Results found: 2

Search results

Search:
in the keywords: indoeuropejska morfologia

Sort By:

Limit search:

Nierozpoznane collectivum w językach tocharskich: toch. A pratri ‘bracia’

100%

Witczak K. T.

Roczniki Humanistyczne

2016

vol. 64

issue 9: Sinologia

119-133

The interpretation of Tocharian A pratri ‘brothers’ is highly controversial. Some re-searchers interpret it as the nominative dual of the East Tocharian noun pracar (m.) ‘brother’ (= Toch. B procer), others as an irregular form of the nominative plural, and yet others suggest that the form in question should be treated as a scribal error. The present author demonstrates that the collective noun *bhrātriyā (f. coll.) ‘brotherhood’ is securely attested in the Indo-European languages, cf. Attic Greek φρᾱτρίᾱ, dial. φᾱτρίᾱ (f.) ‘brotherhood; people of kindred race, tribe, clan’; Lithuanian brotìja (f.) ‘circle of the most faithful friends’; Old Slovenian bratria, Old Chakavian bratrja, Old Russian братрия (f. coll.) ‘brotherhood’, Old Polish (rarely) bratrza (f. coll.) ‘brotherhood, brothers’ (< Proto-Slavic *bratrьja f. coll. ‘brotherhood’). Toch. A pratri ‘brothers’ derives from the same Indo-European archetype and represents a nomen collectivum used as the nominative plural. A similar phenomenon is attested in the Slavic languages, cf. Pol. bracia (nom. pl. ← f. coll.) ‘brothers’, earlier ‘brotherhood.’

Forma tocharska A pratri ‘bracia’ nie posiada jednoznacznej interpretacji. Jedni badacze interpretują ją jako mianownik liczby podwójnej, urobiony od apelatywu pracar (m.) ‘brat’ (= toch. B procer), inni jako mianownik liczby mnogiej, a kolejni dopuszczają możliwość, że forma ta została wywołana błędem pisarskim. Autor niniejszej pracy dowodzi, że w językach indoeuropejskich funkcjonował rzeczownik o znaczeniu zbiorowym: *bhrātriyā (f. coll.) ‘brać, bractwo’, por. gr. att. φρᾱτρίᾱ, dial. φᾱτρίᾱ (f.) ‘braterstwo; ród, plemię, klan; związek rodowy, fratria’; lit. brotìja (f.) ‘krąg najwierniejszych przyjaciół’; stsłe. bratria, stczak. (XV w.) bratrja, strus. братрия (f. coll.), stpol. (rzadkie) bratrza (f. coll.) (< psł. *bratrьja f. coll. ‘brać, bractwo’). Do tego samego archetypu sprowadza się toch. A pratri ‘bracia’, która reprezentuje dawne nomen collectivum, użyte w funkcji liczby mnogiej. Podobne zjawisko pojawia się też w językach słowiańskich, por. pol. bracia (nom. pl.) ‘fratres’, dawniej f. coll. ‘brać, bractwo’.

Externalisierung der Flexion in der indogermanischen Ursprache

59%

Witczak K. T.

Roczniki Humanistyczne

2017

vol. 65

issue 6: Językoznawstwo

93-109

Artykuł przedstawia zagadnienie diachronicznej eksternalizacji fleksji w języku indoeuropejskim na przykładzie (1) eksternalizacji augmentu oraz (2) eksternalizacji nosowego morfemu duratywnego. Do tej pory indoeuropeiści zakładali, że augment, czyli umieszczana w pozycji inicjalnej partykuła *h1e, pokazującą czas przeszły, jest relatywnie późną innowacją wprowadzoną do części języków indoeuropejskich. Autor dowodzi na konkretnych przykładach, że *h1e była pradawną cząstką infigowaną w środek rdzenia werbalnego, np. pie. *sed- ‘siedzieć’ (praesens) → pie. *se-h1e-d- (praeteritum) > ie. *sēd-, por. łac. sedeō, perfectum sēdī. Przeniesienie augmentu z części centralnej na początek rdzenia było motywowane analogią do bardzo popularnych rdzeni czasownikowych: *h1es- ‘być’, *h1ei- ‘iść’ oraz *h1ed- ‘jeść’, w stosunku do których augment *h1e wykazywał podobieństwo pod względem fonetycznym. W tych rdzeniach pierwotna struktura pie. *h1e- + (infigowany augment) -h1e- + -d- została zreinterpretowana jako nieodmienny augment plus rdzeń: *h1e- + *h1ed-. Ta sytuacja doprowadziła stopniowo do umieszczania augmentu w pozycji inicjalnej, tj. przed rdzeniem werbalnym. Pośrednie (hybrydalne) formy czasu przeszłego typu *h1e-me-h1e-d- (← pie. *med-), są także poświadczone w językach indoeuropejskich grupy centralnej. Prezentywne formy werbalne z infiksem *-n- nie zostały dotychczas objaśnione pod względem formalnym i semantycznym. Autor dowodzi, że infiks nosowy wskazywał na duratywność czynności. Później na skutek diachronicznej eksternalizacji fleksji morfem nosowy przeniesiono na koniec rdzenia i w ten sposób stworzono verba durativa (a także nomina durativa) z cechą -an- poświadczone w językach anatolijskich już w drugim tysiącleciu p.n.e., por. het., pal. iyanna- ‘maszerować, iść długo’ ← het. i- ‘iść’, luw. i-, hier. luw. i- ‘iść’, łac. eō, īre ‘iść’, lit. eĩti, stcsł. iti ‘iść’ < pie. *h1ei- ‘iść’. Liczne greckie formy czasownikowe (np. stgr. ἁνδάνω, θιγγάνω, κλαγγάνω, λαμβάνω, λανθάνω, λιμπάνω, μανθάνω, πυνθάνομαι itd.) poświadczają morfem nosowy zarówno w rdzeniu czasownikowym, jak i w części sufiksalnej. Są to formy pośrednie, „hybrydalne”, dokumentujące długotrwałość czynności.

The article discusses the problem of the diachronic externalization of inflection in Indo-European on the basis of (1) the externalization of the augment and (2) the externalization of the durative (nasal) morpheme. Indo-Europeanists have generally followed the traditional theory according to which the augment, i.e. the initial particle *h1e expressing past tense, represents a relatively late innovation attested in the central group of Indo-European languages. The present author demonstrates that the particle *h1e was an old morpheme originally infixed within the verbal root, e.g. PIE. *sed- ‘to sit’ (praesens) → PIE. *se-h1e-d- (praeteritum) > IE. *sēd- (past tense), cf. Lat. sedeō, perf. sēdī. The translocation of the augment from medial to initial position was probably motivated by analogy to the very frequently used verbal roots PIE. *h1es- ‘to be’, *h1ei- ‘to go’ and *h1ed- ‘to eat’, which were phonologically similar to the augment *h1e. In these roots, the original structure, namely PIE. *h1e- + (infixed augment) *h1e + -C-, was reinterpreted differently, viz. as the indeclinable augment preceding the verbal root (*h1e- + *h1eC-). By analogy, the particle *h1e started to be placed in initial position (i.e. before the verbal root) in other cases too. Intermediate (hybrid) forms of the past tense, like *h1e-me-h1e-d- (← PIE. *med-), may also be found in some Indo-European languages belonging to the central group. The Indo-European nasal infix presents have not been explained so far from the semantic point of view. The present author proves that the infix *-n- originally expressed the feature of durativity. Due to the diachronic externalization of inflection this nasal morpheme later evolved into a suffix added to the verbal root. Verba durativa with the nasal marker -an- are attested as early as in the 2nd millennium BC in the Anatolian languages, cf. Hittite iy-ann-a/i- ‘to march, to go long’, Palaic iyannnai ‘he marches (long)’ vs. Hitt. i- ‘to go’, Luw. i-, Hier. Luw. i-, Lat. eō, īre, Lith. eĩti, OChSl. iti ‘id.’ < PIE. *h1ei- ‘to go’. The durative verbs in question, as well as the related nouns with the durative suffix *-ano-, also appear in other Indo-European languages, cf. Toch. B yaneṃ ‘they walk, go long’. Numerous Greek presents (e.g. Anc. Gk. ἁνδάνω, θιγγάνω, λαμβάνω, λανθάνω, λιμπάνω, μανθάνω, πυνθάνομαι and so on) document the same nasal morpheme not only infixed into a verbal root, but also in the form of the suffix -αν-. These verbal forms, indicating the durativity of the action, should be treated as intermediate, i.e. hybrid.

Im vorliegenden Beitrag wird der Externalisierung der Flexion im Indogermanischen nachgegangen, und zwar (1) am Beispiel der Externalisierung des ursprünglich infixalen präteritalen Augments *h1e sowie (2) des durativen Protonasalinfixes *-n-. Bislang waren sich die Indogermanisten ziemlich einig darüber, dass das vorangestellte präterital markierte Augment *h1e eine Neuerung späteren Datums sei. Der Verfasser stellt indes an konkreten Belegen unter Beweis, dass das besagte Augmentalpräfix sich aus einem im Verbparadigma der Ursprache infigierten Augmentmarker entwickelt hat – man denke etwa an uridg. *sed- ‘sitzen’ (Präsens) → uridg. *se-h1e-d- (Präteritum) > idg. *sēd-, vgl. lat. sedeō, Perf. sēdī. Der topologische Wechsel von der Inlaut- zur Anlautpositionierung war durch Analogie zu recht frequenten Verbstämmen *h1es- ‘sein’, *h1ei- ‘gehen’ sowie *h1ed- ‘essen’ motiviert, deren phonetische Affinität zum *h1e-Augment diesen Umstrukturierungsprozess plausibilisiert. Die primäre Struktur *h1e- + (infigiertes Augment) -h1e- + -d- wurde wie folgt neu restrukturiert: *h1e- + *h1ed- (d.h. unflektierbares Augment + Stamm). Dies führte nachgerade zu anlautender Positionierung des Augments, d.h. vor dem Verbalstamm. Hybride präteritale Übergangsformen vom Typ *h1e-me-h1e-d- (← uridg. *med-) sind auch im Zentrum der indogermanischen Sprachen nachweisbar. Verbale Präsensformen mit dem Infix *-n- wurden bislang weder formal noch semantisch plausibel hinterfragt. Der Verfasser plädiert für seine durative Funktion. Infolge der Externalisierung infixaler Formantive erfuhr dieses Nasalmorphem eine auslautende Positionierung, wie sie seitdem an Durativverben (aber auch an abgeleiteten Durativsubstantiven) in anatolischen Sprachen bereits im 2. Jahrtausend v. Chr. nachweisbar ist – vgl. heth., pal. iyanna- ‘marschieren, lange wandern’ ← heth. i- ‘gehen’, luw. i-, hier. luw. i- ‘gehen’, lat. eō, īre ‘gehen’, lit. eĩti, aksl. iti ‘gehen’ < uridg. *h1ei- ‘gehen’. Zahlreiche griechische Verbformen (z.B. agr. ἁνδάνω, θιγγάνω, κλαγγάνω, λαμβάνω, λανθάνω, λιμπάνω, μανθάνω, πυνθάνομαι u.a.m.) bezeugen das Nasalmorphem sowohl am Verbstamm als auch am suffixalen Anhang. Derart hybride Übergangsformen stehen für anhaltende Tätigkeitsdauer.

Refine search results

2 Roczniki Humanistyczne

1 2017

1 2016

2 Witczak K. T.

Search results

Nierozpoznane collectivum w językach tocharskich: toch. A pratri ‘bracia’

Externalisierung der Flexion in der indogermanischen Ursprache