Zabezpieczenie zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie na wypadek konfliktu zbrojnego nie było do tej pory przedmiotem naukowego opracowania. W niniejszym artykule autorka koncentruje się na ochronie zabytków podczas I i II wojny światowej. Krakowskie Muzeum Narodowe jest niezwykle ciekawym przykładem, gdyż w obydwu przypadkach odpowiedzialność spoczywała na tej samej osobie – długoletnim dyrektorze instytucji – Feliksie Koperze. Za pierwszym razem jego decyzje były efektem pomysłowości, a później umiejętności wyciągania wniosków z własnych doświadczeń. W obydwu sytuacjach wynikały z niezwykłej determinacji i odpowiedzialności za powierzoną mu bezcenną kolekcję oraz zbyt ogólnych i w żadnym razie niewystarczających wytycznych władz zwierzchnich w tym zakresie. Facing Disaster. Protection of the art collection of the National Museum in Krakow before the First and the Second World WarProtection of the art collection of the National Museum in Krakow in case of armed conflict has not yet been the subject of scientific study. In this article, the author focuses on the protection of monuments during the First and the Second World War.The National Museum in Krakow is an extremely interesting example, because in both cases responsibility rests with the same person – the longtime director of the institution, Feliks Kopera. At first, his decisions were the result of ingenuity and, later the ability to draw conclusions from personal experience. In both cases, it was the result of extraordinary determination and responsibility for priceless collections entrusted to him and the guidance provided to him be higher authorities that was insufficient and too general.
Muzeum to zbiory. Bezpieczne i odpowiednie ich przechowywanie zawsze było, jest i będzie podstawowym, statutowym działaniem każdego muzeum. Jak wynika z krajowych i międzynarodowych źródeł, w muzeach eksponuje się na stałe jedynie niewielki procent ich zbiorów, a pozostałą ogromną większość przechowuje się w magazynach. W związku z tym właśnie posiadanie odpowiedniej powierzchni magazynowej powinno być zawsze pierwszoplanowym celem każdego muzeum, jego zarządu i organizatora. Niestety, historia i praktyka pokazują, że właśnie w tym obszarze muzea zawsze miały i nadal mają największe potrzeby. Światowe muzealnictwo zmaga się z ciągle aktualnym problemem w obszarze magazynowania muzealnych zbiorów, który w znacznym stopniu dotyczy również polskich muzeów. Szczęśliwie, od przeszło dwóch dekad trwa proces rzeczywistych zmian w tym obszarze. Ich efektem są nowo budowane, nowoczesne magazyny, które zgodnie ze współczesnymi standardami, zapewniają wysoki poziom ochrony zbiorów, przy jednoczesnym zastosowaniu ekonomicznych kosztów budowy oraz niskiego zużycia energii podczas eksploatacji. Również Polska uczestniczy w tych zmianach. W ostatnich latach temat muzealnych magazynów znalazł się na liście ważnych zadań Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, które w 2016 r. zleciło NIMOZowi opracowanie odpowiednich raportów, analiz i koncepcji, a w 2018 r. formalnie powierzyło zadanie inwestycyjne pn. Budowa Centralnego Magazynu Zbiorów Muzealnych (CMZM). W strukturze organizacyjnej NIMOZ-u umieszczono nowe stanowisko Pełnomocnika Dyrektora ds. Centralnego Magazynu Zbiorów Muzealnych. Tym samym nastąpił niezwykle ważny moment w historii polskiego muzealnictwa – w MKiDN i podległej mu instytucji kultury oficjalnie podjęto konkretne czynności zmierzające do rozwiązania problemów magazynowania muzealnych zbiorów w Polsce. Zakłada się, że CMZM stanie się pilotażowym i modelowym rozwiązaniem, na którego przykładzie można będzie tworzyć kolejne magazyny dla muzeów w innych regionach Polski.
Soon after WWII, seven storehouses and sorting houses were established in Poland (on February 1st, 1947). One of them was the Storehouse of Secured Libraries in Poznań. The storehouse was used to house numerous “abandoned” book collections, in particular those from the Wielkopolska region, Lower Silesia and Western Pomerania. Following formal approval of the authorities, volumes of books were then transferred to various research and scientific institutions. Formally, the Storehouse was liquidated on December 31st, 1949. Its resources, amounting to about 286,000 volumes were taken over by Poznań University Library. The library carried on with the relevant work on segregation, processing, restoration and recovery of books form the designated areas. In 1953, the storehouse still kept more than 250,000 volumes, mainly from former German libraries and book collections. These books were then transferred to the Storehouse of Secured Libraries in Katowice and to Poznań University Library. A number of books deemed to be redundant for the purposes of the libraries involved were subsequently pulped, discarded, or otherwise abused.
PL
Po II wojnie światowej, 1 lutego 1947 roku, w Polsce powstało siedem zbiornic-segregatorni. Jedną z nich była Zbiornica Księgozbiorów Zabezpieczonych w Poznaniu. Zgromadziła ona liczne zbiory zwłaszcza z terenów Wielkopolski, Dolnego Śląska oraz Pomorza Zachodniego. Woluminy przekazywane były, za zgodą władz państwowych, przede wszystkim instytucjom naukowym. Formalna likwidacja Zbiornicy nastąpiła 31 grudnia 1949 roku. Jej zasoby, liczące około 286 000 tomów, przejęła Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu, która kontynuowała prace związane z segregacją, repartycją oraz zwożeniem książek z terenu. W 1953 roku w magazynach byłej poznańskiej Zbiornicy pozostawało ponad 250 000 tomów, głównie poniemieckiej proweniencji. Dzieła te zostały przekazane Zbiornicy Księgozbiorów Zabezpieczonych w Katowicach oraz Bibliotece Uniwersyteckiej w Poznaniu. Część książek, uznanych za zbędne, przeznaczono na makulaturę.
Microbiological tests and disinfection were carried out on the 16th-century Bible published by Jakub Wujek according to the CT II reference number 75938 from the Library of the Victor Wiktor Foundation in Lviv. Jakub Wujek was a Polish clergyman, a Jesuit, doctor of theology, rector of the Vilnius Academy. His translation of the Bible into Polish began in 1584-1595 and was published in its entirety in 1599. During the lifetime of Wujek only the New Testament and Psalter (1594) went out. The Old Testament was ready in 1596. Wujek died in Kraków on July 27, 1597, and the Bible appeared only on August 25, 1599, because Grodzicki together with the appointed commission led to changes in the text of the translation. Due to various circumstances and difficulties, Wujek’s work remained in the Catholic Church the most important translation of the Bible for over 350 years. Prior to the microbiological tests, paper pH tests were performed, counting every third card and examined at three points. The value of the measured pH indicates low acidification. Microbiological tests were carried out and it was found that the microbial infection is not evenly located. Most colonies grew on the dishes in which samples taken from the sticker or the title card were placed, and much less from the center of the book block. The assessment of microbiological hazards has been supplemented with a qualitative analysis of microorganisms. Mushrooms isolated from the book have been identified to the species. Aspergillus Niger van Tieghem was found in the study collection. The aim of the study was to synthesize new quinoline-derived compounds and to determine appropriate concentrations of these compounds to combat the microbiological hazards occurring in the Jakub Wujek Bible. In order to determine the activity coefficient a concentration range of solutions in dimethylsulfoxide was prepared to obtain the appropriate concentration of the solution. Linear growth of the fungus was controlled every 24 hours until the control pan containing the solidified medium from 1 cm3 of DMSO solution was completely overgrown. The dependence of the effectiveness of quinoline derivatives on the dose used is shown in the graph in the Aspergillus Niger van Tieghem ratio. A mixture for disinfecting the book was prepared. Quinoline derivatives are effective, safe compounds in the disinfection of library collections.
PL
Badania mikrobiologiczne i dezynfekcję przeprowadzono na XVI-wiecznej Biblii wydanej przez Jakuba Wujka, zgodnie z zapisaną sygnaturą CT II 75938 pochodzącej z Biblioteki Fundacji Wiktora h. Baworowskiego we Lwowie. J. Wujek był polskim duchownym, jezuitą, doktorem teologii, rektorem Akademii Wileńskiej. Przekład jego Biblii na język polski rozpoczął w latach 1584-1595, który w całości został wydany w 1599 roku Za życia J. Wujka został opublikowany tylko Nowy Testament oraz Psałterz (1594). Stary Testament był gotowy w 1596 roku J. Wujek zmarł w Krakowie 27 lipca 1597 roku, Biblia zaś ukazała się dopiero 25 sierpnia 1599 roku, bowiem Stanisław Grodzicki wraz z powołaną komisją doprowadził do zmian tekstu przekładu. Z uwagi na różne okoliczności i trudności dzieło J. Wujka pozostawało w Kościele katolickim najważniejszym przekładem Biblii przez ponad 350 lat. Przed przystąpieniem do badań mikrobiologicznych przeprowadzono badania pH papieru. Wartość zmierzonego pH świadczy o niewysokim zakwaszeniu. Przeprowadzono badania mikrobiologiczne i stwierdzono, że zakażenie mikrobami nie jest równomiernie zlokalizowane. Najwięcej kolonii wyrosło na szalkach, w których umieszczono próbki pobrane z wyklejki lub karty tytułowej, a znacznie mniej ze środka bloku książki. Wyizolowane z książki grzyby zidentyfikowano do gatunku. W badanej kolekcji stwierdzono występowanie Aspergillus Niger van Tieghem. Celem eksperymentu było syntetyzowanie nowych związków pochodnych chinoliny i wyznaczenie ich odpowiednich stężeń do zwalczania zagrożeń mikrobiologicznych występujących w Biblii J. Wujka. Do badań zastosowano pochodne chinoliny. Liniowy wzrost grzyba monitorowano co 24 godziny, aż do całkowitego porośnięcia szalki kontrolnej, zawierającej zestaloną pożywkę z 1 cm3 roztworu DMSO. Zależność efektywności działania pochodnych chinoliny od zastosowanej dawki przedstawiono na wykresie w stosunku Aspergillus Niger van Tieghem. Przygotowano preparat do dezynfekcji zbiorów. Związki pochodne chinoliny to skuteczne, bezpieczne związki w dezynfekcji zbiorów bibliotecznych.
Not so long ago, Poland was one of the European countries which lacked a research centre which would support museum institutions. Meeting numerous needs, the National Museum in Cracow (NMC) had been sharing the resources of its Laboratory with other museum institutions. This is how the National Centre for Research on Heritage (hereafter the Centre) was founded. Relying on equipment and specialists from the NMC Laboratory, the Centre offers multilateral research on objects and collections to Polish museum institutions. It organises contests which all Polish museums may apply to with their research projects. The Centre focuses on three main activities. Firstly, it carries out technological projects comprising the composition and features of materials used to make works of art. Secondly, there are projects linking technological research with analyses of the state of preservation and environmental conditions in order to safeguard works or sets of art or which are particularly culturally valuable. The third activity consists in joint interdisciplinary expertise with external research units. The Centre has also undertaken its own longterm programme of research into managing the protection of collections in a sustainable and effective way. Within the framework of the programme, methodology and tools for the quantitative assessment of risk are prepared. The development of the National Centre for Research, based on the already existing potential of the NMC, allows the effective usage of collected research equipment and the adaption of its activity to the real needs of museum institutions. At the same time, an important area of the Centre’s activity is the coordination and possibility of using the potential of groups conducting research in the field of heritage at the Polish Academy of Sciences or at higher education institutions. The next goal of the NMC is to expand the Centre’s activity on conservation work.
PL
Jeszcze niedawno Polska należała do nielicznych krajów europejskich, które nie posiadały centrum badawczego wspierającego placówki muzealne. Wychodząc naprzeciw licznym potrzebom Muzeum Narodowe w Krakowie (MNK) od dekady udostępnia zasoby własnego Laboratorium innym placówkom muzealnym. W ten sposób powstało Krajowe Centrum Badań nad Dziedzictwem (dalej Centrum). W oparciu o aparaturę i specjalistów z Laboratorium MNK Centrum oferuje polskim placówkom muzealnym wielostronne badania obiektów i zbiorów. Organizuje konkursy, na które projekty badawcze mogą zgłaszać wszystkie polskie muzea. Działalność Centrum koncentruje się na 3 głównych aktywnościach. Pierwszą są badania technologiczne obejmujące skład i cechy materiałów, z których wykonano dzieła sztuki. Drugą są projekty łączące badania technologiczne z analizami stanu zachowania i warunków środowiskowych w celu ochrony dzieł sztuki lub ich zespołów mających szczególne znaczenie dla kultury. Trzecia aktywność to wykonywanie wspólnie z zewnętrznymi jednostkami badawczymi ekspertyz interdyscyplinarnych. Centrum podjęło również własny długofalowy program badań nad zarządzaniem ochroną zbiorów w sposób zrównoważony i efektywny. W ramach programu powstają metodyka i narzędzia ilościowej oceny zagrożeń. Rozwój krajowego centrum badawczego bazującego na potencjale już istniejącym w MNK pozwala na efektywne wykorzystanie zgromadzonej aparatury badawczej oraz podporządkowanie działań rzeczywistym potrzebom placówek muzealnych. Jednocześnie ważną sferą działalności Centrum jest koordynacja i możliwość korzystania z potencjału grup badawczych prowadzących badania w obszarze dziedzictwa w Polskiej Akademii Nauk, czy na wyższych uczelniach. Kolejnym celem MNK jest rozszerzenie działalności Centrum o prace konserwatorskie.
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.