Search results

1

Zbóje z naszego regionu

100%

Czubala D.

Rocznik Muzeum "Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie"

|

2013

|

vol. 1

|

issue 1

25-35

PL

Artykuł prezentuje losy i cechy najsłynniejszych zbójców Górnego Śląska oraz Zagłębia Dąbrowskiego: Eliasza, Pistulki, Malarskiego i innych. Autor wskazuje na obecność identycznych lub podobnych motywów łączących opowieści o zbójcach i bohaterach zbiorowych. Treści obecne w tego typu tekstach podporządkowane są bowiem nie faktom a funkcjom, jakie owe narracje pełnią – nie znajdziemy w nich prawdy, a realizację pewnych istotnych społecznych potrzeb.

EN

This article presents the fate and characteristics of the most famous outlaws of Górny Śląsk (Eng. Upper Silesia) and Zagłębie Dąbrowskie (Eng. Dąbrowa Basin) such as Eliasz, Pistulka, Malarski and others. The author points to the existence of identical or similar motifs linking the stories of villains and collective heroes. The contents of such texts are not determined by the facts but by the functions that such narratives play – we will not find the truth in them, but the realization of some important social needs.

2

Zbójnicy żywieccy w strofach starszych i nowszych

100%

Kastelik-Herbuś A.

Rocznik Muzeum "Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie"

|

2013

|

vol. 1

|

issue 1

48-60

PL

Żywiecczyzna i jej zbójnicy mieli wszelkie atuty, by stworzyć literacką postać godną mitu. Celem artykułu jest postawienie kilku hipotez badawczych, dlaczego to słowacki Janosik, a nie żywiecki harnaś stał się jednoznacznym symbolem. Materiałem badawczym są przede wszystkim ludowe przyśpiewki tego regionu oraz utwory wierszowane grupy literackiej im. Emila Zegadłowicza „Gronie”.

EN

Żywiecczyzna (The Żywiec region of the Beskids) and its highland robbers had everything it takes to create a literary character worth a myth. The aim of the article is to put forward few research hypotheses on why it was Janosik of Slovakia rather than one of the brigands of the Żywiec region who became an unequivocal symbol of brigandry. The research is based mainly on folk songs of the region as well as on the repertoire of Emil Zegadłowicz Literary Group “Gronie”.

3

Epilog zbójnickiego żywota

100%

Janicka-Krzywda U.

Rocznik Muzeum "Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie"

|

2013

|

vol. 1

|

issue 1

75-82

PL

Zbójnictwo trwało na obszarze całych Karpat i Pogórza Karpackiego mniej więcej od początku XVI po połowę XIX stulecia i było problemem nie tylko dla Rzeczpospolitej, ale również dla austriackiego zaborcy, który z różnym skutkiem zmagał się z tym zjawiskiem. Do ścigania przestępstw w Polsce przedrozbiorowej powołani byli z urzędu starostowie grodowi. Najlepsze efekty przyniosły jednak ustanowione pod koniec XVIII wieku w monarchii austro-węgierskiej sądy doraźne, tzw. Standrecht. W sprawach o zbójectwo sądy prawie wyłącznie orzekały wyrok śmierci tzw. kwalifikowanej, a więc ćwiartowanie, łamanie kołem i wplatanie w koło, wbijanie na pal, rozrywanie końmi, poprzedzane często okaleczeniem: ucięciem rąk, nóg, uszu, wykluciem oczu, darciem pasów. Dla najbardziej „zasłużonych” wymiar sprawiedliwości przewidywał powieszenie na szubienicznym haku za poślednie żebro. Egzekucje odbywały się na rynkach miast lub częściej na miejscach straceń położonych poza granicami osad zwykle na pobliskim wzniesieniu. Skazańcowi na miejsce kaźni towarzyszyli m.in. członkowie kolegium sędziowskiego i duchowni.

EN

Robbery in the Carpathians and the Carpathian Foothills region lasted from the early 16th till the mid-19th century, causing problems first for Poland and next, after the Partitions of Poland, for the Austrians who struggled with this phenomenon with varying success., In times before the Partitions, the person responsible for the prosecution of crime was called Starosta Grodowy. However, the best results were achieved by summary courts called Standrecht, introduced in the Austro-Hungarian Monarchy in late 18th century. In cases of robbery courts sentenced to the so-called qualified death, which meant quartering, tortures on a breaking wheel, impalement or dismemberment by horses, often preceded by mutilation: cutting arms, legs or ears, gouging eyes out or flaying. The most “deserving” criminals were sentenced to death by hanging on a hook by the inferior rib. The executions took place in the city markets or more often in special places of execution, located outside the settlements usually on a nearby hill. The convict was accompanied to the place of execution by members of judicial panel and priests.

4

Czy rozważania dobiegły już końca? Rzecz o ostatnim hetmanie zbójnickim Żywiecczyzny – Jerzym Fiedorze zwanym Proćpakiem i jego legendzie

100%

Rodak J.

Rocznik Muzeum "Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie"

|

2013

|

vol. 1

|

issue 1

36-47

PL

Ostatni wielki hetman zbójnicki Żywiecczyzny – Jerzy Fiedor zwany Proćpakiem (ok. 1767-1796) – stał się postacią legendarną już za życia. To jemu anonimowy autor poświęcił „Pieśń o standrechcie i Proćpakowej bandzie w roku 1795”, w której opisał dzieje i okoliczności towarzyszące jego śmierci. Na kanwie tej opowieści zrodziła się legenda mająca dwojakie oblicze: literackie i ludowe. Niestety sława rozbójnika rodem z Kamesznicy nie wyszła poza wąski krąg odbiorców związanych z ziemią żywiecką. Do dziś w tradycji ustnej górali krążą pieśni, opowieści i legendy o tym ludowym bohaterze, który „równał” świat i ludzi ze sobą. W szerszym odbiorze społecznym Jerzy Fiedor jest jednak postacią nieznaną, choć dokonania jego wielokrotnie przewyższają rejestr wykroczeń Jury Janosika z Terchowej (1688-1713).

EN

The last, great robber hetman of the region of Żywiec – Jerzy Fiedor, nicknamed “Proćpak”, (1767–1796) became a legend already during his lifetime. He was the one to whom an anonymous author dedicated a song entitled: “Song about standrecht court and Proćpak’s band in 1795”, in which he described the events that accompanied the hetman’s death. This story gave rise to the legend that has two aspects: literary and folk. Unfortunately, the fame of the bandit born in Kamesznica did not spread beyond a very narrow audience connected with the region of Żywiec. Even nowadays, in the oral tradition of Polish highlanders one may find songs, tales and legends about this folk hero, who made other people and the world ‘equal’ to himself. However, in the wider public perception, Jerzy Fiedor remains an unknown figure, though his actions greatly outweigh the record of offenses made by Jura Janosik from Terchova (1688–1713).

5

Ondraszek i Juraszek (Ondráš i Juráš). Postaci mityczne czy historyczne?

100%

Putzlacher-Buchtová R.

Rocznik Muzeum "Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie"

|

2013

|

vol. 1

|

issue 1

61-74

PL

Artykuł jest podsumowaniem wieloletnich badań i działań autorki związanych z postaciami legendarnych beskidzkich zbójników Ondraszka i Juraszka. Zapoczątkowały je projekty, które Renata Putzlacher-Buchtová współtworzyła: premiera sztuki teatralnej Ondraszek – Pan Łysej Góry (2005), projekt grantowy Ondráš – Ondraszek, finansowany przez Ministerstwo Szkolnictwa, Młodzieży i Kultury Fizycznej Republiki Czeskiej (2006) oraz projekt Turistický produkt Ondrášovo zainicjowany przez Euroregion Śląsk Cieszyński (2007). Autorkę w historii zbójnictwa karpackiego zaciekawił przede wszystkim fenomen psychologiczny, społeczny i artystyczny, jakim jest przemiana dawnych zbójców w góralskich bohaterów, przedstawicieli nieskrępowanej jednostkowej wolności. W artykule przedstawiona jest postać historycznego Ondraszka, fakty i domysły dotyczące jego narodzin, prawdziwości jego nazwiska, lat szkolnych, okoliczności, w jakich wstąpił na drogę zbójecką i jego nagłej śmierci. Fenomen zbójnictwa był ważnym składnikiem kultury chłopskiej i inspirował artystów zafascynowanych kulturą duchową górali. Dlatego autorka przypomina rolę, jaką odegrały czasopisma, kalendarze i tzw. „literatura dla ludu” w rozwoju czytelnictwa i budzeniu świadomości narodowej na Śląsku Cieszyńskim. Ponieważ mit zbójnicki nawiązuje do starych struktur indoeuropejskich mitów bohaterskich, autorka poświęciła też uwagę rytuałom inicjacji i pogłosom epiki bohaterskiej.

EN

This article is the result of many years of the author’s studies dedicated to the legendary Beskid Mountains brigands Ondraszek and Juraszek. Theese studies began with the projects in which Renata Putzlacher-Buchtová was actively involved: the premiere of the play Ondraszek – Lord of the Łysa Góra (2005), a grant project Ondráš – Ondraszek financed from the budget of the Ministry of Education, Youth and Sports of the Czech Republic (2006) and the project Ondrášovo – the touristic product, initiated by the Cieszyn-Silesia Euroregion (2007). The author analyses the history of Carpathian brigandry, putting emphasis on the psychological, societal and cultural phenomenon of transformation from brigands to Carpathian heroes representing unfettered personal freedom. The article presents Ondraszek as historical character, discussing facts and assumptions concerning his birth, real name, school years, circumstances that led him to start his “brigand career”, and his sudden death. The phenomenon of brigandry was an important element of peasant culture and a source of inspiration for artists fascinated by the spiritual culture of highlanders. Therefore, the author points out the role of regional journals, calendars and socalled ‘culture for people’ in the development of readership and the rise of national consciousness in the Cieszyn Silesia. Because the brigandry myth refers to the ancient structures of the Indo-European heroic myths, the author also discusses the rituals of initiation and the echoes of epic poetry.

6

Działalność paramilitarnych band rozbójniczych na pograniczu krzyżacko-litewskim w XIV wieku

67%

Baronas D.

Rocznik Lituanistyczny

|

2015

|

vol. 1

EN

The aim of this study is to characterise the phenomenon of the bands of brigands (latrunculi, Struter) that were active in the Prussian and Livonian lands of the Teutonic Order and in pagan Lithuania. Although the brigands in this region may be regarded as a phenomenon inherited from tribal society, they continued to live, and even prosper, at the time when state-like structures came into being in the region under consideration. Such a situation was mainly conditioned by a stalemate in the war of the Teutonic Order against pagan Lithuania. The Prussian and Livonian brigands were useful for the Order in their subversive actions against the people living in Lithuania, and so, accordingly, were Lithuanian brigands for the grand dukes of Lithuania. The Teutonic Order and the grand dukes of Lithuania alike had only limited capabilities of interfering with the activities of “their” brigands. This is evident from international treaties in which the activities of brigands of both parties are addressed and some stipulations for their containment are provided (as in Lithuanian-Livonian accords of 1323, 1338, 1367). The grand ducal authority and the brigands coexisted on the mutual respect of each other’s rights. Neither side was willing, nor able to undo the other once and for all. One must also bear in mind that the strict lines of delimitation between brigands and warriors were then non-existent. So it comes as no surprise that certain commanders of the Teutonic Order cultivated the methods of brigandage with ambushes. Although the evidence is rather scantier on the Lithuanian part, it is clear that some Lithuanian dukes and warriors practiced this style of warfare too. Although this kind of martial activities was widespread in other parts of Europe as well, the peculiarity of brigandage between the Teutonic Order and Lithuania is to be seen in their attempts to regulate the behaviour of their brigands by treaties. This implies that both sides tended to regard the brigands as something normal and, in a sense, legal. On either side of the frontier there were quite a lot of people who were engaged in this kind of warfare and lived off the neighbouring land’s resources. Consequently they were not interested in a long-term peace and this partly explains why the war between the Teutonic Order and Lithuania was so prolonged.

PL

Głównym celem niniejszego artykułu jest próba scharakteryzowania zjawiska band rozbójniczych, które w źródłach z XIV w. kryją się pod nazwami latrunculi czy Struter. W artykule zwrócono uwagę na to, że sytuacja patowa, zaistniała w wojnie pomiędzy zakonem niemieckim a Litwą, stwarzała nader korzystne warunki do działań band rozbójniczych – każda ze stron interesowała się wykorzystaniem („skanalizowaniem”) ich aktywności w kierunku strony nieprzyjacielskiej – nie było żadnej mowy o próbach ich wykorzenienia. Głównym terenem band rozbójniczych stał się szeroki obszar pograniczny, którego państwowa przynależność była niejasna. W takich warunkach zakon niemiecki i Litwa miały tylko ograniczone możliwości ingerowania w sprawy tych band. Obydwom stronom chodziło o powstrzymanie działalności band w określonych ramach, jak to wynika z analizy międzypaństwowych ugód zawartych pomiędzy książętami litewskimi a władzami Inflant w latach 1323, 1338 i 1367. Analiza treści tych ugód także ujawnia zjawisko współpracy pomiędzy reprezentantami władzy państwowej a bandami rozbójniczymi. Próby regulowania, a tym samym legalizowania działalności band rozbójniczych stanowią specyficzną cechę analizowanego zjawiska rozbójnictwa. Trzeba mieć na uwadze, że metoda typowo rozbójniczych napadów była także praktykowana przez przynajmniej niektórych komturów zamków przygranicznych, jak i przez niektórych książąt (bojarów?) litewskich. Zjawisko rozbójnictwa cieszyło się uznaniem społecznym, po obu stronach granicy było sporo ludzi, którym dostarczało ono środki do życia. Analiza omawianego zjawiska przynajmniej częściowo wykazała, dlaczego wojna pomiędzy zakonem niemieckim a Litwą była tak długotrwała.

Refine search results

5 Rocznik Muzeum "Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie"

1 Rocznik Lituanistyczny

1 2015

5 2013

1 Baronas D.

1 Czubala D.

1 Janicka-Krzywda U.

1 Kastelik-Herbuś A.

1 Putzlacher-Buchtová R.

1 Rodak J.

Zbóje z naszego regionu

Zbójnicy żywieccy w strofach starszych i nowszych

Epilog zbójnickiego żywota

Czy rozważania dobiegły już końca? Rzecz o ostatnim hetmanie zbójnickim Żywiecczyzny – Jerzym Fiedorze zwanym Proćpakiem i jego legendzie

Ondraszek i Juraszek (Ondráš i Juráš). Postaci mityczne czy historyczne?

Działalność paramilitarnych band rozbójniczych na pograniczu krzyżacko-litewskim w XIV wieku