Search results

1

Literacy as a Context of the Medieval Bible translations into Polish

100%

Mika T.

Polonica

|

2018

|

vol. 38

263-275

EN

The author argues that a very significant context for linguistic research on medieval translations is provided by the theory of vernacular literacy which can facilitate new insights into the oldest Polish texts. Its inclusion in the theoretical framework makes it possible to detect that structures deeply rooted in pre-literacy co-existed with structures typical for literate language. The author proposes to imagine the medieval translator as an illiterate man in his vernacular language and a learned one in Latin. The article provides an analysis of structures from Kazanie praskie, Kazania świętokrzyskie and Rozmyślanie przemyskie in the context of theory of literacy.

2

O wyjątkowym średniowiecznym komentarzu do tłumaczenia modlitw

85%

Masłej D.

LingVaria : Półrocznik Wydziału Polonistyki UJ poświęcony zagadnieniom języka i językoznawstwa

|

2015

|

issue 20

221-233

EN

The paper is an analysis of a mediaeval grammatical commentary on translation of prayers into Polish (from the manuscript BJ 1297). The author discusses the various problems that the writer engages in the context of the preserved copies of basic prayers. The paper reveals the unusual linguistic awareness of the writer who uses the grammatical system of Latin, with which he is acquainted, to build a mode of thinking about Polish, and who reflects upon Polish, recognizes its diversification, and sees in it a chance to express the content enclosed in Latin structures. The commentary is simultaneously metatextual and metalinguistic as the writer uses, through the discussed texts, the grammar of contemporary Polish as his subject of reference.

3

Fenomen XV-wiecznych rot kościańskich. Wymiany leksykalne

71%

Borowiec K.

Ogrody Nauk i Sztuk

|

2014

|

issue 4

566-573

PL

Artykuł dotyczy wyjątkowego zabytku języka polskiego, jakim są średniowieczne roty kościańskie – jedyne zapiski tego typu, których część zachowała się w podwójnych redakcjach, brudnopisach i czystopisach. Sytuacja taka pozwala na badanie m. in. tego, w jaki sposób w średniowiecznych kancelariach pracowano nad tekstem przysięgi. Autorkę interesują wymiany leksykalne (autosemantycznych leksemów niewspółrdzennych). Zestawiając ze sobą odpowiedniki brudno- i czystopisowe, pokazuje charakter danej zmiany i próbuje rekonstruować motywy, dla których zostały one wprowadzone.

EN

The article focuses on lexical replacements, derived from the fi ft eenth-century polish rote sentences, writt en in Kościan (Wielkopolska). The case of this short notes remains unprecedented in the history of Old Polish language – about 370 sentences survive in two wordings: draft and fair copy; partially writt en and re-writt en by the same hand. Comparing equivalents from draft s and fair copies, the author shows the nature of these replacements and tries to reconstruct the motives for which they were introduced.

4

„Słownik pojęciowy języka staropolskiego” – charakterystyka

71%

Sieradzka-Baziur B., Duska J., Kajtoch K., Mika D.

Język Polski

|

2016

|

vol. 96

|

issue 3

68-79

PL

Artykuł prezentuje elektroniczny „Słownik pojęciowy języka staropolskiego” (SPJS), który został opracowany w Instytucie Języka Polskiego PAN w Krakowie na podstawie „Słownika staropolskiego” i „Suplementu cz. I”. SPJS zawiera całe dotąd poznane najstarsze polskie słownictwo – od początków języka polskiego do końca XV wieku. Najważniejszym celem twórców słownika było przyporządkowanie jednostek leksykalnych do poszczególnych kategorii pojęciowych. Struktura semantyczna SPJS oparta jest na systemie hierarchicznym stworzonym przez R. Halliga i W. von Wartburga. W SPJS podano także klasyfikację gramatyczną i strukturalną wyrazów średniowiecznych. Słownik zawiera 22 735 artykułów hasłowych, a w ich obrębie 54 038 jednostek leksykalnych.

EN

The article presents the research project of the electronic "Conceptual Dictionary of Old Polish" („Słownik pojęciowy języka staropolskiego”) prepared in the Institute of Polish Language at the Polish Academy of Sciences in Cracow. This dictionary is based on "The Old Polish Dictionary" and "The Supplement (Verba absentia), part I". "The Conceptual Dictionary of Old Polish" which includes the oldest known Polish vocabulary – from the beginning of the Polish language to the end of the fifteenth century. The main aim of this project was to assign each lexical unit to the separate conceptual categories. The semantic structure of this dictionary is based on a hierarchical system created by R. Hallig and W. von Wartburg. This dictionary also contains the grammatical and structural classification of medieval vocabulary. "The Conceptual Dictionary of Old Polish" has 22 735 entries, and within 54 038 lexical units. Each meaning and function is illustrated by one example given in transliteration and in transcription.

5

Imiesłowy bierne w staropolskich apokryfach. Prolegomena do dalszych badań

71%

Ziółkowska O.

Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny

|

2021

|

vol. 20

243-254

EN

The aim of this article is the reconnaissance of the literature of the subject, preliminary reference of the general knowledge to the apocryphic material, and indicating further line of research into the ways of functioning of the passive participles in the texts of the Old Polish Apocrypha of the New Testament. The construction of the passive participles was described, and particular attention was paid to disappearance of the opposition between the passive participles of the present and past tense, to nearly complete disappearance of the word formations with -m-, as well as to the change of the value of the category of voice (passive meaning of the active participles and active meaning of the passive ones) and grammatical aspect (perfective meaning of the participles build on the stems of the imperfective verbs, and vice versa). The preliminary reconnaissance of the syntactic functions of the passive participles in the apocryphic material demonstrated that in the simple (noun) inflection they perform primarily the function of centres of predication – autonomously or as predicatives in substantive predicates, while in the complex inflection primarily perform a function of an attribute, and secondarily that of a subject or complement. The issue was also raised of probable origin of the impersonal verb forms (or impersonals) as continuants of the nominative singular neuter passive participles in the simple inflection. Detailed quantitative and qualitative study was announced, also with the use of a statistical method, after subsequent stage of the grant – grammatical annotation – is realized.

PL

Artykuł ma na celu rozpoznanie literatury przedmiotu, wstępne odniesienie wiedzy ogólnej do materiału apokryficznego i wskazanie dalszych kierunków badań sposobów funkcjonowania imiesłowów biernych w tekstach staropolskich apokryfów Nowego Testamentu. Przedstawiono budowę imiesłowów biernych oraz zwrócono szczególną uwagę na zanik opozycji między imiesłowami biernymi czasu teraźniejszego i przeszłego, niemal całkowity zanik formacji na -m- oraz zmianę wartości kategorii strony (znaczenie bierne imiesłowów czynnych oraz czynne biernych) i aspektu (znaczenie dokonane imiesłowów zbudowanych na tematach czasowników niedokonanych i odwrotnie). Wstępne rozpoznanie materiału apokryficznego pod kątem funkcji składniowych imiesłowów biernych pokazało, że w odmianie prostej (rzeczownikowej) pełnią one w pierwszej kolejności funkcję ośrodków predykacji – bądź to samodzielnie, bądź jako orzeczniki w orzeczeniu imiennym, natomiast w odmianie złożonej prymarnie pełnią funkcję atrybutu, wtórnie zaś – podmiotu lub dopełnienia. Poruszono także temat prawdopodobnej genezy form bezosobowych (tzw. bezosobników) jako kontynuantów mianownika liczby pojedynczej rodzaju nijakiego imiesłowów biernych w odmianie prostej. Zapowiedziano szczegółowe badania ilościowo-jakościowe także z uwzględnieniem metody statystycznej, gdy zrealizowany zostanie kolejny etap grantu – anotacja gramatyczna.

6

O tajemniczej staropolskiej potrawie – giejślic (siódma woda po kisielu?)

71%

Przęczek-Kisielak S.

Język Polski

|

2021

|

vol. 101

|

issue 4

60-74

PL

Artykuł jest studium leksykologicznym staropolskiej nazwy potrawy giejślic, jednostki notowanej w Słowniku staropolskim i opatrzonej w kartotece tego słownika komentarzem: „Wyraz być może niemiecki”. Autorka, sięgając głównie do niemieckiej literatury językoznawczej i historyczno-kulturowej (brak w zasadzie opracowań polskojęzycznych na ten temat), stara się odpowiedzieć na trzy zasadnicze pytania: czym był giejślic, czy wyraz ten jest rzeczywiście germanizmem, jaka jest w ogóle jego etymologia oraz czy giejślic, żur i kisiel to tożsame potrawy. Efektem tych poszukiwań językoznawczo-historycznych jest prawdopodobnie ogólnosłowiański, a potem również staropolski leksem kisielica, nienotowany w SStp, a zapożyczony przez Niemców w postaci leksemu geislitze z wariantami graficzno-fonetycznymi: geysslitz, giselitz, geislitz, geislaz, geislazn, geesliz, przejętego następnie przez język polski w postaci leksemu giejślic, oznaczającego potrawę nieco inną jednak niż żur i kisiel. Źródłem zaś frazeologizmu siódma woda po kisielu nie są – jak twierdzi się w wielu opracowaniach – popłuczyny w naczyniu po kisielu, ale fakt, że ów kisiel gotowano kilka razy, dolewając do starego zakwasu wodę, rozrzedzając więc ów kisiel kilkakrotnie.

XX

The article is a lexicological study of an Old Polish dish giejślic, an entry listed in Słownik staropolski with the comment in the dictionary file: “The word may be German”. The author, referring mainly to German linguistic and historical-cultural literature (there are generally no Polish-language studies on this subject), tries to answer three basic questions: what was giejślic, is this word really a Germanism, what is in general its etymology and whether giejślic, sour soup and jelly are identical dishes. The result of this linguistic and historical search is probably the all-Slavic, and later also the Old Polish unit kisielica, not listed in Słownik staropolski, and borrowed by the Germans in the form of the geislitze lexeme with graphic and phonetic variants: geysslitz, giselitz, geislitz, geislaz, geislazn, geesliz, adopted by Polish later on in the form of the lexeme giejślic, yet meaning a dish slightly different than sour soup and jelly. The source of the idiomatic expression siódma woda po kisielu ‘the seventh water after jelly’ is not – as many sources claim – the slops in a jelly dish, but the fact that the jelly was boiled several times, adding water to the old leaven, so the jelly was thinned several times.

7

Dwa staropolskie zaklęcia z XV w.

71%

Leńczuk M.

Studia Źródłoznawcze. Commentationes

|

2017

|

vol. 55

PL

Two old-Polish incantations of the ﬁfteenth centuryThe ﬁfteenth-century manuscript no. R. XV. 3 belonging to the Archive of the Polish Province of Dominican Fathers in Cracow contains magic formulas (pages 192r–193v). These are so-called ‘incantationes’: against a rabid dog, against a rabid dog bite, against a thunder, against all the poison, against venomous worms and against rabies (Contra rabiem venenosi canis, Contra morsum rabidi canis, Contra toniturua, Benediccio panis pro pecudibus... contra omnem venenum, Contra venenosos vermes, Contra rabies). The last two of them is unique because it was written in Polish. Up to now, only three other medieval magic spells written in Polish were known to us. They were published in 1895 by Aleksander Brückner in Volume XXIV of Rozprawy Akademii Umiejętności.The incantations against venomous worms and against rabies are a valuable monuments of the Old Polish language not only due to the nature of this texts, but also because of the ﬁfteenth-century words and word forms that were unknown until now. This small size formulas is a linguistic testimony of medieval medical practices and an expression of faith in God combined with superstitious beliefs.

8

Nazewnictwo chemiczne w "Średniowiecznej historyi naturalnej w Polsce" Józefa Rostafińskiego

57%

Kuśnierek I.

Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica

|

2020

|

vol. 54

177-188

EN

The aim of the article is analysis the chemical naming present in the Symbola ad historiam naturalem medii aevi written by Józef Rostafiński, in which glosses from medieval texts in the field of natural sciences were collected. 80 lexemes belonging to chemical vocabulary were extracted from the text. These words are characterized by a rich synonymy, which is characteristic of the specialist lexis of the Old Polish period. The article discusses three synonymous series relating to: lead carbonate, iron oxide and sulfate iron.

PL

Celem artykułu jest analiza nazewnictwa chemicznego obecnego w dziele Symbola ad historiam naturalem medii aevi Józefa Rostafińskiego, w którym zebrane zostały glosy ze średniowiecznych tekstów z zakresu nauk przyrodniczych. Z tekstu wyekscerpowanych zostało 80 leksemów należących do słownictwa chemicznego. Wyrazy te charakteryzują się bogatą synonimiką, co jest charakterystyczne dla leksyki specjalistycznej doby staropolskiej. W artykule omówione zostały trzy szeregi synonimiczne odnoszące się do węglanu ołowiu, tlenku żelaza oraz siarczanu żelaza.

Refine search results

2 Język Polski

1 Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica

1 LingVaria : Półrocznik Wydziału Polonistyki UJ poświęcony zagadnieniom języka i językoznawstwa

1 Ogrody Nauk i Sztuk

1 Polonica

1 Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny

1 Studia Źródłoznawcze. Commentationes

2 2021

1 2020

1 2018

1 2017

1 2016

1 2015

1 2014

1 Borowiec K.

1 Duska J.

1 Kajtoch K.

1 Kuśnierek I.

1 Leńczuk M.

1 Masłej D.

1 Mika D.

1 Mika T.

1 Przęczek-Kisielak S.

1 Sieradzka-Baziur B.

1 Ziółkowska O.