Search results

1

Początki humanizmu w Polsce – problemy z cezurą

100%

Horeczy A.

Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo

|

2021

|

issue 11 (14)

31-43

EN

It is estimated that humanism first emerged in Poland in the first decades of the 15th century or at the beginning of the 16th century at the latest. The estimation depends on the definition of the phenomenon, the source material, and the methodology applied. The present article focuses on the issues that arise when attempting to define the exact moment humanism started to develop as an intellectual and cultural movement and also the issue of deciding on its early ‘markers’. What is more, it draws attention to non-literary sources that might facilitate the establishing of the watershed moment, yet at the same time pose some difficulties that might arise with their application. According to the thesis presented in the article, the first traces of humanist inclinations among Poles do not fully correspond with the emergence of humanism as a broader phenomenon. On the other hand, it is postulated that the point of inception of Polish humanism does not necessarily need to be synonymous with the movement’s dominance in all spheres of intellectual culture. It is concluded that it is difficult to establish the exact date of the emergence of humanism in Poland. The definition of such a watershed moment should rather be defined in terms of generational change and as such can be placed in a wide time bracket between the 1430s and the 1460s.

PL

Początki humanizmu w Polsce najwcześniej datowane są na pierwsze dekady XV w., najpóźniej na pierwsze dekady XVI stulecia, w zależności od sposobów definiowania tego zjawiska, bazy źródłowej oraz metodologii badawczej. Artykuł omawia problemy związane z ustalaniem początków humanizmu jako ruchu intelektualno-kulturowego oraz z wyborem jego wyznaczników. W tekście zwrócona została uwaga na możliwości i problemy wykorzystania do wyznaczania takiej cezury źródeł innych niż ściśle literackie. W artykule stawiana jest teza, że pierwsze ślady zainteresowań humanistycznych Polaków nie są równoznaczne z początkami humanizmu jako szerszego zjawiska. Z drugiej strony przyjęte zostało założenie, iż początek humanizmu w Polsce nie musi oznaczać objęcia przez niego wszystkich sfer kultury intelektualnej. W konkluzji stwierdzono, że trudno jest wyznaczyć konkretną datę początku humanizmu w Polsce. Cezurę taką należy raczej rozpatrywać w kategoriach przemiany pokoleniowej i można ją umieścić w szerokim przedziale od lat trzydziestych po lata sześćdziesiąte wieku XV.

2

Cezura ocenzurowana. Raz jeszcze o „Panu Tadeuszu”

100%

Kosowska E.

Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo

|

2021

|

issue 11 (14)

109-123

EN

The article proposes an analysis of various time marks, brought forth in Adam Mickiewicz’s epic poem, which is based on presuppositions drawn on the author’s self-developed concept of cultural anthropology of literature. The author recognises the epic poem as the evidence of coexistence between the written culture of noblemen and the residues of the oral one. What is more, she draws attention to fundamental differences in establishing time marks between cultural systems based mainly on collective memory and the ones based on historical knowledge. The author also highlights the importance of deliberate ignoring of breakthrough moments in the narration about the past just to sustain tradition and preserve the continuity of the previously dominant cultural system.

PL

Autorka proponuje analizę rozmaitych cezur przywoływanych w poemacie Adama Mickiewicza z uwzględnieniem założeń wypracowanej przez siebie koncepcji kulturowej antropologii literatury. Traktuje poemat jako świadectwo współistnienia szlacheckiej kultury cyrograficznej z residuami kultury oralnej i wskazuje, że istnieją różnice w zasadach stanowienia cezury między systemami kulturowymi fundowanymi w przewadze na pamięci społecznej a systemami opartymi głównie na wiedzy historycznej. Akcentuje znaczenie ostentacyjnego pomijania w narracjach o przeszłości momentów przełomowych w celu świadomego podtrzymywania tradycji i uzyskania efektu ciągłości trwania dominującego uprzednio systemu kulturowego.

3

Słowacka post-przeszłość po 1918 roku. Kilka uwag wstępnych

80%

Bystrzak M.

Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo

|

2021

|

issue 11 (14)

81-92

EN

The caesura of 1918 in the history of Slovak culture and literature is customarily defined by political and historical breakthrough - the establishment of Czechoslovakia. Political change does not correspond immediately with the changes within the Slovak society and culture. In the Slovak interwar milieu, there are still traces of the past, which significantly affect the Slovak reality after 1918. Michal Chorváth, Alexander Matuška, and Alžbeta Göllnerová-Gwerková describe the Slovak culture after 1918 according to this thesis. The article summarizes their diagnoses and focuses on the presence of the past in the sociocultural Slovak interwar reality.

PL

Cezurę roku 1918 w historii słowackiej kultury i literatury zwyczajowo ustalają względy polityczno-historyczne, związane z powstaniem Pierwszej Republiki Czechosłowackiej. Zmiana polityczna nie przekłada się od razu na kondycję społeczeństwa i kultury – w słowackiej kulturze międzywojnia nadal istnieją ślady przeszłości, które znacząco wpływają na słowacką rzeczywistość po 1918 roku. Powyższą tezę rozwija między innymi publicystyka społeczno-kulturalna Michala Chorvátha, Alexandra Matuški i Alžbety Göllnerovej-Gwerkovej z lat trzydziestych XX wieku. Artykuł podsumowuje ich diagnozy i skupia się na obecności przeszłości w rzeczywistości społeczno-kulturalnej słowackiego międzywojnia.

4

Juliusz Słowacki − konstruktor przełomów we własnej twórczości. Znaki cezurowania w wierszu „Ostatnie wspomnienie. Do Laury”

80%

Rzepniewska A.

Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo

|

2021

|

issue 11 (14)

125-139

EN

The article is an interpretation of a poem Ostatnie wspomnienie. Do Laury [The Last Memory. To Laura] by Juliusz Słowacki as a literary work referring to creative crisis. What makes this discussion well-grounded is the observation that throughout his life, Słowacki revealed this strong urge to periodise his own biography. In the light of these inclinations the literary piece in question can be assumed as one of the examples of Słowacki’s turning points he engineered himself. It is far subtler, as opposed to previous straightforward declarations of Słowackic’s breakthrough moments, a record of which can be noticed in his diaries and letters. Yet, the undertones of the poem suggest one more turning point in Słowacki’s course of life − a turning point that would be different from the well-established mainstream biographical profiles and at the same time a turning point that would make scholars search for the origins of Słowacki’s mystical transformation in a period much earlier than 1842−1843.

PL

Artykuł jest interpretacją wiersza Ostatnie wspomnienie. Do Laury Juliusza Słowackiego jako utworu o kryzysie twórczym. Punkt wyjścia do rozważań stanowi obserwacja, że poeta przez całe życie przejawiał silną potrzebę periodyzacji swojej biografii. W świetle tych tendencji interpretowany utwór można uznać za świadectwo jednego z takich zaprojektowanych punktów zwrotnych w jego twórczości. Jest ono subtelniejsze niż bezpośrednie deklaracje innych przełomów zapisywane w dziennikach czy korespondencji, niemniej wymowa wiersza pozwala na wyznaczenie w biografii poety kolejnej cezury. Byłaby to cezura odmienna od tych obecnych w „oficjalnych” biogramach i skłaniająca do poszukiwań początków przemiany mistycznej Słowackiego znacznie wcześniej niż w latach 1842−1843.

5

„Sytuacja” Norwida – „sytuacja” Baudelaire’a

80%

Siwiec M.

Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo

|

2021

|

issue 11 (14)

141-160

EN

Norwid and Baudelaire, born in the same year (1821), unconsciously put themselves in a specific position which Paul Valéry described as a ‘situation’. Its fundamental basis is poets’ determination to define themselves against their great Romantic predecessors, stand out and finally, to release themselves from the constraints of the Romantic influence. The position the two poets find themselves in defines their attitude to Romanticism which is based on carrying on and breaking up with the Romantic tradition and this, on the other hand, makes a time mark even more difficult to establish. Their position is presented in the context of contemporary categories such as Romanticism, 19th-century culture model, generation, modernity, and crisis. Such perspective makes it possible to recognise a shared sense of unity in Norwid and Baudelaire’s literary outputs as well as in their reception styles despite the fact the poets are essentially beyond any comparison.

PL

Artykuł dotyczy szczególnego położenia wspólnego Norwidowi i Baudelaire’owi urodzonym w tym samym 1821 r., które Paul Valéry określił mianem „sytuacji”. Jej podstawą jest konieczność określenia się wobec wielkich poprzedników − romantycznych wieszczów, odróżnienia się, walki z wpływem. Pozycja obu poetów, która określa ich stosunek do romantyzmu oparty na kontynuacji i zerwaniu (co utrudnia ustanowienie cezury), ukazana jest w kontekście współcześnie rozumianych kategorii takich jak romantyzm, dziewiętnastowieczność, pokolenie, nowoczesność czy kryzys. Taka perspektywa pozwala dostrzec wspólnotę twórczości i recepcji pisarzy zasadniczo nieporównywalnych.

Refine search results

5 Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo

5 2021

1 Bystrzak M.

1 Horeczy A.

1 Kosowska E.

1 Rzepniewska A.

1 Siwiec M.

Początki humanizmu w Polsce – problemy z cezurą

Cezura ocenzurowana. Raz jeszcze o „Panu Tadeuszu”

Słowacka post-przeszłość po 1918 roku. Kilka uwag wstępnych

Juliusz Słowacki − konstruktor przełomów we własnej twórczości. Znaki cezurowania w wierszu „Ostatnie wspomnienie. Do Laury”

„Sytuacja” Norwida – „sytuacja” Baudelaire’a