Search results

1

Oświecenie i konieczność nowej racjonalności.

100%

Jędraszewski M.

Filozofia Chrześcijańska

|

2009

|

vol. 6

17-30

EN

The article deals with 18th century Enlightenment and its clearly anti-Christian character. However, it is impossible to understand this period without showing it in the light of Christian enlightenment whose centre is Christ – the Light of the world. On the philosophical-theological plane the most profound synthesis of Christian faith and philosophical logos is to be found in the doctrine of St. Augustine along with its theory of illumination (illuminatio). According to John Paul II, the rejection of Christ in the period of Enlightenment resembles the history of St. Paul, who wasrejected on the Athenian Aeropagus when he started speaking about the risen Christ. This rejection was accomplished for the sake of an independent human reason whose complete autonomy was demanded by Kant, whereas in the philosophy of Voltaire the Enlightenment fully showed its derisively-mocking anti-Christian countenance. According to Voltaire faith should be replaced by an enlightened reason and religion by philosophy. In consequence, deism with its idea of God as the Great Clockmaker was to supplant the Christian faith. As Joseph Ratzinger noted, since theEnlightenment we have paradoxically witnessed a deepening trend of irrationalism and scepticism in the Western culture. That is why already as Benedict XVI he postulates the construction of a new rationality, which means “broadening the horizons of rationality” whose ultimate foundation is Christ-the Logos.

PL

The article deals with 18th century Enlightenment and its clearly anti-Christian character. However, it is impossible to understand this period without showing it in the light of Christian enlightenment whose centre is Christ – the Light of the world. On the philosophical-theological plane the most profound synthesis of Christian faith and philosophical logos is to be found in the doctrine of St. Augustine along with its theory of illumination (illuminatio). According to John Paul II, the rejection of Christ in the period of Enlightenment resembles the history of St. Paul, who was rejected on the Athenian Aeropagus when he started speaking about the risen Christ. This rejection was accomplished for the sake of an independent human reason whose complete autonomy was demanded by Kant, whereas in the philosophy of Voltaire the Enlightenment fully showed its derisively-mocking anti-Christian countenance. According to Voltaire faith should be replaced byan enlightened reason and religion by philosophy. In consequence, deism with its idea of God as the Great Clockmaker was to supplant the Christian faith. As Joseph Ratzinger noted, since the Enlightenment we have paradoxically witnessed a deepening trend of irrationalism and scepticism in the Western culture. That is why already as Benedict XVI he postulates the construction of a new rationality, which means “broadening the horizons of rationality” whose ultimate foundation is Christ-the Logos.

2

Krytyka pewnej postaci współczesnego deizmu jako projektu nowej religii w zglobalizowanym świecie. Na marginesie książki Roberta Corfe’a Deism and Social Ethics

84%

Szwed A.

|

2017

|

vol. 65

|

issue 4

271-292

PL

Celem niniejszego artykułu jest krytyczna prezentacja głównych tez pewnej wersji współczesnego deizmu, zaproponowanej przez Roberta Corfe’a, autora książki Deism and Social Ethics: The Role of Religion in the Third Millennium. Nie jest to prosta kontynuacja osiemnastowiecznego angielskiego deizmu Jana Tolanda i Mateusza Tindala. Deizm Corfe’a jest refleksją filozoficzną, biorącą pod uwagę osiągnięcia współczesnych nauk przyrodniczych. Autor podejmuje taką refleksję w przekonaniu, że główne zagrożenie światowego pokoju wypływa z konfliktów między przedstawicielami religii monoteistycznych: chrześcijaństwa i islamu. Jego zdaniem głównym zadaniem współczesnego deizmu jest budowanie porozumienia ponad religiami poprzez odwołanie się do racjonalnej perswazji, możliwej do przyjęcia przynajmniej przez niektórych przedstawicieli tych religii. Proponowana wersja deizmu miałaby być globalną etyką, odniesioną do nieosobowego kosmicznego Bóstwa (Dobra), zrywającą ze wszystkimi nadnaturalnymi religiami, które Corfe oskarża o kultywowanie irracjonalizmu, szkodliwego samego w sobie. Mimo że deizm Corfe’a nie przeradza się w ateizm, wbrew zapewnieniom autora Deism and Social Ethics nie stanowi skutecznej zapory przeciw temu ostatniemu. Autor niniejszego artykułu pokazuje, że koncepcja Corfe’a nie jest wewnętrznie spójna, jest niedopracowana teoretycznie i w znacznie mniejszym stopniu racjonalna, niż się Robertowi Corfe’owi wydaje. W istocie nie stanowi ona przekonującej alternatywy dla religii monoteistycznych takich jak chrześcijaństwo.

EN

In his essay entitled Deism and Social Ethics: The Role of Religion in the Third Millennium, Robert Corfe presents a contemporary version of deism. His concept is not a simple continuation of eighteenth-century English deism, but is a considerably modified theory, taking into account modern achievements of the natural sciences. The author believes that the main threat to world peace comes from conflicts between followers of the largest monotheistic religions like Islam and Christianity. A main task of contemporary deism would be the construction of agreement among the large religious communities in the world by means of continuous rational persuasion. Above all, the proposed deism would be a global ethics, related to an impersonal cosmic Deity (the Good). Simultaneously, it would break with all supernatural religions (theologies) based on different revelations. These latter are the source of irrationalism according to Corfe. It would be much better to replace them with a suprahuman rationalism discovered in Nature and deriving from Divine Reason immanently existing in the Universe. Corfe’s deism would be an alternative to atheism, popularized among educated men in Western countries. Also his deism is addressed to all people, who are making now political and economic decisions in a globalized world. As such, his deism can be a great worldwide ideology, especially useful for those who have an influence on the fate of the contemporary world. In this article are presented the main features of the above-mentioned version of deism, as well as a critical assessment of this type of deism, including a discussion of hidden and controversial presuppositions. It is found that this version of deism is not as persuasive and rational as its author thinks.

3

Karol Darwin o religii

67%

Brooke J. H.

Filozoficzne Aspekty Genezy

|

2011

|

vol. 8

61-74

PL

Co Darwin miał do powiedzenia na temat religii? Jakie były jego przekonania religijne — lub antyreligijne? Czy uważał, że jego teoria ewolucji drogą doboru naturalnego jest niezgodna z wiarą w Stwórcę? Czy to jego rewolucyjna nauka odpowiadała za to, że stał się agnostykiem? Pytania te mają szczególne znaczenie w 2009 roku, kiedy to obchodzimy dwusetną rocznicę narodzin Darwina oraz sto pięćdziesiątą rocznicę wydania jego najsłynniejszego dzieła, O powstawaniu gatunków (1859). Odpowiedzieć na nie należy w sposób wyważony, bowiem autorytetem i przykładem Darwina nieustannie uzasadniane są twierdzenia metafizyczne i teologiczne, które znacznie wykraczają poza zakres naukowej treści biologii ewolucyjnej — zarówno w wydaniu samego Darwina, jak i jego następców.

EN

What did Darwin have to say about religion? What were his religious, or anti-religious, beliefs? Did he believe that his theory of evolution by natural selection was incompatible with belief in a Creator? Was it his revolutionary science that turned him into an agnostic? These questions have a special urgency in 2009, the year that marks the bicentenary of Darwin’s birth and the 150th anniversary of his most celebrated book, On the Origin of Species (1859). It is important to answer them in a balanced way because Darwin’s authority and example are continually invoked to justify metaphysical and theological claims that go far beyond the details of his evolutionary biology and that of his scientific successors.

4

Darwin i naturalizm

67%

Sober E.

Filozoficzne Aspekty Genezy

|

2017

|

vol. 14

7-52

PL

Darwinowską teorię ewolucji zwykle postrzega się jako zgodną z wymogami naturalizmu metodologicznego, jak jednak można pogodzić to z faktem, że w O powstawaniu gatunków Darwin wielokrotnie mówił o Bogu? Odpowiedź na to pytanie łączę z objaśnieniem znaczenia naturalizmu metodologicznego. Przy okazji zastanawiam się, czy twierdzenia dotyczące istot nadnaturalnych są kiedykolwiek testowalne i czy uprawianie nauki byłoby niemożliwe, gdyby porzucono naturalizm metodologiczny. Inne pytanie dotyczy tego, czy teoria Darwina oraz jej współczesne następczynie są niezgodne z izolowanymi aktami boskiej interwencji, a kolejne brzmi: jeśli liczby rozumiane są na sposób platoński (jako istniejące poza czasem i przestrzenią), to czy tym samym współczesna zmatematyzowana teoria ewolucji sprzeniewierza się naturalizmowi metodologicznemu?

EN

Darwin’s theory of evolution is usually thought to conform to the requirements of methodological naturalism, but how can this be reconciled with the fact that Darwin talks about God more than a few times in the Origin of Species? Answering this question involves clarifying what methodological naturalism means. In the process, I consider whether propositions about supernatural beings are ever empirically testable and whether science would come to a halt if methodological naturalism were abandoned. Another question is whether Darwin’s theory and its modern successors are incompatible with isolated acts of divine intervention. And if numbers are understood Platonistically (as existing outside of space and time), does the modern mathematical theory of evolution thereby violate methodological naturalism?

5

Religia naturalna i krytyka objawienia w filozofii Matthew Tindala

59%

Stefaniuk T.

Kultura i Wartości

|

2015

|

issue 15

DE

Der Artikel widmet sich der Kritik der Offenbarung, der wir auf dem Boden des britischen Deismus bei solchen Philosophen wie Herbert von Cherbury, William Wollaston, Thomas Chubb, John Toland oder Anthony Collins begegnen. Besondere Aufmerksamkeit wird den Anschauungen von Matthew Tindal geschenkt, der vor allem als Autor von Christianity as Old as Creation in Erinnerung geblieben ist. Wie andere Deisten nimmt Tindal an, dass der aufgeklärte (d.h. aus allen Fesseln, besonders den des Aberglaubens befreite) menschliche Verstand der höchste Schiedsrichter in allen Fragen, auch jenen religionsbezogenen, sei. Er unterscheidet eine äußere Offenbarung (d.h. die für geoffenbart gehaltenen Bücher) und eine innere Offenbarung (d.h. die Erkenntnis der Ordnung der Dinge vom Menschen als rationalen Wesen). Ins Deutsche übersetzt von Anna Pastuszka

EN

The article focuses on criticism on revelation which is present among British deists, such as Herbert of Cherbury, William Wollaston, Thomas Chubb, John Toland and Anthony Collins. Particular attention is devoted to the views of Matthew Tindal, who is remembered primarily as the author of Christianity as Old as the Creation. Tindal, like the other deists, assumes that enlightened – i.e. freed from all the restraining bonds, especially from superstition – human mind is the final arbiter on all issues, including those related to religion. He distinguishes external revelation, i.e. the books considered to be revealed by God, as well as internal revelation – which means Nature revealing itself to human rational mind. Summarised by Tomasz Stefaniuk

PL

Artykuł poświęcony jest krytyce objawienia, z jaką spotykamy się na gruncie brytyj-skiego deizmu, u filozofów takich jak Herbert z Cherbury, William Wollaston, Thomas Chubb, John Toland czy Anthony Collins. Szczególna uwaga poświęcona jest poglą-dom Matthew Tindala, który zapamiętany został przede wszystkim jako autor Christia-nity as Old as Creation. Tindal, podobnie jak i pozostali deiści, przyjmuje, że oświecony – tj. wyzwolony z wszelkich krępujących go więzów, w tym zwłaszcza z przesądów – rozum ludzki jest najwyższym arbitrem we wszelkich kwestiach, również w tych zwią-zanych z religią. Wyróżnia on objawienie zewnętrzne, tj. księgi uznane za objawione, oraz objawienie wewnętrzne, czyli objawienie się porządku rzeczy człowiekowi, będą-cemu istotą racjonalną.

6

Rewolucja francuska wobec Kościoła katolickiego w okresie Konwencji (1792–1795)

59%

Dmochowski T.

Cywilizacja i Polityka

|

2016

|

vol. 14

|

issue 14

308-326

EN

The paper presents and analyzes the attitudes and subsequent legal actions of the French authorities against of the Catholic Church in institutionally separated period of the National Convention (1792–1795).

PL

Artykuł przedstawia i analizuje stosunek i działania prawne władz francuskich wobec Kościoła katolickiego w wydzielonym instytucjonalnie okresie Konwencji (1792–1795).

7

Hugo Kołłątaj’s moral philosophy and concept of natural ethics

59%

Gawor L.

Wschodni Rocznik Humanistyczny

|

2020

|

vol. XVII (2020)

|

issue 4: Nauki o polityce i historia administracji

85-97

EN

Kołłątaj Hugo [1750-1812], the coryphaeus of the Polish Enlightenment in philoso-phy, was a representative of a popular social Enlightenment philosophy - physioc-racy. It became the basis for his formulation of an original theory of morality and the concept of natural ethics (presented in the work entitled Porządek fizyczno-moralny, The physico-moral order). In his approach, the discovery of the moral order is based on the analysis of physical relations governing the life of a particular person, interpersonal relations and the relationship between man and all nature. Every human being is subject to the same laws as animals and plants, but also to the laws of the internal order. Within human existence, there is a close relationship between physical and moral laws. It is what creates a physico-moral order uniform for the whole world. Man, according to Kołłątaj, should take this order into account in his practical actions, determined by the inherent rights and duties assigned to him. Hence the natural human morality, sanctioned by nothing but the law of nature. In turn, according to Kołłątaj, normative ethics should be an empirical and natural-istic science, practised like natural sciences, deriving its principles from the laws of nature. A set of preferred values was presented by Kołłątaj in chapter XII of his work: “Prawodawstwo przyrodzenia, czyli zbiór przyrodzonych należytości i powinności” (“Legislation of nature, or a collection of inherent privileges and ob-ligations”). In both the individual and social spheres, this ethics dictates that man act in accordance with, first and foremost, fundamental values: charity and justice.

PL

Kołłątaj Hugo [1750-1812], koryfeusz polskiego oświecenia na gruncie filozofii, był przedstawicielem popularnej oświeceniowej filozofii społecznej – fizjokratyzmu. Stała się ona podstawą dla sformułowania przez niego oryginalnej teorii moralno-ści oraz koncepcji etyki naturalnej (wyłożonych w dziele: Porządek fizyczno-moralny). Odkrycie porządku moralnego polega w jego ujęciu na analizie fizycznych sto-sunków rządzących życiem poszczególnego człowieka, relacjami międzyludzkimi oraz związkiem człowieka a całą przyrodą. Każdy człowiek podlega takim samym prawom, co zwierzęta i rośliny, ale i też podlega prawom porządku wewnętrzne-go. W ramach ludzkiej egzystencji zachodzi ścisły związek praw fizykalnych i moralnych. On to tworzy jednolity dla całego świata człowieka porządek fizyczno-moralny. Człowiek, zdaniem Kołłątaja, winien uwzględniać ów porządek w swo-im praktycznym działaniu, wyznaczonym przypisanymi mu przyrodzonymi uprawnieniami i obowiązkami. Stąd wynika naturalna ludzka moralność, nie sankcjonowana niczym, poza prawem natury. Etyka zaś normatywna, zdaniem Kołłątaja, winna być nauką empiryczną i naturalistyczną, uprawianą na wzór nauk przyrodniczych; wywodzącą swe zasady z praw natury. Zestaw preferowanych wartości został przez Kołłątaja przedstawiony w rozdziale XII swego dzieła: „Prawodawstwo przyrodzenia, czyli zbiór przyrodzonych należytości i powinno-ści”. Tak w sferze indywidualnej, jak i społecznej, etyka ta nakazuje człowiekowi postępować w myśl przede wszystkim podstawowych wartości: dobroczynności i sprawiedliwości.

RU

Коллонтай Гюго [1750-1812], корифей польского Просвещения в философии, был представителем популярной социальной философии Просвещения - физиократии. Это стало основой для его формулировки первоначальной теории морали и концепции естественной этики (изложенной в работе: Фи-зический и нравственный порядок). В своем подходе открытие морального по-рядка заключается в анализе физических отношений, управляющих жизнью человека, межличностных отношений и отношений между человеком и всей природой. Все подчиняются тем же законам, животные и растения, но также подчиняются законам внутреннего порядка. Существует тесная взаимосвязь между физическими и моральными законами человеческого существования. Он создает единый физический и моральный порядок для всего человече-ского мира. Человек, по Коллонтаю, должен учитывать этот порядок в своих практических действиях, определяемых неотъемлемыми правами и обязан-ностями, возложенными на него. Отсюда естественная человеческая мораль, санкционированная только законом природы. Нормативная этика, согласно Коллонтаю, должна быть эмпирической и естественной наукой, практикуе-мой по образцу естественных наук; выводя свои принципы из законов при-роды. Набор предпочтительных ценностей был представлен Коллонтаем в главе XII своей работы: Законодательство о рождении, или Набор естественных обязанностей. И в индивидуальной, и в социальной сферах эта этика требует от человека действовать в соответствии с основными ценностями: благотво-рительностью и справедливостью.

8

Powiedziane i przemilczane. Rzecz o katolicyzmie Ignacego Krasickiego na podstawie jego twórczości literackiej

43%

Magryś R.

Tematy i Konteksty

|

2016

|

issue 6(11)

330-346

EN

The article presents Ignacy Krasicki’s religiousness in the light of anthropology, which assumes that the man can, at the same time, show different attitudes concerning his outlook, resulting from being affected by simultaneous contradictory cultural paradigms. The author reveals the symptoms of secular thinking on the foundations of human morality in literary texts by the Bishop of Warmia, accompanied by religious traditionalism in the same or different literary works. The goal of the article is to provoke discussion on the personality of people in the Age of Enlightenment, which may not be explicit, but can be composed of heterogenous cultural elements.

Refine search results

2 Filozoficzne Aspekty Genezy

1 Cywilizacja i Polityka

1 Filozofia Chrześcijańska

1 Kultura i Wartości

1 Roczniki Filozoficzne

1 Tematy i Konteksty

1 Wschodni Rocznik Humanistyczny

1 2020

2 2017

2 2016

1 2015

1 2011

1 2009

1 Brooke J. H.

1 Dmochowski T.

1 Gawor L.

1 Jędraszewski M.

1 Magryś R.

1 Sober E.

1 Stefaniuk T.

1 Szwed A.