Artykuł omawia proces przygotowań komputu armii litewskiej na potrzeby wojny z Portą Osmańską w 1683 r. oraz rywalizację o wpływy w wojsku pomiędzy królem Janem III a wojewodą wileńskim i hetmanem wielkim litewskim Kazimierzem Janem Sapiehą, na podstawie analizy rękopiśmiennych wykazów wojska Wielkiego Księstwa lat 1683–1684. Tekst zamyka publikacja tych projektów w formie aneksu źródłowego. The article discusses the process of preparations of the Lithuanian army establishment for war with the Sublime Porte in 1683 and the rivalry between King John III and the Palatine of Wilno, Grand Lithuanian Hetman Kazimierz Jan Sapieha, on the basis of an analysis of handwritten military registers of the Grand Duchy of Lithuania in 1683–1684. The article closes with the edition of these projects in the form of a source appendix to the study.
Testament Samuela Kmicica jest bardzo cennym źródłem do badania mechanizmów awansu społeczno-majątkowego oficerów średniego szczebla armii litewskiej w drugiej połowie XVII wieku. Jego autor był jednym z ważniejszych współpracowników trzech hetmanów – Pawła Jana Sapiehy, Michała Kazimierza Radziwiłła i Kazimierza Jana Sapiehy. Dokument ten zawiera wiele istotnych informacji na temat powiązań klientalnych i finansowych testatora, znacznie też poszerza stan wiedzy o jego działalności fundacyjnej czy też stosunkach rodzinnych. Samuel Kmicic’s last will and testament is a very valuable source for the study of the mechanisms of social and financial advancement of middle-level officers of the Lithuanian army in the second half of the seventeenth century. Its author was one of the most important associates of three hetmans: Paweł Jan Sapieha, Michał Kazimierz Radziwiłł, and Kazimierz Jan Sapieha. The document contains a number of important information about the clientage and financial ties of the testator, and broadens considerably our knowledge of his foundation activities or family relations.
Sapiehowie i Potoccy byli jednymi z najbardziej wpływowych rodzin w dawnej Rzeczypospolitej. Druga z wymienionych familii posiadała liczne dobra na Ukrainie, które rujnowały częste przemarsze żołnierzy litewskich. Władzę nad nimi sprawował hetman wielki Kazimierz Jan Sapieha. Zasadniczym celem artykułu jest rozpatrzenie kwestii dotyczącej możliwej ochrony przez hetmana Sapiehę dóbr Potockich w zamian za ich głosy poparcia na sejmie i obronę w czasie ataków na litewskiego dowódcę wywołanych jego absencją pod Wiedniem.
EN
The Sapiehas and the Potockis were amongst the most influential families of the Polish‑Lithuanian Commonwealth. The latter family owned numerous estates in Ukraine, which were directly under threat from marching Lithuanian soldiers. Kazimierz Jan Sapieha, Grand Hetman of Lithuania was in charge of the said estates. Due to cooperation of the two magnate families, he attempted to shield the Potockis’ estates and possessions from Lithuanian troops marching to or returning from the war with Turkey. To that aim he utilised legal proclamations called Universals. The Potockis returned the favour by entering into political collaboration. Hetman Kazimierz Jan Sapieha, having been absent from the Siege of Vienna, had to incur accusations and attacks during Sejm proceedings. He was then (1684) defended in a propaganda letter by Andrzej Potocki, Castellan of Kraków. The research themes analysed in the article serve as both, an introductory outline and a voice in the discussion regarding cooperation of Lithuanian and Polish noble families in the second half of the 17th century.
Sapiehowie i Potoccy byli jednymi z najbardziej wpływowych rodzin w dawnej Rzeczypospolitej. Druga z wymienionych familii posiadała liczne dobra na Ukrainie, które rujnowały częste przemarsze żołnierzy litewskich. Władzę nad nimi sprawował hetman wielki Kazimierz Jan Sapieha. Zasadniczym celem artykułu jest rozpatrzenie kwestii dotyczącej możliwej ochrony przez hetmana Sapiehę dóbr Potockich w zamian za ich głosy poparcia na sejmie i obronę w czasie ataków na litewskiego dowódcę wywołanych jego absencją pod Wiedniem.
EN
The Sapiehas and the Potockis were amongst the most influential families of the Polish‑Lithuanian Commonwealth. The latter family owned numerous estates in Ukraine, which were directly under threat from marching Lithuanian soldiers. Kazimierz Jan Sapieha, Grand Hetman of Lithuania was in charge of the said estates. Due to cooperation of the two magnate families, he attempted to shield the Potockis’ estates and possessions from Lithuanian troops marching to or returning from the war with Turkey. To that aim he utilised legal proclamations called Universals. The Potockis returned the favour by entering into political collaboration. Hetman Kazimierz Jan Sapieha, having been absentfrom the Siege of Vienna, had to incur accusations and attacks during Sejm proceedings. He was then (1684) defended in a propaganda letter by Andrzej Potocki, Castellan of Kraków. The research themes analysed in the article serve as both, an introductory outline and a voice in the discussion regarding cooperation of Lithuanian and Polish noble families in the second half of the 17th century.
Przebywający na dworze Sapiehów w końcu XVIII w. jezuita Kazimierz Kognowicki postanowił opracować historię ich rodziny i poświęcił jej przedstawicielom 6 woluminów, które zatytułował „Życia Sapiehów” i listy od monarchów, książąt i różnych panujących do tychże pisane”. Jeden z tomów opisuje żywot hetmana wielkiego litewskiego Jana Kazimierza Sapiehy. Poza założeniami biograficznymi niniejsze źródło świadczy głównie o wzorcu osobowym szlachcica czy magnata, który funkcjonował w mentalności dawnego społeczeństwa. Biografie tego typu powstawały głównie w celu gloryfikacji magnata i jego rodziny. Dodatkowo w znacznym stopniu przez przekazywane treści wpływały na stan wiedzy, wyobrażenia, świadomość i postawy czytelników. Kognowicki przedstawił bohatera swojego dzieła jako ideał szlachcica – pochodzącego z wybitnego rodu, odpowiednio wyedukowanego, dbającego o powinności wobec Kościoła i wiary, wolność szlachecką, sprawiedliwego i rozsądnego hetmana, a z drugiej strony odważnego i jeśli zachodziła taka potrzeba, przelewającego krew nieprzyjaciół na polu walki, aż wreszcie dobrego posła, mówcę i senatora. Być może szczególne podkreślenie cech związanych z troską o dobro Rzeczypospolitej było bezpośrednio powiązane z sytuacją, w której znalazła się Korona Polska i Wielkie Księstwo Litewskiego w czasie powstawania „Żyć Sapiehów”. Kognowicki celowo pomijał jednak informacje, które nie odpowiadały przyjętemu przez niego wzorcowi idealnego szlachcica lub opisał je w sposób niezgodny z rzeczywistością. Jezuita nadinterpretuje także wydarzenia opisane w dziele lub przedstawia ich znaczenie dla społeczeństwa w odmiennym świetle. Mimo tego należy stwierdzić, że wszystkie tomy „Żyć Sapiehów” stanowi interesujące źródło do badań nad mentalnością dawnego społeczeństwa i stanowi bogaty materiał do analizy prozy epoki oświecenia.
EN
Kazimierz Kognowicki, who was staying at the Sapieha court at the end of the 18th century, decided to compile the history of their family and dedicated 6 volumes to his representatives, which he titled „Życia Sapiehów i listy od monarchów, książąt i różnych panujących do tychże pisane”. One of the volumes describes the life of the Great Lithuanian Hetman Jan Kazimierz Sapieha. In addition to biographical assumptions, this source mainly testifies to the personal pattern of a nobleman or magnate who functioned in the mentality of society. Biographies of this type were created mainly to glorify the magnate and his family. In addition, they significantly affected the state of knowledge, perceptions, awareness and attitudes of readers through the content transmitted. Kognowicki presented the hero of his work as the ideal of a nobleman – coming from an outstanding family, properly educated, caring for duties towards the church and faith, freedom of the nobility, a just and reasonable hetman, on the other hand a brave and, if necessary, shedding blood on the battlefield, and finally a good deputy, speaker and senator. Perhaps a particular emphasis on the features associated with concern for the good of the Polish-Lithuanian Commonwealth was directly related to the situation in which the Polish Crown and the Grand Duchy of Lithuania found themselves during the creation of the „Życia Sapiehów”. However, Kognowicki intentionally omitted information that did not correspond to his ideal nobleman’s pattern or described it in a manner inconsistent with reality. The Jesuit also interprets the events described in the work or presents their significance for society in a different light. Despite this, it should be noted that all volumes of „Życia Sapiehów...” is an interesting source for research on the mentality of ancient society and is a rich material for analyzing the prose of the Age of Enlightenment.
RU
В конце 18-го века иезуит Казимеж Когновицкий, находившийся при дворе Сапеги, решил собрать историю их семьи и посвятил ей представителям шесть томов, которые он назвал «Жизнь Сапегов и письма монархов, князей и различных правителей к этим-же писанные». В одном из томов рассказывается о жизни великого гетмана литовского Яна Казимежа Сапеги. В дополнение к биографическим предположениям, этот источник в основном свидетельствует о личном образце шляхтича или магната, который функционировал в менталитете древнего общества. Биографии этого типа были создаваемы в основном для прославления магната и его семьи. Кроме того, они значительно повлияли на состояние знаний, восприятия, осведомленности и отношения читателей через передаваемый контент. Когновицкий представил героя своей работы как идеала шляхтича – происходящего из выдающейся семьи, должным образом образованного, заботящегося о долгах перед церковью и верой, о свободы шляхты, справедливого и разумного гетмана, с другой стороны, смелого и, если необходимо, проливающего кровь на поле битвы, и наконец хорошего депутата, спикера и сенатора. Возможно, особый акцент на особенностях, связанных с заботой о благе Речи Посполитой, был напрямую связан с ситуацией, в которой Польская Корона и Великое Княжество Литовское оказались во время создания «Жизни Сапегов ...». Однако Когновицкий преднамеренно пропускал информации, которые не соответствовали образцу идеального шляхтича, или описывал ее способом, несовместимым с реальностью. Бывает также, что Иезуит рискованно интерпретирует события, описанные в работе, или представляет их значение для общества в другом свете. Несмотря на это, следует отметить, что все тома «Жизни Сапегов ...» являются интересным источником для исследования менталитета древнего шляхетского общества и представляют собой богатый материал для анализа прозы эпохи Просвещения
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.