Dollkeim-Kovrovo culture, in north-eastern Poland, and Oblast Kaliningrad. During the Roman Iron Age, a special type of beaker is found from the Mälar basin to Gotland/Öland and further on in Oblast Kaliningrad. The connection can also be seen in dress ornaments and other artefacts. The regional differences in the pottery decrease during the Vendel Period (c. 550–800 AD). A new style of stamped vessels is spread from the Langobards in northern Italy to England and Scandinavia and marks a new, more uniform material culture. This marks probably a new area of more complex and centralised political units.

12

Der spätrömisch-frühbyzantinische Münzfund von Firtosváralja (Siebenbürgen, 1831) im Lichte neuentdeckter Archivdaten

63%

Somogyi P.

Acta Archaeologica Carpathica

|

2016

|

vol. LI

169-255

EN

Within the confines of the small Szekely village of Firtosváralja, on the Firtos Mountain, rising a thousand meters above sea level, a large quantity of Byzantine gold coins was found in 1831. Later these coins were sold out by their discoverers. Given this, it is hardly surprising that a hundred years later only sixteen specimens of coins from this hoard could have been identified. Since 1960, three more gold coins, kept in the Numismatic Cabinet of the National History Museum of Transylvania in Cluj-Napoca, have been identified as belonging to this modest collection. Although the coin assemblage from Firtosváralja entered scholarly literature and has repeatedly come up in issues of concerning the early medieval settlement history of Transylvania, there has been no source study relating either to the discovery of the hoard or to the coins themselves. After years of archival research in Romania and Hungary, it was now possible to track down some of the contemporary official reports on the find, which capture the true history of the discovery of the gold coins. It was also found that already in the mid-nineteenth century, several scholars from Transylvania dealt intensively with the hoard investigated here. Many descriptions and illustrations of hitherto unknown coins from Firtosváralja are among the preserved legacy of these researchers. Thus, the number of coins for which we now have a full set of data, or at least the information about the issuer, increased to 54 pieces. Eleven gold coins preserved to this day in the museums of Székelyudvarhely and Cluj as well as other issuances known thanks to pencil frottage drawings or wax impressions allow to describe precisely the group of coins of our interest here. The detailed analysis of the oldest information about the hoard proves that associating of the solidi of Emperor Maurice (582–602) and Heraclius (610–641) with the hoard from Firtosváralja is ambiguous; hence the issuances by Justinian the Great (527–565) are the youngest coins from this set. This means that the gold coins accumulated here since the 430s are likely to have been deposited much earlier than previously assumed. Based on this new-early-dating, an interpretation, hitherto not offered, of the late Roman-early Byzantine coin hoard of Firtosváralja is also presented.

13

Interdisciplinární pohled na zlaté kování z doby stěhování národů z Kounic

63%

Čisťakova V., Beneš Z., Zlámalová Cílová Z., Hanus R., Lapčák L., Msallamová Š., Trojek T.

Zborník Slovenského národného múzea Archeológia

|

2022

|

issue 116

329-354

EN

The random find of a small piece of gold fitting in the cadastral territory of Kounice, district of Nymburk, is so far one of the few artefacts of Eastern provenance produced with the so-called cloisonné technique in Bohemia. Thanks to the use of archaeometric methods a whole range of remarkable information was found – the utilised stones are garnets from the Central Bohemian Uplands; the manufacturing technique of this jewel is at a relatively low level and it shows perhaps also signs of repairing; the purity of used gold is also relatively low. In terms of style, this object corresponds to production from Black Sea Lowland, but with regard to manufacturing quality it reminds rather Pannonian workshops from about the 2nd third of the 5th century. In the Bohemian region this is an extraordinary find. Nevertheless, according to discovery circumstances, it is possible to think that it represents an accidentally lost piece in the roads between the quite densely populated areas of Prague eastern edge (on the west side) and the drainage basin of the Výrovka river (on the east side).

14

Attila the Hun and the Failure of the Divide et impera Roman Policy

63%

Mestek O.

Prague Papers on the History of International Relations

|

2022

|

issue 1

43-62

EN

Throughout the whole existence of their Empire, the Romans used the divide et impera polity against the European barbarians. The Romans tried to prevent the establishment of larger and more powerful political entities which could endanger them. Simultaneously, they supported rivalry amongst the tribal chieftains and provided the friendly ones with gold and goods. The arrival of the Huns into Europe did not initially bring any change to this international system. Since the 420s the Huns unified their own tribe and created close alliances with other tribes in Middle and Eastern Europe. This alliance had at last the military power to clash with the Romans and disrupt Roman international order across Europe. Because the Hunnic military power was not sufficient, their state was more of a tribal confederacy than a hierarchical and tightly controlled empire. The Hunnic Empire was also a short-termed affair limited to Attila’s life.

15

The Strategikon as a source — Slavs and Avars in the eyes of Pseudo-Maurice, current state of research and future research perspectives

63%

Różycki Ł.

Acta Archaeologica Carpathica

|

2017

|

vol. LII

16

Uwagi na temat obrządku pogrzebowego grupy olsztyńskiej na przykładzie cmentarzyska w Kosewie, pow. mrągowski (dawn. Kossewen, Kreis Sensburg)

63%

Rudnicki M.

Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica

|

2015

|

issue 30

137-170

EN

The cemetery in Kosewo (former Kossewen, Kr. Sensburg; from 1938, Rechenberg) is one of the largest known necropolises dated to the Roman and Migration Periods found in the Mazurian Lakeland. The site was accidentally discovered during the construction works of the road linking Mrągowo with Mikołajki in 1887. Even though a large numer of features was discovered at the cemetery in Kosewo, only single finds or assemblages from that site have been published. At the cemetery in Kosewo there were pit and urn burials. The pit burials contained, besides the remains of the deceased, also the remains of the pyre. The predominant burial type were urn graves. Among the 728 recorded burials the majority were urn graves, amounting to 611. It seems justifiable to assume that in the Olsztyn group the urn graves were generally predominant, with some local departures from the custom. We may also say that the graves from the late Migration Period were deposited closer to the Surface than the ones from the Roman Period. This phenomenon has been also recorded at the other cemeteries of the Olsztyn Group. In the eastern part of the area settled by the Olsztyn Group, in which the Kosewo cemeteries are located, the burial grounds were usually made in the same places as the necropolises of the Bogaczewo culture. Large cemeteries used only in the Late Migration Period are exceptional. Graves from Phase E usually did not disturb the earlier burials, but at the cemetery in Kosewo this happened quite often. Basing on the research conducted so far it is possible to state that the graves from the Olsztyn Group were usually located in separate clusters located away from the graves from the Roman Period or only slightly overlapping with them. In the urn graves of the Olsztyn Group the urns are sometimes covered with overturned bowl- or plate-shaped vessels, or beakers with hollow stems. No stone linings, pavements, or cist graves have been registered. Also no horse graves, which can be found in Mazuria of the Roman and Migration Periods, have been discovered at the cemetery in Kosewo. The cemetery yielded some finds of weapons in the assemblages dated to Phase E. The decline of the Olsztyn Group is connected with the disappearance of archaeologically recordable burial rites. The change of the form of the burial rite probably did not concern cremation, which is recorded for the Prussian tribes from the Early Middle Ages. The change of the burial rites probably consisted in the introduction of a different form of deposition of the burials. Also at the cemetery in Kosewo no materials later than the 7th century have been recorded. The necropolis may have been abandoned or the way of depositing the burials was changed. The question about the final stages of use of the Olsztyn Group cemeteries may be answered by further investigations.

PL

-

17

Faza C3 w kulturze wielbarskiej – próba wyróżnienia

63%

Mączyńska M.

Wiadomości Archeologiczne

|

2019

|

vol. LXX

|

issue 70

43-63

EN

In Polish literature, phase C3 is usually considered jointly with phase D1. Based on new material from cemeteries explored in recent decades, an attempt has been made to distinguish phase C3 for the Wielbark Culture. An assemblage of artefacts typical of that culture has been indicated; it consists of specific types of fibulae, belt elements, combs, glass vessels, beads, and pendants, whose peak period of use falls between 310 and 370 AD. The presented proposal obviously needs to be verified based on further research and the emergence of new assemblages from the end of the Roman Period.

18

Dwie interesujące fibule z Ryczywołu, pow. kozienicki

63%

Kuś G., Rzeźnik S.

Wiadomości Archeologiczne

|

2022

|

vol. LXXIII

|

issue 73

264-273

EN

In 2020, a surface survey using metal detectors was conducted at site 7 at Ryczywół, Kozienice County. The site is located on the north-eastern edge of a promontory of a fluvial terrace cutting into the Middle Vistula Valley, about 1.5 km southeast of the present-day confluence of the rivers Radomka and Vistula (Fig. 1). It is part of a larger Przeworsk Culture settlement complex. During the survey, 10 fragments of pottery from the Roman Period or the Migration Period (including vessels made with the help of a potter’s wheel), a denarius of Marcus Aurelius and two copper-alloy fibulae were found at the site. The first of the two fibulae is a small (29 mm long) knee-shaped brooch with a small crest on the head, similar to Almgren type 132, pre-served without a spring and pin (Fig. 2:1). Brooches of this type vary in size, form and material used in their manufacture. Iron specimens come mainly from the area of the Przeworsk and Luboszyce Cultures, while pieces made of copper or silver alloy are known from the area of the Wielbark Culture. Stylistically, the brooch in question most resembles Wielbark Culture fibulae of Almgren type 132, although close references are also found in the Upper Elbe region and in the Morava River basin, mainly among brooches of variant BGKF D distinguished by Eduard Droberjar. The lack of direct analogies and the fact that the discussed fibula is a stray find do not allow its more precise dating. Nevertheless, taking into account its stylistic features and referring to the general findings regarding this artefact group, the brooch can be dated to phase B2/C1−C1a of the Roman Period. The second fibula (43 mm long) is likewise damaged (Fig. 2:2). It has a full catch-plate and a spherical knob on the head, which allows it to be identified as one of the so-called Bügelknopffibeln, known primarily from the West Germanic cultural circle. They are also encountered in the area of the Dębczyno group, the Wielbark and Chernyakhov Cultures, with isolated specimens found in the Przeworsk Culture territory. It has close stylistic analogies among finds from the West Germanic cultural circle, but its closest parallels can be identified among materials associated with the Goth cultural circle in the broad sense. It should be dated within the range adopted for Bügelknopffibeln, i.e., from phase C3 of the Roman Period to phase D1 of the Migration Period. The two brooches are evidence of long-distance contacts maintained by the population inhabiting the area of present-day Ryczywół in the Roman Period and at the beginning of the Migration Period.

PL

Dwie fibule, którym poświęcone jest niniejsze opracowanie, zostały znalezione podczas badań powierzchniowych z zastosowaniem wykrywaczy metali, przeprowadzonych w 2020 r. na stanowisku nr 7 (AZP 68-70/16) w Ryczywole, gm. Kozienice, pow. kozienicki. Stanowisko to jest położone na północno-wschodnim skraju wcinającego się w dolinę Wisły cypla terasy nadzalewowej, w odległości ok. 1,5 km na południowy wschód od obecnego ujścia Radomki do Wisły (ryc. 1). Stanowisko wchodzi w skład większego zespołu osadniczego kultury przeworskiej, datowanego ramowo od młodszego okresu przedrzymskiego po młodszy okres rzymski. Pierwsza fibula, która została wykonana ze stopu miedzi, zachowała się fragmentarycznie (ryc. 2: 1). Jest to mała (29 mm długości) zapinka kolankowata z małym grzebykiem na główce, zbliżona do typu Almgren 132 (O. Almgren 1923, 69–70, ryc.132). Zapinki typu Almgren 132 są zróżnicowanego pod względem wielkości, formy i materiału użytego do ich wykonania. Żelazne egzemplarze pochodzą głównie z obszaru kultury przeworskiej i luboszyckiej, natomiast z obszaru kultury wielbarskiej znane są okazy wykonane ze stopu miedzi lub srebra. Stylistycznie, omawiana zapinka najbliższa jest właśnie wielbarskim zapinkom typu Almgren 132, chociaż bliskie nawiązania znajduje również nad górną Łabą i w dorzeczu Morawy, głównie wśród zapinek wariantu BGKF D wg Eduarda Droberjara (E. Droberjar 2012, 239-241, ryc. 3:11). Brak bezpośrednich analogii do omówionej fibuli oraz fakt, że jest ona znaleziskiem luźnym, nie pozwalają na określenie jej bliższej chronologii. Niemniej uwzględniając jej cechy stylistyczne i odwołując się do ogólnych ustaleń poczynionych dla tej grupy zabytków, omawianą zapinkę można datować na fazę B2/C1-C1a okresu wpływów rzymskich. Druga fibula znaleziona w Ryczywole (ryc. 2: 2) została wykonana ze stopu miedzi i zachowała się fragmentarycznie. Posiada pełną pochewkę i kulisty guzek na główce, co pozwala zaliczyć ją do tzw. Bügelknopffibeln, które znane są przede wszystkim z zachodniogermańskiego kręgu kulturowego, ale także z obszaru grupy dębczyńskiej, kultury wielbarskiej i kultury czerniachowskiej, a pojedyncze egzemplarze również z obszaru kultury przeworskiej. Omówiona zapinka należy do grupy znalezisk o zasięgu interregionalnym. Znajduje ona bliskie nawiązanie stylistyczne wśród znalezisk pochodzących z zachodniogermańskiego kręgu kulturowego jednak najbliższe analogie można dla niej wskazać wśród materiałów wiązanych z szeroko rozumianym gockim kręgiem kulturowym. Jej datowanie można odnieść do dotychczasowych ustaleń dla Bügelknopffibeln i określić ramowo - od fazy C3 okresu wpływów rzymskich po fazę D1 okresu wędrówek ludów. Omówione znaleziska potwierdzają istnienie dalekosiężnych kontaktów ludności zamieszkującej w okresie wpływów rzymskich i na początku okresu wędrówek ludów okolice dzisiejszego Ryczywołu.

19

A Rediscovered Decorative Strap-end from Ciemna Cave in Ojców

63%

Madyda-Legutko R., Wojenka M.

Wiadomości Archeologiczne

|

2020

|

vol. LXXI

|

issue 71

389-399

PL

Z jaskiń i schronisk skalnych Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, zwłaszcza zlokalizowanych na terenie Płaskowyżu Ojcowskiego, pochodzą liczne ślady pobytu człowieka datowane na okres wpływów rzymskich i wczesną fazę okresu wędrówek ludów. W sposób szczególny wyróżnia się pod tym względem Jaskinia Ciemna położona w dolinie Prądnika w Ojcowie, pow. krakowski. Prace w jaskini prowadzone od przełomu XIX i XX wieku po dzień dzisiejszy, poza spektakularnymi inwentarzami paleolitycznymi przyniosły liczne znaleziska odnoszące się także do wspomnianego okresu. Materiały z okresu wpływów rzymskich i z wczesnej fazy okresu wędrówek ludów pochodzące z badań Stefana Krukowskiego z lata 1918–1919 były przedmiotem odrębnego opracowania (M. Mączyńska 1970). Kwerenda zabytków z Ojcowa przeprowadzona przez Michała Wojenkę w Dziale Wczesnego Średniowiecza i Archeologii Czasów Nowożytnych PMA przyniosła odkrycie ozdobnego okucia pasa z pierwszej połowy V wieku, omyłkowo określonego jako przedmiot nowożytny (nr VI/6441, nr kat. 4). Dokładna lokalizacja okucia w obrębie jaskini nie jest znana. Z całą pewnością pochodzi ono z jednego z sześciu wykopów założonych przez S. Krukowskiego (Ryc. 1). Okucie to wykonano ze stopu miedzi, jego górną powierzchnię pokrywa bogata ornamentyka stempelkowa w stylu Untersiebenbrunn, wykonana różnymi stemplami, dodatkowo zdobiona inkrustacją, zapewne srebrną (Ryc. 2–4). Okucie odpowiada typowi 13 metalowych zakończeń pasa z obszaru kultury przeworskiej w klasyfikacji R. Madydy-Legutko (2011). Na terenie Barbaricum okucia płytowe nie należą do częstych znalezisk. Jak dotąd koncentrują się one głównie w południowym zasięgu osadnictwa kultury przeworskiej (Ryc. 5:1–5.8). Na pozostałych terenach występują w pewnym rozproszeniu. Zbliżony stylistycznie i wielkością do okucia z Jaskini Ciemnej jest zabytek z Jerzmanowic (Ryc. 5:1), również z południowej części Płaskowyżu Ojcowskiego. Podobne cechy stylistyczne charakteryzuje także mniejsze i węższe okucie z jaskini Kaplnka (Ryc. 5:7) położonej na południowym obrzeżu Niskich Tatr i okucie odkryte ostatnio w zachodniej Ukrainie (Ryc. 5:10). Z kolei stosunkowo duże srebrne okucie płytowe znalezione na Litwie (Ryc. 5:11) i brązowe znad środkowego Dunaju (Ryc. 5:9) nie są bogato zdobione ornamentyką stempelkową, co zapewne jest związane z różnicami warsztatowymi. Dekoracja występująca na okuciu z jaskini Ciemnej zbliżona jest do ornamentu zaplatanego. Takim wzorem wykonanym techniką niello, zdobione są srebrne, pozłacane okucie płytowe i sprzączka ze skarbu z Zamościa na Lubelszczyźnie (Ryc. 6:1.2). Końcowe okucia pasa z ornamentyką stempelkową typu Untersiebenbrunn datowane są na fazę D2 wczesnego okresu wędrówek ludów w ujęciu J. Tejrala (2010). Wraz z innymi częściami stroju, jak np. zapinki, sprzączki typu Strzegocice-Tiszaladány-Kercz tworzą wyraźny horyzont chronologiczny i stylistyczny. Okucia płytowe, nie tylko wykonane ze stopów miedzi, ale także ze srebra, czasem nawet pozłacane, należały do szerokich, ozdobnych pasów o charakterze paradnym, noszonych, jak należy sądzić, głównie przez elity wojowników. Rozprzestrzenienie ozdobnych części pasów z ornamentyką stempelkową w pierwszej połowie V wieku wskazuje na istnienie dalekosiężnych kontaktów pomiędzy środkowoeuropejskim Barbaricum, Panonią, a północnymi wybrzeżami Morza Czarnego i południowymi wybrzeżami Bałtyku.

20

Unikatowa zapinka z Rajszewa, pow. legionowski. Przyczynek do studiów nad sytuacją kulturową w okresie wędrówek ludów na Mazowszu

63%

Dulęba P., Woińska M.

Wiadomości Archeologiczne

|

2020

|

vol. LXXI

|

issue 71

400-405

EN

In January 2018, a plate brooch from the Migration Period, found in the village of Rajszew near Warsaw, was presented to the Historical Museum in Legionowo (Fig. 1, 2). It represents Animal Style I (B. Salin 1904, 214–245). Anthropo- and/or zoomorphic imagery on the head enables its attribution to phase B of said style (G. Haseloff 1981, 180–196). Metallurgical analyses showed that the body was cast from a copper alloy. The pin was also made from a copper alloy but containing a different share of this chemical element (Table 1). It is currently not possible to indicate an unambiguous analogy to the artefact presented. A bronze brooch discovered in grave A9 at the site of Malaâ Lipovka, Kaliningrad Oblast, Russia (Fig. 4:1), dated to the first half of the 6th century (M. Rudnicki, K. Skvortsov, P. Szymański 2015, 592), seems the most similar. The shape of protrusions with representations of animal heads decorating the head and foot of the Rajszew brooch is the most similar to corresponding elements of a brooch found in Stora Gairvide on Gotland (Fig. 4:2), dated to the first half of the 6th century (M. Rudnicki 2014a, 285). The brooch has a rectangular head with relief decoration and four protrusions. Other specimens with similarly decorated rectangular heads and foot terminals come from Tałty, Mrągowo County, a stray find (Fig. 4:3), Tumiany, Olsztyn County, grave 37 (Fig. 4:4), and Babięta, Mrągowo County, grave 109 (M. Rudnicki 2014a, 283–287). These analogies do not allow us to indicate whether the Rajszew brooch was an import from the area of the Olsztyn Group or from Scandinavia. Head decoration in the form of stylised protrusions appears in both of these regions. However, the brooches differ in proportions and size – Masurian specimens are smaller. Such is also the case with the analysed example.

Refine search results

Finds of Purse Fastenings from the Iron Age ‘Central Place’ at Gąski-Wierzbiczany in Kuyavia (Central Poland)

New materials from the Migration Period discovered in Zamiechów, site No. 1 in south-eastern Poland

A Hoard from the Migration Period from Karlino (North- Western Poland)

A Late-Roman solidus found at Prełuki (the Upper San River basin)

Okucie końca pasa w formie dysku z Siemkowic w powiecie pajęczańskim. Analiza – Interpretacja – Rekonstrukcja procesu zdobienia

Archäologisches Informationssystem (AIS) zur bodendenkmalpflegerischen Archivierung und Forschung: Fallbeispielhafte Anwendung zur Identifizierung der Besiedlungsdynamik der Oderregion von der späten römischen Kaiserzeit bis zum Frühmittelalter

The Świlcza Hoard. An Extraneous 5th Century AD Complex from the Northern Carpathian Foreland

Przekłuwacze typu Dresden-Dobritz / Żerniki Wielkie. Uwagi na temat narzędzi z późnego okresu rzymskiego i wczesnej fazy okresu wędrówek ludów

Nietypowe groty włóczni ze schyłku starożytności z ziem polskich

Z drugiej strony Bałtyku. Zapinka północnoeuropejskiej formy z V wieku z Wielkopolski

Gotlandic pottery outside Gotland

Der spätrömisch-frühbyzantinische Münzfund von Firtosváralja (Siebenbürgen, 1831) im Lichte neuentdeckter Archivdaten

Interdisciplinární pohled na zlaté kování z doby stěhování národů z Kounic

Attila the Hun and the Failure of the Divide et impera Roman Policy

The Strategikon as a source — Slavs and Avars in the eyes of Pseudo-Maurice, current state of research and future research perspectives

Uwagi na temat obrządku pogrzebowego grupy olsztyńskiej na przykładzie cmentarzyska w Kosewie, pow. mrągowski (dawn. Kossewen, Kreis Sensburg)

Faza C3 w kulturze wielbarskiej – próba wyróżnienia

Dwie interesujące fibule z Ryczywołu, pow. kozienicki

A Rediscovered Decorative Strap-end from Ciemna Cave in Ojców

Unikatowa zapinka z Rajszewa, pow. legionowski. Przyczynek do studiów nad sytuacją kulturową w okresie wędrówek ludów na Mazowszu

Faza C3 w kulturze wielbarskiej – próba wyróżnienia