Search results

1

Konsekwencje zaniku liczby podwójnej w języku łacińskim. Głos w sprawie dualnej genezy piątej deklinacji łacińskiej

100%

Witczak K. T.

Roczniki Humanistyczne

|

2015

|

vol. 63

|

issue 6: Językoznawstwo

101-120

EN

The loss of the dual number in the early pre-literary phase of the development of Latin caused massive changes in the Latin declension. The dual forms of consonant stems, which in animate nouns (later masculine and feminine nouns) were probably characterised by the ending *-ē, gen. du. *-ēs (< PIE nom. du. *-eh1, gen. du. *-eh1s), were generally reinterpreted as plurals (hence the secondary plural ending -ēs < nom. du. *-ē in Latin) and sometimes as collectives or singulars (nom. sg. -ēs < nom. du. *-ē). The latter process led to the formation of the fifth Latin declension with the characteristic -ē-. This category includes very numerous nouns that have no plural forms (singularia tantum). Also the Old Latin dual forms ending in *-ī (< PIE *-ih1) like viginti ‘twenty’ were transformed by regular morphological processes into singulative forms with -iēs, -iēi, which are also in the fifth declension. On the basis of these observations, the author advances the research hypothesis that the fifth Latin declension appeared already in the pre-literary period as a result of the loss of the earlier dual inflection.

PL

Zanik liczby podwójnej we wczesnej, przedliterackiej fazie rozwoju języka łacińskiego wywołał gruntowne zmiany w obrębie deklinacji łacińskiej. Formy dualne o osnowie konsonantycznej, które w zakresie rzeczowników żywotnych (później rzeczowników rodzaju męskiego i żeńskiego) charakteryzowały się prawdopodobnie końcówką *-ē, gen. du. *-ēs (< pie. nom. du. *-eh1, gen. du. *-eh1s), ulegały zazwyczaj pluralizacji (stąd wtórna łacińska końcówka pluralna -ēs < nom. du. *-ē), a niekiedy także kolektywizacji lub syngularyzacji (nom. sg. -ēs < nom. du. *-ē). Ten drugi proces spowodował powstanie piątej deklinacji łacińskiej z cechą -ē-, w obrębie której występują bardzo liczne rzeczowniki pozbawione form liczby mnogiej. Również dawne łacińskie formy dualne zakończone na *-ī (< ie. *-ih1) typu viginti ‘dwadzieścia’ (odnoszące się pierwotnie do grupy rzeczowników nieżywotnych, później do rzeczowników rodzaju nijakiego) zostały przekształcone na skutek regularnych procesów morfologicznych w łacińskie formacje syngulatywne na -iēs, -iēi, które trafiły do piątej deklinacji. Na bazie tych obserwacji autor stawia hipotezę badawczą, że piąta deklinacja łacińska, pojawiła się już okresie przedliterackim jako rezultat zaniku dawnej odmiany dualnej.

2

Liczba podwójna w archaicznej poezji rzymskiej

84%

Witczak K. T.

Roczniki Humanistyczne

|

2019

|

vol. 67

|

issue 3: Filologia klasyczna

107-123

PL

Epitafium Lucjusza Korneliusza Scypiona (syna Barbatusa), konsula z 259 roku p.n.e., zawiera starołacińską formę liczby podwójnej Tempestātēbus (dat. du.), odnoszącą się do dwóch bóstw pogody (CIL I2 9). Nazwa ta dowodzi istnienia w języku starołacińskim formacji dualnej *Tempestātē ‘dwa bóstwa pogody’. Wyraz aide, poświadczony w epitafium Scypiona, syna Barbatusa, może być zinterpretowany jako potencjalna forma liczby podwójnej: *aideē (nom.-acc. du. f.) ‘dwudzielna świątynia; budynek sakralny z dwoma sanktuariami’. Liwiusz Andronik używał kilku form liczby podwójnej w łacińskim przekładzie Odysei Homera, między innymi genū (nom.-acc. du. n.) ‘dwa kolana’ (fr. 14), inque manū (acc. du. f.) ‘i do obu rąk’ (fr. 5). Nie wiadomo jednak, czy w przekładzie Andronika użycie liczby podwójnej było konsekwentne, czy opcjonalne. Newiusz wprowadzał do epickiego dzieła Bellum Punicum formy dualne, np. hōc Samnītē ‘ci dwaj Samnici’ (fr. 36). Wydaje się jednak, że poeta nie czynił tego konsekwentnie. Analiza metryczna i rzeczowa niektórych zachowanych fragmentów nie daje jednoznacznej odpowiedzi, czy u Newiusza użycie form liczby dualnej było obligatoryjne, czy wynikało ze swobodnego wyboru rzymskiego poety. W niektórych fragmentach, przekazanych przez tradycję pośrednią, łatwo mogło dojść do sekundarnej pluralizacji dawnych form dualnych.

EN

The archaic epitaph of Lucius Cornelius Scipio (son of Barbatus), consul of 259 BC, contains the Old Latin form Tempestātēbus (in the dative), referring probably to two goddesses of weather (CIL I2 9). This theonym proves the existence in the Old Latin language of the dual formation *Tempestātē ‘two deities of weather’. The word aide, attested in the epitaph of Scipio, son of Barbatus, can be easily interpreted as a possible form of the dual number, namely *aideē (nom.-acc. du. f.) ‘a bipartite (two-sided) temple; a sacral building with two sanctuaries’. Livius Andronicus used some forms of the dual number in his Latin translation of Homer’s Odyssey, among others genū (nom.-acc. du. n.) ‘two knees’ (fr. 14), inque manū (acc. du. f.) ‘and to both hands’ (fr. 5). It is not known, however, whether the use of the dual number in Andronicus’ Odussia was consistent or optional. Naevius introduced some dual forms into the epic work of Bellum Punicum, e.g. hōc Samnītē ‘these two Samnites’ (fr. 36). It seems, however, that the poet did not do it consistently. The metrical and linguistic analysis of the preserved fragments does not give a definite answer as to whether the use of forms of the dual number was obligatory in Naevius’ work, or was the result of the free choice of the Roman poet. In some passages passed down through indirect tradition, it was easy to arrive at the secondary plurality of the old dual forms.

3

Pozostałości liczby podwójnej w języku łacińskim epoki archaicznej

84%

Witczak K. T.

Roczniki Humanistyczne

|

2017

|

vol. 65

|

issue 3: Filologia klasyczna

37-58

PL

Artykuł przedstawia prawdopodobne ślady liczby podwójnej występujące w języku łacińskim epoki przedklasycznej. Do nich zaliczamy archaiczne formy genetiwu zakończone na -ūs lub rzadziej (po spółgłoskach labialnych) na -ō̩s (< gen. du. *-ous), pojawiające się 23 razy na inskrypcjach łacińskich z II w. p.n.e. (np. Castorus, Cererus, Diovos, hominus, nominus, partus, regus, Salutus, Venerus), a także formy dopełniacza liczby mnogiej rzeczowników trzeciej deklinacji na -ērum (np. bovērum, Iovērum, lapidērum, nāvērum, nucērum, rēgērum), oparte na nom.-acc. du. na -ē, występujące w tekstach literackich epoki archaicznej, np. bovērum ‘wołów’ (pierwotnie ‘dwóch wołów’) ← nom.-acc. du. *bovē ‘dwa woły’ ← nom. sg. bōs m. f. ‘wół, krowa’. W trakcie procesu zanikania liczby podwójnej pojawiły się gruntowne zmiany w obrębie deklinacji łacińskiej, na skutek których ukształtowała się w obrębie 3 deklinacji specyficzna odmiana dualno-pluralna z charakterystyczną cechą -ē-. Zanik liczby podwójnej odbywał się albo poprzez pluralizację form dualnych, albo poprzez ich kolektywizację i syngularyzację. Ostatecznym rezultatem tych złożonych procesów morfologicznych było uformowanie się osobnej piątej deklinacji łacińskiej.

EN

The paper describes the possible traces of dual number forms preserved in the Latin language of the archaic period. Certain epigraphic sources of the 2nd century BC contain a total of 23 examples of third declension genitive forms ending in -us or rarely (after labial consonants) -ō̩s (e.g. Castorus, Cererus, Diovos, hominus, nominus, partus, regus, Salutus, Venerus). We can also distinguish genitive plural forms in -ērum (e.g. bovērum, Iovērum, lapidērum, nāvērum, nucērum, rēgērum), which seem to derive from the nominative-accusative du. in *-ē, e.g. bovērum ‘of oxen’ (originally ‘of two oxen’) ← nom.-acc. du. *bovē ‘two oxen’ ← nom. sg. bōs m. f. ‘ox, cow’. The loss of the dual number in the early phase of the development of the Latin language caused massive changes in the Latin declension. Highly specific dual-plural forms of consonant stems characterised by the feature -ē- (cf. *bovē ‘two oxen’, gen. bovērum ‘of oxen’) must have existed within the third Latin declension. Old “petrified” dual forms were generally reinterpreted as plurals (i.e. nom. du. *-ē → nom. pl. -ēs) and sometimes as collectives or singulars. The latter morphological processes led to the formation of the Latin fifth declension.

4

Tłumacz komparatysta — tłumacz uwikłany w język. O dwóch „poezjotwórczych” kategoriach gramatycznych w języku polskim i słoweńskim

59%

Muszyńska-Vizintin A.

Przekłady Literatur Słowiańskich

|

2014

|

vol. 5

|

issue 1

355-373

SL

Prevajalec kot posredovalec med izvirnikom in prevodom je oseba, ki istočasno deluje med dvema jezikoma, dvema kulturami in dvojno literarno dediščino, ki sta doživeli različen razvoj. Prevajalsko delo je podobno delu komparatističnemu (primerjanje, analiza besedil, raziskovanje literarnih in kulturnih kontekstov, razlik in podobnosti), torej lahko trdimo, da je prevajalec „idealen — komparativist” oziroma „komparativist — praktik”, ki se mora med celotnim postopkom prevajanja soočati z jezikovno in kulturno različnostjo. Pri prevajanju iz izvirnega v drug in drugačen jezik se razkriva jezikovnen relativizem, ki ga včasih ni mogoče premostiti. Različna narava jezikov se lahko pojavlja ne samo na nivoju semantike oziroma v pragmatični (ustvarjalni) uporabi (tako im.„ususu”), temveč tudi na področju slovnice: v slovničnih oblikah, katere omogočajo ustvarjanje določene pesniške „vizijnosti” v enem jeziku, ki — zaradi drugačnega slovničnega sistema — ni prevedljiva v drugačen jezik (npr. v poljščini: orodnik — instrumental, ki nima potrebe po uporabi predloga (z /s) ali v slovenščini: izjemna in ni prevedljiva več v druge jezike, „intimna” kategorija dvojine). Razlike med raznimi načinami jezikovne konceptualizacije so opazljive samo preko primerjalne analize med izvirnikom in prevodom, kar — v praktičnem dejanju — dela prevajalec, na področju teorije pa prevajalski kritiki.

EN

The translator as a mediator between the original and the translation is a person who is simultaneously working between two languages, two cultures and two literary heritages, which have experienced different developments. The work of translation is similar to that of comparativism (comparing, text analysis, exploration of literary and cultural contexts, differences and similarities), so it is possible to say that the translator is an ideal comparatist, or a „comparatist — practitioner”, who must cope with the diversity of languages and cultures during the whole process of translation. Translation from the original to another language reveals relativism, which sometimes cannot be overcome. The different linguistic nature may appear not only at the level of semantics, or in the pragmatic conventions, but also in the field of grammar: for example, grammatical forms, which enable the creation of a certain poetic “visionism” in the original language, do not allow translation into another language, as the latter uses a different grammatical system. Thus, the Polish instrumentalis, which does not need to use the preposition s/z, is untranslatable into Slovenian and, considering the same principle, the Slovenian “intimate” category of the dual form is untranslatable into other languages. The differences between the various linguistic conceptualization are observable only through a comparative analysis between the original and the translation, which — in practical action — is done by the translator, and — in theory — by the translation critics.

5

Końcówki dawnej liczby podwójnej czasowników w dialekcie warmińskim (na podstawie felietonów Seweryna Pieniężnego „Kuba spod Wartemborka gada”)

59%

Biolik M.

Prace Językoznawcze

|

2016

|

issue 18/2

PL

W felietonach Seweryna Pieniężnego „Kuba spod Wartemborka gada” zachowane w dialekcie warmińskim dawne końcówki liczby podwójnej czasowników zostały wykorzystane do stylizacji gwarowej. Końcówki 1. osoby –va, 2. osoby -ta służyły do tworzenia form liczby mnogiej czasu teraźniejszego, trybu rozkazującego i czasu przyszłego, a końcówki 1. osoby –śwa / -swa i 2. osoby i -śta /-šta do tworzenia form czasu przeszłego, morfemy 1. osoby -byśwa i 2. osoby –byśta / -byšta do tworzenia form trybu warunkowego. Stylizacja tekstów na gwarę warmińską była uwarunkowana osobą bohatera i gatunkiem tekstu. Bohaterem felietonów był pracujący na roli warmiński chłop, który pisał listy do gazety, ale pisał gwarą tak jak mówił, ponieważ nie znał polskiego języka literackiego.

EN

The language of Seweryn Pieniężny’s columns “Kuba spod Wartemborka gada” preserves old inflectional endings of the dual number of Warmian dialect, which were used for dialect stylization of the texts. The first person –va and the second person –ta formed the plural in the present tense, the imperative mood and the future tense, while the first person śwa / -swa and the second person –byśta / -byšta were used to form the potential mood. The Warmian dialect stylization of the texts was motivated by the main character and the genre of the text. The main character was a peasant from Warmia, who wrote letters to papers but he wrote as he spoke, in the dialect, as he didn’t speak literary, standard Polish

6

Końcówki dawnej liczby podwójnej czasowników w dialekcie warmińskim (na podstawie felietonów Seweryna Pieniężnego „Kuba spod Wartemborka gada”

59%

Biolik M.

Prace Językoznawcze

|

2016

|

issue 18/2

PL

W felietonach Seweryna Pieniężnego „Kuba spod Wartemborka gada” zachowane w dialekcie warmińskim dawne końcówki liczby podwójnej czasowników zostały wykorzystane do stylizacji gwarowej. Końcówki 1. osoby –va, 2. osoby -ta służyły do tworzenia form liczby mnogiej czasu teraźniejszego, trybu rozkazującego i czasu przyszłego, a końcówki 1. osoby –śwa / -swa i 2. osoby i -śta /-šta do tworzenia form czasu przeszłego, morfemy 1. osoby -byśwa i 2. osoby –byśta / -byšta do tworzenia form trybu warunkowego. Stylizacja tekstów na gwarę warmińską była uwarunkowana osobą bohatera i gatunkiem tekstu. Bohaterem felietonów był pracujący na roli warmiński chłop, który pisał listy do gazety, ale pisał gwarą tak jak mówił, ponieważ nie znał polskiego języka literackiego.

EN

The language of Seweryn Pieniężny’s columns “Kuba spod Wartemborka gada” preserves old inflectional endings of the dual number of Warmian dialect, which were used for dialect stylization of the texts. The first person –va and the second person –ta formed the plural in the present tense, the imperative mood and the future tense, while the first person śwa / -swa and the second person –byśta / -byšta were used to form the potential mood. The Warmian dialect stylization of the texts was motivated by the main character and the genre of the text. The main character was a peasant from Warmia, who wrote letters to papers but he wrote as he spoke, in the dialect, as he didn’t speak literary, standard Polish.

Refine search results

3 Roczniki Humanistyczne

2 Prace Językoznawcze

1 Przekłady Literatur Słowiańskich

1 2019

1 2017

2 2016

1 2015

1 2014

3 Witczak K. T.

2 Biolik M.

1 Muszyńska-Vizintin A.

Konsekwencje zaniku liczby podwójnej w języku łacińskim. Głos w sprawie dualnej genezy piątej deklinacji łacińskiej

Liczba podwójna w archaicznej poezji rzymskiej

Pozostałości liczby podwójnej w języku łacińskim epoki archaicznej

Tłumacz komparatysta — tłumacz uwikłany w język. O dwóch „poezjotwórczych” kategoriach gramatycznych w języku polskim i słoweńskim

Końcówki dawnej liczby podwójnej czasowników w dialekcie warmińskim (na podstawie felietonów Seweryna Pieniężnego „Kuba spod Wartemborka gada”)

Końcówki dawnej liczby podwójnej czasowników w dialekcie warmińskim (na podstawie felietonów Seweryna Pieniężnego „Kuba spod Wartemborka gada”