Search results

1

Old Polish gędźba – about the meaning of the word and the perception of the concept

100%

Raszewska‑Żurek, Beata

Rocznik Slawistyczny

|

2022

|

issue LXXI

2

Leksem „cnota” i leksemy pokrewne w języku polskim w ciągu wieków

84%

Raszewska-Żurek B.

Język Polski

|

2012

|

vol. 92

|

issue 2

113–125

PL

Artykuł poświęcony jest językowemu obrazowi cnoty w polszczyźnie od jej początków aż po współczesność. Analizie poddano definicje leksykograficzne leksemu „cnota” oraz powiązanych z nim przymiotników („cny”, „cnotliwy”) i rzeczowników („cność”, „cnotka”) z historycznych i współczesnych słowników języka polskiego, a także zawarte w nich dane tekstowe, określenia cnoty i towarzyszące jej nazwy innych wartości. Pozwoliło to na rekonstrukcję językowego obrazu cnoty w języku polskim oraz na ukazanie zmian, jakie w nim zaszły na przestrzeni sześciu wieków pod wpływem rozwoju kultury. W dawnym obrazie cnoty zaznacza się jej związek z religijną i społeczną sferą życia człowieka oraz wysokie usytuowanie w ówczesnej hierarchii wartości. W XVII i XVIII w. nastąpiło odsunięcie cnoty od religijnej sfery życia, jednak z zachowaniem wysokiego wartościowania opartego na płynącej z niej społecznej korzyści. Od tego czasu widać stopniowe wysuwanie się na pierwszy plan jednego ze znaczeń - 'czystość seksualną', z jednoczesnym wycofywaniem się innych, bardziej ogólnych znaczeń, takich jak 'zaleta etyczna', 'zacność, prawość, szlachetność'. Tym samym obraz cnoty uległ znacznemu ograniczeniu, dziś zawiera on jedynie część odnoszącą się do dziewictwa. Widoczne przez wieki w języku polskim wysokie usytuowanie cnoty w hierarchii wartości współcześnie zanika wraz z zawężeniem znaczenia leksemu „cnota” i zmianami kulturowymi.

XX

This article describes semantic progress of the lexeme "cnota" in Polish since the beginning till now. The analysis was conducted on lexicographic definition of "cnota" and affined adjectives such as "cny", "cnotliwy", nouns like "cność", "cnotka" taken from historical and modern dictionaries of Polish language, the context describing "cnota" and other names of similar values. It will allow me to show the evolution of the lexeme "cnota" and differences in evaluation over six centuries. The historical meaning of "cnota" was strongly connected with the religious and social side of life and its position was high in the hierarchy of values. During the 17th and 18th centuries the meaning of "cnota" turned from religious toward secular but it preserved a high position resulting in social advantage. Since then the lexeme strongly evolved one of its meanings, connected with sexual purity and simultaneously losing the other, more general sense like ‘ethic virtue’, ‘righteousness and nobility’. Its high position in the hierarchy of values during the centuries is declining today due to narrow meaning and cultural changes.

3

Nazwa miejscowa Swolszewice, dawniej Swodziszewice

84%

Witczak K. T.

Acta onomastica

|

2023

|

vol. 64

|

issue 1

184-202

EN

The article deals with the origin of the names of two Polish villages: Swolszewice Duże and Swolszewice Małe (near Wolbórz, central Poland), attested as Swodziszewice (maior and minor) in the 15th and 16th centuries. The development of the form Swodziszewice to Swolszewice should not be treated as an onomastic enigma. The following series of phonological processes may be posited: Swodziszewicze > (1) *Swodźszewice > (2) *Swoćszewice > (3) *Swojszewice > (4) Swolszewice [sfolʃeˈv́iʦe]. The article explains all the changes which have occurred in the place name under discussion, namely (1) a syncope of the vowel [i] caused by a change of the Old Polish stress; (2) a loss of voiced character of phoneme dź [ʥ] before the voiceless sibilant sz [ʃ]); (3) an anticipation of softness, motivating the change of ć [ʨ] to j [j] before a sibilant; (4) a regional (folk) assimilation of [j] to [ľ] > [l] in the dialect of the Wolbórz area (cf. Old Polish place name Wojboŕ, now Wolbórz).

CS

Tento článek se věnuje původu názvu dvou polských vesnic: Swolszewice Duże a Swolszewice Małe (blízko města Wolbórz ve středním Polsku), které jsou v 15. a 16. století doloženy jako Swodziszewice (maior a minor). Změna názvu Swodziszewice na Swolszewice není žádnou onomastickou záhadou. Předpokládaná série fonologických procesů je následující: Swodziszewicze > (1) *Swodźszewice > (2) *Swoćszewice > (3) *Swojszewice > (4) Swolszewice [sfolʃeˈv́iʦe]. Článek vysvětluje všechny změny, které v daném názvu proběhly, konkrétně (1) synkopa samohlásky [i], ke které došlo vlivem změny přízvuku ve staré polštině; (2) ztráta znělosti fonému dź [ʥ] před neznělou sykavkou sz [ʃ]); (3) předpoklad změkčení, který motivoval změnu ć [ʨ] na j [j] před sykavkou; (4) regionální asimilace [j] na [ľ] > [l], která proběhla v nářečí oblasti města Wolbórz (srov. staropolský název Wojboŕ, nyní Wolbórz).

Refine search results

1 Acta onomastica

1 Język Polski

1 Rocznik Slawistyczny

1 2023

1 2022

1 2012

1 Raszewska-Żurek B.

1 Raszewska‑Żurek, Beata

1 Witczak K. T.

Old Polish gędźba – about the meaning of the word and the perception of the concept

Leksem „cnota” i leksemy pokrewne w języku polskim w ciągu wieków

Nazwa miejscowa Swolszewice, dawniej Swodziszewice