Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

Results found: 19

first rewind previous Page / 1 next fast forward last

Search results

Search:
in the keywords:  lingwistyka kognitywna
help Sort By:

help Limit search:
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
1

Język a myślenie. Kilka krytycznych refleksji dotyczących rozważań tej relacji

100%
Grucza S.
Lingwistyka Stosowana / Applied Linguistics / Angewandte Linguistik
|
2012
|
issue 5
155-173
EN
This article is a reflection on the current discussion concerning the relation ‘language vs thinking'. It has been inspired by the book ‘O relacji między myślą a językiem. Studium krytyczne stanowisk utożsamiających myśl z językiem' [On the Relation between Thought and Language. A Critical Study of Approaches that Identify Thought and Language] by Arkadiusz Gut (published by Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II in 2009). The paper consists of three parts. The first part presents the history of dealing with the relation ‘language vs thinking' within philosophy, language philosophy and cognitive linguistics. The second part outlines the remarks on the modern discussion concerning this relation. It refers in particular to the fallacies of this discussion which ignores the ontological questions concerning language and thinking. The last part suggests, on the basis of the anthropocentric theory of human languages, the manner of putting the relation of ‘language and thinking' in order
2

Skuteczność nauczania polisemicznych pojęć związanych z częściami ciała zgodnie z zasadami lingwistyki kognitywnej

88%
Szudy-Sojak A.
Lingwistyka Stosowana / Applied Linguistics / Angewandte Linguistik
|
2014
|
issue 9
151-170
EN
The aim of the article is to consider the effectiveness of a cognitive linguistic approach towards teaching words characterized by many meanings. Traditional linguistics views lexical ambiguities in terms of ho-monymy, i.e. the phenomenon where two or more words happen to be written or pronounced the same way, while cognitive linguistics regards the fact in terms of polysemy whereby the meanings are system-atically related. The results of a pilot experiment serve as the point of departure in the present article. The preliminary experiment, which was carried on Moodle platform, involved two groups of participants. The control group was asked to memorize body-related items, while the experimental group was presented with the cognitive rubrics with the purpose of rising students’ awareness of metaphorical motivation binding the words. The average score higher in the post-test in the experimental group supported the hypothesis that drawing learners’ attention to the embodiment and imaginativeness of language by emphasising the cogni-tive mechanisms based on metaphor, i.e. experiencing one kind of thing in terms of another, and metonymy, using one thing to indicate another that is related to it (G. Lakoff/ M. Johnson 1980) enhances linguistic entrenchment.
3
Publication available in full text mode
Content available

Recenzja książki Marka Johnsona „Znaczenie ciała. Estetyka rozumienia ludzkiego”

71%
Rycielska B.
Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica Rossica
|
2017
|
issue 14
165-169
EN
The review article refers to the book by Mark Johnson of 2007 which has been translated by Jarosław Płuciennik. The book is worth noting as it analyses the basic notion of the theory of cognitive linguistics – i.e. embodied meaning.
PL
Artykuł recenzyjny dotyczy pracy Marka Johnsona z 2007 roku, którą przetłumaczył Jarosław Płuciennik. Książka jest godna zainteresowania, rozpatruje bowiem podstawowe pojęcie w teorii lingwistyki kognitywnej, mianowicie znaczenie ucieleśnione.
4

Koncept wojna w kronikach Bukowiny: dzienniku Iwana Bażanskiego oraz bukowińskim kalendarzu prawosławnym

63%
Marczuk L.
Oblicza Komunikacji
|
2015
|
vol. 8
145-155
EN
The linguistic and cultural units war in the sphere of Ukrainian prose in the context of cognitive linguistic, linguistic culture and social linguistic with using of conceptual and cognitive approach is studied. This approach allows to model and reflect the structural elements of speech act participants’ consciousness, it is based on the concept analysis, linguistic and cultural units, metaphorical models and stereotypes, which are the base of a specific conception.
5
Publication available in full text mode
Content available

Konceptualizacja WSTYDU i DUMY utrwalona w polszczyźnie ogólnej i specjalistycznej (w języku psychologów) – na tle porównawczym języka angielskiego

63%
Mikołajczuk A.
Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio J – Paedagogia-Psychologia
|
2018
|
vol. 31
|
issue 4
EN
The aim of the paper is to compare the common and specialist linguistic conceptualization of emotions such as wstyd/shame/embarrassment and duma/pride. The point of departure is the question: What role do languages play in forming thoughts and feelings? In the main part, we describe how wstyd/shame/embarrassment and duma/pride are understood in general Polish (compared to English) and analyze the terms and ways used by psychologists and psychotherapists to portray these emotions in their works (in texts written in Polish or translated into Polish from English). In conclusion, the paper emphasizes the value of interdisciplinary cooperation between psychologists and linguists as regards research into emotions.
PL
Celem pracy jest porównanie potocznej i specjalistycznej językowej konceptualizacji przeżyć z kategorii WSTYDU i DUMY. Punkt wyjścia stanowi pytanie o rolę języka w kształtowaniu myśli i uczuć. Część główna obejmuje opis konceptualizacji wstydu i dumy utrwalonych w polszczyźnie ogólnej (w porównaniu z językiem angielskim) oraz analizę stosowanych przez psychologów i psychoterapeutów terminów i sposobów obrazowania tych przeżyć (w tekstach pisanych po polsku lub tłumaczonych z języka angielskiego na język polski). W zakończeniu wskazano na wartość interdyscyplinarnej współpracy między psychologami i lingwistami w zakresie badań nad emocjami.
6
Content available remote

Punkty dyskusyjne w rozumieniu pojęcia językowego obrazu świata - widziane z perspektywy badań porównawczych

63%
Grzegorczykowa R.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2009
|
vol. 21
15-29
PL
W pracy postawiono dwa pytania. Pierwsze pytanie dotyczy „mentalnego obrazu” nazywanego obiektu, utworzonego w myślach/świadomości mówiących. Klasyczna (strukturalna) lingwistyka i logiczna semantyka koncentrują się na cechach istotnych tego obiektu (koniecznych i wystarczających do przyporządkowania go do danej klasy), podczas gdy lingwistyka kognitywna dąży do tego, by traktować wszystkie cechy związane z przedmiotem jako ważne dla jego całościowego obrazu mentalnego. Cechy nieistotne mogą być zarówno potwierdzone przez dowody lingwistyczne (pochodzenie wyrazów, przysłowia itd.), jak też powstawać indywidualnie w jednostkowym tekście. Drugie pytanie dotyczy statusu ontologicznego nazywanych obiektów. Obiekty te mogą być ontologicznie względnie samodzielne, jak organizmy żywe (rośliny, zwierzęta), artefakty (budynki, stoły), albo mogą być wyodrębniane w wyniku ludzkiej, poznawczej, językowej kategoryzacji świata (części ciała, zbiory elementów, stany emocjonalne człowieka). Niektóre z nazywanych obiektów mogą być konstruktami pojęciowymi (modele teoretyczne, ideologie społeczne). Ontologiczny charakter nazywanych obiektów ma zadaniem autorki zasadnicze znaczenie przy ustaleniu tertium comparationis dla badań porównawczych.
EN
The paper deals with two questions. The first question concerns the range of the speaker’s „mental picture” of the object being denoted. Classical (structural) linguistics and logical semantics concentrate on the essential features of the object (the necessary and sufficient conditions in classifying the object as a member of a class), whereas cognitive linguistics tends to treat all features associated with the object as valid for the mental picture of this object. The non-essential features are either entrenched in language use (e.g. derivations, proverbs, etc.), or are individually created in text. The second question concerns the ontological character of the denoted objects. The object can be ontologically relatively independent, e.g. natural beings (plants, animals), certain artifacts (buildings, tables), or it may be an entity identifiable through the human cognitive and linguistic categorization of the world (body parts, certain sets or collections, the emotional states of a person). Some objects can be human mental constructions, such as theoretical models or social ideologies. The ontological character of the objects is essential for establishing the tertium comparationis in comparative research.
7
Publication available in full text mode
Content available

Kilka uwag o przydatności narzędzi lingwistyki kognitywnej do rozróżnienia wykładni rozszerzającej i wnioskowania przez analogię

63%
Wojtczak S.
Archiwum Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej
|
2017
|
vol. 1(14)
125-140
PL
Artykuł jest propozycją dyskusji nad przydatnością narzędzi lingwistyki kognitywnej do zastosowań prawniczych, zwłaszcza w zakresie wykładni i rozumowań prawniczych. Językoznawstwo kognitywne to rozwijający się od lat 70-tych XX w. kierunek językoznawstwa i nauk kognitywnych badający język, umysł i współzależności między nimi. Analiza przykładów z obowiązującego prawa przeprowadzona za pomocą różnych koncepcji należących do lingwistyki kognitywnej (prototypów, kategorii radialnych, wyidealizowanych modeli kognitywnych, metafory konceptualnej) jest tu podstawą do sformułowania postulatów dotyczących sposobu rozumienia i rozróżniania wykładni rozszerzającej i analogii. Przykłady i postulaty pozwalają jednocześnie wyodrębnić te zmiany językowe, jakie nieuchronnie zachodzą w czasie, które powinny zostać uznane za domenę wykładni językowej.
EN
The paper is the proposal of the discussion upon the utility of the cognitive linguistics’ tools for legal application, especially within the field of legal interpretation and legal reasoning. Cognitive linguistics is the school of linguistics and cognitive science, developing from 1970s of the XX century, researching on language and mind and their intersection. The analysis of the instances originating in the Polish law in force, made by the means of different concepts of cognitive linguistics (prototypes, radial categories, idealized cognitive models, conceptual metaphors) is here the basis to formulate some postulates concerning the way of understanding and differentiation between extensive interpretation and analogy. The instances and postulates simultaneously let one distinguish those linguistic changes, which inevitably occur in time, and which should be recognised as the domain of linguistic interpretation.
8
Publication available in full text mode
Content available

Konzeptualisierung der Emotionen ‚Überraschung‘ und ‚Wut‘ vor dem Hintergrund der konzeptuellen Metaphern GUT IST OBEN und SCHLECHT IST UNTEN

63%
Mazurkiewicz-Sokołowska J.
Colloquia Germanica Stetinensia
|
2022
|
issue 31
117-131
PL
Artykuł podejmuje problem zakresu oddziaływania metafor konceptualnych DOBRE U GÓRY i ZŁE U DOŁU w odniesieniu do emocji na przykładzie emocji ‘zaskoczenieʼ i ‘wściekłośćʼ. Przedmiotem dyskusji jest teza, że pozytywne emocje są przestrzennie lokalizowane wyżej, a negatywne niżej. Punkt wyjścia dla rozważań stanowi badanie Marmolejo-Ramos et al. (2017) dotyczące przestrzennej lokalizacji emocji ‘zaskoczenieʼ w porównaniu do przestrzennej lokalizacji emocji ‘radośćʼ i ‘smutekʼ. Na przykładzie emocji ‘wściekłośćʼ pokazano, że generalizujący charakter tej tezy nie obejmuje wszystkich emocji. W artykule zaprezentowano trzy eksperymenty przeprowadzone na polskojęzycznych osobach badanych. Uzyskane wyniki poddano dalszej dyskusji w kontekście relacji język-myślenie.
EN
The paper explores the question of the scope of the conceptual metaphors GOOD IS UP and BAD IS DOWN for emotions using the example of the emotions ‘surpriseʼ and ‘angerʼ. It discusses the thesis that positive emotions are localized upper and negative ones lower by the person. The starting point is the study by Marmolejo-Ramos et al. (2017) regarding the spatial localization of the emotion ‘surpriseʼ compared to the spatial localization of the emotions ‘joyʼ and ‘sadnessʼ. Using the example of the emotion ‘angerʼ, it is shown that the generalizing character of this thesis does not apply to all emotions. The paper presents three experiments conducted on Polish subjects. The results are discussed further with regard to the language-thought relation.
DE
Der Beitrag greift die Frage nach dem Geltungsbereich der konzeptuellen Metaphern GUT IST OBEN und SCHLECHT IST UNTEN für die Emotionen am Beispiel der Emotionen ‚Überraschung‘ und ‚Wut‘ auf. Diskutiert wird die These, dass positive Emotionen von den Menschen räumlich oben und negative unten lokalisiert werden. Den Ausgangspunkt für die Erörterungen bildet die Untersuchung von Marmolejo-Ramos et al. (2017) zu der räumlichen Lokalisation der Emotion ‚Überraschung‘ im Vergleich zu der räumlichen Lokalisation der Emotionen ‚Freude‘ und ‚Traurigkeit‘. Am Beispiel der Emotion ‚Wut‘ wird gezeigt, dass der generalisierende Charakter dieser These nicht auf alle Emotionen zutrifft. Im Beitrag werden drei Experimente präsentiert, die an polnischen Probanden durchgeführt wurden. Die Ergebnisse werden im Hinblick auf die Sprache-Denken-Relation weiter diskutiert.
9
Content available remote

Zu prozessualen Aspekten der Darstellungsart von Wortinhalten am Beispiel ausgewählter „neuer Wörter“ mit entlehnten Komponenten

63%
Mazurkiewicz-Sokołowska J.
Colloquia Germanica Stetinensia
|
2017
|
issue 26
165-183
PL
Celem artykułu jest ukazanie, z perspektywy lingwistyki kognitywnej, wpływu sposobu przedstawienia treści wyrazów na ich przetwarzanie na przykładzie wybranych neologizmów z zapożyczonymi komponentami. W centrum zainteresowania znajdują się procesualne aspekty wzajemnej relacji między komponentami danego wyrażenia i ich relacji względem pierwszoplanowej treści tego wyrażenia. W tym kontekście analizowane są procesy przetwarzania, które kształtują treści znaczeniowe wyrażeń.
DE
Der Beitrag hat zum Ziel, die Wortinhalte ausgewählter Neologismen mit entlehnten Komponenten, vor dem Hintergrund ihrer Darstellungsart, aus der kognitionslinguistischen Sicht zu untersuchen. Das Hauptaugenmerk wird auf die prozessualen Aspekte der Relation der Komponenten des gegebenen Ausdrucks zueinander und zu seinem vordergründigen Inhalt gerichtet. In diesem Zusammenhang werden die Verarbeitungsprozesse analysiert, die die Herausgestaltung der Bedeutungsinhalte der Ausdrücke steuern.
EN
The aim of the paper is an analysis of the content of neologisms with borrowings as their components against the background of the way of presentation of this content. The examination shall be done from the perspective of cognitive linguistics. The main focus is on the processual aspects of the relationship between individual components of a given expression, as well as between the components and the surface content of the expression. In this context the processing mechanisms which govern the shaping of the meaning content of the expressions will be analysed.
10
Publication available in full text mode
Content available

Zur Polysemie der Präposition AUF aus kognitiver Sicht

63%
Sulikowska A.
Colloquia Germanica Stetinensia
|
2021
|
issue 30
91-111
PL
Artykuł traktuje o polisemii niemieckich przyimków z perspektywy semantyki kognitywnej. Analizie semantycznej poddano przyimek AUF w konstrukcjach statycznych z celownikiem. Celem artykułu jest opisanie różnorodnych użyć przyimka AUF, rozgraniczenie poszczególnych znaczeń w oparciu o Principled Polysemy Model Tylera i Evansa, identyfikacja protosceny oraz rekonstrukcja sieci semantycznej przyimka. Punktem wyjścia dla rozważań jest teza, że skonstruowana przez codzienne doświadczenia sensomotoryczne protoscena jest konceptualnym punktem wyjścia dla dalszych znaczeń i je motywuje.
EN
This article discusses the semantics of the dative construction with the preposition AUF in aspect of the guiding principles within the cognitive semantics. The aim of the analysis is to show diverse variants of use of the preposition AUF, to establish the meanings from the point of view of the Principled Polysemy Model of Tyler/Evans, to identify the protoscene and to reconstruct the semantic network. The starting point of the analysis is the assumption that the protoscene which is based on the daily sensomotor experience, is the conceptual base forother meanings and their motivations.
DE
Der Beitrag diskutiert die Polysemie deutscher Präpositionen vor dem Hintergrund der Grundprämissen der Kognitiven Semantik. Untersucht werden die durch die Präposition AUF eingeleiteten Dativkonstruktionen. Das Ziel der Analyse liegt in der Ermittlung der vielfältigen Verwendungen der Präposition AUF, der Abgrenzung der einzelnen Bedeutungen auf der Grundlage der im Principled Polysemy Model von Tyler/Evans beschriebenen Regeln, in der Ermittlung der Protoszene und der Rekonstruktion des semantischen Netzwerkes. Ausgegangen wird von der Annahme, dass die durch alltägliche sensomotorische Erfahrung konstruierte räumliche Protoszene eine konzeptuelle Basis für erweiterte Bedeutungen bildet und sie damit motiviert.
11
Content available remote

Zu der Schnittstelle zwischen den konzeptuellen Metaphern und Konzeptualisierungen am Beispiel ausgewählter Nominalphrasen mit adjektivischem Attribut

63%
Mazurkiewicz-Sokołowska J.
Colloquia Germanica Stetinensia
|
2016
|
issue 25
151-168
DE
Der Text versteht sich als ein Beitrag zur Diskussion über den Charakter von Sprache und Denken. Von der Annahme über seinen allgemein metaphorischen Charakter ausgehend, soll auf eine Schnittstelle zwischen der allgemeinen Dimension des Begriffssystems und der individuellen Dimension der Konzeptualisierungen einzelner Menschen verwiesen werden. Die gegenseitigen Wechselbeziehungen beider Dimensionen werden an ausgewählten Beispielen illustriert.
EN
The paper is a contribution to the discussion about the nature of language and thinking. Taking the assumption about its universal metaphorical nature as a starting point, we want to draw the attention to an interface of the system of concepts’ universal dimension and the individual dimension of the conceptualizations of particular people. The interrelationship between the two dimensions is presented with the use of selected examples.
PL
Artykuł stanowi przyczynek do dyskusji o charakterze myślenia i języka. Wychodząc z założenia o generalnie metaforycznym charakterze tych procesów zwraca się uwagę na mechanizmy zachodzące na styku ogólnego pojmowania systemu pojęciowego i indywidualnych konceptualizacji poszczególnych ludzi. Ilustracji wzajemnego oddziaływania mechanizmów ścierających się na styku obu płaszczyzn służą analizowane przykłady.
12
Publication available in full text mode
Content available

A Few Remarks on Prototype Theory in Cognitive Linguistics

63%
Cuper A., Cuper-Ferrigno M.
Language. Culture. Politics. International Journal
|
2021
|
vol. 1
57-67
EN
The purpose of the present paper is to demonstrate both the historical background of the prototype theory and its denitional problems. It presents two fundamental tenets of cognitive linguistics and the origin of prototype theory. Eleonor Rosch introduced her theory (1975) in order to explain how semantic categories are perceived by our mind.
13
Publication available in full text mode
Content available

Is the “BE compound tense” in Xhosa (Nguni) a Serial Verb Construction, or not?

63%
Andrason A.
Linguistica Copernicana
|
2018
|
vol. 15
EN
Developed within the dynamic, cognitive approach to categorization, the present article analyzes the taxonomical status of the BE gram in Xhosa (Nguni, Bantu) within the category of Serial Verb Constructions (SVC). By testing the BE gram for the features associated with the SVC prototype, the author concludes the following: the full type of the BE gram can be viewed as a minimally less canonical member of the SVC category, whereas  the contracted type constitutes its non-canonical instantiation. The categorial difference between the two types stems from their dissimilar advancement on the grammaticalization path leading from less cohesive to more cohesive schemas. The study furthermore indicates that the typological category of SVCs has another diachronic input apart from coordination – namely, syntactic dependency.
PL
Czas złożony z formą BE w języku Xhosa (Nguni, Bantu) jako szeregowa konstrukcja czasownikowaW artykule przestawiono kognitywną analizę statusu taksonomicznego konstrukcji BE w języku Xhosa (Nguni, Bantu) w ramach typologicznej teorii czasowników szeregowych (serial verb construction). Porównanie omawianej konstrukcji z prototypem czasowników szeregowych dowodzi, iż podtyp “pełny” konstrukcji BE jest kanonicznym reprezentantem kategorii czasowników szeregowych, podczas gdy podtyp “skrócony” jest reprezentantem niekanonicznym. Różnica taksonomiczna między dwoma podtypami wynika z niejednolitego postępu w gramatykalizacji wiodącej od konstrukcji niespójnych do konstrukcji spójnych. Artykuł ukazuje, iż obok współrzędnych, konstrukcje podrzędne i zależne mogą stanowić źródło diachroniczne kategorii czasowników szeregowych.
14
Publication available in full text mode
Content available

Polacy mówią o jedzeniu... Konceptualizacja czynności jedzenia w świetle polskiej leksyki

63%
Zdunkiewicz-Jedynak D.
Poradnik Językowy
|
2023
|
vol. 809
|
issue 10
66-83
EN
This article discusses the Polish vocabulary related to the act of eating. Assuming that lexis acts as a sensitive device to detect and record changes in history and culture, and referring to the methodology of cognitive linguistics, I describe three conceptualisation profiles of the act of eating. The first one described is the biological profile (with 3 cognitive pathways: food is life, food is strength, and food is protection). In the field of “verbs of eating” treated as a biological fact, I distinguish the ones describing the act of eating from the viewpoint of the way it is performed, particularly the speed (fast – slow) and the size of the portions put into the mouth (small or large bites), the amount of food consumed, aesthetics, apparent appetite, and a kind of rhythmicity and automatism of eating or using cutlery, the function of which in eating is compared to an oar – while sailing a boat or a sword – during a fight. Afterwards, I deal with more recent cognitive profiles: psychological and cultural. In particular, I am interested in the contemporary changes, established in language, in the approach to the act of eating towards treating it, for instance, as a threat or disturbance from the sphere of the human psyche (cf. jedzenioholizm (binge eating), feederyzm (feederism), manoreksja (manorexia), ortoreksja (orthorexia), etc.), a way of spending time (cf. gastroturystyka (gastrotourism), foodie, pornografia jedzenia (food pornography), etc.), or as a specific philosophy of life and a component of the human cultural identity (cf. freeganin (a freegan), frutarianin (a fruitarian), fleksitarianin (a flexitarian), solarianin (a solarian)).
PL
W artykule zajmuję się polskim słownictwem dotyczącym czynności jedzenia. Wychodząc z założenia, że leksyka działa jak czułe urządzenie do wykrywania i rejestracji zmian w historii i kulturze, i odwołując się do metodologii lingwistyki kognitywnej, opisuję trzy profile konceptualizacyjne czynność jedzenia. Jako pierwszy opisowi podlega profil biologiczny (z 3 ścieżkami poznawczymi: jedzenie – to życie, jedzenie – to siła, a także jedzenie – to ochrona). W polu „czasowników jedzenia” traktowanego jako fakt biologiczny wyodrębniam te, opisujące czynność jedzenia z punktu widzenia sposobu jej wykonywania, zwłaszcza prędkości (szybko − wolno) oraz wielkości porcji wkładanych do ust (małe lub wielkie kęsy), ilości spożytego pokarmu, estetyki, widocznego apetytu oraz swego rodzaju rytmiczności i automatyzmu spożywania posiłku lub posługiwania się sztućcami, których funkcja w jedzeniu jest porównywana z wiosłem − podczas pływania łodzią czy z pałaszem − podczas walki. W drugiej kolejność zajmuję się nowszymi profilami poznawczymi: psychicznym i kulturowym. Interesują mnie zwłaszcza, utrwalone w języku, współczesne zmiany w traktowaniu czynności jedzenia ku pojmowaniu jej np. jako zagrożenia lub zaburzenia ze sfery ludzkiej psychiki (por. jedzenioholizm, feederyzm, manoreksja, ortoreksja itp.), sposób spędzania czasu (por. gastroturystyka, foodie, pornografia jedzenia itp.) czy jako swoistej filozofii życia i komponent tożsamości kulturowej człowieka (por. freeganin, frutarianin, fleksitarianin, solarianin).
15
Publication available in full text mode
Content available

Koniec świata według mediów – analiza dyskursu prasowego w oparciu o wybrane periodyki polsko- i niemieckojęzyczne

51%
Zielińska K.
tekst i dyskurs - text und diskurs
|
2013
|
issue 6
295-317
EN
This paper attempts to demonstrate, using Polish and German press reports concerning the end of the world predicted for 2012, how the Polish expression (koniec świata) and its German equivalents (Weltuntergang / Ende der Welt) are conceptualised in media discourse. Based on cognitivist concepts, the article presents the (linguistic) mechanisms of the media-based construction of reality and discusses the deregulation of a linguistic sign in discursive reality.
PL
W niniejszym artykule podjęta została próba ukazania na przykładzie polsko- i niemieckojęzycznych wypowiedzi prasowych dotyczących zapowiadanego w 2012 roku końca świata, w jaki sposób wyrażenie to (koniec świata) oraz jego niemieckojęzyczne odpowiedniki (Weltuntergang / Ende der Welt) konceptualizowane są w dyskursie medialnym. W oparciu o założenia kognitywistyki przedstawione zostały (językowe) mechanizmy konstruowania rzeczywistości przez media, jak również kwestia deregulacji znaku językowego w rzeczywistości dyskursywnej.
DE
In dem vorliegenden Beitrag wird der Versuch unternommen, am Beispiel der Presseberichterstattung zum angekündigten Weltuntergang im Jahr 2012 zu zeigen, wie dieser Ausdruck (Weltuntergang) und sein polnisches Äquivalent (koniec świata) im medialen Diskurs konzeptualisiert werden. Vor dem Hintergrund kognitiver Konzepte der Linguistik soll vor allem deutlich gemacht werden, auf welche (sprachlichen) Mechanismen sich die durch die Medien konstruierte Wirklichkeit stützt. In einem zweiten Schritt soll der Frage nachgegangen werden, wie sich die Beziehung zwischen dem sprachlichen Zeichen und seinem Referenten in der diskursiven Wirklichkeit verändert.
16
Content available remote

Humboldt’s challenge to Cognitive Linguistics: A few brief reflections on the linguistic patterning of truth in Czech, French, English and German

51%
Underhill J. W.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2011
|
vol. 23
99-119
PL
Artykuł dotyczy w głównej mierze kwestii metodologicznych; autor skupia się na problemach związanych ze stosowaniem pojęcia obrazu świata w badaniach naukowych, w szczególności lingwistycznych. Wskazuje na nieostrość tego terminu, odnoszonego zarówno do indywidualnego sposobu postrzegania świata, jak i do sądów utrwalonych w kulturze. Stwierdza, iż znajomość bliskiej mu myśli Wilhelma von Humboldta jest niewystarczająca w Wielkiej Brytanii i Ameryce. Tym, co – zdaniem autora – często umyka badaczom powołującym się na Humboldtowskie rozumienie obrazu świata, jest opozycja: Ergon vs. Energeia. Mimo iż te terminy są przytaczane w pracach naukowych, językoznawstwo angielskie i amerykańskie nie wykorzystuje owego rozróżnienia, toteż lingwiści traktują przedmiot swych badań zwykle jako „obiekt”, nie zaś jako wymianę zachodzącą między komunikującymi się podmiotami, podczas gdy – w teorii Humboldta – język bardziej niż „rzeczą” był zdolnością, z której korzysta człowiek, by zrozumieć świat. W tej koncepcji język jest w tym jedynie sensie „obiektywny”, że ma charakter ponadjednostkowy – rozmówcy podzielają znaczenia i negocjują je. Tekst odnosi się również do dyskusji nad hipotezą Sapira-Whorfa, w której w ostatnich dekadach ukształtowały się dwa opozycyjne stanowiska: „obrońców różnorodności” oraz „obrońców psychicznej jedności gatunku ludzkiego”. Przedstawicielem tych drugich jest Steven Pinker. Autor odnosi się bardzo krytycznie do przyjętych przez niego założeń metodologicznych, zarzucając mu zwłaszcza aprioryczne uznawanie za uniwersalne pojęć swoistych dla języka angielskiego oraz brak zainteresowania badaniami porównawczymi. Źródeł takiej postawy upatruje w „transcendentalnym naukowym idealizmie” gramatyki generatywnej Noama Chomsky’ego. Wyraża natomiast aprobatę dla empirycznych studiów porównawczych nad uniwersaliami, prowadzonych przez Annę Wierzbicką. Autor porusza także problem, wpisującej się w hipotezę Sapira-Whorfa, koncepcji determinizmu językowego i jej funkcjonowania w lingwistyce. Wskazuje na ograniczoną rolę tego zjawiska w teorii Humboldta, akcentującego twórczą zdolność użytkownika języka, który – dzięki pracy umysłu (Geist) – zdolny jest wytyczać nowe szlaki konceptualne. Ubolewa również nad niedostateczną recepcją myśli Edwarda Sapira – w dzisiejszej dobie renesansu antropologii lingwistycznej, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych, przeoczono Sapirowskie rozważania o kreatywności w języku, o podmiotowości i indywidualnym kształtowaniu systemu językowego przez jego użytkowników. Podczas gdy anglojęzyczni językoznawcy rzadko odnoszą się w sposób szczegółowy do dzieła Sapira, żyje ono w polskiej szkole etnolingwistycznej (Bartmiński, Wierzbicka). Autor zajmuje także stanowisko wobec współczesnej lingwistyki kognitywnej, zwracając uwagę na to, że drugie pokolenie językoznawców stosujących tę metodologię często wpada w pułapkę nowego „językoznawstwa bez języka”, gdyż obowiązujący dziś paradygmat zachęca do praktykowania złego zwyczaju badania relacji między słowami i myślami w obrębie anglojęzycznego obrazu świata oraz do apriorycznego przyjmowania założeń o uniwersalnym charakterze konceptualizacji wpisanych we własny język, co dotyczy głównie języka angielskiego. Podkreśla jednak wartość inspirowanych kognitywizmem badań porównawczych, w szczególności dotyczących metafor (wymienia takie ośrodki badawcze, jak Praga i Lublin); zauważa przy tym, iż zadziwiająco mało tego typu studiów przeprowadza się w krajach angielskiego obszaru językowego. W analitycznej części artykułu autor zawarł uwagi dotyczące pojęcia PRAWDY w języku czeskim, francuskim, angielskim i niemieckim, skupiając się na różnicach językowych konceptualizacji tego zjawiska. Zasygnalizował odmienności angielskiego truth od czeskiego pravda, uwidaczniające się w – zaskakujących dla użytkowników języka angielskiego – semantycznych, morfologicznych i fonetycznych związkach czeskiej jednostki leksykalnej z wyrazami opravdový, spravedlivý, právo, czyli ze słowami odnoszącymi się do sprawiedliwości, prawodawstwa i uczciwości. Wskazał też na różnice użycia angielskiego truth i niemieckiego Wahr, a także na odmienność relacji etymologicznych, w jakie wchodzi truth w porównaniu z francuskim vrai, które dało początek vraisemblable ‘prawdopodobny’, tłumaczonemu na angielski jako likely. Poruszył także problem semantycznego wymiaru gramatycznej kategorii rodzaju, zadając pytanie, dlaczego francuskie vérité, niemieckie Wahrheit i czeskie pravda są rodzaju żeńskiego. W rozważaniach nad wpływem gender na nasze życie umysłowe powołał się na Voltaire’a i Simone de Beauvoir, jak również na twórczość literacką Fénélona, rzucającą nowe światło na kwestię „żeńskości” francuskiej vérité; przywołał także poezję Františka Halasa, stosującego łacińskie słowo luna z tego powodu, że jego czeski odpowiednik mesíc jest rodzaju męskiego – w tym zabiegu dostrzec można znamiona romantycznej feminizacji twórczości oraz natury. Uwidaczniający się w literaturze kreatywny wymiar komunikacji nie ogranicza się, zdaniem autora, do jednego tylko stylu, przeciwnie – porozumiewanie się w języku zakłada negocjacje między tradycją a innowacją, między kulturą a tym, co indywidualne i wreszcie między umysłami interlokutorów, co stawia lingwistów wobec wyzwania, w jaki sposób zdać sprawę z tych mechanizmów.
EN
The article is mainly concerned with methodological issues; the author concentrates on problems relating to the notion of worldview, especially when applied to linguistic research, pointing to the term’s vagueness, as it denotes both an individual conceptualization of the world and judgments entrenched in culture. He claims that in Great Britain and in America the familiarity with Wilhelm von Humboldt’s conception is insufficient. What frequently escapes the attention of researchers referring to Humboldt is the opposition Ergon – Energeia. Despite the fact that the terms are used in various publications, British and American linguistics does not capitalize on them and as a result studies language as an “object” rather than an exchange between communicating subjects. For Humboldt, language is not so much a “thing” as a faculty used by humans to understand the world. It is “objective” only in the sense of being super-individual: speakers share and negotiate meanings. The article also relates to the discussion on the so called Sapir-Whorf hypothesis, which has recently seen the emergence of two opposing camps: “the defenders of diversity” and “the defenders of the psychic unity of humankind”. A representative of the latter is Steven Pinker, whose ideas are criticized here as based on wrong assumptions of universal concepts (which in fact are typical of English) and omitting comparative research. The origin of this approach is sought in Noam Chomsky’s “transcendental scientific idealism”. On the other hand, empirical comparative research on universals conducted by Anna Wierzbicka is appreciated. The article also deals with the conception of linguistic determinism and its place in linguistics. The conception plays a limited role in Humboldt’s theory, who stresses the creativity of speakers and for whom language, thanks to the workings of the mind (Geist), can blaze new conceptual trails. The article also points to the insufficient reception of the thought of Edward Sapir: in today’s renaissance of linguistic anthropology, especially in the USA, Sapir’s views on creativity, subjectivity and individuality in shaping the language system by its users have largely been overlooked. If American and many other English-speaking linguists rarely relate to Sapir’s work in any detailed manner, it is very much alive in Polish ethnolinguistics (Bartmiński, Wierzbicka). The article also deals with contemporary cognitive linguistics, pointing out that the second generation of cognitive linguists often falls into the trap of “linguistics without language”, for the now predominant paradigm incites one to practice the bad method of studying relations between words and concepts in the English-based linguistic worldview and to accept a priori the universal nature of the conceptualizations within it. However, cognitive-inspired comparative research is noted as valuable, especially in the domain of metaphorization (in Prague or Lublin) – but such research is surprisingly infrequent in English-speaking countries. In the analytical part, the author comments on the concept of TRUTH in Czech, French, English and German, with special attention to the differences between them. He notes the distinction between the English truth and the Czech pravda, identifiable in semantic, morphological and phonetic links between this Czech word and other words, such as opravdový, spravedlivý, právo, i.e. lexemes relating to justice, the legal system and integrity. He also points to the differences between the English truth and the German Wahr, as well as different etymological relations of truth in comparison with the French vrai (from which vraisemblable is derived), translated into English as likely. Another problem is that of the semantics of grammatical gender: the author asks why French vérité, German Wahrheit and Czech pravda are feminine. In his divagations on the influence of gender on our intellectual life he refers to Voltaire and Simone de Beauvoir, as well as the literary output of Fénélon, with the light it casts on the femininity of vérité. He also invokes the poetry of František Halas, who uses the Latin word luna because its Czech counterpart, mesíc, is masculine – a manifestation of the Romantic feminization of nature. The creative dimension of communication, visible in literature, is not restricted, in the author’s opinion, to one style; on the contrary, communicating in language involves negotiations between tradition and innovation, between culture and individuality, and finally between the minds of interlocutors. How to account for these mechanisms is a challenge for linguists.
17
Content available remote

Das ,Bettelweib Teutschland‘ und , Klagende Dame Polonia‘ – diskurslinguistische Anmerkungen zur kommunikativen Funktion von Allegorien

51%
Westphal W.
Colloquia Germanica Stetinensia
|
2015
|
issue 24
225-240
DE
Der Artikel ist fokussiert auf das Verhältnis zwischen Diskursmarker und den Prozess der Rezeption. Unter Nutzung der Begriffe und Methoden der Diskurslinguistik ist es möglich, die unterhalb der Textoberfläche wirkenden Prozesse zu beschreiben und so ein besseres Verständnis von dem Zusammenwirken von Konzept auf der einen Seite und benutzten stilistischen Elementen wie Allegorie auf der anderen Seite zu erhalten. Es war auch möglich zu demonstrieren, dass die Art des Mediums, kombiniert mit einem speziellen Netzwerk von Wissen, spezielle Typen textueller Strukturen und sprachliche Mittel offeriert. Zusammenfassend kann festgehalten werden, dass die kognitive Linguistik in Kombination mit Methoden der Diskursanalyse, ein signifikante Menge an Werkzeugen für die systematische Erforschung von Texten und Diskursen bereitstellt.
EN
The article is focused on the relationship between discourse markers and the process of reception. By using terms and methods of discourse linguistics, it is possible to describe the processes working under the surface of texts and discourses and to obtain a better understanding of the cooperation between the concept on the one side and used stylistic elements such as allegory on the other side. It was also possible to demonstrate that the kind of medium combined with a special network of knowledge offers special types of textual structures and language tools. In conclusion, we would maintain that cognitive linguistics in combination with methods of discourse analysis provides a significant set of tools for the systematic investigation of texts and discourse.
PL
Tematem artykułu jest relacja pomiędzy znacznikami dyskursu a procesem jego recepcji. Użycie terminów i metod lingwistyki dyskursu umożliwia opis procesów działających pod powierzchnią tekstów i dyskursów, a także lepsze zrozumienie wzajemnych oddziaływań pomiędzy konceptem z jednej strony a użytymi elementami stylistycznymi takimi jak alegoria z drugiej. Analiza umożliwiła pokazanie, że rodzaj medium w połączeniu ze szczególną siecią wiedzy stwarza szczególne rodzaje struktur tekstowych i narzędzi językowych. Podsumowując, uważamy, że lingwistyka kognitywna w połączeniu z metodami analizy dyskursu dostarcza ważny zestaw narzędzi dla systematycznych badań tekstów i dyskursów.
18
Publication available in full text mode
Content available

МОВНА КАРТИНА СВІТУ - КОНЦЕПТУАЛЬНА КАРТИНА СВІТУ - ХУДОЖНЯ КАРТИНА СВІТУ: ПАРАМЕТРИЧНІ ОЗНАКИ Й ХАРАКТЕР СПІВВІДНОШЕННЯ

45%
YAREMCHUK A.
Studia Ukrainica Posnaniensia
|
2020
|
vol. 8
|
issue 1
69-76
EN
The study elucidates a topical problem related to the manifestation of characteristic parametric features of such important concepts as the lingual picture of the world, the conceptual picture of the world, the artistic picture of the world. In the course of the investigation, the process of formation of linguoconceptology as an independent field of research is considered, the meaning of the term linguoconceptology is clarified, the object and subject of this approach along with its purpose and objectives are revealed. We conclude that linguoconceptology is based on the identification and study of concepts, as well as means that represent them. The picture of the world is a set of ideas of a person about the world. Conceptual and lingual pictures of the world are intertwined: the former objectifies knowledge in the human mind, which is accumulated through the lingual picture of the world, though it is much broader; the latter implies a means of studying certain individual or national characteristics of human behaviour through modelling concepts. The artistic picture of the world stands out as it is built on the basis of the actualisation of both objective and subjective representations of the world simultaneously, as well as on human consciousness, which borders on the unconscious and illusions
PL
Niniejszy artykuł poświęcony jest zbadaniu zagadnienia cech parametrycznych takich pojęć jak: językowy obraz świata, konceptualny obraz świata oraz artystyczny obraz świata. Prześledzono proces kształtowania się lingwokonceptologii jako nauki niezależnej, wyznaczono znaczenie terminu lingwokonceptologia, jej obiekt oraz przedmiot, a także cel i zadania wskazanej dziedziny nauki. Wnioskujemy, że lingwokonceptologia opiera się na identyfikacji i badaniu konceptów, a także na środkach, które je reprezentują. Obraz świata to zbiór ludzkich wyobrażeń na jego temat. Konceptualne i językowe obrazy świata są ze sobą skorelowane: pierwszy obiektywizuje wiedzę w ludzkim umyśle realizowaną poprzez językowy obraz świata, przy czym jest znacznie szerszy; drugi to sposób badania pewnych indywidualnych lub narodowych osobliwości zachowań ludzkich poprzez modelowanie pojęć. Artystyczny obraz świata różni się tym, że zbudowany jest na podstawie aktualizacji obiektywnej, ale jednocześnie subiektywnej idei świata, a także ludzkiej świadomości, która graniczy z czynnikiem nieświadomym oraz iluzjami.
19
Publication available in full text mode
Content available

O językowym obrazie świata – niekognitywnie, a może tylko kognitywnie inaczej

38%
Cockiewicz W.
Polonica
|
2018
|
vol. 38
5-18
EN
This article addresses the classical theory of linguistic picture of the world which was introduced by W. Humboldt. According to this approach, every language, characteristic for a certain speaking (speech?) community, has a specific way in which the world is perceived (Weltansicht). Polish linguists working on the so-called Linguistic Picture of the Wold framework departed from this initial notion, what was criticized by a number of scholars, who warn about inprecise interpretation of the Humboldtian term. The article aims at showing that it is possible to systematically explore the Linguistic Picture of the World (in the classical meaning) via contrastive examination of the structure of language; this should be extended with a cognitive interpretation of the observed phenomena. The text is illustrated by examples taken from Polish and German. Such a method – combining structuralism and cognitivism - proved to be fruitful some time ago: two linguists (from Poland and Germany), working separately, came to same conclusions regarding Polish verbal aspect. Their work opened a new perspective on translation equivalents of the Slavic aspect to the so-called aspectless languages. Subsequently, the possibility of systematic analyses (in the classical sense) is underlined. Among such methods a contrastive comparison of language structures, enriched by the cognitive interpretation, could be recommended. Different samples, taken from Polish and German language, serve as examples in this text. Similar method, based on combining these structural and cognitive methodologies, has been successfully used in the past. Simultaneously. The results of their work offered a completely new prospects for indicating translational equivalents of the Slavic aspectual verbs in the non-aspectual languages.
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.