Search results

1

Językowo-kulturowy obraz kota w polszczyźnie

100%

Anusiewicz J.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

1990

|

vol. 3

95–141

PL

Autor stara się (traktując język jako środek i narzędzie opisu oraz ujęcia wszelkich elementów rzeczywistości, jako coś, co pośredniczy w usiłowaniach człowieka dotarcia do świata, który go otacza) udzielić odpowiedzi na następujące pytanie: jaka wiedza o kocie została utrwalona i skumulowana w ciągu wieków w języku polskim oraz w kulturze polskiej, szczególnie zaś w kulturze ludowej. W tym celu rejestruje cechy typowe i powtarzalne (przyjęte, utrwalone i zaabsorbowane przez społeczność posługującą się językiem polskim) zakodowane w potocznej świadomości użytkowników języka polskiego, odnoszone do klasy kotów oraz wszelkich wartościowań, sposobów postrzegania, doświadczeń związanych z obserwacją zachowań poszczególnych przedstawicieli tej klasy zwierząt. Efektem rozważań autora jest zaproponowana przez niego, zawierająca cechy kategorialne i stereotypowe, definicja kota: ‘zwierzę niewielkich rozmiarów o ostrych, zakrzywionych, chwytliwych pazurach, dobrym wzroku, kształtnej, okrągłej głowie; o zwinnym, smukłym ciele pokrytym miękką, puszystą sierścią; przymilne i figlarne – stąd też hodowane często przez człowieka dla zabaw, jak również do łowienia myszy; nie znoszące psów, mruczące i miauczące, lubiące mleko; polujące w pojedynkę; zachowujące się cicho i bezszelestnie. Przypisuje mu takie cechy, jak: spryt, mądrość, przebiegłość, przemyślność, ostrożność, przezorność, zręczność oraz nieustępliwość, niezależność i samodzielność. Ze względu na swój wdzięk i łagodność, tudzież przyjemne wrażenia dotykowe związane z jego miękką sierścią, jak również użyteczność, darzone jest przez człowieka sympatią i cieszy się jego przychylnością’.

EN

The author tries to answer the question of what knowledge about cats has been perpetuated and cumulated across the ages in the Polish language and in Polish culture, especially in Polish folk culture. The author treats language as a means and a tool for describing and capturing any elements of reality; he sees language as something that mediates in human effort to describe the world around us. In order to answer the question, the author gathers typical and recurring features – i.e. features that are accepted, preserved, and absorbed by the community using the Polish language. That is, the features that are encoded in the common awareness of the Polish language users related to the class of cats, as well as various valuative judgements, ways of perception, and experiences related to the observation of the behaviour of individual representatives of the class in question. The result of these explorations is a definition of cat proposed by the author. The definition in question encompasses characteristics that are categorial and stereotypical in their nature: “a small animal, with sharp, curved, prehensile claws, good eye-sight, and a well-formed round head. It has an agile body covered with soft, fluffy fur. [Cats] are ingratiate and playful; hence, bred by humans for entertainment and also for hunting mice. Cats hate dogs; they purr and meow, they like milk. Cats hunt alone; they behave silently and noiselessly. They are attributed such qualities as cunning, wisdom, slyness, ingenuity, cautiousness, foresightedness, agility, and persistence, independence, or self-reliance. Due to their charm and gentleness, or pleasant tactile sensations related to their soft fur, and also their usefulness, people have an affinity for cats”.

2

Językowo-kulturowy obraz pszenicy (triticum) w języku polskim

100%

Bartmiński J., Kaczan A.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2017

|

vol. 29

EN

The reconstruction of the Polish linguo-cultural view of wheat proposed here rests on the principles of the cognitive definition, which goes beyond the tenets of structural linguistics, takes into account all the connotations evoked by a given expression, as well as the relationship between the object’s name and the object itself. It is non-encyclopedic in nature. The data analysed here are of the linguistic type (lexis, phraseology, and stereotypical texts of various genres, such as riddles, proverbs, auguries, songs, tales, legends, written poetry), as well as of the co-linguistic type (ethnographic records of beliefs and practices), and come from the archives of the Dictionary of Folk Stereotypes and Symbols. The dictionary’s volume on plants is now under preparation.

PL

Celem artykułu jest rekonstrukcja językowo-kulturowego obrazu pszenicy w języku polskim. Rekonstrukcja ta oparta jest na założeniach tzw. definicji kognitywnej, która wychodzi poza postulaty semantyki strukturalnej, uwzględnia wszystkie składniki konotowane przez wyrażenie językowe, uwzględnia relacje przedmiot – nazwa przedmiotu i nie ma charakteru encyklopedycznego. Podstawę materiałową stanowią dane językowe (słownictwo i frazeologia oraz teksty kliszowane w szerokim wachlarzu gatunków (m.in. zagadki, przysłowia, przepowiednie, pieśni w różnych odmianach gatunkowych, bajki, legendy, pisana poezja chłopska) i „przyjęzykowe” (etnograficzne zapisy wierzeń i praktyk) pochodzące z kartoteki Słownika stereotypów i symboli ludowych, którego tom Rośliny jest obecnie opracowywany.

3

Stereotyp warszawiaka we współczesnym języku polskim

84%

Polkowska L.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2019

|

vol. 31

EN

The article aims to reconstruct the stereotype of warszawiak ‘resident of Warsaw’ in contemporary Polish. The analysis is based on three kinds of data: systemic, from questionnaires, and textual. Definitions of the lexeme warszawiak are surveyed, beginning with Samuel Linde’s Słownik języka polskiego; this is supplemented with a consideration of the lexeme’s selected derivatives. The main basis of experimental research is the questionnaire conducted in three sections of Warsaw’s student populace. Four questions were asked in the questionnaire: about the features of a typical warszawiak, a true warszawiak, about objects (artifacts) characteristic of the person, and collocations of the adjective warszawski ‘of, relating to Warsaw’. Two textual sources were also used: the National Corpus of Polish (NKJP) and comments to online publications about Warsaw.The stereotype that has been reconstructed appears to be coherent and relatively stable. Especially two features attributed to warszawiacy ‘residents of Warsaw’ are rather resistant to change: conceit (whose basis is one’s location or origin) and artfulness. However, the stereotype also contains new components, mainly neutral ones, such as a rushed lifestyle, modernity, and focus on individual development. The most negative picture of warszawiak is the one that emerges from online comments; the most positive one emerges from responses to the question about the true warszawiak. Within the stereotype there is also internal classification of warszawiacy ‘residents of Warsaw’ with regard to the birthplace and family background.

PL

Celem artykułu jest próba rekonstrukcji stereotypu warszawiaka we współczesnej polszczyźnie. Podstawę analizy stanowią dane trojakiego typu – systemowe, ankietowe oraz tekstowe. Autorka analizuje definicje słownikowe leksemu warszawiak, począwszy od Słownika języka polskiego Samuela Lindego, przygląda się też niektórym derywatom. Podstawę badań eksperymentalnych stanowi przeprowadzona w trzech środowiskach studenckich ankieta złożona z 4 pytań – o cechy typowego i prawdziwego warszawiaka, przedmioty charakterystyczne dla warszawiaka oraz połączenia wyrazowe zawierające przymiotnik warszawski. Analiza obejmuje również dwa źródła tekstów – zbiory Narodowego Korpusu Języka Polskiego oraz komentarze internetowe pod artykułami o tematyce warszawskiej.Odtworzony stereotyp warszawiaka okazał się spójny i względnie trwały. Dużą odporność na zmiany wykazują zwłaszcza dwie cechy przypisywane warszawiakom – zarozumiałość wynikająca z miejsca zamieszkania (pochodzenia) oraz cwaniactwo. W obrębie współczesnego stereotypu można jednak również odnaleźć nowe składniki, przede wszystkim o charakterze neutralnym, takie jak życie w pośpiechu, nowoczesność, nastawienie na własny rozwój. Zdecydowanie najsilniej nacechowany negatywnie jest obraz warszawiaka zrekonstruowany na podstawie komentarzy internetowych, najbardziej pozytywny z kolei ten, którego podstawę stanowią odpowiedzi respondentów na pytanie o cechy prawdziwego warszawiaka. W obrębie stereotypu silnie ujawnia się również kategoryzacja warszawiaków ze względu na ich miejsce urodzenia oraz pochodzenie rodziny.

4

Świat człowieka i jego granice w świetle danych językowych

84%

M. Tołstojowa S.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2018

|

vol. 30

EN

In this article the author synthetically surveys the most important problems of linguistic “humanisation of reality”. Various aspects and forms of anthropocentrism are analysed on the basis of linguistic data, texts of folklore, belief tales, and ritualised practices. Anthropocentrism is viewed from the inside (from humans to the world) but also from the outside (from the world to humans). This is because humans not only make the world familiar to themselves by imprinting their mark on it: they also measure themselves to the world of animals, plants, or artefacts. Two aspects are thus discussed of the reciprocal relations between humans and animals, plants, wildlife, and matter, with a focus on linguistic and cultural markers of humanising the latter, contrasted with humans being assimilated to those aspects of reality. Two aspects are also discussed of the relation between humans and the world of the divine and the demonic, with a focus on the linguistic and cultural exponents of the humanisation of demons, God, and saints vs. the demonisation and deification of humans.Finally, referring to the contrasting views of Vyacheslav Ivanov (who accepts the anthropic world order and the idea of anthropocentrism in its theological aspect) and Miriana Detelić (for whom the maxim of man being “the measure of all things” is harmful, for it justifies the destruction of biosphere on the cosmic scale), the author claims that the problems of locating humans in the world and establishing the boundaries between humans and other inhabitants of the Universe are topical also in this day and age.

PL

Autorka przedstawia w syntetycznej formie najważniejsze problemy związane z językowym „uczłowieczaniem rzeczywistości”. Różne aspekty i różne formy antropocentryzmu analizuje na podstawie danych językowych, tekstów folkloru, podań wierzeniowych i rytualnych praktyk. Ujmuje antropocentryzm zarówno od wewnątrz, jak też od zewnątrz, tzn. nie tylko od człowieka do świata, ale i od świata do człowieka. Bowiem człowiek nie tylko „przyswaja” sobie świat, nakłada na niego swoje piętno, ale też „przymierza” samego siebie do świata zwierząt, roślin, czy rzeczy materialnych. Kolejno omawiane są więc dwa aspekty wzajemnych relacji człowiek a zwierzę, roślina, przyroda, świat materii z pokazaniem językowych i kulturowych wykładników uczłowieczania zwierząt, roślin, przyrody i rzeczy w kontraście do upodobniania człowieka do zwierząt, roślin, przyrody, przedmiotów; oraz dwa aspekty relacji człowiek a świat demoniczny i boski z pokazaniem językowych i kulturowych wykładników uczłowieczania demonów, Boga i świętych w kontraście do demonologizacji i ubóstwiania człowieka.W zakończeniu, nawiązując do kontrastowych opinii Wiaczesława Iwanowa (który akceptuje antropiczną zasadę układu świata i ideę antropocentryzmu w jego aspekcie teleologicznym) i Miriany Detelić (która maksymę «człowiek jest miarą wszystkich rzeczy» uznaje za szkodliwą, bo usprawiedliwia niszczenie biosfery w skali kosmicznej), autorka artykułu podkreśla, że problemy miejsca człowieka w świecie i granic, oddzielających człowieka od innych mieszkańców Wszechświata, są aktualne także dla naszego czasu.

5

Językowy i społeczno-kulturowy obraz życia wsi kujawskiej na przełomie XIX i XX w. na podstawie powieści Franciszka Becińskiego Wieś na zakręcie drogi

84%

Moch W.

Język. Religia. Tożsamość

|

2023

|

issue 2 (28)

211-226

PL

W naukach historycznych od pewnego czasu panuje tendencja do opisu historii polskiego chłopstwa jego oczyma. Dzięki takiemu podejściu znaczenie zyskują nie tylko relacje czystohistoryczne, ale także świadectwa literackie. Należy do nich powieść chłopskiego pisarza i poety Franciszka Becińskiego Wieś na zakręcie drogi, ujmująca w szerokiej, barwnej panoramie obraz życia na wsi kujawskiej na przełomie XIX i XX w. i reprezentująca chłopski punkt widzenia. Zgodnie z etnolingwistyczną koncepcją profilowania została przedstawiona za pomocą różnych opozycji językowo-kulturowych i społecznych pojemność pojęcia lud. U Becińskiego zarysowują się zwłaszcza opozycje wieś – dwór, lud – kościół, religijność i ludyczność, kobiety – mężczyźni. Analiza w obrębie opisanych profili pozwala wysnuć wniosek, że historii kujawskiej wsi na przełomie XIX i XX w. nie da się ująć jedynie z perspektywy przemocy pana nad chłopem, a stosunki społeczne, zarówno w obrębie samej wsi, jak i na linii wieś – dwór były tu znacznie bardziej skomplikowane.

EN

In the historical sciences for some time there has been a tendency to describe the history of the Polish peasantry through his eyes. Thanks to this approach, not only purely historical accounts gain importance, but also literary testimonies. One of them is the novel by the peasant writer and poet Franciszek Beciński, The Village on the Bend of the Road, presenting a wide, colorful panorama of life in the Kuyavian countryside at the turn of the 19th and 20th centuries and representing the peasant’s point of view. According to the ethnolinguistic concept of profiling, the capacity of the concept of LUD (folk, people) was presented by means of various linguistic, cultural and social oppositions. In Beciński’s works, the oppositions of village and manor, folk and church, religiosity and ludic character, women and men are particularly visible. The analysis within the described profiles allows us to draw the conclusion that the history of the Kuyavian village at the turn of the 19th and 20th centuries cannot be captured only from the perspective of the violence of the lord over the peasant, and social relations, both within the village itself and between the village and the manor house, were here much more complicated.

6

Jak rekonstruować językowo-kulturowy obraz Europy?

59%

Bartmiński J.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2010

|

vol. 22

121-127

PL

Autor nawiązuje do wypowiedzi Wojciecha Chlebdy i Anny Horolets na temat Europy i podtrzymuje postulat metodologiczny, by rekonstrukcję JOS w ramach programu EUROJOS nastawić na to, co wspólnotowe, utrwalone w potocznym (standardowym) wariancie języka, by nie ograniczać się do jakiegoś jednego typu danych (np. frazeologizmów czy przysłów), do jednego typu dyskursu publicznego (np. politycznego). W płaszczyźnie metodologicznej postulat ten oznacza sięganie do wielu źródeł materiałowych i stosowania różnych technik ich analizy. Podstawą rekonstrukcji JOS powinna być baza „zrównoważona”, na oparta na danych językowosystemowych, językowo-tekstowych (dostępnych dzięki narodowym korpusom językowych) oraz źródłach wywołanych (metodami kwestionariuszowymi, ankietowymi), w skrócie S-A-T. Autor pokazuje, że w przypadku EUROPY sięgnięcie do metody eksperymentalnej (ankieta typu otwartego) pozwala ubogie dane słownikowe i bardzo zróżnicowane dane tekstowe wzbogacić i zweryfikować.

EN

The author relates to the words of Wojciech Chlebda and Anna Horolets concerning Europe (at a meeting of the Ethnolinguistic Committee of the Polish Academy of Sciences, December 4, 2009, published in the present volume in a slightly modified form) and continues to advocate his methodological postulate that the reconstruction of the linguistic worldview (JOS) within the EUROJOS research programme focus on what is common, entrenched in the colloquial (standard) variety of a given language, rather than limiting oneself to just one category of data (collocations, proverbs) or a single type of discourse (e.g. political). On the methodological platform, the postulate amounts to making use of various sources of data and techniques of their analysis. A reconstruction of the linguistic worldview should be based on a “balanced” foundation, embracing systemic-linguistic data, textual data (corpora) and questionnaires. The author shows that in the case of EUROPE, the last, experimental method (open-ended questionnaires) enables one to enrich and verify poor lexicographic data as well as diversified textual data.

7

Jak badać językowo-kulturowy obraz świata Słowian i ich sąsiadów?

59%

Bartmiński J., Chlebda W.

Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

|

2008

|

vol. 20

11-27

PL

Autorzy artykułu wychodzą z założenia, że badania etnolingwistyczne ze swojej istoty zmierzają do odkrycia i opisania tożsamości wspólnotowej, przede wszystkim narodowej, i rozważają przydatność do tego celu koncepcji językowego obrazu świata. Koncepcja ta otwiera nowe perspektywy dla badań porównawczych w skali słowiańskiej i szerzej europejskiej, dlatego została wpisana do programu pracy komisji etnolingwistycznej przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów. Po omówieniu językowych i kulturowych sposobów manifestowania się tożsamości zbiorowej (znaki werbalne i niewerbalne) autorzy przedstawiają możliwości rekonstrukcji poczucia tożsamości wspólnotowej poprzez badanie struktur języka oraz narracji tekstowych. W programie badań etnolingwistycznych podstawę materiałową poszukiwań zawartości treściowej „konceptów narodowych” (czyli pojęć typu polskość, rosyjskość, czeskość itp.) powinny więc utworzyć cztery podstawowe grupy faktów: a) dane słownikowe pochodzące z wszystkich słowników definicyjnych, b) dane tekstowe pochodzące z bieżącej ekscerpcji tekstów danego dyskursu publicznego, zwłaszcza publicystyki wysokiej; c) dane korpusowe pochodzące z największych korpusów tekstowych danego języka etnicznego oraz z wyszukiwarek internetowych; d) dane uzyskane eksperymentalnie w toku specjalnie przygotowanych ankiet jako tekstowe „źródła wywołane” (z preferencją dla ankiet typu otwartego). W komparacji międzykulturowej w pierwszej kolejności należy postawić pytanie o wartości wspólnotowe, przyjmowane subiektywnie przez wspólnoty jako wyznaczniki ich tożsamości. Oznacza to powrót do koncepcji słownika aksjologicznego, która to koncepcja może nadać badaniom porównawczym prowadzonym w skali ogólnosłowiańskiej i szerszej, transnarodowej, wewnętrzną spójność i porównywalność.

EN

The authors assume that ethnolinguistic research in its nature attempts to uncover and describe communal, mainly national identity. They ask to what extent the linguistic worldview conception is useful for the purpose. The conception opens new vistas for comparative research on Slavic and, on a wider scale, European cultures and so it has been included into the research programme of the International Slavic Committee’s ethnolinguistic group. Having discussed the linguistic and cultural manifestations of group identity (verbal and non-verbal signs), the authors present the ways in which research on language and textual narration can contribute to a reconstruction of the feeling of communal identity. In ethnolinguistic research, the content of “national concepts” (e.g. Polishness, Russianness, Czechness etc.) should be investigated on the basis of four groups of sources: a) dictionaries; b) contemporary texts of public discourse, especially from the domain of high-level journalism; c) corpora of the ethnic language and internet searches; d) questionnaires, which are “elicited texts” (with preference given to open questionnaires). In intercultural comparisons one must above all consider the values of the communities which they adopt as the exponents of their respective identities. This means that one must return to the idea of an axiological dictionary, which idea can render Slavic and generally intercultural research internally coherent and comparable.

Refine search results

6 Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury

1 Język. Religia. Tożsamość

1 2023

1 2019

1 2018

1 2017

1 2010

1 2008

1 1990

3 Bartmiński J.

1 Anusiewicz J.

1 Chlebda W.

1 Kaczan A.

1 M. Tołstojowa S.

1 Moch W.

1 Polkowska L.

Językowo-kulturowy obraz kota w polszczyźnie

Językowo-kulturowy obraz pszenicy (triticum) w języku polskim

Stereotyp warszawiaka we współczesnym języku polskim

Świat człowieka i jego granice w świetle danych językowych

Językowy i społeczno-kulturowy obraz życia wsi kujawskiej na przełomie XIX i XX w. na podstawie powieści Franciszka Becińskiego Wieś na zakręcie drogi

Jak rekonstruować językowo-kulturowy obraz Europy?

Jak badać językowo-kulturowy obraz świata Słowian i ich sąsiadów?