Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

Results found: 36

first rewind previous Page / 2 next fast forward last

Search results

Search:
in the keywords:  definicja kognitywna
help Sort By:

help Limit search:
first rewind previous Page / 2 next fast forward last
1
Publication available in full text mode
Content available

Nazwy żywiołów w języku mężczyzny upośledzonego umysłowo. Próba definicji kognitywnej

100%
Jęczeń U., Sacewicz M.
Logopedia
|
2014-2015
|
vol. 43-44
243-256
PL
W artykule przedstawione zostały możliwości mężczyzny upośledzonego w stopniu lekkim w zakresie konceptualizacji pojęć odnoszących się do czterech żywiołów: wody, ognia, ziemi i powietrza. Zasadniczym celem artykułu było odtworzenie definicji kognitywnej w oparciu o strukturę fasetową. Ze względu na duże możliwości językowe i komunikacyjne badanego mężczyzny jego wypowiedzi mają znamiona naukowości. Bogaty zasób leksykalny, umiejętności w zakresie uogólniania i hierarchizacji pojęć wpłynęły na kształt definicji, które obok cech stereotypowych, wywodzących się z wiedzy potocznej, mają elementy definicji słownikowej.
EN
The article present the capabilities of a mildly retarded man regarded the conceptualization of concepts concerning the four elements: water, fire, earth and air. The principal goal of the article was to reconstruct the cognitive definition based on the facet structure. Because of the considerable linguistic and communicative capabilities of the studied man his utterances have the hallmarks of scientificity. His rich lexicon and abilities to generalize and hierarchize concepts impacted the form of definitions, which, apart from stereotyped features deriving from popular knowledge, have the elements of scientific definition.
2
Publication available in full text mode
Content available

Struktura kognitywna pojęć abstrakcyjnych w ujęciu osoby dorosłej z niepełnosprawnością intelektualną

100%
Jęczeń U.
Conversatoria Linguistica
|
2016
|
issue 10
41-57
PL
The article seeks to present the semantic abilities of a woman with mod-erate intellectual disability in defining the concepts of happiness, suffering, childhood, illness, disability, and fashion. The principal objective was to reconstruct the structure of the foregoing concepts and to show the ways of categorizing them. The study seeks to answer the question whether the tested woman actually uses a restricted code (in terms of B. Bernstein’s conception) because her linguistic abilities are developed enough for her to be able to easily include in the constructed definitions the important information preserved in language, supported by observations, experiences, and reflection for her abilities.
3
Publication available in full text mode
Content available

Pojęcie ‘Demokratie’ (‘demokracja’) i jego profilowanie we współczesnym niemieckim dyskursie publicznym

100%
Grzeszczak M.
tekst i dyskurs - text und diskurs
|
2021
|
issue 15
417-433
PL
Celem artykułu jest rekonstrukcja pojęcia ‘Demokratie’ (‘demokracja’) w języku niemieckim me- todą „definicji kognitywnej” opartej na założeniach zaprezentowanych w pracach Jerzego Bartmińskiego. Ten typ definicji wykracza poza paradygmat definicji klasycznej, ograniczającej się do podania w definiensie cech koniecznych i wystarczających, poszerza perspektywy definiowania pojęć, stanowi też przykład „definicji maksymalistycznej”. Za podstawę materiałową posłużyły trzy źródła danych, a mianowicie: słowniki języka niemieckiego, empiryczne badania ankietowe oraz teksty prasowe. Na podstawie zgromadzonego materiału językowego ustalono zespół cech przypisywanych demokracji przez użytkowników języka niemieckiego, tzw. elementy bazowe, wspólne różnym dyskursom. W dalszej kolejności zarysowane zostały różne sposoby konceptualizacji pojęcia ‘Demokratie’ w wybranych typach dyskursu publicznego w Niemczech końca XX i pierwszej dekady XXI wieku.
4
Publication available in full text mode
Content available

Polski HONOR w świetle danych słownikowych

75%
Grzeszczak M.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2013
|
vol. 25
EN
The article deals with the treatment of the Polish honor in older and contemporary dictionaries: the two kinds of sources are taken as complementary. The present reconstruction aims for a “cognitive definition” of the concept of honor, i.e. the totality of the word’s semantics; it attempts to assign to it a place in the relevant lexico-semantic field and in a network of conceptual relationships. The network consists of, among others, synonyms, opposites, collections, complexes and collocations.The semantics of honor contains ‘integrity, honesty’, firmly entrenched in the word’s etymology (this was the original meaning of the word). In the 17th and 18th c. it was associated with unblemished reputation and meant ‘good name’. As the basic meaning of honor, 20th-c. dictionaries give ‘personal dignity’, and its connection with dignity is entrenched in synonyms and derivatives. Honor is associated with faithfulness to the word given, good behaviour, politeness and hospitality. Dictionaries point to the link between “honor” and men, rather than women, as well as typical men’s professions (honor zawodowy ‘professional honor’, honor górnika ‘miner’s honor’). In the sense of ‘good name’ is also attributed to women.
PL
Przedmiotem rozważań autorki jest rozumienie honoru w słownikach języka polskiego – dawnych i współczesnych – traktowanych komplementarnie. Rekonstrukcja zmierza do zbudowania „definicji kognitywnej”, a więc do ujęcia całego bogactwa znaczeniowego słowa i do wyznaczenia mu miejsca w polu leksykalnosemantycznym oraz w sieci relacji konceptualnych. Na tę sieć składają się między innymi: synonimy, opposita, kolekcje i kompleksy, utarte kolokacje.Honor ma wpisaną w swoją semantykę ‘uczciwość’, która jest najdobitniej utrwalona w etymologii słowa (honor znaczył pierwotnie tyle, co ‘uczciwość’). W polszczyźnie XVII–XIX w. kojarzony był z nieposzlakowaną opinią i oznaczał ‘cześć; dobre imię’. W słownikach dwudziestowiecznych jako podstawowe znaczenie honoru notowana jest ‘godność osobista’, a nierozerwalny związek honoru z godnością jest utrwalony w synonimach oraz derywatach słowotwórczych. Z honorem łączona jest słowność, wierność danemu słowu, dobre wychowanie, okazywanie grzeczności i gościnność. Słowniki poświadczają związek pojęcia honoru z osobami płci męskiej i wykonywaniem jakiegoś zawodu (honor zawodowy; honor górnika), honor w znaczeniu ‘czci’ przypisany jest także kobietom.
5
Content available remote

Definicja kognitywna pojęcia demokracji w języku polskim

75%
Grzeszczak M.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2009
|
vol. 21
69-84
PL
Autorka podejmuje próbę zrekonstruowania rozumienia pojęcia demokracja we współczesnym języku polskim metodą definicji kognitywnej, opartej na założeniach przedstawionych w pracach Jerzego Bartmińskiego (1988/2007). W celu odtworzenia wielostronnego i możliwie najpełniejszego, utrwalonego w języku i kulturze, obrazu omawianego pojęcia wykorzystuje trzy wzajemnie uzupełniające się typy źródeł: dane systemowe (S), ankietowe (A) i tekstowe, te ostatnie wyekscerpowane z tekstów prasowych, różnogatunkowych, zaczerpniętych z archiwum „Rzeczpospolitej” i „Gazety Wyborczej”. W części ogólnej autorka szkicuje rozumienie demokracji, odwołując się do wypowiedzi politologów, socjologów, filozofów i językoznawców. W dalszej kolejności prezentuje w oparciu o badania nad nazwami wartości (m.in. nad symboliką kolektywną M. Fleischera) rangę omawianego pojęcia wśród polskich nazw wartości. W części szczegółowoanalitycznej wyodrębnia znaczenia leksemu demokracja, wydobyte na podstawie definicji słownikowych, tj. 1. ‘forma ustroju państwa’; 2. ‘państwo o takim ustroju’; 3. ‘forma rządów’; 4. ‘stronnictwo’/‘partia’/‘grupa społeczna popierająca demokratyczną formę (sprawowania) rządów’; 5. ‘forma organizacji życia społecznego’; 6. ‘prawa, swobody obywatelskie’. W dalszej części artykułu przyjmuje rozumienie demokracji w znaczeniu politycznym – jako formy ustroju państwowego, w którym obowiązuje określony sposób sprawowania władzy. Na podstawie analizy trojakiego typu danych autorka wyodrębnia cechy definicyjne (bazowe) demokracji. Przyporządkowane one zostają poszczególnym aspektom analizowanego pojęcia. I tak. W aspekcie politycznym demokracja oznacza dla Polaków przede wszystkim wolne wybory, wielopartyjność, praworządność oraz zgodnie z etymologią – władzę ludu. W aspekcie ekonomicznym utożsamiana jest z kapitalizmem i wolnym rynkiem. W aspekcie społecznym o istocie demokracji stanowi szeroko rozumiana wolność, konkretne wolności i swobody obywatelskie (zwłaszcza wolność słowa) oraz równość. W aspekcie etycznym demokracja opiera się na wartościach, a jej nieodłącznym elementem jest przede wszystkim sprawiedliwość i poszanowanie praw człowieka.
EN
An attempt is made in the paper to reconstruct the concept of democracy in contemporary Polish by means of the cognitive definition, proposed in the writings of Jerzy Bartmiński (1988-2007). In order to reconstruct the possibly fullest picture of the concept, entrenched in language and culture, three complementary sources of data are used: systemic data, questionnaires and texts (journalistic texts of various genres, from the dailies Rzeczpospolita and Gazeta Wyborcza). In the theoretical part of the article, the author presents an understanding of democracy, referring to the views of political scientists, sociologists, philosophers and linguists. Then she discusses the rank of the concept relative to other Polish value terms, on the basis of the relevant research (e.g. M. Fleischer’s research on collective symbolism). In the analytical part, the author presents the meanings of the lexeme demokracja ‘democracy’ identified on the basis of dictionary definitions: 1. a political system; 2. a country with such a system; 3. a form of government; 4. a political party/a social group supporting the democratic form of government; 5. a way of organizing social life; 6. civic rights. Then a political understanding of democracy is accepted, as a political system in which a specific form of government is practised. On the basis of three types of data, the author identifies the defining (base) features of democracy, correlated with specific aspects of the concepts. In the political sense, democracy for speakers of Polish is above all associated with free elections, a multi-party system, lawabiding behaviour and, as the word’s etymology suggests, with the power of the people. In the economic sense, democracy is associated with capitalism and a free market. In the social sense, democracy is characterized by freedom, specific civic rights (especially the freedom of speech) and equality. In the ethical sense, democracy is based on values and its inalienable element is above all justice and respect for human rights.
6
Publication available in full text mode
Content available

Językowo-kulturowy obraz pszenicy (triticum) w języku polskim

75%
Bartmiński J., Kaczan A.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2017
|
vol. 29
EN
The reconstruction of the Polish linguo-cultural view of wheat proposed here rests on the principles of the cognitive definition, which goes beyond the tenets of structural linguistics, takes into account all the connotations evoked by a given expression, as well as the relationship between the object’s name and the object itself. It is non-encyclopedic in nature. The data analysed here are of the linguistic type (lexis, phraseology, and stereotypical texts of various genres, such as riddles, proverbs, auguries, songs, tales, legends, written poetry), as well as of the co-linguistic type (ethnographic records of beliefs and practices), and come from the archives of the Dictionary of Folk Stereotypes and Symbols. The dictionary’s volume on plants is now under preparation.
PL
Celem artykułu jest rekonstrukcja językowo-kulturowego obrazu pszenicy w języku polskim. Rekonstrukcja ta oparta jest na założeniach tzw. definicji kognitywnej, która wychodzi poza postulaty semantyki strukturalnej, uwzględnia wszystkie składniki konotowane przez wyrażenie językowe, uwzględnia relacje przedmiot – nazwa przedmiotu i nie ma charakteru encyklopedycznego. Podstawę materiałową stanowią dane językowe (słownictwo i frazeologia oraz teksty kliszowane w szerokim wachlarzu gatunków (m.in. zagadki, przysłowia, przepowiednie, pieśni w różnych odmianach gatunkowych, bajki, legendy, pisana poezja chłopska) i „przyjęzykowe” (etnograficzne zapisy wierzeń i praktyk) pochodzące z kartoteki Słownika stereotypów i symboli ludowych, którego tom Rośliny jest obecnie opracowywany.
7
Publication available in full text mode
Content available

Sposoby organizacji wiedzy w języku. Przyczynek do diagnozy logopedycznej

75%
Jęczeń U.
Logopedia
|
2018
|
vol. 47
|
issue 2
83-100
PL
W artykule omówiona została koncepcja aktywnej roli języka w postrzeganiu rzeczywistości i rozwoju procesów poznawczych, począwszy od tezy von Humboldta, poprzez założenia lingwistyki kognitywnej, a skończywszy na metodologii językowego obrazu świata i pojęciu definicji kognitywnej. Problematyka artykułu dotyczy roli definicji kognitywnej w procesie diagnozy logopedycznej. Ten typ definicji daje wgląd w zasób wiedzy, jaką posiada osoba badana, umożliwia pokazanie różnic pomiędzy dziecięcą strukturą pojęć a pojęciami, którymi posługują się dorośli użytkownicy języka. Obrazuje charakter sfery pojęciowej (np. obecność tylko niektórych kategorii w strukturze pojęciowej) oraz specyfikę definiowania wyrazów (np. ubóstwo środków leksykalnych) w definicjach osoby z niepełnosprawnością intelektualną. Cechy definicji kognitywnej zostały przedstawione za pomocą antonimów biegunowych, takich jak: piękno – brzydota, miłość – nienawiść.
EN
The article discusses the active role of language in the perception of reality and development of cognitive processes, from von Humboldt’s thesis through the assumptions of cognitive linguistics to the methodology of the linguistic picture of the world and the concept of cognitive definition. The issues presented in the study concern the role of cognitive definition in the process of logopedic diagnosis. This type of definition provides insight into the store of knowledge that a subject (a studied person) has, enables showing differences between the child’s structure of concepts and the concepts used by adult language speakers. It illustrates the character of conceptual knowledge (e.g. the presence of only some categories in the conceptual structure) and the specificity of how words are defined (e.g. the poverty of. lexical devices) in the definitions formed by a person with an intellectual disability. The features of a cognitive definition are presented by means of polar antonyms, such: beauty – ugliness, love – hate.
8
Publication available in full text mode
Content available

Kreatywne a schematyczne operowanie wiedzą na przykładzie definicji kognitywnej

75%
Jęczeń U.
Logopedia
|
2019
|
vol. 48
|
issue 1
63-77
PL
Głównym celem niniejszego artykułu jest pokazanie miejsca definicji kognitywnej w opisie poznawczych i językowych możliwości dzieci w starszym wieku szkolnym (15–18 lat) w normie intelektualnej oraz z diagnozą niepełnosprawności intelektualnej w stopniu lekkim. W artykule odwołano się do metodologii kognitywnej, ponieważ – zdaniem autorki – wzajemne relacje między procesami poznawczymi a językiem kognitywiści akcentują w sposób szczególny. W artykule zwrócono uwagę na najważniejsze przyczyny powodujące problemy w konceptualizacji struktur pojęciowych w grupie osób niepełnosprawnych intelektualnie, takie jak: zaburzony rozwój procesów poznawczych, ubogi zasób doświadczeń i interakcji społecznych, brak oryginalności skojarzeń i znikomy wpływ wyobraźni. Podobieństwa i różnice w sposobach tworzenia definicji zostały pokazane na przykładzie wyrazu „deszcz”.
EN
The main goal of the present article is to show the place of cognitive definition in the description of the cognitive and linguistic abilities of older schoolchildren (aged 15–18) both intellectually normal and diagnosed with a mild intellectual disability. The article refers to the cognitive methodology because – the author believes – mutual relationships between cognitive processes and language are emphasized by cognitivists in a special way. The study highlights the important causes of problems in the conceptualization of conceptual structures in the group of intellectually disabled persons, such as: the disturbed development of cognitive processes, very limited amount of experiences and social interactions, lack of originality of associations and negligible influence of imagination. Similarities and differences in different ways of creating definitions were shown using the example of the word deszcz (rain).
9
Publication available in full text mode
Content available

Językowa interpretacja pór roku w wypowiedziach mężczyzny niepełnosprawnego intelektualnie. Ujęcie kognitywne

63%
Jęczeń U.
Edukacja Humanistyczna
|
2016
|
issue 1
139-150
PL
W artykule przedstawiono możliwości językowe mężczyzny z niepełnosprawnością intelektualną w zakresie definiowania pór roku. Zasadniczym celem było zrekonstruowanie na podstawie wypowiedzi badanego pojęć „wiosna”, „lato”, „jesień” i „zima”, które przybrały postać definicji kognitywnej. Biorąc pod uwagę to, że rozmówca posługiwał się wiedzą zdroworozsądkową i wykorzystywał język potoczny, starałam się wykazać, że powstałe konceptualizacje zbudowane zostały zgodnie z zasadzą prototypu, stereotypu oraz kolekcji.
EN
The article presents the linguistic abilities of an intellectually disabled man in defining the seasons of the year. The principal goal was to reconstruct, on the basis of the subject’s utterances, such concepts as spring, summer, autumn and winter, which assumed the form of cognitive definition. In view of the fact that the subject used commonsense knowledge and used the colloquial language, I tried to show that the produced conceptualizations were constructed in accordance with the principle of prototype, stereotype, and collection.
10
Publication available in full text mode
Content available

EUROJOS: Eine Darstellung des Potentials von kognitiver Definition anhand der Konzepte ARBEIT und DEMOKRATIE

63%
Szulc-Brzozowska M.
tekst i dyskurs - text und diskurs
|
2020
|
issue 13
123–147
EN
The purpose of the paper is to present theoretical and methodological aspects of the research project EUROJOS, which is anchored and developed in Lublin ethnolinguistics. It aims to create the cognitive definition of the selected concepts, regarded as values in the European culture. The cognitive definition is based on 3 types of data: lexicographical sources, surveys and text corpora, with the latest playing a crucial role at profiling the concepts. The methodological criteria are indicated as validated by the description of chosen results from other research papers regarding the concept WORK in some languages and the concept DEMOCRACY in Polish and German. Whereas the study of the concept WORK objects to demonstrate the all-embracing definition of the concept, its universal meaning aspects, the example of DEMOCRACY shows the relevancy of profiling, thus also of the role of public discourse and the media.
11
Content available remote

Patriotyzm i nacjonalizm w polskim dyskursie ideologicznym

63%
Brzozowska M.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2009
|
vol. 21
103-120
PL
W artykule zaprezentowano analizę dwóch pojęć nazywających pozytywny stosunek do własnej ojczyzny i narodu oraz towarzyszący im stosunek do obcych: patriotyzmu i nacjonalizmu. Należą one do sfery pojęć silnie ideologicznych. Analiza została przeprowadzona zgodnie z zasadami definicji kognitywnej. Patriotyzm to postawa (lub ideologia), której przejawami są miłość i poświęcenie dla ojczyzny (a w razie potrzeby jej obrona), dbałość o jej dobro i rozwój; jest oceniany pozytywnie jako postawa „normalna” i społecznie pożądana, skoncentrowana na miłości do swojego kraju, ale nieodmawiająca prawa do istnienia i samostanowienia innym państwom i narodom. Daje się jednak zauważyć dystansowanie się względem niego i banalizacja (w dyskursie liberalnym, który rozszerza pojęcie na to wszystko, z czym człowiek jest związany) lub wręcz negatywne wartościowanie (dyskursy: anarchistyczny, traktujący patriotyzm jako kult państwa i feministyczny, według którego patriotyzm prowadzi do absolutyzacji państwa). Nacjonalizm to również postawa (lub ideologia), która koncentruje się na miłości do narodu, a nie ojczyzny; jest waloryzowany negatywnie jako stwarzający potencjalne lub rzeczywiste zagrożenie dla obcych. Jedynie w dyskursie narodowo-prawicowym polski nacjonalizm jest bliższy patriotyzmowi niż szowinizmowi i oceniany pozytywnie. Opisywane pojęcia stanowią wyraźny ciąg na skalach pozytywny – negatywny, a nawet zdrowy – chory.
EN
The article presents an analysis of two highly ideological concepts designating a positive attitude towards one’s homeland and nation, as well as towards foreigners: patriotism and nationalism. The analysis has been conducted according to the principles of the cognitive definition. Patriotism is an attitude (or ideology) manifested by the love of and sacrifice for one’s homeland (as well as its defense, if necessary), care of her development and well-being. Patriotism is viewed as a „normal” and socially desirable attitude, focusing on one’s own country but recognizing the right of other countries and nations to exist and self-govern. One can observe, however, a degree of distancing from patriotism, a banality of discourse (in liberal discourse, which extends the notion onto everything concerning humans) or even negative valuation (anarchist discourse, which treats patriotism as the cult of the state, and feminist discourse, according to which patriotism leads to state absolutism). Nationalism is also an attitude (or ideology) concentrating on the love of one’s nation but not of one’s homeland. It is valuated negatively as potentially or factually dangerous for foreigners. It is only in national and right-wing discourse that nationalism is closer to patriotism than to chauvinism and as such receives positive valuation. The concepts investigated clearly fall on a cline of positive-negative, and even healthy-ill.
12
Content available remote

Rozumienie narodu i jego profilowanie we współczesnym języku polskim

63%
Bednarczuk M.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2009
|
vol. 21
85-101
PL
Autorka artykułu stara się nakreślić współczesne rozumienie pojęcia naród w polszczyźnie i stworzyć jego definicję kognitywną, wychodząc z założeń metodologicznych proponowanych w pracach Anny Wierzbickiej i Jerzego Bartmińskiego. Bada zatem dane systemowe, wyniki ankiet oraz zróżnicowane współczesne teksty publicystyczne (jak i inne). Pierwsza część pracy zawiera wprowadzenie w zagadnienie definicji kognitywnej oraz w specyfikę polskiego (kulturalistycznego) rozumienia pojęcia naród, wynikłą z uwarunkowań historycznych. Część druga prezentuje, w ujęciu diachronicznym i synchronicznym, funkcjonowanie pojęcia na podstawie danych słownikowych, a następnie jego potoczne rozumienie przez użytkowników języka na materiale uzyskanym eksperymentalnie (ankiety). Dalej odtworzono współczesne postrzeganie narodu w pismach wielkonakładowych oraz reakcje na nadużywanie tego pojęcia przez niektóre nurty polityczne. Za bazowe elementy w rozumieniu narodu można uznać: 1) wspólnotę terytorium; 2) wspólnotę historii, doświadczeń; 3) wspólnotę kultury, świadomości zbiorowej, języka; rzadziej religii (katolickiej); 4) wspólnotę interesów politycznych i gospodarczych. Miejsce poszczególnych elementów w układzie nie jest jednak stałe, zaś kwestie wspólnego terytorium i języka są traktowane niekiedy z dystansem, zwłaszcza przez młodsze pokolenie, w związku z powszechną migracją i coraz większą akceptacją biwalentywności. Ostatnią część artykułu poświęcono zagadnieniu profilowania pojęcia w różnych typach dyskursu publicznego (lewicowym, narodowoprawicowym, kościelnokatolickim, liberalnodemokratycznym, feministycznym, anarchistycznym i neopogańskim), wraz z tradycją ideową, do której się odwołują.
EN
The author attempts to describe the understanding of the concept of nation in contemporary Polish and construct its cognitive definition on the basis of the methodological principles proposed by Anna Wierzbicka and Jerzy Bartmiński. The analysis comprises systemic data, results of questionnaires, and diverse contemporary journalistic and other texts. The first part of the article contains an introduction to the conception of the cognitive definition and to the specific nature of Polish, culture-oriented and history-laden understanding of a nation. The second part presents, diachronically and synchronically, the functioning of the concept on the basis of lexicographic data, as well as its colloquial understanding by the speakers of Polish, on the basis the questionnaires. Next, a discussion is offered of the contemporary image of a nation in press and of the reactions to the abuse of the concept in certain political spheres. The base elements in the understanding of nation are: (1) a common territory; (2) a common history; (3) a common culture, collective consciousness, language, perhaps religion (Catholicism); (4) common political and economic interests. However, the position of individual elements in the structure of the concept is not stable, e.g. the questions of a common territory and language are sometimes treated loosely, especially by the younger generation (easier and more common migration). The final part is devoted to the problem of the profiling of the concept in various types of public discourse (leftwing, national and rightwing, Catholic (typical of the Catholic Church), liberaldemocratic, feminist, anarchist and neopagan), together with the ideological tradition on which these discourses are built.
13
Publication available in full text mode
Content available

Przysłowie w świetle danych systemowych

63%
Wasiuta S.
Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio FF – Philologia
|
2017
|
vol. 35
|
issue 1
EN
The paper intends to outline a reconstruction of the linguistic picture of proverb in Polish. The author makes an overview of the information given in the dictionaries of both historical and modern Polish, i.e. etymology of the word przysłowie (proverb), its lexicographical definitions, word formation derivatives and idioms.
PL
Artykuł poświęcony jest rekonstrukcji obrazu przysłowia w polszczyźnie. Autor wychodzi od etymologii wyrazu przysłowie, a następnie analizuje informacje podawane w słownikach polszczyzny ogólnej – zarówno historycznych, jak i współczesnych – definicje leksykograficzne, derywaty słowotwórcze, utarte połączenia wyrazowe.
14
Publication available in full text mode
Content available

Problem konceptu bazowego i jego profilowania – na przykładzie polskiego stereotypu Europy

63%
Bartminski J., Chlebda W.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2013
|
vol. 25
EN
The article aims to reconstruct the Polish concept of Europa (Europe) according to the EUROJOS methodology and on the basis of three sources of data: the language system, texts and questionnaires. Indirectly, it also aims to consider several notions and procedures of ethnolinguistic reconstruction, especially the changeability (or “variantability”) of the basic concept (here: Europa) relative to the various discourses in contemporary Polish public sphere.The authors present the concept of Europa as it emerges from the systemic (mainly lexicographic) and textual data analyzed in earlier studies of various scholars, but mainly concentrate on the results of three questionnaires from 1990, 2000 and 2010. The statistics derived from the questionnaires are juxtaposed with those of the systemic and textual data. By analyzing questionnaires, it is possible to render the content of the basic concept more specific: subjects’ responses reveal connotations not yet included in dictionaries, as well as relative ranks of the features attributed to a given (mental) object.
PL
Bezpośrednim celem autorów jest rekonstrukcja polskiego konceptu Europy przy pomocy metod zaproponowanych w ramach konwersatorium EUROJOS i w oparciu o trzy podstawowe bazy materiałowe: systemową, tekstową i ankietową. Celem pośrednim było poddanie pod dyskusję szeregu pojęć i procedur etnolingwistycznej analizy rekonstrukcyjnej, w tym zwłaszcza kwestii zmienności (wariantywności) wyobrażeń bazowych (tu – Europy) w warunkach ich wchodzenia w zróżnicowane dyskursy obecne we współczesnej polskiej przestrzeni publicznej.Autorzy przedstawiają obrazy Europy oparte na analizie danych systemowych, zwłaszcza słownikowych, oraz tekstowych omawiane we wcześniejszych pracach różnych badaczy, jednak szczególnie wiele miejsca i uwagi poświęcają wynikom trzech badań ankietowych ASA z lat 1990, 2000 i 2010. Podają sumaryczne dane ankietowe ASA w zestawieniu z danymi systemowymi i tekstowymi i dowodzą, że dane ankietowe pozwalają uszczegółowić zapis treści bazowego konceptu, ujawniają bowiem konotacje, których słowniki jeszcze nie odnotowują; pozwalają też – co ważne -- dokonać rankingu cech przypisywanych przedmiotowi.
15
Publication available in full text mode
Content available

Когнитивная дефиниция концепта СВОБОДА (по данным белорусского языка)

63%
Руденко Е.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2013
|
vol. 25
EN
This article was written as a result of my participation in the project EUROJOS: I had to discribe the concept of ``freedom” in the worldview of the Byelorussian language speakers. Three types of data are discussed in the article: vocabulary, corpus (texts) and psycholinguistic data (quiz). The cognitive definition of the ``freedom” concept is modeled on the basis of these data in accordance with the methodological instructions of the EUROJOS project.
PL
Artykuł powstał w związku z udziałem autorki w programie badawczym EUROJOS. Zawiera rekonstrukcję pojęcia свабода ‘wolność’ w języku białoruskim, przeprowadzoną w oparciu o dane leksykalne, korpusowe i eksperyment psycholingwistyczny. Kognitywna definicja svabody przedstawiona w artykule jest zbieżna metodologicznie z instrukcją programu EUROJOS.
RU
There is no abstract available for this language
16
Publication available in full text mode
Content available

Językowo-kulturowy obraz słomy w polskiej lingwokulturze. Szkic etnolingwistyczny

63%
Bartmiński J., Bielak A.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2017
|
vol. 29
EN
The conceptualisation of straw in urban culture (and the literary variety of Polish) and that in folk culture (and the folk variety of the language) are different. In the former, straw has a low position and symbolises what is mediocre, impermanent, or of little value, like chaff or pea shells. In contrast, in Polish folk culture, based on traditional farming and cultivation of grains, straw enjoys a much higher status it is valued as a material in insulation and production of valuable items, such as mats, baskets, containers for grain, shoes, beehives, toys, or decorations. Its linguo-cultural image is rich in positive associations. In customs and auguries straw is treated as a magical medium mediating between that which is alive and that which is dead. It is linked with fertility and has erotic symbolism. The folk stereotype of straw proposed here is based on the tenets of the cognitive definition.
PL
W tradycyjnej kulturze ludowej słoma jest traktowana inaczej niż w kulturze miejskiej, ma pozycję bardziej znaczącą. W ogólnonarodowym imaginarium jest znakiem bylejakości, czegoś nietrwałego, niepewnego, mało wartościowego, podobnie jak plewy czy grochowiny. Słomiany Chochoł z Wesela Stanisława Wyspiańskiego (1900) jest symbolem polskiego narodowego marazmu i bezsilności. Jednak w polskiej kulturze ludowej, opartej na tradycyjnej gospodarce rolnej i uprawie zboża, słoma jest ceniona jako surowiec służący do ocieplania pomieszczeń, do wyrobu wielu użytecznych przedmiotów (jak maty, wycieraczki, koszyki, pojemniki na ziarno, buty, ule, zabawki, ozdoby, tzw. pająki, kapelusze), a jej językowo-kulturowy obraz jest bogaty w konotacje pozytywne. W obrzędach dorocznych i rodzinnych, w przepowiedniach i wróżbach, funkcje słomy zachowują związek z myśleniem magicznym, jest ona traktowana jako medium pośredniczące między tym, co było żywe, i tym, co jest martwe. Jest łączona z płodnością, przyjmuje nawet symbolikę erotyczną. Rekonstrukcja ludowego stereotypu słomy opiera się na zasadach budowy definicji kognitywnej, standardowe motywy są ułożone według faset i zdają sprawę z zastosowań słomy w rytuałach dorocznych i rodzinnych, także w ludowym lecznictwie.
17
Publication available in full text mode
Content available

Cognitive Definitions of the Person with Intellectual Disability – on Selected Examples

63%
Jęczeń U., Saj M.
Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio N – Educatio Nova
|
2018
|
issue 3
EN
The article discusses the ability to define such concepts as: beauty – ugliness, happiness – unhappiness,  love – hate, wisdom – stupidity by an adult with mild intellectual disability. In order to describe the meaning of a word, the cognitive methodology was chosen, which is particularly applicable in studying the abilities of intellectually disabled persons in the area of understanding (conceptualizing) concepts because it enables the presentation of how a patient in whom cognitive functions have developed somewhat differently interprets the world in his/her characteristic way, and what type of knowledge organized in the form of cognitive representation s/he uses to establish the meaning of a word. The lexical material was collected during a natural conversation because we take the view that “language works” only during conversation because the content is continuously “negotiated, processed, and created”.
PL
Artykuł dotyczy umiejętności definiowania takich pojęć jak: piękno – brzydota, szczęście – nieszczęście, miłość – nienawiść, mądrość – głupota przez osobę dorosłą niepełnosprawną intelektualnie w stopniu lekkim. W celu opisu znaczenia wyrazu wybrano metodologię kognitywną, która w sposób szczególny znajduje zastosowanie w badaniach możliwości osób niepełnosprawnych intelektualnie w zakresie rozumienia (konceptualizacji) pojęć, ponieważ pozwala zobrazować, w jaki sposób człowiek, u którego czynności poznawcze są wykształcone nieco inaczej, interpretuje świat w swoisty sposób, jaki typ wiedzy zorganizowanej w formie reprezentacji poznawczej wykorzystuje w celu ustalenia znaczenia wyrazu. Materiał leksykalny został zebrany w trakcie rozmowy kierowanej, ponieważ zaprezentowano stanowisko, zgodnie z którym „język działa” tylko podczas rozmowy, gdyż treści są wciąż „negocjowane, przetwarzane i kreowane”.
18
Publication available in full text mode
Content available

Сибирь (Syberia) w świetle danych systemowych języka rosyjskiego

63%
Starzyńska A.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2016
|
vol. 28
EN
Сибирь belongs to concepts whose position in the Russian lexis, and so in the Russian worldview, is special. As proposed by Jerzy Bartmiński, the study reconstructs the image of Сибирь on the basis of the Russian language system (more precisely, on the basis of dictionaries) and with the use of the cognitive definition. Discussed is the etymology of Сибирь, the lexeme’s synonyms, opposites, semantic and word-formational derivatives. The analysis is complemented with a survey of fixed expressions and collocations. Thus, the cognitive definition is proposed, consisting of thirty defining features organised into the following facets: category, part, opposition, location, size, appearance, conditions of living, function, feelings, attitudes to Siberia, the region’s inhabitants. In various contexts of the usage of Сибирь (and its derivatives) the most conspicuous is the negative valuation of Siberia as a place of exile, harsh climate, and unwelcoming living conditions.
PL
Сибир należy do tej grupy pojęć, które zajmują szczególne miejsce w leksyce języka rosyjskiego, zatem i w rosyjskim myśleniu o świecie. W artykule zrekonstruowano wyobrażenie Сибири na podstawie danych systemowych języka rosyjskiego (za źródło których posłużyły opracowania leksykograficzne), przy wykorzystaniu metody definicji kognitywnej, zgodnie z postulatami Jerzego Bartmińskiego. Zaprezentowano kwestię etymologii nazwy Сибирь, definicje, synonimy, opposita, derywaty: semantyczne i słowotwórcze. Analizę dopełnia przegląd utartych zestawień, wyrażeń i zwrotów frazeologicznych. Na podstawie danych systemowych zbudowano definicję kognitywną pojęcia, którą współtworzy 30 cech definicyjnych, uporządkowanych w następujące fasety: kategoria, część czego, opozycja, lokalizacja, cechy niezwiązane z wyglądem, rozmiar, cechy związane z wyglądem, lokalizator, warunki bytowe, funkcja, odczucia i uczucia ludzi wobec Syberii, mieszkańcy.W różnych kontekstach językowego użycia wyrazu Сибирь (i jego derywatów) najbardziej wyraźnie ujawnia się negatywne wartościowanie Syberii, które w sposób bezpośredni wyrażają jej charakterystyki związane z miejscem odbywania kary, także ze specyficznymi warunkami klimatycznymi oraz trudnymi warunkami bytowymi, jakie w niej panują.
19
Content available remote

Leksem ie ‘dom’ w językowokulturowej tradycji Japonii

63%
Wyszpolska K.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2010
|
vol. 22
173-182
PL
Autorka podejmuje próbę zarysowania definicji kognitywnej leksemu ie ‘dom’ w języku japońskim, koncentrując się na zagadnieniu uniwersalności domu. Poprzez porównanie obrazu domu w języku japońskim z jego obrazem w języku i kulturze polskiej, stara się ustalić, które z cech domu można uznać za uniwersalne, a które za właściwe dla danej kultury. Analizę autorka rozpoczyna od wyróżnienia czterech dominujących znaczeń leksemu ie ‘dom’ w języku japońskim: `mieszkanie', `ród', `szkoła rzemiosła' oraz `rodzina, domownicy'. Szczegółowa analiza poszczególnych znaczeń pozwala na wniosek, że o ile znaczenia ‘mieszkanie’, ’ród’ i ‘rodzina’ funkcjonują w kulturach europejskich w podobny sposób, jak w języku japońskim, o tyle znaczenie ‘szkoła rzemiosła’ znacznie odbiega od europejskich doświadczeń. W Japonii pod pojęciem domu można rozumieć nie tylko wspólnotę osób spokrewnionych ze sobą, ale też grupę ludzi wykonujących to samo rzemiosło. Ujawniają się tu również specyficzne cechy właściwe domowi japońskiemu, takie jak wielopokoleniowość i złożona struktura domu. Obraz ten jest jednak stopniowo modyfikowany poprzez zmiany zachodzące w języku i kulturze japońskiej pod wpływem procesu globalizacji, przez co stereotypowy dom wydaje się obecnie coraz mniej związany z tradycją, a coraz silniej ze współczesną kulturą międzynarodową.
EN
The author attempts to sketch a cognitive definition of the Japanese lexeme ie ‘home’, concentrating on the universality of the home. By comparing the image of home in Japanese and Polish, she wants to establish which features of home may be considered universal and which characteristic of a given culture. The analysis begins with an identification of four dominant meanings of ie: ‘dwelling place’, ‘stock’, ‘school of craft’ and ‘family, household’. A detailed investigation of the meanings leads to the conclusion that the senses ‘dwelling place’, ‘stock’ and ‘family’ function in European cultures in a way similar to Japanese, but the sense ‘school of craft’ is very distant from the European context. In Japan, the home is not only a community of people related to one another but also engaged in a common craft. Revealed here are also peculiar features characteristic of the Japanese home, such as the coexistence of many generations or a complex structure. This picture, however, is being gradually modified as a result of changes in the Japanese language and culture under the influence of globalization, due to which the stereotypical home seems less and less connected with tradition and more and more with contemporary international culture.
20
Publication available in full text mode
Content available

O różnych wariantach definicji leksykograficznej – od taksonomii do kognitywizmu

63%
Niebrzegowska-Bartmińska S.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2018
|
vol. 30
EN
The study compares the methods of defining concepts proposed by Anna Wierzbicka and Jerzy Bartmiński. Two variants of the maximal definition are identified: the extended variant, where the definition assumes the form of a narrative explication (Bartmiński), and the synthetic variant, with condensed content of the full definition (Wierzbicka, Bartmiński). Similarities and differences in the approaches of the two scholars to the problem of defining are discussed. The similarities include: the idea that a full understanding of a concept should be accounted for, the proposal that all linguistically, culturally, and communicatively relevant features be reconstructed, a facet-based ordering of the defining sentences, the importance of linguistic evidence for the features being included in the definition. The differences are identified in: the language being used, the use made of the data, the approach to the stability of features in the concept being defined, the ultimate shape (static or dynamic) of the reconstructed image.
PL
Autorka dokonuje porównania sposobów eksplikowania pojęć przez Annę Wierzbicką i Jerzego Bartmińskiego. Wyodrębnia dwa warianty definicji maksymalnej – wariant rozbudowany o charakterze narracyjnej eksplikacji (Bartmiński) oraz wariant syntetyczny, zawierający skondensowane treści definicji pełnej (Wierzbicka, Bartmiński). Zestawia podobieństwa i różnice w podejściu do kwestii definiowania przez obydwoje badaczy. Podobieństwa łączy z realizacją postulatu pełnej analizy pojęcia i z odtwarzaniem w definicji wszystkich cech relewantnych językowo, kulturowo i komunikacyjnie, z fasetowym porządkowaniem zdań definiujących i z dbałością o „dowody językowe” dla powoływanych cech. Różnic upatruje w używanym języku, wykorzystywaniu podstaw materiałowych, podejściu do kwestii stabilizacji cech w definiensie oraz w ostatecznym – statycznym lub dynamicznym – kształcie zrekonstruowanego wyobrażenia.
first rewind previous Page / 2 next fast forward last
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.