Search results

1

Rejestr dworzan konnych Zygmunta I Starego wysłanych do walki z Krzyżakami pustoszącymi Mazowsze na przełomie lipca i sierpnia 1520 roku

100%

Gładysz A.

Przegląd Historyczno-Wojskowy

|

2020

|

vol. XXI (LXXII)

|

issue 4 (274)

172-190

EN

The mounted courtiers of Sigismund I the Old, in addition to their representative function, were a small, trained reserve formation remaining permanently at the side of the king, who could issue them an order at any time. During the so-called Prussian war of 1519–1521, the size of this group reached its peak in the summer of 1520 in Toruń (539 horses in 121 court detachments – pocztach dworskich). During the fights with the Teutonic Knights, the courtiers were constantly responsible for the safety of the monarch in his place of residence, but smaller groups took part in military actions. The analysis of a short fragment of source material included in the manuscript no. 49 (Main Archive of Old Files, Crown Treasury Archive, Section 1: Royal Accounts) allowed to make a detailed description of a small banner, consisting of 69 horses in 15 retinues, taking part in the fight against the Teutonic Knights’ plundering raids to northern Mazovia at the turn of July and August 1520. The composition of the unit and the nature and size of the retinues were discussed, as well as the issue of commanding the group, the costs incurred for its action and, based on Marian Biskup’s research, the battle route was presented. The presented example can be taken as a starting point for a discussion on the military organization of the court. It can be assumed that the king or the marshal, as the court’s superior, would decide which of the individual retinues of mounted courtiers would form one or more court banners that functioned simultaneously and independently. Their number and composition were probably determined by the tasks envisaged for the units.

RU

Конные придворные Сигизмунда I Старого, помимо выполнения своей репрезентативной функции, составляли небольшой обученный резерв, который постоянно оставался на стороне короля, а тот, в свою очередь, мог воспользоваться ими в любой момент. Во время так называемой Польско-тевтонской войны 1519–1521 гг. численность этой группы достигла своего пика летом 1520 г. в Торуни (539 лошадей в 121 придворном отряде). Во время боев с тевтонскими рыцарями придворные постоянно несли ответственность за безопасность монарха в месте его пребывания, при этом меньшие их группы участвовали в военных действиях. Анализ краткого фрагмента источника, включенного в рукопись № 49 (Центральный архив исторических документов, архив Королевского казначейства, раздел 1: королевские данные), позволил подробно описать небольшую хоругвь, состоящую из 69 лошадей в 15 придворных отрядах, которая участвовала в борьбе с тевтонскими рейзами в северную Мазовию на рубеже июля и августа 1520 г. В статье представлен личный состав части, характер и размер этих отрядов, а также поднят вопрос командования группой и затрат на ее функционирование, а на основании исследований Мариана Бискупы был указан маршрут боя. Представленный в статье пример можно использовать как отправную точку для обсуждения военной организации двора. Можно предположить, что король или маршал (как настоятель двора) формировал из отряда конных придворных отдельные подразделения, из которых, в свою очередь, создавалась одна или несколько придворных хоругвей, функционирующих одновременно и независимо друг от друга. Их количество и характеристики, вероятнее всего, были обусловлены поставленными перед этими отрядами задачами.

PL

Dworzanie konni Zygmunta I Starego, obok swojej funkcji reprezentacyjnej, stanowili nieliczny, wyćwiczony odwód, pozostający stale u boku króla, który mógł dysponować nimi w dowolnym momencie. Podczas tzw. wojny pruskiej z lat 1519–1521 liczebność tej grupy osiągnęła swoje apogeum latem 1520 r. w Toruniu (539 koni w 121 pocztach dworskich). W trakcie walk z Krzyżakami dworzanie nieustannie odpowiadali za bezpieczeństwo monarchy w miejscu jego przebywania, ale mniejsze ich grupy uczestniczyły w działaniach zbrojnych. Analiza krótkiego fragment źródłowego, wchodzącego w skład rękopisu o sygnaturze 49 (Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Skarbu Koronnego, Oddział 1: Rachunki królewskie), pozwoliła na dokonanie szczegółowej charakterystyki niewielkiej chorągwi, złożonej z 69 koni w 15 pocztach dworzańskich, biorącej udział w walkach z rejzami krzyżackimi na północne Mazowsze na przełomie lipca i sierpnia 1520 r. Omówiono skład osobowy oddziału, charakter i wielkość pocztów, poruszono kwestię dowodzenia grupą, poniesionych na jej akcję kosztów oraz, na podstawie badań Mariana Biskupa, podano szlak bojowy. Przedstawiony przykład można przyjąć jako punkt wyjścia do dyskusji na temat organizacji wojskowej dworu. Można przypuszczać, że z hufca dworzan konnych król lub marszałek – jako przełożony dworu – wydzielał poszczególne poczty, z których formowana była jedna lub więcej funkcjonujących równocześnie i niezależnie chorągwi nadwornych. Ich liczebność i charakterystyka były zapewne warunkowane przewidzianymi dla jednostek zadaniami.

2

Wyprawa odwetowa hetmana Mikołaja Kamienieckiego do Mołdawii w 1509 roku

100%

Gładysz A.

Przegląd Historyczno-Wojskowy

|

2023

|

vol. XXIV (LXXV)

|

issue 4(286)

13-37

EN

This article discusses the course of the Polish retaliatory expedition to Moldavia, undertaken after the aggression of the hospodar Bogdan III Orbul towards Poland in the summer of 1509. The events are presented in a broad historiographical context, drawing not only on period sources, but also on 19th century studies and recent research results. The process of forming the military contingent for the campaign and the command structure are briefly presented, taking into account a previously unknown manuscript that detailed the formation of the Polish army that was established in a camp near Buchach. The paper focuses on the course of the campaign, including the recapture of Pokutia, the incursion into the territory of the Principality and the subsequent operations conducted in the region, and the march back to the Polish Kingdom, culminating in the battle of the Dniester crossing at Chocim on 4 October 1509.

DE

Dieser Aufsatz befasst sich mit dem Verlauf der polnischen Vergeltungsexpedition nach Moldawien, die nach dem Angriff des Gospodars Bogdan III. des Einäugigen gegen Polen im Sommer 1509 unternommen wurde. Die Ereignisse werden in einem breiten historiographischen Kontext dargestellt, der sich nicht nur auf zeitgenössische Quellen stützt, sondern auch auf schwer zugängliche Studien des neunzehnten Jahrhunderts und neueste Forschungsergebnisse. In einer knappen Darstellung werden der Prozess der Aufstellung des militärischen Kontingents für den Feldzug sowie die Kommandostruktur nachgezeichnet, wobei ein bisher unbekanntes Manuskript berücksichtigt wird, das die Aufstellung der polnischen Armee im Lager bei Buczacz wiedergibt. Der Schwerpunkt liegt auf dem Verlauf des Feldzuges unter Berücksichtigung der Rückeroberung von Pokucie, des Eindringens in das Gebiet der Hospodakien, der dort durchgeführten Operationen und des Rückmarsches in das polnische Königreich, der in der Schlacht am Dnjestrübergang bei Chocim am 4. Oktober 1509 gipfelte.

PL

W artykule omówiony został przebieg polskiej wyprawy odwetowej do Mołdawii, podjętej po agresji hospodara Bogdana III Jednookiego na Polskę latem 1509 r. Wydarzenia przedstawiono w szerokim kontekście historiograficznym, sięgając nie tylko do źródeł z epoki, ale również trudno dostępnych współcześnie opracowań dziewiętnastowiecznych i najnowszych wyników badań. Pokrótce przedstawiono proces formowania kontyngentu wojskowego na potrzeby kampanii i strukturę dowodzenia, uwzględniając nieznany dotychczas rękopis przedstawiający szyk polskiej armii ustanowiony w obozie pod Buczaczem. Skupiono się na przebiegu kampanii, uwzględniając odzyskanie Pokucia, wtargnięcie na teren hospodarstwa, prowadzone tam działania oraz marsz powrotny do Królestwa Polskiego, zwieńczony bitwą na przeprawie dniestrzańskiej, pod Chocimiem, 4 października 1509 r.

3

Portret w polityce – polityka portretu: uwagi o znaczeniu portretu w praktyce władzy Zygmunta I Starego

100%

Grzęda M.

Biuletyn Historii Sztuki

|

2020

|

vol. 82

|

issue 1

5-79

EN

The role of portraits copied with the use of mechanical reproduction techniques played in the praxis of the rule of King of Poland Sigismund I the Old (1507-1548) is analysed; the effigies included the King and his family members, and were copied on prints, coins, medals, as well as book bindings. The portraits of the type were created with the recipients from outside the narrow circle at the Cracow court in mind; executed in larger numbers of copies, they were meant to reach the public who did not stay in direct contact with the monarch, often even unaware of what he looked like. The identification of the portrayed individuals was to a higher degree than in the case of traditional portraits dependent on conventional media, such as inscriptions, signs, or the applied presentation formula. The ideological sense contained in those elements has been analysed, and an attempt has been made to ascertain models and/or inspiration sources for respective works.

PL

Celem artykułu jest ustalenie roli, jaką w praktyce sprawowania władzy przez króla Polski Zygmunta I Starego (1507-1548) odgrywały portrety powielane za sprawą mechanicznych technik reprodukcji (wizerunki króla i członków jego rodziny na drukach, monetach, medalach i oprawach ksiąg). Portrety tego typu powstawały z myślą o odbiorcach spoza wąskiego grona krakowskiego dworu, wykonywano je w większej liczbie egzemplarzy z myślą o dotarciu do odbiorców nie mających bezpośredniego kontaktu z monarchą, a częstokroć nawet nieznających jego wyglądu. Określenie w nich tożsamości portretowanych osób, w stopniu znacznie wyższym niż w przypadku tradycyjnych konterfektów, było uzależnione od konwencjonalnych środków przekazu, takich jak inskrypcje, znaki oraz zastosowane formuły obrazowe. Analizie poddano sens ideowy zawarty w tych elementach oraz podjęto próbę ustalenia wzorów i/lub źródeł inspiracji dla poszczególnych dzieł.

4

Królewska krew. Polscy potomkowie Zygmunta Starego i Katarzyny Telniczanki w czasach staropolskich

100%

Anusik Z.

Przegląd Nauk Historycznych

|

2018

|

vol. 17

|

issue 2

29-66

EN

The research undertaken by the Author concentrates on Polish descendants of Regina, the elder of two daughters of King Sigismund I the Old and his long time mistress – Katarzyna Telniczanka. Until now, it was assumed that the last descendants of the king were his great-grandsons – Władysław Strasz of Białaczów and his sister Krystyna who lived in the first half of the 17th century. Thanks to the documents found by the Author, it was possible to establish that the mother of the above-mentioned Władysław and Krystyna – Urszula Strasz née Kreza, had a sister – Zofia, who married Baltazar Lutomirski. From her daughter, Zofia née Lutomirski 1st married Stanisław Trembiński (Trębiński), 2nd married Franciszek Szamowski, come all descendants of Sigismund I the Old and Katarzyna Telniczanka, both historical and living ones. The article presents a list of all the king’s descendants from the beginning of the 16th to the turn of the 18th and 19th century. In total, it was 114 people (58 men and 56 women). It is worth noting that until the end of the first quarter of the 17th century, the descendants of Sigismund I and Katarzyna Telniczanka were Calvinists. They were almost exclusively representatives of wealthy and middle-class nobles. There were no senators among them and only a few were land officers. Yet, the Author’s list of descendants of the penultimate Jagiellon on the Polish throne is by no means complete. In a few cases it was impossible to find a source that would confirm whether a married couple mentioned in the article had children. Many times the Author had to underline that the fate of a certain person is unknown to him. This is a chance for further researchers to fill that gap.

PL

Przedmiotem badań podjętych przez Autora jest zbiorowość polskich potomków Reginy, starszej z dwóch córek króla Zygmunta I Starego i jego długoletniej kochanki – Katarzyny Telniczanki. Do tej pory przyjmowano, że ostatnimi potomkami króla byli żyjący w pierwszej połowie XVII w. jego praprawnukowie – Władysław i Krystyna z Białaczowa Straszowie. Dzięki odnalezionym przez Autora dokumentom udało się jednak ustalić, że matka wspomnianych Władysława i Krystyny Straszów – Urszula z Krezów Straszowa miała siostrę – Zofię, która poślubiła Baltazara Lutomirskiego. Od jej córki, Zofii z Lutomirskich 1o v. Trembińskiej (Trębińskiej) 2o v. Szamowskiej pochodzą wszyscy, tak historyczni, jak i żyjący do dziś potomkowie Zygmunta Starego i Katarzyny Telniczanki. W artykule przedstawiono listę wszystkich descendentów króla żyjących od początku XVI do przełomu XVIII i XIX w. W sumie było to 114 osób (58 mężczyzn i 56 kobiet). Zwraca uwagę to, że do końca pierwszej ćwierci XVII w. potomkowie Zygmunta I i Katarzyny Telniczanki wyznawali kalwinizm. W całym badanym okresie byli to niemal wyłącznie przedstawiciele zamożnej i średniej szlachty. Nie było wśród nich senatorów, a tylko nieliczni pełnili urzędy ziemskie. Autor zwraca też uwagę na to, że sporządzona przez niego lista potomków przedostatniego Jagiellona na polskim tronie nie jest bynajmniej zamknięta. W kilku przypadkach nie udało się bowiem znaleźć źródłowego potwierdzenia na to, czy wspomniana w artykule para małżeńska miała dzieci. Wiele razy Autor musiał zatem poprzestać na stwierdzeniu, że dalsze losy jakiejś osoby są mu nieznane. Otwiera to przed następnymi badaczami szansę na znaczące uzupełnienie jego ustaleń.

5

The royal blood. Polish descendants of Sigismund I the Old and Katarzyna Telniczanka in the old Polish times

100%

Anusik Z.

Przegląd Nauk Historycznych

|

2018

|

vol. 17

|

issue 3

29-66

PL

Przedmiotem badań podjętych przez Autora jest zbiorowość polskich potomków Reginy, starszej z dwóch córek króla Zygmunta I Starego i jego długoletniej kochanki – Katarzyny Telniczanki. Do tej pory przyjmowano, że ostatnimi potomkami króla byli żyjący w pierwszej połowie XVII w. jego praprawnukowie – Władysław i Krystyna z Białaczowa Straszowie. Dzięki odnalezionym przez Autora dokumentom udało się jednak ustalić, że matka wspomnianych Władysława i Krystyny Straszów – Urszula z Krezów Straszowa miała siostrę – Zofię, która poślubiła Baltazara Lutomirskiego. Od jej córki, Zofii z Lutomirskich 1o v. Trembińskiej (Trębińskiej) 2o v. Szamowskiej pochodzą wszyscy, tak historyczni, jak i żyjący do dziś potomkowie Zygmunta Starego i Katarzyny Telniczanki. W artykule przedstawiono listę wszystkich descendentów króla żyjących od początku XVI do przełomu XVIII i XIX w. W sumie było to 113 osób (57 mężczyzn i 56 kobiet). Zwraca uwagę to, że do końca pierwszej ćwierci XVII w. potomkowie Zygmunta I i Katarzyny Telniczanki wyznawali kalwinizm. W całym badanym okresie byli to niemal wyłącznie przedstawiciele zamożnej i średniej szlachty. Nie było wśród nich senatorów, a tylko nieliczni pełnili urzędy ziemskie. Autor zwraca też uwagę na to, że sporządzona przez niego lista potomków przedostatniego Jagiellona na polskim tronie nie jest bynajmniej zamknięta. W kilku przypadkach nie udało się bowiem znaleźć źródłowego potwierdzenia na to, czy wspomniana w artykule para małżeńska miała dzieci. Wiele razy Autor musiał zatem poprzestać na stwierdzeniu, że dalsze losy jakiejś osoby są mu nieznane. Otwiera to przed następnymi badaczami szansę na znaczące uzupełnienie jego ustaleń.

EN

The research undertaken by the Author concentrates on Polish descendants of Regina, the elder of two daughters of King Sigismund I the Old and his long time mistress – Katarzyna Telniczanka. Until now, it was assumed that the last descendants of the king were his great-grandsons – Władysław Strasz of Białaczów and his sister Krystyna who lived in the first half of the 17th century. Thanks to the documents found by the Author, it was possible to establish that the mother of the above-mentioned Władysław and Krystyna – Urszula Strasz née Kreza, had a sister – Zofia, who married Baltazar Lutomirski. From her daughter, Zofia née Lutomirski 1st married Stanisław Trembiński (Trębiński), 2nd married Franciszek Szamowski, come all descendants of Sigismund I the Old and Katarzyna Telniczanka, both historical and living ones. The article presents a list of all the king’s descendants from the beginning of the 16th to the turn of the 18th and 19th century. In total, it was 114 people (58 men and 56 women). It is worth noting that until the end of the first quarter of the 17thcentury, the descendants of Sigismund I and Katarzyna Telniczanka were Calvinists. They were almost exclusively representatives of wealthy and middle-class nobles. There were no senators among them and only a few were land officers. Yet, the Author’s list of descendants of the penultimate Jagiellon on the Polish throne is by no means complete. In a few cases it was impossible to find a source that would confirm whether a married couple mentioned in the article had children. Many times the Author had to underline that the fate of a certain person is unknown to him. This stands a chance for further researchers to fill that gap.

Refine search results

2 Przegląd Historyczno-Wojskowy

2 Przegląd Nauk Historycznych

1 Biuletyn Historii Sztuki

1 2023

2 2020

2 2018

2 Anusik Z.

2 Gładysz A.

1 Grzęda M.

Rejestr dworzan konnych Zygmunta I Starego wysłanych do walki z Krzyżakami pustoszącymi Mazowsze na przełomie lipca i sierpnia 1520 roku

Wyprawa odwetowa hetmana Mikołaja Kamienieckiego do Mołdawii w 1509 roku

Portret w polityce – polityka portretu: uwagi o znaczeniu portretu w praktyce władzy Zygmunta I Starego

Królewska krew. Polscy potomkowie Zygmunta Starego i Katarzyny Telniczanki w czasach staropolskich

The royal blood. Polish descendants of Sigismund I the Old and Katarzyna Telniczanka in the old Polish times