Search results

1

Ludność parafii Trzcianne w świetle spisu wiernych z 1843 roku

100%

Kuklo C.

Przeszłość Demograficzna Polski

|

2016

|

vol. 38

|

issue 3

79-106

PL

Artykuł jest pierwszym z cyklu publikacji poświęconych opisaniu procesów modernizacyjnych zachodzących w XIX wieku na obszarach położonych na wschód od Wisły. Dotyczy on stanu, rozmieszczenia i struktury demograficznej populacji wiejskiej złożonej z chłopów i drobnej szlachty jednej z parafii północnego Podlasia, która po III rozbiorze Rzeczypospolitej została włączona w skład cesarstwa rosyjskiego. Podstawą szczegółowych analiz był spis mieszkańców tejże parafii sporządzony we wrześniu 1843 roku przez miejscowego proboszcza. W tym czasie spośród 55 osiedli parafialnych blisko jedną trzecią ogółu stanowiły małe i bardzo małe wioski (1–5 domów). Jednakże na terenie parafii nie brakowało także wsi ludnych, o zabudowie powyżej 20 domów (25,5%), zaś co ósma wieś parafialna była jeszcze większa i liczyła nawet ponad 30 budynków mieszkalnych. Pojedyncze domostwa były usytuowane na skrajach parafii, w znacznym oddaleniu od jej centrum, dokładniej na obrzeżach lasów i bagien biebrzańskich. W badanej społeczności parafialnej funkcjonowało ponadto 29 dworów szlacheckich, wszystkie z wyjątkiem jednego, zamieszkiwane przez jedno gospodarstwo domowe, którego rozmiary były silnie zróżnicowane (od 4 do 19 domowników). Badaną populację można określić jako młodą, progresywną, charakteryzującą się reprodukcją rozszerzoną, w której w większości grup wiekowych (poza dwiema najstarszymi: 55–64 i 65+) przeważały kobiety. Być może systematyczne niedobory wśród chłopców były rezultatem ich zwiększonej umieralności we wcześniejszych latach występowania epidemii chorób zakaźnych, przede wszystkim cholery. Z kolei braki dorosłych mężczyzn były spowodowane ich poborem do armii carskiej, i w jakimś stopniu także ruchami migracyjnymi. Założenie rodziny było nadrzędnym celem członków tamtejszej społeczności, na co wskazują nikłe rozmiary celibatu definitywnego (2–3%). Analizy z uwzględnieniem struktury społecznej ukazały na ogół dużą jednorodność stosunków demograficznych zarówno podlaskich chłopów, jak i drobnej szlachty. Tym niemniej w łonie szlachty dostrzeżono z jednej strony zjawisko częstszych wczesnych małżeństw, z drugiej, większość związków była zawierana w późniejszym wieku w porównaniu z chłopskimi sąsiadami. Jeszcze bardziej odmienne było przeżywanie późnej starości, uwzględniając płeć mieszkańców parafii. Starzy mężczyźni, zarówno chłopi, jak i drobna szlachta, dożywali kresu życia przy boku współmałżonki, natomiast stare kobiety w 3/4 były już wdowami.

EN

The article initiates a publishing cycle devoted to the description of modernising processes taking place in the 19th century in the areas east of the Vistula. The publications are intended to present the state, distribution and demographic structure of the rural population composed of peasants and petty gentry of one of the parishes of northern Podlasie (Latin: Podlachia), which – after the third partition of Poland – was incorporated into the Russian Empire. The basis for detailed analyses has been the list of the inhabitants of the parish in question made in 1843 by the local parish priest. In the meantime, out of 55 parishes nearly one third was made by small or very small villages (one to five households). On the other hand, there were populous villages with over 20 households (25.5%), and every eighth parish village was even bigger, with over 30 households. Single houses were situated at the edges of the parish, far away from the centre, near Biebrza forests and marshes. In the parish population in question there were 29 gentry manors, all of them (with the exception of one) composed of one household; their size varied from 4 to 19 inhabitants. The population in question may be defined as young, progressive, with extended reproduction, where most age groups were dominated by women (with the exception of the oldest: 55–64 and 65+). The consistent underrepresentation of boys may be explained by their increased mortality in the early years because of contagious diseases, first of all cholera. In turn, underrepresentation of men was caused by compulsory enlistment into the Tsarist army, and – to a certain degree – by migration movements. Founding a family was the main aim of the members of the community, which is testified by a tiny size of definite celibacy (2–3%). The analyses in which the social structure was taken into consideration have revealed a great diversity of demographic relations, both among peasants and petty gentry. However, in the gentry there was a phenomenon of early marriages, and on the other hand most marriages were concluded in older age in comparison to their peasant neighbours. Taking into consideration the sex of the inhabitants the last period of life was still more divergent in the two groups. Old men, both peasants and the petty gentry, usually lived out their days with their wives by their side; on the other hand, 75% of women were then widows.

2

„Wykazują najwyższą skłonność do emigracji”: exodus Żydów z Imperium Rosyjskiego. Mikrohistoria wybranych sztetli Podlasia

100%

Konończuk W.

Kwartalnik Historyczny

|

2020

|

vol. 127

|

issue 3

599-633

EN

In 1881–1914, two million Jews emigrated from the Russian Empire, with 78 per cent of them settling in the United States of America. The article focuses on the local dimension of the great migration. Two towns in Podlasie (Bielsk and Orle), mostly inhabited by Jews, serve as the case study. An attempt is made to estimate the size of the Jewish migration and to reveal its anatomy, including questions related to getting passports, illegal border crossing, and the attitude of the authorities to the Jewish exodus.

PL

W latach 1881–1914 z Imperium Rosyjskiego wyemigrowały 2 mln Żydów, z których 78 proc. osiedliło się w Stanach Zjednoczonych. Artykuł skupia się na lokalnym wymiarze wielkiej migracji. Jako studium przypadku wybrano dwie miejscowości na Podlasiu (Bielsk i Orlę), w większości zamieszkiwane przez Żydów. Podjęto próbę oszacowania poziomu migracji żydowskiej oraz pokazania jej anatomii, w tym kwestii związanych z uzyskiwaniem paszportu, nielegalnym przekraczaniem granicy i stosunkiem władz do exodusu Żydów.

3

Ludność ewakuowana z zachodnich powiatów guberni grodzieńskiej na Syberii w 1916 roku na przykładzie guberni tomskiej

80%

Dmitruk S.

Przeszłość Demograficzna Polski

|

2017

|

vol. 39

283-322

PL

Jedną z konsekwencji I wojny światowej były migracje ludności w Europie. W efekcie masowej ewakuacji ludności cywilnej z zachodnich guberni w głąb Rosji w 1915 r. doszło do trwałych zmian demograficznych i etnicznych na obszarze obecnych ziem polskich, m.in. podczas translokowania cywili z guberni grodzieńskiej niewielka część z nich trafiło do guberni tomskiej położonej w zachodniej Syberii. Celem publikacji jest analiza demograficzna i statystyczna rodzin z powiatów zachodnich guberni grodzieńskiej ewakuowanych do wymienionej guberni latem 1915 r. Podstawę źródłową opracowania stanowi spis przesiedlonych osób wydrukowany w Tomsku w 1916 r. W badaniu wykorzystano metody statystyczno-demograficzne, z uwzględnieniem takich elementów, jak: struktura wieku i płci, typologia struktury rodziny Petera Lasletta z modyfikacją Cezarego Kukli, głębi pokoleniowej. Dodatkowo zbadano kwestię geografii wyjazdu i rozmieszczenia ludności cywilnej z zachodnich powiatów guberni grodzieńskiej w guberni tomskiej. Wśród translokowanych rodzin w 1915 r. z północnego Podlasia i Białostocczyzny do guberni tomskiej zaobserwowano spadek liczebności gospodarstwa domowego o 1,2–1,3 osoby. Średnia wielkość przesiedlonego gospodarstwa wynosiła 4,05 osoby. W tym czasie w badanej społeczności dominowały dwupokoleniowe gospodarstwa z 2–3 dziećmi. Rodziny były zdekompletowanie w poszczególnych przedziałach wiekowych. Deficyty mężczyzn wystąpiły w przedziale 20–29 lat, nadwyżka tej płci w grupie między 10. a 19. rokiem życia, jej zrównoważenie w przedziale wiekowym 30–39 lat. Znaczne ubytki były wśród niemowląt. Na straty demograficzne wpłynęły pobory mężczyzn do armii rosyjskiej w pierwszym roku wojny, zmiana warunków bytowych rodzin po wybuchu konfliktu oraz masowa ewakuacja ludności cywilnej latem 1915 r. Przesiedlone rodziny z guberni grodzieńskiej były w 83% pochodzenia chłopskiego, w zdecydowanej większości (ok. 80%) wyznania prawosławnego, posługiwały się dialektami języka białoruskiego i ukraińskiego. Należy podkreślić, że w analizowanej grupie przesiedleńców w niewielkim stopniu wystąpiło zjawisko rozbicia rodzin, a lokalna administracja osiedlała w tej samej miejscowości mieszkańców jednej wsi/miasta zachodnich powiatów guberni grodzieńskiej. Analiza spisu potwierdziła tezę Eugeniusza Mironowicza (Uniwersytet w Białymstoku, Polska) dotyczącą znacznych ubytków demograficznych ludności guberni grodzieńskiej – głównie wyznania prawosławnego – podczas I wojny światowej oraz wpływu strat osobowych ewakuowanej ludności na trwałe zmiany demograficzne, ekonomiczne, społeczne, wyznaniowe i mentalnościowe po zakończeniu Wielkiej Wojny. Diagnoza tzw. tomskiego spisu z 1916 r. otwiera nową perspektywę badawczą związaną z analizą demograficzną i statystyczną rodzin z miejsca ewakuacji ludności cywilnej.

EN

One of the consequences of the First World War were migrations in Europe. The mass evacuation of civilian population from the western governorates into the depths of Russia in 1915 caused permanent demographic and ethnic changes on the territories of the present-day Poland, among other things, during the translocation of civilians from the Grodno Governorate; a small part of them landed in the Tomsk Governorate, situated in western Siberia. The aim of the publication was a demographic and statistical analysis of families from the western counties of the Grodno Governorate evacuated to the above mentioned Governorate in the summer 1915. The source basis is the list of the evacuated people printed in Tomsk in 1916. In the research statistical and demographic methods have been used, including such elements as the age and sex structure, the typology of the family structure according to Peter Laslett modified by Cezary Kuklo, and generational depth. Among the other questions that have been investigated there have been the geography of departure and the distribution of civilian population from the western counties of the Grodno Governorate in the Tomsk Governorate. Among the families translocated in 1915 from northern Podlasie (Podlachia) and the Białystok Region to the Tomsk Governorate the number of the household members decreased by 1.2–1.3 persons. The average size of the translocated household was 4.05 persons. At the same time in the community under investigation the dominating households were composed of two generations and contained 2–3 children. The families were broken up in particular age groups. The deficit of men was observed in the age group of 20–29 years, in the group of 10–19 years there was a surplus of the representatives of that sex, and in the group of 30–39 years the numbers of both sexes were equal. There was a significant deficiency of infants. Demographic deficiencies were caused by compulsory enlistment into the armed forces of Russia in the first year of World War One, a change in the living standards after the outbreak of the war and mass evacuation of civilian population in the summer 1915. The families translocated from the Grodno Governorate were of peasant origin in 83%, of Orthodox denomination in about 80%, and they spoke in dialects of the Belorussian and Ukrainian languages. It should be underlined that in the analysed group of displaced persons the break-up of families was a rare phenomenon, and the local administration tried to settle the inhabitants from one village or town in the same place. The analysis of the list confirmed the thesis proposed by Eugeniusz Mironowicz (the University of Białystok, Poland) concerning the demographic deficiencies of the population of the Grodno Governorate – mainly of Orthodox denomination – during the First World War and the impact of the losses in the evacuated population on the permanent changes – demographic, economic, social, confessional and in mentality – after the end of the First World War. The diagnosis of the so called Tomsk list of 1916 opens a new research prospects concerning the demographic and statistical analysis of families of the evacuated civilian population.

4

Czy metodologia powinna zaćmiewać faktografię? Nowe spojrzenie na rewolucję 1905 roku

80%

Łaniewski A.

Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej

|

2018

|

vol. 53

|

issue 2

EN

Artykuł stanowi polemikę z założeniami, które w swojej pracy Rebelia i reakcja. Rewolucja 1905 roku i plebejskie doświadczenie polityczne zaprezentował Wiktor Marzec. Będąca niewątpliwie nowym głosem w dyskusji nad problematyką rewolucyjnych wydarzeń początku XX w. pozycja, zdaniem autora, jest przesycona anglosaską metodologią, nie wnosząc nowych faktograficznych ustaleń do literatury przedmiotu. Skupienie się na wyrywkowych fragmentach rewolucji roku 1905 oraz ignorowanie niektórych sił społeczno-politycznych nie wystarcza do omówienia plebejskiego doświadczenia politycznego oraz do całościowego opisu polskiej nowoczesności politycznej. Is methodology supposed to outshine factography? A new perspective on the 1905 RevolutionThe review article is a polemics with theses presented in the book by Wiktor Marzec Rebelia i reakcja. Rewolucja 1905 roku i plebejskie doświadczenie polityczne [“Rebellion and Reaction. The 1905 Revolution and Plebeian Political Experience”], published in Łódź and Kraków in 2016. Undoubtedly, the book which is a new and interesting voice in the discussion of problems of revolutionary events at the beginning of the 20th century, according to the reviewer, is imbued with Anglo-Saxon methodology, and does not add any new factual contribution to the literature on the subject. Aleksander Łaniewski confronts a book written from the position of discourse-oriented historical sociology from the position of a historian’s workshop. Focusing on random fragments of the 1905 Revolution and ignoring certain socio-political forces is not enough to discuss the plebeian political experience and to give a comprehensive description of Polish political modernity. The analysis, among others, lacked a broader discussion of political subjects from both the “regime” (e.g. Russian monarchist forces) and revolutionary (e.g. anarchist) camps, or the Christian workers’ unions which were on the borderline between two poles of the revolution. Besides, in the analysis of plebeian political experience there was no voice of an extremely important ethnic factor – Jews (Bund, Zionists, Yiddish-language leaflets). In addition, some social groups (peasants, intelligentsia) and women were ignored, as well as some regions important for the 1905 Revolution (e.g. the Białystok Industrial District). It also seems that Wiktor Marzec sometimes falls into an idealization of the proletariat and Polish socialist parties. According to Łaniewski, the fragmentary treatment of the factual material, sources and literature on the subject allow to talk about the need for further research into the Revolution of 1905. The review also underlines that the book is written in a very difficult language. Должна ли методология затмевать фактографию? Новый взгляд на Революцию 1905 годаРецензионная статья полемизирует с тезисами, которых в своей работе Rebelia i reakcja. Rewolucja 1905 roku i plebejskie doświadczenie polityczne [«Мятеж и реакция. Революция 1905 года и плебейский политический опыт»] представил Виктор Мажец. Книга, являющаяся, несомненно, новым и интересным голосом в дискуссии о проблематике революционных происшествий начала XX в., по мнению рецензента, насыщена англосаксонской методологией, не привносит новых фактографических заключений в предметную литературу. Александр Ланевский полемизирует с позиции лаборатории историка с книгой, написанной с позиции исторической социологии, ориентированной на дискурс. Обращая внимание на факт, что фокусирование на случайных фрагментах Революции 1905 года а также игнорирование некоторых общественно-политических сил, не достаточны для рассмотрения плебейского политического опыта и целостного описания польской политической современности. М. пр. в анализе не хватает более широкого обсуждения политических субъектов как с «режимного» (нпр. российские монархические силы), как и революционного (нпр. анархисты) лагерей или христианских союзов рабочих, находящихся на границе двух полюсов революции. Кроме того, в анализе плебейского политического опыта не хватает голоса неизменно важного этнического фактора – евреев (Бунд, сионисты, листовки на идиш). Вдобавок, были проигнорированы некоторые социальные слои (крестьяне, интеллигенция) и женщины, а также некоторые существенные для периода Революции 1905 года регионы (нпр. Белостокский промышленный округ). Также, кажется, что Виктор Мажец иногда впадает в идеализацию пролетариата и польских социалистических партий. Согласно мнению Ланевского, фрагментарная трактовка фактографии, источников и предметной литературы позволяют говорить о необходимости дальнейших исследований Революции 1905 года. Кроме того, в рецензии было подчеркнуто, что книга написана сложным для восприятия языком.

5

Bund w guberni grodzieńskiej podczas rewolucji 1905 roku. Zarys problematyki

80%

Łaniewski A.

Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej

|

2019

|

vol. 54

|

issue 2

65-107

EN

The presented article is a fragment of more extensive research on the 1905 Revolution in the Grodno Guberniya and concerns the history of the Bund party. The analysis focuses on local aspects of the Bund’s political practice: organizational structures, financing of the party, agitation and propaganda techniques, relations with other political parties, reprisals against Bundists, attempts to influence the non-Jewish proletariat, peasants and the army. There is a short presentation of trade union issues, participation in election campaigns to the Duma, as well as the creation of a new public sphere in the form of workers’ ‘exchanges’ and party ‘clubs.’ Besides, attention is paid to Bundist radicalism, related to the significant majority of young people in the party’s ranks and their revolutionary culture. Grassroots radicalism of local activists manifested itself both in the fight against the police and army (combat organizations), and against anti-Jewish attackers (self-defence), as well as in the use of economic terror in the form of intimidation and expropriation.

PL

Prezentowany artykuł stanowi fragment obszerniejszych badań nad rewolucją 1905 r. w guberni grodzieńskiej i dotyczy dziejów Bundu. Analiza skupia się na lokalnych aspektach praktyki politycznej tej partii: strukturach organizacyjnych, finansowaniu, technikach agitacyjno-propagandowych, relacjach z partiami politycznymi, represjach wobec bundowców, próbach wpływania na nieżydowski proletariat, chłopów i wojsko. Skrótowo autor omawia kwestie związków zawodowych, uczestnictwa w kampaniach wyborczych do Dumy oraz wytwarzanie się nowej sfery publicznej w postaci „giełd” robotniczych i „klubów” partyjnych. Ponadto zwraca uwagę na radykalizm bundowców, związany ze znaczącą przewagą młodzieży w szeregach partii i jej kulturą rewolucyjną. Oddolny radykalizm lokalnych aktywistów przejawiał się zarówno w walce z policją i wojskiem (organizacje bojowe) oraz pogromszczykami (samoobrona), jak i w stosowaniu terroru ekonomicznego w postaci zastraszeń i wywłaszczeń.

Refine search results

2 Przeszłość Demograficzna Polski

2 Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej

1 Kwartalnik Historyczny

1 2020

1 2019

1 2018

1 2017

1 2016

2 Łaniewski A.

1 Dmitruk S.

1 Konończuk W.

1 Kuklo C.

Ludność parafii Trzcianne w świetle spisu wiernych z 1843 roku

„Wykazują najwyższą skłonność do emigracji”: exodus Żydów z Imperium Rosyjskiego. Mikrohistoria wybranych sztetli Podlasia

Ludność ewakuowana z zachodnich powiatów guberni grodzieńskiej na Syberii w 1916 roku na przykładzie guberni tomskiej

Czy metodologia powinna zaćmiewać faktografię? Nowe spojrzenie na rewolucję 1905 roku

Bund w guberni grodzieńskiej podczas rewolucji 1905 roku. Zarys problematyki