Tekst jest jeszcze jedną próbą rozwiązania literackiej zagadki zawartej w "Gadce" Jana Kochanowskiego. Jest to utwór niejednoznaczny: próbowali go interpretować uczeni tej miary co Julian Krzyżanowski, Janusz Pelc, a także badacze młodszego pokolenia: Joanna Duska, Radosław Grześkowiak, Maciej Eder. Wszyscy zastanawiali się, czym jest w istocie „źwierzę o jednym oku”. Przedstawione dotychczas analizy nie przyniosły ostatecznego rozstrzygnięcia. Wśród proponowanych rozwiązań znalazły się zarówno desygnaty odnoszące się do sfery erotyczno-skatologicznej (tyłek męski lub kobiecy, żeński organ płciowy, przenośna toaleta), jak i zupełnie z nią nie związane (broń palna: armata lub jej mniejszy odpowiednik – muszkiet). Należy przy tym zaznaczyć, że badacze starszego pokolenia bardziej skłaniali się ku rozwiązaniu przyzwoitemu (artyleryjskiemu), współcześni zaś wybierali opcję nieprzyzwoitą. Artykuł jest kolejną próbą odnalezienia rozwiązania zagadki. Różni się on od prac poprzedników przede wszystkim tym, że nie tylko ma na uwadze kulturowe i poetyckie konteksty "Gadki" (te zostały dobrze przeanalizowane przez wymienionych tu badaczy), ale stanowi przykład drobiazgowej analizy leksykalnej, uwzględniającej znaczenie poszczególnych słów i zwrotów, a nawet elementów składniowych, występujących w tym tekście. Jest to więc analiza semantyczna, odwołująca się do stanu polszczyzny XVI wieku, a więc do tekstów powstałych w epoce, w której została napisana również "Gadka". Podstawowym narzędziem, które umożliwiło dokonanie takiej analizy, jest "Słownik polszczyzny XVI wieku", zawierający ekscerpty z przeszło 700 tekstów powstałych w dobie polskiego renesansu.
EN
The text is one more attempt at solving the literary riddle contained in Jan Kochanowski’s “Gadka.” The piece is ambiguous; efforts to dismantle it were made by such eminent scholars as Julian Krzyżanowski and Janusz Pelc, as well as by younger generation researchers, namely Joanna Duska, Radosław Grześkowiak, Maciej Eder. Each of them pondered over what “źwierzę o jednym oku” (“an animal with one eye”) indeed was, and none of the analyses brought a concluding solution. The suggested proposals point to designates referring to erotic-scatological matter (male or female bottom, female sex organ, portable toilet) or to matters unconnected to it (firearm: a piece of ordnance or its smaller counterpart, a musket). It must be remembered that older generation researchers favoured the respectable (artillery) solutions while the younger one turned to the obscene. A next solution to the riddle is contained in the article. It differs from the previous ones above all in that it considers not only “Gadka’s” cultural and poetic contexts (sufficiently analysed by the abovementioned scholars), but it is an example of a detailed lexical examination which respects the meanings of individual words, phrases, and even syntactic elements present in the text. As a result, it is a semantic analysis, referring to the 16th c. Polish language condition, i.e. to the texts produced at the time when “Gadka” was composed. The basic tool that facilitated such analysis was “Słownik polszczyzny XVI wieku” (“Dictionary of 16th Century Polish”), containing excerpts from over 700 texts written at the times of the Polish Renaissance.
The article deals with Jan Kochanowski’s Psałterz Dawidów [David’s Psalter], published in 1579. This paraphrase of the biblical Psalter, intensely lyrical in its spirit, was inspired by George Buchanan’s Latin poetic paraphrase of the Psalms, which is strongly Horatianising. Kochanowski’s work can be seen as a presentation of humanist piety. That is to say that the borders between secular and sacred spaces, or even between Judeo-Christian and Pagan traditions, may seem blurred. The Psalter is also interconfessional (or “doctrinally neutral”) and acts as a universal mirror reflecting the human mind. The author analyses three of Kochanowski’s Psalms to demonstrate the intellectual and emotional space of his Psalter and its polyphonic structure: 1 (Beatus vir qui non abiit in consilio impiorum), 19 (Caeli enarrant gloriam Dei) and 91 (Qui habitat in adiutorio Altissimi), displaying some interplays of ideas and different approaches to paraphrasing applied by the poet.
Głębokie rozumienie istoty opozycji pomiędzy światem kultury, reprezentowanym przez miasto, oraz natury, związanej z życiem na wsi, uchwycone zostało na fresku Tycjana z 1511 roku, przedstawiającym cud Świętego Antoniego, a rozgrywającym się na styku tych dwóch przestrzeni. Tak wyrafinowane postrzeganie tego kontrastu, charakterystyczne dla renesansu włoskiego, nie miało swojego odzwierciedlenia w Polsce, gdzie miasta oraz związane z nimifunkcjonowanie kultury dworskiej nie miały równie bogatej reprezentacji. Masowy kontakt studentów polskich, przybywających w okresie renesansu zwłaszcza do Padwy, z kulturą willi weneckich miał jednak ogromny wpływ zwłaszcza na ideowe próby odzwierciedlenia humanistycznych modeli obecnych w literaturze, sztuce oraz stylu życia, rozwijających się na terenie Italii. Artykuł przedstawia liczne przykłady takich inspiracji oraz wskazuje na ich wyjątkowość polegającą na dostosowaniu włoskich wzorców do realiów odmiennego świata wyobraźni i wrażliwości.
EN
A deep understanding of the contradiction between the world of culture, represented by the city, and nature, connected with village life, was captured in Titian’s fresco from 1511, illustrating the miracle of Saint Anthony, which takes place on the border of these two spaces. Such a sophisticated perception of this contrast, which is typical of Italian Renaissance, did not find its equivalent in Poland, where cities and court culture were less representative. Mass contact of Polish students, who arrived especially in Padua, with the culture of Venetian villas, during the Renaissance period, had an enormous impact on ideological attempts at reflecting humanistic models in literature, art and life, which developed in Italy. The paper presents numerous examples of such inspirations and points to their uniqueness, which consists in adapting Italian models to the reality in a different world of imagination and sensitivity.
DE
Głębokie rozumienie istoty opozycji pomiędzy światem kultury, reprezentowanym przez miasto, oraz natury, związanej z życiem na wsi, uchwycone zostało na fresku Tycjana z 1511 roku, przedstawiającym cud Świętego Antoniego, a rozgrywającym się na styku tych dwóch przestrzeni. Tak wyrafinowane postrzeganie tego kontrastu, charakterystyczne dla renesansu włoskiego, nie miało swojego odzwierciedlenia w Polsce, gdzie miasta oraz związane z nimi funkcjonowanie kultury dworskiej nie miały równie bogatej reprezentacji. Masowy kontakt studentów polskich, przybywających w okresie renesansu zwłaszcza do Padwy, z kulturą willi weneckich miał jednak ogromny wpływ zwłaszcza na ideowe próby odzwierciedlenia humanistycznych modeli obecnych w literaturze, sztuce oraz stylu życia, rozwijających się na terenie Italii. Artykuł przedstawia liczne przykłady takich inspiracji oraz wskazuje na ich wyjątkowość polegającą na dostosowaniu włoskich wzorców do realiów odmiennego świata wyobraźni i wrażliwości.
PL
Głębokie rozumienie istoty opozycji pomiędzy światem kultury, reprezentowanym przez miasto, oraz natury, związanej z życiem na wsi, uchwycone zostało na fresku Tycjana z 1511 roku, przedstawiającym cud Świętego Antoniego, a rozgrywającym się na styku tych dwóch przestrzeni. Tak wyrafinowane postrzeganie tego kontrastu, charakterystyczne dla renesansu włoskiego, nie miało swojego odzwierciedlenia w Polsce, gdzie miasta oraz związane z nimi funkcjonowanie kultury dworskiej nie miały równie bogatej reprezentacji. Masowy kontakt studentów polskich, przybywających w okresie renesansu zwłaszcza do Padwy, z kulturą willi weneckich miał jednak ogromny wpływ zwłaszcza na ideowe próby odzwierciedlenia humanistycznych modeli obecnych w literaturze, sztuce oraz stylu życia, rozwijających się na terenie Italii. Artykuł przedstawia liczne przykłady takich inspiracji oraz wskazuje na ich wyjątkowość polegającą na dostosowaniu włoskich wzorców do realiów odmiennego świata wyobraźni i wrażliwości.
This monograph is an attempt to evoke the figure of Sebastian Petrycy of Pilsen, a Polish Renaissance physician, philosopher, Aristotelik, poet and, above all, the creator of the autonomous pedagogical and philosophical concept, in the context of analysing source texts in which the author addresses issues related to the upbringing and education of women. Petrycy’s pedagogical judgments contained in the “Przydatki” to Aristotle’s writings regarding mental, moral and physical education of women should definitely be regarded as a direct continuation of the views on this issue by Aristotle and Konrad of Byczyna. The outstanding representative of the Polish Renaissance should, as it seems, know, even briefly, fragments of the texts of Quintilian, Saint. Jerome or Erasmus of Rotterdam dedicated to the education of women. Nowhere, however, in any part of Przydatki, one can point to even a hint of Petrycy’s inspiration with “Education of the speaker”, “Letter to Let” or “Conversation of the Abbot with Magdala”. Plato did not find his place at the reception of the ancient thought of upbringing women in the pedagogical concept of Sebastian Petrycy of Pilsen, either. It is Aristotle who, also in the language layer, delineates the shape and quality of the women’s world, presented by the Renaissance author of the first pedagogical and philosophical concept created for the Polish recipient.
PL
Szkic jest próbą przywołania sylwetki Sebastiana Petrycego z Pilzna, polskiego renesansowego lekarza, filozofa, arystotelika, poety i przede wszystkim twórcy autonomicznej koncepcji pedagogiczno-filozoficznej, w kontekście analizy tekstów źródłowych, w których autor podejmuje zagadnienia związane z wychowaniem i edukacją kobiet. Rozstrzygnięcia pedagogiczne Petrycego zawarte w Przydatkach do pism Arystotelesa dotyczące kształcenia umysłowego, moralnego i fizycznego kobiet w sposób zdecydowany należy uznać za bezpośrednią kontynuację poglądów w tej kwestii Arystotelesa i Konrada z Byczyny. Wybitny przedstawiciel polskiego renesansu powinien był, jak się wydaje, znać, chociażby pobieżnie, fragmenty tekstów Kwintyliana, św. Hieronima czy Erazma z Rotterdamu poświęcone wychowaniu kobiet. Nigdzie jednak, w żadnym fragmencie Przydatków, nie można wskazać choćby cienia inspiracji Petrycego „Kształceniem mówcy”, „Listem do Lety” czy „Rozmową opata z Magdalą”. W recepcji antycznej myśli o wychowaniu kobiet w koncepcji pedagogicznej Sebastiana Petrycego z Pilzna nie znalazł również swojego miejsca Platon. To Arystoteles, także w warstwie języka, wytycza kształt i jakość świata kobiet, przedstawiony przez renesansowego autora pierwszej koncepcji pedagogiczno-filozoficznej stworzonej dla polskiego odbiorcy.
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.