Search results

1

A Hoard from the Migration Period from Karlino (North- Western Poland)

100%

Tybulewicz R.

Wiadomości Archeologiczne

|

2011

|

vol. LXII

|

issue 62

209-255

PL

Skarb z miejscowości Karlino (Ryc. 1) w pow. białogardzkim na Pomorzu Zachodnim (niem. Cörlin/Körlin, Kr. Kolberg-Körlin, Westpreussen) znaleziono przypadkowo na przełomie lat 1838 i 1839 (Ryc. 1). Tworzyły go wyłącznie złote przedmioty, zarówno wykonane na terenach „barbarzyńskich” oraz o rzymskiej i bizantyjskiej proweniencji. Na terenie Polski znaleziono niewiele skarbów datowanych na okres wędrówek ludów. Pośród należących do nich przedmiotów na największą uwagę zasługują tzw. złote brakteaty germańskie. Są one niezwykle interesujące ze względu na pochodzenie, surowiec, technikę wykonania, sposób zdobienia oraz treści ikonograficzne i ikonologiczne2. W Europie, przede wszystkim w Skandynawii (w tym na Bornholmie, Gotlandii i Olandii) oraz na wyspach brytyjskich znaleziono dotychczas ponad 1000 brakteatów3 (Ryc. 2). Z Polski pochodzi jedynie 14 sztuk, z czego siedem egzemplarzy zawierał właśnie skarb z Karlina. Pozostałe znane są z Wapna, pow. wągrowiecki, z Zagórzyna, pow. pilski, oraz z Suchania, pow. stargardzki4. Depozyty z Wapna i Zagórzyna są już szczegółowo opracowane, natomiast skarb z Karlina nie został jak dotąd poddany analizie służącej ustaleniu historii i miejsca jego odkrycia, późniejszych losów oraz zawartości. Kwerenda przeprowadzona w latach 2007 i 2008 w Berlinie i Kopenhadze zaowocowała dotarciem do niepublikowanych i nieznanych dotąd dokumentów archiwalnych, zawierających kluczowe informacje pozwalające na rekonstrukcję historii, zawartości i losów poszczególnych zabytków ze skarbu. Archiwalia ze zbiorów Museum für Vor- und Frühgeschichte, Staatliche Museum zu Berlin – Preuβischer Kulturbesitz to 10 rękopisów, trzy muzealne spisy inwentarzowe oraz jedno zdjęcie9.10.14.16. W Nationalmuseet w Kopenhadze natrafiłam na dwa zdjęcia przedstawiające łącznie siedem przedmiotów z karlińskiego depozytu20, stanowiące część prywatnej kartoteki M. B. Mackepranga, którą obecnie dysponuje dr M. Axboe. W Polsce zachowały się jedynie skrótowe opisy dwóch zabytków z depozytu z Karlina, znajdujące się w dwóch księgach inwentarzowych, przechowywanych dziś w Dziale Numizmatycznym Muzeum Narodowego w Szczecinie17.18. Skarb z Karlina został znaleziony w zimie na przełomie 1838 i 1839 roku, przez nieznanego nam z imienia i nazwiska rolnika, w bliżej nieokreślonym miejscu na polach położonych pomiędzy Karlinem a Lubiechowem. W archiwaliach i literaturze natrafiamy jednak na rozbieżności dotyczące miejscowości, w której dokonano odkrycia. W tekstach pojawiają się błędne nazwy: Koszalin (niem. Cöslin, bądź Köslin), Lubiechowo (niem. Lübchow) czy Malechowo (niem. Malchow). Skarb odkryto przypuszczalnie w czasie prób wysadzenia39.40 dużego kamienia, zalegającego na torfowych polach w bliskiej odległości lub nad samą rzeka Parsętą (niem. Persante). Z najwcześniejszych wzmianek wynika, że skarb (Ryc. 3) odkryto w sąsiedztwie lub pod tym głazem, na głębokości ok. 30 cm42. Najcenniejszymi, a jednocześnie najbardziej interesującymi zabytkami było siedem brakteatów germańskich typu C wg O. Monteliusa (Ryc. 4). Należą one do podgrupy wschodnioduńsko-południowoszwedzkiej45.46. Wszystkie egzemplarze z Karlina zrobiono ze złotej blachy, w technice jednostronnego wycisku, zaopatrując je w dekorowane ramki oraz uszka. Sześć z nich (IK/100) wykonano przy użyciu tego samego stempla (Ryc. 4:1–6), z wyobrażeniem mocno stylizowanej męskiej postaci na koniu idącym stępa w lewo, a w otoku naprzeciwko postaci jeźdźca wizerunkiem ptaka zwróconego w prawo. Siódmy brakteat (IK/329) wybito innym stemplem (Ryc. 4:7), z przedstawieniem mocno stylizowanej męskiej postaci na koniu, idącym stępa w lewo; naprzeciwko czoła jeźdźca wyobrażony jest znak podobny do litery „X”, a w ramce pomiędzy głową jeźdźca a zwierzęciem, między dwoma liniami znajduje się inskrypcja runiczna – WAIGA. W skład skarbu z Karlina wchodziły ponadto dwa złote pierścienie. Pierwszy był masywny, wieloboczny (Ryc. 5). Od zewnątrz zdobiły go fasetowania51, składające się z 10 trójkątnych płaszczyzn pokrytych rozwiniętą ornamentyką rytą, a także w dwóch liniach prawobrzeżnym napisem runicznym, odczytywanym jako ALU (Ryc. 6). Wewnętrzna strona pierścienia była zaokrąglona, niezdobiona. Drugi pierścień był gładką obrączką56. Do zespołu należały również paciorek (Ryc. 7) z cienkiego, spiralnie skręconego, karbowanego drutu złotego58, oraz fragment bransolety, sporządzonej z grubego drutu złotego62. Ostatnią grupą zabytków były dwa solidy wybite w Konstantynopolu66: Teodozjusza II (430–440; RIC IX 258) oraz Leona I (462 lub 466; RIC IX 605). W literaturze wymieniane są jeszcze inne przedmioty, które uznaję za prawdopodobnie przynależne do skarbu z Karlina. Informacje na ich temat pojawiają się późno, bo dopiero ponad 100 lat od daty odkrycia depozytu. Nie ma podstaw, by zaprzeczać wiarogodności tych informacji, zwłaszcza, że przemawiają za nimi opublikowane zdjęcia, jednak formalnie zabytki te należy uznać za znaleziska niepewne. Są nimi: złoty pierścień ze spiralnie skręconego drutu69, dwa solidy: Walentyniana I, wybity w Trewirze (367–375; RIC 14[a] wariant RIC IX), oraz Walentyniana III, z mennicy w Konstantynopolu (ok. 430–445; RIC X 2019)70. Obie monety zaopatrzone były, podobnie jak wspomniane wcześniej brakteaty, w ozdobne ramki i uszka (Ryc. 8). Kolejnym zabytkiem, który łączyć można ze skarbem z Karlina, jest złota zawieszka (Ryc. 9) z trzech solidów Teodozjusza II, umocowanych w masywnej, profilowanej złotej rurce74; dwa solidy wybito w Konstantynopolu (408–420 i 420–422; RIC X 202 i 219), trzeci (424–455; RIC X 361–365) w mennicy w Tesalonikach. Ustalenie losów zabytków tworzących skarb z Karlina przysparza wiele trudności (Ryc. 10). Przyczyną jest nie tylko upływ czasu, ale także brak szczegółowych danych dotyczących okoliczności odkrycia skarbu oraz jego zawartości. W okresie nie dłuższym niż sześć miesięcy od momentu odkrycia depozytu znalazca przekazał go w ręce handlarza z Kołobrzegu, niejakiego Hackbartha78, który odsprzedał je dalszym nabywcom. Trzy spośród sześciu identycznych brakteatów (Ryc. 4:3–5), brakteat z inskrypcją runiczną (Ryc. 4:7) oraz pierścieniem z inskrypcją runiczną (Ryc. 5, 6) trafiły do prywatnej kolekcji berlińskiego antykwariusza Benoniego Friedländera. Dwa solidy: Teodozjusza II i Leona I, dwa brakteaty (Ryc. 4:1.2) i paciorek ze spiralnie skręconego drutu (Ryc. 7) kupił generał major August Ludwig von Ledebur, komendant Festung Kolberg, na prośbę swojego bratanka Leopolda von Ledebura, dyrektora Königliche Kunstkammer i zarazem naczelnika Museum Vaterländischer Alterthümer w Berlinie, który chciał w ten sposób zasilić swoją prywatną kolekcję. W ręce berlińskiego handlarza, niejakiego Brandesa, którego kantor mieścił się na rogu ówczesnych Königstraße i Poststraße, trafił jeden brakteat (Ryc. 4:6), gładki pierścień oraz fragment masywnej bransolety. Zarówno Brandes, jak i Leopold von Ledebur chcieli następnie odsprzedać posiadane przez siebie przedmioty do Museum Vaterländischer Alterthümer, ostatecznie jednak nie doszło do transakcji z Brandesem. W 1840 r. brakteat Brandesa (Ryc. 4:6) trafił do kolekcji rodziny Pogge, następnie został dwukrotnie sprzedany na aukcjach we Frankfurcie nad Menem w latach 1903 i 1929. W żadnym przypadku nie wiadomo, kto stał się kolejnym właścicielem przedmiotu, nieznane pozostaje też obecne miejsce przechowywania zabytku. Gładki pierścionek został przetopiony przez Brandesa jeszcze przed 9 sierpnia 1839 r. Nie wiemy, co stało się fragmentem bransolety, będącej własnością wspomnianego berlińskiego kupca; brak jest jakiejkolwiek informacji dotyczącej tego zabytku, datowanej na czas po wrześniu 1839 r. Dwa solidy zakupione dla Leopolda von Ledebura trafiły przed 9 sierpnia 1839 r. do Gabinetu Numizmatycznego w Berlinie. Dwukrotnie jednak, w 1852 r. oraz pod koniec XIX wieku, obie monety ujęto w spisie inwentarzowym dawnego Antiquarisches Museum w Szczecinie. Ani w dokumentach archiwalnych, ani w literaturze przedmiotu nie ma informacji, kiedy i dlaczego opuściły one Königliche Münzkabinett w Berlinie. Przed 1944 r. kolekcja monet z muzeum w Szczecinie została wywieziona do Stralsundu (pol. Strzałów), nie dysponujemy jednak jej spisami inwentarzowymi. Kwerenda wykonana w 2008 r. w Münzkabinett w Berlinie również przyniosła negatywny wynik – nie znalazłam tam ani obu solidów, ani żadnych informacji na ich temat. 19 września 1839 r. Museum Vaterländischer Alterthümer odkupiło od Leopolda von Ledebura dwa brakteaty i paciorek (Ryc. 4:1.2, 7). Następnie, 20 marca 1867 r., jako pośmiertna darowizna, do muzeum trafiły zabytki z Karlina należące do prywatnej kolekcji Benoniego Friedländera13 – ryc. 4:3–5, 4:7, 5, 6). Do 1945 r. zabytki z Karlina przechowywano w dawnym Museum Vaterländischer Alterthümer (od 1931 r. Museum für Vor- und Frühgeschichte) w Berlinie. W 1945 r. dostały się w ręce wojsk sowieckich i zostały przewiezione do Muzeum Sztuk Pięknych im. Puszkina w Moskwie17. Można przypuszczać, że do dnia dzisiejszego znajdują się w magazynie tego muzeum. Podjęta przeze mnie próba nawiązania kontaktu z muzeum w Moskwie nie powiodła się jednak. Trudna do ustalenia jest historia i losy zabytków, które uznałam za prawdopodobnie przynależne skarbowi z Karlina. Nie wiemy kto, gdzie i kiedy dokładnie znalazł złoty pierścień ze spiralnie skręconego drutu69 oraz dwa solidy70: Walentyniana I i Walentyniana III (Ryc. 8:1.2). Wiemy jedynie, że do 1939 r. obie monety i pierścień znajdowały się w prywatnej kolekcji w Lubiechowie, być może w tamtejszym pałacu Clary von Schuman. Po roku 1939 r. nie natrafiamy na żadne dalsze informacje związane z losem tych zabytków. Niejasne są także losy złotej zawieszki74 z trzema solidami Teodozjusza II (Ryc. 9), odkrytej w nieznanych okolicznościach przez rolnika z Lubiechowa98. Z literatury przedmiotu wiemy jedynie, że do 1945 r. zawieszka znajdowała się w rękach pierwotnego znalazcy. W 1945 r. została od niego odkupiona przez anonimowego handlarza sztuki, a następnie sprzedana do prywatnej kolekcji w Szwajcarii. Kwerenda mająca na celu ustalenie bliższych informacji na temat roku sprzedaży, osoby nabywcy oraz miejsca obecnego przechowywania zabytku przyniosła negatywny wynik. Depozyt z Karlina datować można na koniec V, a najdalej na początek VI wieku po Chr. Z terenu Polski mamy jedynie trzy inne, wspomniane wyżej skarby o zbliżonej zawartości i datowaniu: z Wapna, Zagórzyna i Suchania. Ścisłe analogie do znaleziska z Karlina znamy ze Skandynawii. Stanowią je trzy podobnie datowane skarby znalezione na Fionii103: w Rynkebygård (koniec V lub początek VI wieku po Chr.) oraz w Elsehoved i w Broholm (oba z 1. połowy VI wieku po Chr.). Z historycznego punktu widzenia napływ złota, w tym tak dużej ilości monet, na tereny północnych obszarów Barbaricum mógł być związany z aktywnością Hunów i plemion germańskich (w tym szczególnie Ostrogotów) na terenach naddunajskich. Doprowadziła ona do migracji innych ludów w stronę Morza Bałtyckiego (słynny powrót plemiona Herulów do swej ojczyzny – Skandynawii – po klęsce w bitwie z Longobardami w 508 r.104. Pod względem kulturowym skarb z Karlina można wiązać z ludnością grupy dębczyńskiej, która zajmowała Pomorze Zachodnie i Środkowe od połowy III do końca V lub początków VI wieku po Chr.106. Złote brakteaty, pierścienie, paciorek i fragment bransolety z tego skarbu pochodzą ze Skandynawii. Solidy dostały się na Pomorze Zachodnie ze wschodniej (6 egz.) i z zachodniej (1 egz.) części Imperium Romanum. Solidy Walentyniana I i Walentyniana III oraz trzy solidy Teodozjusza II, tworzące zawieszkę, napłynęły na Pomorze, skąd wywieziono je do Skandynawii, gdzie zaopatrzone zostały w dekorowane złote uszka oraz złote otoki. W końcowym etapie wszystkie siedem solidów, już łącznie z siedmioma brakteatami, trzema pierścieniami, bransoletą i paciorkiem, trafiły na Pomorze Zachodnie, gdzie je zdeponowano. Znalezienie tak bogatego skarbu złotych przedmiotów, w szczególności brakteatów oraz pierścienia z inskrypcją runiczną, na terenie północnej Polski, dostarcza ważnych dowodów na ożywione kontakty pomiędzy grupami zamieszkującymi Skandynawię i Pomorze w okresie wędrówek ludów.

2

On Both Sides of the Middle Reaches of the Nemunas River. A New Approach to Old Problems

88%

Bliujienė A.

Wiadomości Archeologiczne

|

2016

|

vol. LXVII

|

issue 67

3-35

PL

Rozwój i zmiany kulturowe, które zachodziły po obu stronach środkowego biegu Niemna, na terenach znanych jako Litwa Zaniemieńska (lit. Užnemunė) oraz Litwa Południowo-Wschodnia, są w dalszym ciągu słabo poznane (Ryc. 1–3). W niniejszym artykule omawiam przemiany kulturowe tego regionu między końcem I a przełomem VI i VII wieku n.e., opierając się na analizie obrządku pogrzebowego i zabytków pochodzących ze stanowisk sepulkralnych. W litewskiej historiografii archeologicznej, w której przeplatają się dane historyczne, lingwistyczne i archeologiczne, kwestia genezy i rozwój kulturowego regionu Litwy Zaniemieńskiej i Litwy Południowo--Wschodniej jest dość złożona. Autorzy piszący o Litwie Zaniemieńskiej zazwyczaj uznają ten obszar za zamieszkany przez społeczności praktykujące zróżnicowane zwyczaje pogrzebowe, które to ludy później weszły w skład plemion kultury sudowskiej – Sudowów vel Jaćwięgów. Dyskusyjna jest jednak kwestia spójności kulturowej terenów południowo-wschodniej i wschodniej Litwy, a zwłaszcza pytanie, czy kurhany z południowo-wschodniej Litwy, z kopcami kamiennymi, oraz wschodniolitewskie kurhany z kopcami otaczanymi przez wieńce kamienne, są zespołami kulturowo odmiennymi (Ryc. 3). W historiografii litewskiej dominuje pogląd, zgodnie z którym obie te grupy tworzą spójną całość. Kurhany z nasypami oraz konstrukcjami grobowymi, do których budowy używano kamieni, spotykane są po obu stronach środkowego biegu Niemna, stanowiąc miejsca grzebalne typowe dla okresu późnorzymskiego i okresu wędrówek ludów (Ryc. 6–8). Kamienne kurhany i groby rozpowszechnione są w różnych częściach wysoczyzn nadbałtyckich – w Litwie Zaniemieńskiej i Litwie Południowo-Wschodniej tworzą one trzy główne grupy: północną (grupa 1), południowo-wschodnią (grupa 2) i południowo-zachodnią (grupa 3). Cmentarzyska grupy północnej zajmują teren Wzniesień Dzukijskich. Na północy kurhany z południowo-wschodniej i wschodniej Litwy rozdzielone są niewielką strefą niezasiedloną (Ryc. 2, 3). Zespół kurhanów z południowo-wschodniej Litwy (grupa II) skupia się na równinie w rejonie Ejszyszek (lit. Eišiškės), pomiędzy rzekami Ūla i Verseka. Kilka cmentarzysk, które mogłyby należeć do tej grupy, znanych jest z północno-zachodniej Białorusi (Rys. 2:2). Stanowiska grupy północnej (1) i południowo-wschodniej (2) tworzą małe, wyraźnie widoczne zgrupowania (Ryc. 4). Grupa 3, południowo-zachodnia, obejmuje duże terytorium na Litwie Zaniemeńskiej, a jej cmentarzyska są rozproszone pomiędzy Szeszupą a środkowym biegiem Niemna. Północny skraj tego obszaru, na granicy Równiny Środkowolitewskiej i rozległych lasów w rejonie dzisiejszej Kozłowej Rudy (lit. Kazlų Rūda), pozostawał jednak niezasiedlony praktycznie aż do połowy XIII wieku. Na terenach rozciągających się po obu stronach środkowego biegu Niemna w okresie wpływów rzymskich i okresie wędrówek ludów w obrządku pogrzebowym dominowała inhumacja. Groby ciałopalne, popielnicowe i bezpopielnicowe, na Litwie Zaniemeńskiej mogą być datowane na II i początki III wieku (fazy B2–C1a). Na południowo- -wschodniej Litwie pierwsze ciałopalne groby jamowe pojawiają się w fazie C1b, natomiast liczba grobów ciałopalnych zwiększa się w fazie C2. Większość tych pochówków była jednak niewyposażona, dlatego trudno ustalić ich datowanie. Na południowo-wschodniej Litwie ciałopalenia zsypywano do różnej wielkości jam, wkopywanych bądź to pod podstawą kurhanu, bądź w jego nasyp. Groby były często otaczane kamiennymi wieńcami, kamieni używano też do budowy samych grobów. Większość grobów ciałopalnych z południowo-wschodniej Litwy nie zawierała żadnego wyposażenia. Od końca okresu wczesnorzymskiego, a zwłaszcza fazy przejściowej do okresu późnorzymskiego (faza B2/C1), oraz w okresie wędrówek ludów, wyrazistą cechą obrządku pogrzebowego ludów bałtyjskich są groby ludzkie z końmi lub pochówki końskie nie związane z żadnym konkretnym pochówkiem ludzkim. Pojedyncze groby koni, które są powszechne w kulturze bogaczewskiej, zarejestrowano na cmentarzyskach w Liepynai i Stanaičiai na Litwie Zaniemeńskiej. W południowo-wschodniej Litwie grób człowieka i konia odkryto na kurhanowej nekropoli w Moša-Naujasodai (Ryc. 12). Wspólne dla kultur bogaczewskiej i sudowskiej są brązowe ozdoby – naszyjniki z trąbkowatymi zakończeniami i łyżeczkowatymi zapięciami, tzw. zapinki oczkowate (typu Almgren 60–61), podkowiaste zapinki emaliowane, kuszowate zapinki różnych typów, zawieszki ósemkowate i w kształcie szprychowego koła, szpile typu Beckmann A, B, H, L i typu Szwajcaria oraz bransolety mankietowe (Ryc. 9, 11, 15, 16). Podstaw dla atrybucji kulturowej materiałów z okresu wpływów rzymskich i okresu wędrówek ludów oraz rozpoznania kontaktów, jakie utrzymywała ludność zamieszkująca Litwę Zaniemeńską i Litwę Południowo-Wschodnią dostarczają znaleziska masowe, a mianowicie ceramika. Bliskie podobieństwo ceramiki z Litwy Zaniemeńskiej do ceramiki kultur wyraźnie świadczy o wspólnocie kulturowej tych obszarów (Ryc. 5, 13, 17–20). W Litwie Południowo-Wschodniej można wyróżnić północne (grupa 1) i południowo-wschodnie (grupa 2) skupienie stanowisk z kurhanami kamiennymi, natomiast w Litwie Zaniemeńskiej południowo-zachodnie (grupa 3) skupienie stanowisk sepulkralnych. Konstrukcje grobowe, obrządek pogrzebowy oraz materiały zabytkowe z okresu wpływów rzymskich i okresu wędrówek ludów pozwalają uznać je za peryferia grup suwalskiej, a częściowo gołdapskiej i augustowskiej, kultury sudowskiej, bądź przyjąć, że stanowią one odrębne grupy tej kultury.

3

The Świlcza Hoard. An Extraneous 5th Century AD Complex from the Northern Carpathian Foreland

75%

Schuster J.

Wiadomości Archeologiczne

|

2016

|

vol. LXVII

|

issue 67

227-263

PL

W 1976 roku, na osadzie z okresu wędrówek ludów w miejscowości Świlcza koło Rzeszowa, odkryto skarb z V wieku po Chr. (Ryc. 1). Skarb był zdeponowany w ziemiance (o długości 4,6 m), z której zachowała się część drewnianych elementy konstrukcyjnych (Ryc. 2). Prawie wszystkie przedmioty tworzące ten skarb wykonane są z kruszcu. Charakterystyczne ślady zaobserwowane w ziemi wokół zabytków ówczesny konserwator Muzeum w Rzeszowie zinterpretował jako pozostałości skórzanego woreczka, w którym je złożono. Skład skarbu jest zdumiewający, ponieważ zawiera on wiele elementów obcych w bliższym i dalszym otoczeniu miejsca jego odkrycia, co samo w sobie jest dobrą ilustracją burzliwych czasów okresu wędrówek ludów na terenach na północ od Sudetów i Karpat. Skarb zawierał: parę srebrnych zapinek typu Świlcza-Groß Köris (1, 2), częściowo pozłacanych, z tzw. dekoracją wycinaną (Kerbschnitt) na nóżkach (Ryc. 3:1.2, 4:1.2), srebrną zapinkę typu Wiesbaden (3; Ryc. 3:3, 4:3), srebrną zapinkę typu Niemberg B (4; Ryc. 3:4, 4:4), złoty kolczyk półksiężycowaty (5; Ryc. 5:1), podobny kolczyk z brązu (6; Ryc. 5:1), połamaną (pociętą?) srebrną bransoletę kolbowatą z facetowanym kabłąkiem (7, 8; Ryc. 6.A:1.8), przynajmniej 15 kółek z drutu srebrnego z zawiniętymi końcami, w większości zachowanych fragmentarycznie (7, 9–21; Ryc. 6.A:2–7.10–15), 10 denarów (22–31; Ryc. 7) emisji od Hadriana (134–138) po Kommodusa (183––184), fioletowy paciorek z przezroczystego szkła (32; Ryc. 5:3), dwa nieokreślone przedmioty żelazne (33, 34; Ryc. 8:3.4), krzemień (eolit) (35; Ryc. 8:2) oraz fragment kości (36; Ryc. 8:1). Trzy niekompletne zapinki (1–3) zdeponowano połamane. Ich dzisiejszy wygląd jest wynikiem zabiegów konserwatorskich, podczas których uzupełniono brakujące części. Zgodnie z pierwszą publikacją (A. Gruszczyńska 1984) srebrne kółka tworzyły pierwotnie cztery pęczki: pięć kółek połączonych drucikiem oraz trzy pary kółek wzajemnie połączonych ze sobą (por. Ryc. 6.B). Monety odsłonięto w układzie, który sugerował, że zdeponowano je w rulonie (en rouleau). Żadna zapinka tego skarbu nie ma analogii ani w regionie podkarpackim, ani w jego sąsiedztwie. Ze względu na użyty surowiec (srebro) są one formami wyjątkowymi, a fibule pozłacane (1, 2) można wręcz nazwać okazałymi. Najmniejsza i najprostsza zapinka (4) reprezentuje typ Niemberg B, który charakterystyczny jest dla fazy D1. Jest ona zdobiona stemplami z ułożonych parami znaków „S”, tworzących motyw „biegnącego psa”. Rozprzestrzenienie wszystkich odmian fibul typu Niemberg jest bardzo zwarte i obejmuje dwie strefy: południowo-zachodnią, pomiędzy środkową Łabą a Soławą, która rozciąga się aż po Unstrut i Men, oraz północno-wschodnią, pomiędzy Hawelą a Szprewą (Ryc. 9). Druga fibula (3) ma płytkę nóżki dekorowaną motywem tremolo („wilcze zęby”) i dwiema liniami biegnącymi wzdłuż krawędzi. Reprezentuje ona typ Wiesbaden, datowany na fazę D2. Takie zapinki, typowe dla stroju kobiecego, znaleźć można głównie w dwóch regionach: nad Menem oraz w środkowych Niemczech. Kolejne okazy, choć znacznie mniej liczne, pochodzą z Brandenburgii, Pomorza, południowej Skandynawii i Kotliny Czeskiej (Ryc. 10). Fibule z Pomorza i południowej Skandynawii są lekko zmodyfikowanymi odmianami formy podstawowej, co pozwala sądzić, że okaz ze Świlczy prawdopodobnie wykonany był na zachodzie. Obie fibule pozłacane (1, 2) można byłoby nazwać okazałą odmianą typu Wiesbaden, gdyby nie tzw. wycinane (Kerbschnitt) zdobienie nóżki. Zdobienie takie wskazuje, że zapinki wykonano techniką odlewu, podczas gdy fibule typu Wiesbaden są wyrobami blaszanymi (odkuwanymi). Zapinki ze Świlczy można – podobnie jak to uczynił V. Hilberg (2009) – zaliczyć do wydzielonego przezeń typu Groß Köris-Świlcza, datowanemu na fazę D2/D3. Dla pokrewnych zapinek (Ryc. 11:3.4, 12) zaproponowałem tutaj określenie „typ Wulfen-Weilbach”. Fibule obu typów występują rzadko, niemniej małe skupisko znalezisk z terenów pomiędzy Soławą a Szprewą pozwala ostrożnie przyjąć, iż powstać mogły w tym właśnie regionie (Ryc. 13). Srebrna bransoleta facetowana, znaleziona w dwóch fragmentach (7, 8), reprezentuje ozdobę typu Kolbenarmring. Bransolety z kolbowatymi końcami wykonane ze srebra są formą nową, która powstała w V wieku. Okaz ze Świlczy łączyć należy ze strojem kobiecym z 1. połowy V wieku, noszonym przez przedstawicielki lokalnych elit w dzisiejszych Czechach, nad środkowym Dunajem, w północnych Węgrach i na północy Bałkanów. Facetowanie bransolety ze Świlczy powoduje, że jest formą niemal wyjątkową. Najbliższa analogia, zarówno w aspekcie morfologicznym jak i terytorialnym, pochodzi z depozytu w pobliżu miejscowości Hřensko w północnych Czechach, datowanego fibulą typu Wiesbaden (Ryc. 18). Oprócz dwóch wymienionych znanych jest tylko pięć facetowanych srebrnych bransolet kolbowatych (Ryc. 20), jednak datowanych w bardzo szerokich ramach – od połowy V po początek VII wieku (B. Wührer 2000). Skarb ze Świlczy zawierał również kilka drucikowatych kółek ze srebra z zawiniętymi końcami (7, 9–21). Takie ozdoby Chr. Beckmann (1969) zaliczyła do swojego typu 15. Występują one w różnych kontekstach, również jako pierścienie, na których zawieszano przybory toaletowe; J. Tejral nie wyklucza też, że niektóre mogły być naszywane na tkaninę i pełnić funkcję aplikacji stroju. Ze względu na pierwotny układ kółek ze Świlczy (w pęczkach) należy zwrócić uwagę na sarmackie groby z początku V wieku, które zawierały komplety składające się z połączonych ze sobą srebrnych kółek tworzących „łańcuchy” będące częścią stroju (Ryc. 23). Do skarbu należą też dwa półksiężycowate kolczyki: jeden ze złota (5), drugi z brązu (6). Fakt ten tłumaczyć można zgubieniem drugiego złotego kolczyka, tworzącego pierwotnie parę, i zastąpienie go kolczykiem ze stopu miedzi. W literaturze takie kolczyki opisywane są jako typowo huńskie. Ostatnio J. Tejral (2013a) zakwestionował jednak tę interpretację, przyjmując, iż groby z terenów na północ od środkowego Dunaju, datowane na wczesny V wiek i należące do grupy Untersiebenbrunn, w których znaleziono takie kolczyki (Ryc. 24), są pozostałościami barbarzyńskich grup pozostających pod wpływami alano-sarmackimi, germańskimi i północnopontyjskich. Groby owych foederati datowane są na fazę D2, w związku z czym nie można ich wiązać z państwem Hunów. Prawdopodobnie więc znaleziska ze Świlczy – oraz z grobu w Przemęczanach – należy łączyć ze środowiskiem grupy Untersiebenbrunn znad środkowego Dunaju. Oprócz dwóch nieokreślonych przedmiotów żelaznych (33, 34) skarb ze Świlczy zawierał też fragment kości (36) oraz odłupek krzemienny (35; prawdopodobnie eolit). Przedmioty te interpretowano jako narzędzia do obróbki bursztynu, jednak moim zdaniem używanie tak prymitywnych narzędzi w okresie wędrówek ludów jest mało prawdopodobne. Pozostałości drewnianej konstrukcji ziemianki datowane są dendrochronologicznie na lata 433±10 AD. Datę tę potwierdza datowanie poszczególnych fibul skarbu: fibula typu Niemberg B pochodzi z fazy D1, zapinka typu Wiesbaden z fazy D2, a fibule typu Groß Köris-Świlcza datowane są na fazę D2/D3; najstarsza fibula nosi najsilniejsze ślady wytarcia (Ryc. 26), była więc używana przez długi okres czasu. Najbardziej prawdopodobna data zdeponowania skarbu to późny odcinek fazy D2 (współczesny wczesnemu odcinkowi fazy D2/D3) w systemie chronologicznym J. Tejrala (Ryc. 25). Fibule, bransoleta, kolczyki (i być może drucikowate kółka) można interpretować jako zestaw stroju kobiecego. Skarb zawierał więc kobiece części stroju o symbolicznej wartości, które zostały, być może intencjonalnie, zniszczone. Mógł on być ekwiwalentem wyposażenia grobowego. Skarb ze Świlczy strukturalnie jest powiązany z mniej więcej współczesnymi skarbami z Zamościa, Siedlikowa, Kiełpina i Trzebiatowa oraz ze skarbami z górskich rejonów w Czechach i na Słowacji, z miejscowości Hřensko, Banská Bystrica-Sásová i Selce. Połamane lub pocięte i powyginane druciki, zawinięte wokół pociętej bransolety, wskazują na drugi możliwy kontekst skarbu: związki z północnoeuropejskimi skarbami zawierającymi tzw. Hacksilber. W moim przekonaniu skarb ze Świlczy łączy dwa wątki interpretacyjne: piątowiecznego „daru kobiecego” (w ujęciu D. Quasta [2011b]) oraz „skarbu rodzinnego” (w ujęciu A. Rau’a [2013]). Powodem ukrycia skarbu było najprawdopodobniej jakieś gwałtowne wydarzenie, np. atak na osadę. Skarb pozostał w budynku, który spłonął i pogrzebał go na wieki.

4

Przekłuwacze typu Dresden-Dobritz / Żerniki Wielkie. Uwagi na temat narzędzi z późnego okresu rzymskiego i wczesnej fazy okresu wędrówek ludów

75%

Schuster J.

Wiadomości Archeologiczne

|

2011

|

vol. LXII

|

issue 62

65-82

EN

The archaeological record from the Late Roman Period and early phase of the Migration Period includes iron objects of a distinct form, not observed earlier, similar to modified awls, which I propose to describe as: implements type Dresden-Dobritz / Żerniki Wielkie. The first to present them in a broader context was J. Szydłowski, some decades later A. Kokowski mapped their distribution in outline, whereas M. Piotrowski and G. Dąbrowski presented their own interpretation but not fully convincing, which persuaded me to take up their subject anew. The list presented here, based on catalogues published in the studies of J. Bemmann and J. Schuster, was updated to include the finds from recent years. Type Dresden-Dobritz / Żerniki Wielkie have a fairly simple design – a needle-like pointed lower part, and a broader upper part in the form of a elongated plate. In some specimens the plate is not markedly separate from the pin (form 1.) and then tends to be triangular, on occasion, with recessed sides. The second group (form 2.) are forms with a markedly separate grip which may be tulip-shaped (var. 2a) or roughly rectangular (var. 2b). Irrespective of their form or variant some implements have a small circular opening in the upper part of the handle, under the edge of the plate, which provides us with a clue as to how they were carried. The length is usually between 10 and 16 cm, but the longest known specimens measure c. 19 cm. The main area of distribution is between the Saale R. in the west, the Middle Danube in the south and Western Bug in the east. Isolated finds have been recorded outside this zone, even at considerable distance from it – on the Lower Weser and in Swabia, in six scattered sites of Chernyakihiv and Sântana de Mureş Cultures, in Lithuania and northern Belarus, and also on the Upper Dvina, Upper Dnieper and Upper Volga. The loose distribution of the find sites across great expanses of eastern Europe suggests that in future this area could yield a greater number of these tools. Most researchers are inclined to interpret these objects as firesteels, even though other than their material there is little to support this particular function. Their function of implement is beyond any doubt, most probably they were awls used in working soft materials. Analysis of assemblages which contained awls shows that their chronology is confined in principle to phases C3 and D1, but it is possible they were used also in phase D2. In the light of the data at hand it appears that implements type Dresden-Dobritz /Żerniki Wielkie were a part of personal equipment of armed men. Their wide distribution, taken together with the small number of specimens recovered at individual sites and the military context of discovery, suggest that their owners belonged to a special social stratum and that the significance of these implements was non-utilitarian. One gets the impression that they were symbol of rank or status of the armed men.

5

Nietypowe groty włóczni ze schyłku starożytności z ziem polskich

75%

Czarnecka K.

Wiadomości Archeologiczne

|

2010

|

vol. LXI

|

issue 61

111-132

EN

The territory of Poland has yielded three finds of lanceheads with a blade recycled from a fragment of a sword blade. Cierniówka/Czerniówka, distr. Grójec, southern Masovia (Fig. 1; unpublished, collections of the State Archaeological Museum, inv. PMA VI/827). Blade lightly bent, broken. Surviving length 13.5 cm. Octagonal-sectioned socket, D. 2.3 at the mouth, with non-forged edges; socket opening bound with a heavy iron ring decorated with a facetted zigzag design. Fairly deep (8 cm) slit to insert the lancehead blade, secured using 2 rivets. The blade had a fire patina, confirmed by metallographic analysis (cf. Annex). Radawa, distr. Jarosław, Lesser Poland (Fig. 2; A. Kokowski 2000, fig. 5). Lancehead with a fire patina, bent, straightened by the finder. Socket (L. 15.5 cm), polygonal-sectioned, with non-forged edges, c. 7 cm long slot with an inserted fragment (24.3×4 cm) of sword blade (the point), secured using two round-headed rivets; socket opening bound with a ring decorated with a facetted zigzag design. Tarnówko, distr. Inowrocław, Kuyavia (Fig. 3; W. Hensel, Z. Hil¬czer-Kurnatowska, A. Łosińska 1995, p. 29, fig. 16:8). Straightened lancehead, L. 47 cm (blade 36×4.5 cm), blade secured using two rivets. Fairly narrow socket, D. 1.9 cm at the mouth, delicately facetted, with non-forged edges. No surviving ring, but there is clear evidence that originally the socket had one. All three specimens are random finds and lack context, but in each locality where they were discovered there is a cemetery of Przeworsk Culture; moreover the fire patina (Cierniówka, Radawa) and partial melting of the bronze (Tarnówko) agree with the funerary rite practiced in this culture. Swords, the blades of which went into making these lanceheads, are datable to phase C2 of the Roman Period. We may assume that they had continued in use for some time before they broke and were recycled, therefore the lanceheads of interest may be dated to the Late Roman Period – phases C3–D. The technique and details of manufacture of these lanceheads do not find analogy on territory of Przeworsk Culture or in neighbouring cultures of the European Barbaricum. The ring around the socket may have affinity with Sarmatian shafted weapons (O. V. Simonenko 1996, p. 207; A. M. Hazanov 1971, p. 44–50). Some analogy in terms of shape, but not construction, is shown by sword-like lanceheads with a long blade with parallel edges and a short, usually facetted socket, known from a small number of scattered finds dated to the close of the Roman Period and later (Fig. 4). Similar lanceheads are known from the cemetery at Čatyr-dag/Чатыр-даг, raj. Bakčisarai in Crimea (V. L. Myc et alii, 2006, p. 119, 151, fig. 7:2.3), sites of Tsebelda Culture in Abkhazia (Û. N. Voronov, N. K. Šenkao 1982, p. 126, fig. 2:5, 20, 32), cemetery of Luboszyce Culture at Dresden-Dobritz, Stadkr. Dresden, Saxony (E. Meyer 1971, p. 50, fig. 24:7.8), and somewhat later, the area of south-eastern Lithuania (V. Kazakâvičûs 1988, p. 41, fig. 15, map VII). The manufacturing technique itself – inserting the blade into a slot cut in the socket – is known from Hunnic-Sarmatian sites on the Volga and western Kazakhstan. Two lanceheads made using this technique originate from a quite rich warrior grave in barrow 1 from the cemetery near locality Lebedevka/Лeбедевка (Fig. 5), raj. Čingirlau, western Kazakhstan, dated to AD 2nd–4th c. (G. I. Bagrikov, T. N. Senigova 1968, p. 81 ff; M. G. Moškova 1982; S. G. Botalov 2006b, fig. 5:5, 75), or alternately, AD 4th–5th c. (S. G. Botalov, S. Û. Gucalov 2000, p. 121, 132). One of the lanceheads has a facetted socket bound with a ring. The blade is not too long, 27 cm, with a width of 4 cm, flat-lenticular in section. Surviving entire, the wooden shaft had a silver mount with rich ornament of band designs at bottom. The socket of the second lancehead is incomplete, missing its bottom part therefore it is unclear whether originally it also was bound using a similar ring. Its surviving length is 35 cm, the blade with long and parallel edges, 22 cm long and 3 cm wide. The grave is richly furnished with weapons, a great many ornaments and imports. The same technique was used also in making a lancehead (Fig. 6) described as Sarmatian-Hunnic discovered in Communist State Farm Voskhod/Вoсхoд, near the town of Pokrovsk/Покровск (formerly Engelsk/Eнгелск), obl. Saratov/Cаратов (I. V. Sinicyn 1936, fig. 3; J. Werner 1955, pl. 40:4; A. K. Am¬broz 1989, fig.15:4; I. P. Zaseckaâ 1994, p. 35, pl. 32:2). According to a description (I. V. Sinicyn 1936, p. 75), two projecting parts of the socket were attached to the blade, inserted between them, by welding (or soldering). These are burials described as having “Hunnic-Sarmatian” attributes (S. G. Botalov, S. Û. Gucalov 2000; S. G. Botalov 2006b, p. 38). It is important that, although quite far apart geographically, these pieces belong to the same culture environment as the lanceheads from the late phase of Przeworsk Culture. Numerous imports – bronze vessels, amphorae, ornaments – testify to regular contact with the area on the Black Sea (M. G. Moškova 1982, passim; A. Simonenko, I. I. Marčenko, N. Û. Limberis 2008). “Gothic” imports as well as objects originating from the territory of the Roman Empire discovered in “Lebedevka” barrows have been interpreted as evidence of multi-facetted cultural, commercial and military-political links with the West (Fig. 9; S. G. Botalov, S. Û. Gucalov 2000, p. 132). Lanceheads from Sarmatian and Hunnic finds from the Great Hungarian Plain from the Migrations Period, classified to group 6 of E. Istvánovits and V. Kulcsár (1995, p. 21), quite long (up to 40 cm) with a relatively narrow blade, dated from 2nd/3rd until 5th c., may have been manufactured using a similar technique, or at least, a technique resembling it (Fig. 7). They are not secured with rivets but may be – similarly as the specimen from Voskhod/Pokrovsk – welded of two elements. At least, in their appearance they imitate lanceheads produced using this technique. A lancehead from a Hunnic votive deposit from Pécs-Üszög/Pécsüszög (Fig. 8), kom. Baranya in the Hungarian Plain (J. Hampel 1905, p. 371, fig. 1a; I. Bóna 1991, p. 277, fig. 44; B. Anke 1998, p. 102, Pl.. 119:18) is made of two elements: blade and socket, forged (welded) together, although in none of the publications the method of manufacturing this lancehead is mentioned. The lancehead, some 28 cm in length, is nevertheless slightly different from pieces discussed earlier, as the split socket is hammered quite wide, reaching to the edge of the flat blade with a gently sub-triangular section, forming on both its sides noticeable protrusions. Remaking a sword into a lancehead possibly had more than just a practical reason – the aim was to preserve the damaged sword, perhaps, a valuable heirloom. Reforging a broken sword into a new one for a son and heir is an important motif in the Volsungasaga (Fig. 10), the framework of which took form during the Migrations Period (P. Vang Petersen 2003, p. 291); we may assume that the motif was present in the tradition and imagination of the people at the close of antiquity. It is not impossible that the lanceheads had no utilitarian function and were used as banners of sorts, or as ceremonial weapons. The manufacturing technique itself: a separate blade attached in a slit socket, most probably was an experiment of sorts, perhaps, made in one particular workshop (this would explain the strikingly similar lancehead finds from Cierniówka and Radawa), although we can suppose that they had been inspired by Sarmatian (Hunnic) lances.

6

Z drugiej strony Bałtyku. Zapinka północnoeuropejskiej formy z V wieku z Wielkopolski

75%

Schuster J.

Wiadomości Archeologiczne

|

2013

|

vol. LXIV

|

issue 64

217-227

EN

The staggering harvest quantity of metal finds from recent discoveries has greatly added to the archaeological record on interregional exchange in Central and North Europe during the Roman Period and the Migration Period. This has been the effect not only of the activity of the research community but also, and to a much greater extent, of amateur prospectors with interest in prehistory and history of their region. For this type of activity in many countries, also in Poland, archaeology has yet to find a place not in conflict with academic research and legal regulations. From the village Pamiątkowo, distr. Szamotuły, we have a find of a cruciform brooch with a spade-like foot (Fig. 1) which has no analogy in this part of Central Europe. Even though the form of its foot is a distinguishing mark of brooches with a star- and a spade-like foot the key criterion for classifying this form nevertheless must be the shape of its head. For this reason the brooch from Pamiątkowo is attributed to the group of cruciform brooches; it is similar to brooches type Feering, Søndre Gammelsrød and Ådland acc. to J. Reichstein (Fig. 3). Using the classification criteria of M.-J. Bode (Fig. 2) the brooch find from Pamiątkowo may be dated to mid-5th century, possibly its third quarter. In the light of evidence now available the brooch discovered at Pamiątkowo would be the product of a workshop operating around mid-5th century and during its latter half in southern Sweden. This is not to say that in the environment of peoples inhabiting the southern Baltic coast during the 5th century brooches with three knobs by the head and a variously expanded foot were entirely foreign forms.

7

Frühgeschichtliche Wegeführungen im Recknitztal bei Laage, Lkr. Rostock

63%

Schmidt J.-P.

Materiały Zachodniopomorskie

|

2016

|

vol. 12

413-425

EN

Abstract: In 2015 were discovered remains of wooden roads on three sites in the Recknitz River valley near Laage, Lkr. Rostock (Mecklenburg-Vorpommern). On site Laage 33 survived two clusters of postholes interpreted as road 1 and 2, dated to around 1169 and 830 AD. On site Laage 34 was discovered wooden construction of road dated by dendrochronological method to 528 (± 10), and on site Subzin 18 next remains of wooden road construction dated to the period between 601 and 719.

PL

Abstrakt: W 2015 roku odkryto pozostałości dróg drewnianych na trzech stanowiskach w dolinie rzeki Recknitz pod Laage, Lkr. Rostock (Meklemburgia-Pomorze Przednie). Na stan. Laage 33 zachowały się dwa skupiska jam posłupowych interpretowanych jako droga 1 i 2, datowanych na lata około 1169 oraz 830 n.e. Na stanowisku Laage 34 odkryto konstrukcję drewnianą drogi datowanej dendrochronologicznie na rok 528 (±10), a na stanowisku Subzin 18 kolejne pozostałości drewnianej konstrukcji drogi datowanej na okres pomiędzy 601 a 719 rokiem.

8

Szklane naczynie typu Eggers 230 (typ Kowalewko) z Iglic, gmina Resko, powiat łobeski (niem. Geiglitz, Kr. Regenwalde)

63%

Rogalski B.

Materiały Zachodniopomorskie

|

2019

|

vol. 15

367-371

EN

In the Archives of the Department of Archaeology of the National Museum in Szczecin (file No. 839), there is a letter written by Alfred Röwe, dated July 12, 1942 informing H.J. Eggers about a discovery of Eggers 230 type glass cup (Kowalewko type) in the palace garden in Iglice, Resko commune, Łobez district. This vessel has been known so far only from a rough sketch and brief mentions in the literature on the subject. In Iglice, artefacts from the Roman period were being discovered from the late 19th century on at least two sites – cemeteries.

9

Uwagi na temat obrządku pogrzebowego grupy olsztyńskiej na przykładzie cmentarzyska w Kosewie, pow. mrągowski (dawn. Kossewen, Kreis Sensburg)

63%

Rudnicki M.

Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica

|

2015

|

issue 30

137-170

EN

The cemetery in Kosewo (former Kossewen, Kr. Sensburg; from 1938, Rechenberg) is one of the largest known necropolises dated to the Roman and Migration Periods found in the Mazurian Lakeland. The site was accidentally discovered during the construction works of the road linking Mrągowo with Mikołajki in 1887. Even though a large numer of features was discovered at the cemetery in Kosewo, only single finds or assemblages from that site have been published. At the cemetery in Kosewo there were pit and urn burials. The pit burials contained, besides the remains of the deceased, also the remains of the pyre. The predominant burial type were urn graves. Among the 728 recorded burials the majority were urn graves, amounting to 611. It seems justifiable to assume that in the Olsztyn group the urn graves were generally predominant, with some local departures from the custom. We may also say that the graves from the late Migration Period were deposited closer to the Surface than the ones from the Roman Period. This phenomenon has been also recorded at the other cemeteries of the Olsztyn Group. In the eastern part of the area settled by the Olsztyn Group, in which the Kosewo cemeteries are located, the burial grounds were usually made in the same places as the necropolises of the Bogaczewo culture. Large cemeteries used only in the Late Migration Period are exceptional. Graves from Phase E usually did not disturb the earlier burials, but at the cemetery in Kosewo this happened quite often. Basing on the research conducted so far it is possible to state that the graves from the Olsztyn Group were usually located in separate clusters located away from the graves from the Roman Period or only slightly overlapping with them. In the urn graves of the Olsztyn Group the urns are sometimes covered with overturned bowl- or plate-shaped vessels, or beakers with hollow stems. No stone linings, pavements, or cist graves have been registered. Also no horse graves, which can be found in Mazuria of the Roman and Migration Periods, have been discovered at the cemetery in Kosewo. The cemetery yielded some finds of weapons in the assemblages dated to Phase E. The decline of the Olsztyn Group is connected with the disappearance of archaeologically recordable burial rites. The change of the form of the burial rite probably did not concern cremation, which is recorded for the Prussian tribes from the Early Middle Ages. The change of the burial rites probably consisted in the introduction of a different form of deposition of the burials. Also at the cemetery in Kosewo no materials later than the 7th century have been recorded. The necropolis may have been abandoned or the way of depositing the burials was changed. The question about the final stages of use of the Olsztyn Group cemeteries may be answered by further investigations.

PL

-

10

Faza C3 w kulturze wielbarskiej – próba wyróżnienia

63%

Mączyńska M.

Wiadomości Archeologiczne

|

2019

|

vol. LXX

|

issue 70

43-63

EN

In Polish literature, phase C3 is usually considered jointly with phase D1. Based on new material from cemeteries explored in recent decades, an attempt has been made to distinguish phase C3 for the Wielbark Culture. An assemblage of artefacts typical of that culture has been indicated; it consists of specific types of fibulae, belt elements, combs, glass vessels, beads, and pendants, whose peak period of use falls between 310 and 370 AD. The presented proposal obviously needs to be verified based on further research and the emergence of new assemblages from the end of the Roman Period.

11

Dwie interesujące fibule z Ryczywołu, pow. kozienicki

63%

Kuś G., Rzeźnik S.

Wiadomości Archeologiczne

|

2022

|

vol. LXXIII

|

issue 73

264-273

EN

In 2020, a surface survey using metal detectors was conducted at site 7 at Ryczywół, Kozienice County. The site is located on the north-eastern edge of a promontory of a fluvial terrace cutting into the Middle Vistula Valley, about 1.5 km southeast of the present-day confluence of the rivers Radomka and Vistula (Fig. 1). It is part of a larger Przeworsk Culture settlement complex. During the survey, 10 fragments of pottery from the Roman Period or the Migration Period (including vessels made with the help of a potter’s wheel), a denarius of Marcus Aurelius and two copper-alloy fibulae were found at the site. The first of the two fibulae is a small (29 mm long) knee-shaped brooch with a small crest on the head, similar to Almgren type 132, pre-served without a spring and pin (Fig. 2:1). Brooches of this type vary in size, form and material used in their manufacture. Iron specimens come mainly from the area of the Przeworsk and Luboszyce Cultures, while pieces made of copper or silver alloy are known from the area of the Wielbark Culture. Stylistically, the brooch in question most resembles Wielbark Culture fibulae of Almgren type 132, although close references are also found in the Upper Elbe region and in the Morava River basin, mainly among brooches of variant BGKF D distinguished by Eduard Droberjar. The lack of direct analogies and the fact that the discussed fibula is a stray find do not allow its more precise dating. Nevertheless, taking into account its stylistic features and referring to the general findings regarding this artefact group, the brooch can be dated to phase B2/C1−C1a of the Roman Period. The second fibula (43 mm long) is likewise damaged (Fig. 2:2). It has a full catch-plate and a spherical knob on the head, which allows it to be identified as one of the so-called Bügelknopffibeln, known primarily from the West Germanic cultural circle. They are also encountered in the area of the Dębczyno group, the Wielbark and Chernyakhov Cultures, with isolated specimens found in the Przeworsk Culture territory. It has close stylistic analogies among finds from the West Germanic cultural circle, but its closest parallels can be identified among materials associated with the Goth cultural circle in the broad sense. It should be dated within the range adopted for Bügelknopffibeln, i.e., from phase C3 of the Roman Period to phase D1 of the Migration Period. The two brooches are evidence of long-distance contacts maintained by the population inhabiting the area of present-day Ryczywół in the Roman Period and at the beginning of the Migration Period.

PL

Dwie fibule, którym poświęcone jest niniejsze opracowanie, zostały znalezione podczas badań powierzchniowych z zastosowaniem wykrywaczy metali, przeprowadzonych w 2020 r. na stanowisku nr 7 (AZP 68-70/16) w Ryczywole, gm. Kozienice, pow. kozienicki. Stanowisko to jest położone na północno-wschodnim skraju wcinającego się w dolinę Wisły cypla terasy nadzalewowej, w odległości ok. 1,5 km na południowy wschód od obecnego ujścia Radomki do Wisły (ryc. 1). Stanowisko wchodzi w skład większego zespołu osadniczego kultury przeworskiej, datowanego ramowo od młodszego okresu przedrzymskiego po młodszy okres rzymski. Pierwsza fibula, która została wykonana ze stopu miedzi, zachowała się fragmentarycznie (ryc. 2: 1). Jest to mała (29 mm długości) zapinka kolankowata z małym grzebykiem na główce, zbliżona do typu Almgren 132 (O. Almgren 1923, 69–70, ryc.132). Zapinki typu Almgren 132 są zróżnicowanego pod względem wielkości, formy i materiału użytego do ich wykonania. Żelazne egzemplarze pochodzą głównie z obszaru kultury przeworskiej i luboszyckiej, natomiast z obszaru kultury wielbarskiej znane są okazy wykonane ze stopu miedzi lub srebra. Stylistycznie, omawiana zapinka najbliższa jest właśnie wielbarskim zapinkom typu Almgren 132, chociaż bliskie nawiązania znajduje również nad górną Łabą i w dorzeczu Morawy, głównie wśród zapinek wariantu BGKF D wg Eduarda Droberjara (E. Droberjar 2012, 239-241, ryc. 3:11). Brak bezpośrednich analogii do omówionej fibuli oraz fakt, że jest ona znaleziskiem luźnym, nie pozwalają na określenie jej bliższej chronologii. Niemniej uwzględniając jej cechy stylistyczne i odwołując się do ogólnych ustaleń poczynionych dla tej grupy zabytków, omawianą zapinkę można datować na fazę B2/C1-C1a okresu wpływów rzymskich. Druga fibula znaleziona w Ryczywole (ryc. 2: 2) została wykonana ze stopu miedzi i zachowała się fragmentarycznie. Posiada pełną pochewkę i kulisty guzek na główce, co pozwala zaliczyć ją do tzw. Bügelknopffibeln, które znane są przede wszystkim z zachodniogermańskiego kręgu kulturowego, ale także z obszaru grupy dębczyńskiej, kultury wielbarskiej i kultury czerniachowskiej, a pojedyncze egzemplarze również z obszaru kultury przeworskiej. Omówiona zapinka należy do grupy znalezisk o zasięgu interregionalnym. Znajduje ona bliskie nawiązanie stylistyczne wśród znalezisk pochodzących z zachodniogermańskiego kręgu kulturowego jednak najbliższe analogie można dla niej wskazać wśród materiałów wiązanych z szeroko rozumianym gockim kręgiem kulturowym. Jej datowanie można odnieść do dotychczasowych ustaleń dla Bügelknopffibeln i określić ramowo - od fazy C3 okresu wpływów rzymskich po fazę D1 okresu wędrówek ludów. Omówione znaleziska potwierdzają istnienie dalekosiężnych kontaktów ludności zamieszkującej w okresie wpływów rzymskich i na początku okresu wędrówek ludów okolice dzisiejszego Ryczywołu.

12

A Rediscovered Decorative Strap-end from Ciemna Cave in Ojców

63%

Madyda-Legutko R., Wojenka M.

Wiadomości Archeologiczne

|

2020

|

vol. LXXI

|

issue 71

389-399

PL

Z jaskiń i schronisk skalnych Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, zwłaszcza zlokalizowanych na terenie Płaskowyżu Ojcowskiego, pochodzą liczne ślady pobytu człowieka datowane na okres wpływów rzymskich i wczesną fazę okresu wędrówek ludów. W sposób szczególny wyróżnia się pod tym względem Jaskinia Ciemna położona w dolinie Prądnika w Ojcowie, pow. krakowski. Prace w jaskini prowadzone od przełomu XIX i XX wieku po dzień dzisiejszy, poza spektakularnymi inwentarzami paleolitycznymi przyniosły liczne znaleziska odnoszące się także do wspomnianego okresu. Materiały z okresu wpływów rzymskich i z wczesnej fazy okresu wędrówek ludów pochodzące z badań Stefana Krukowskiego z lata 1918–1919 były przedmiotem odrębnego opracowania (M. Mączyńska 1970). Kwerenda zabytków z Ojcowa przeprowadzona przez Michała Wojenkę w Dziale Wczesnego Średniowiecza i Archeologii Czasów Nowożytnych PMA przyniosła odkrycie ozdobnego okucia pasa z pierwszej połowy V wieku, omyłkowo określonego jako przedmiot nowożytny (nr VI/6441, nr kat. 4). Dokładna lokalizacja okucia w obrębie jaskini nie jest znana. Z całą pewnością pochodzi ono z jednego z sześciu wykopów założonych przez S. Krukowskiego (Ryc. 1). Okucie to wykonano ze stopu miedzi, jego górną powierzchnię pokrywa bogata ornamentyka stempelkowa w stylu Untersiebenbrunn, wykonana różnymi stemplami, dodatkowo zdobiona inkrustacją, zapewne srebrną (Ryc. 2–4). Okucie odpowiada typowi 13 metalowych zakończeń pasa z obszaru kultury przeworskiej w klasyfikacji R. Madydy-Legutko (2011). Na terenie Barbaricum okucia płytowe nie należą do częstych znalezisk. Jak dotąd koncentrują się one głównie w południowym zasięgu osadnictwa kultury przeworskiej (Ryc. 5:1–5.8). Na pozostałych terenach występują w pewnym rozproszeniu. Zbliżony stylistycznie i wielkością do okucia z Jaskini Ciemnej jest zabytek z Jerzmanowic (Ryc. 5:1), również z południowej części Płaskowyżu Ojcowskiego. Podobne cechy stylistyczne charakteryzuje także mniejsze i węższe okucie z jaskini Kaplnka (Ryc. 5:7) położonej na południowym obrzeżu Niskich Tatr i okucie odkryte ostatnio w zachodniej Ukrainie (Ryc. 5:10). Z kolei stosunkowo duże srebrne okucie płytowe znalezione na Litwie (Ryc. 5:11) i brązowe znad środkowego Dunaju (Ryc. 5:9) nie są bogato zdobione ornamentyką stempelkową, co zapewne jest związane z różnicami warsztatowymi. Dekoracja występująca na okuciu z jaskini Ciemnej zbliżona jest do ornamentu zaplatanego. Takim wzorem wykonanym techniką niello, zdobione są srebrne, pozłacane okucie płytowe i sprzączka ze skarbu z Zamościa na Lubelszczyźnie (Ryc. 6:1.2). Końcowe okucia pasa z ornamentyką stempelkową typu Untersiebenbrunn datowane są na fazę D2 wczesnego okresu wędrówek ludów w ujęciu J. Tejrala (2010). Wraz z innymi częściami stroju, jak np. zapinki, sprzączki typu Strzegocice-Tiszaladány-Kercz tworzą wyraźny horyzont chronologiczny i stylistyczny. Okucia płytowe, nie tylko wykonane ze stopów miedzi, ale także ze srebra, czasem nawet pozłacane, należały do szerokich, ozdobnych pasów o charakterze paradnym, noszonych, jak należy sądzić, głównie przez elity wojowników. Rozprzestrzenienie ozdobnych części pasów z ornamentyką stempelkową w pierwszej połowie V wieku wskazuje na istnienie dalekosiężnych kontaktów pomiędzy środkowoeuropejskim Barbaricum, Panonią, a północnymi wybrzeżami Morza Czarnego i południowymi wybrzeżami Bałtyku.

13

Unikatowa zapinka z Rajszewa, pow. legionowski. Przyczynek do studiów nad sytuacją kulturową w okresie wędrówek ludów na Mazowszu

63%

Dulęba P., Woińska M.

Wiadomości Archeologiczne

|

2020

|

vol. LXXI

|

issue 71

400-405

EN

In January 2018, a plate brooch from the Migration Period, found in the village of Rajszew near Warsaw, was presented to the Historical Museum in Legionowo (Fig. 1, 2). It represents Animal Style I (B. Salin 1904, 214–245). Anthropo- and/or zoomorphic imagery on the head enables its attribution to phase B of said style (G. Haseloff 1981, 180–196). Metallurgical analyses showed that the body was cast from a copper alloy. The pin was also made from a copper alloy but containing a different share of this chemical element (Table 1). It is currently not possible to indicate an unambiguous analogy to the artefact presented. A bronze brooch discovered in grave A9 at the site of Malaâ Lipovka, Kaliningrad Oblast, Russia (Fig. 4:1), dated to the first half of the 6th century (M. Rudnicki, K. Skvortsov, P. Szymański 2015, 592), seems the most similar. The shape of protrusions with representations of animal heads decorating the head and foot of the Rajszew brooch is the most similar to corresponding elements of a brooch found in Stora Gairvide on Gotland (Fig. 4:2), dated to the first half of the 6th century (M. Rudnicki 2014a, 285). The brooch has a rectangular head with relief decoration and four protrusions. Other specimens with similarly decorated rectangular heads and foot terminals come from Tałty, Mrągowo County, a stray find (Fig. 4:3), Tumiany, Olsztyn County, grave 37 (Fig. 4:4), and Babięta, Mrągowo County, grave 109 (M. Rudnicki 2014a, 283–287). These analogies do not allow us to indicate whether the Rajszew brooch was an import from the area of the Olsztyn Group or from Scandinavia. Head decoration in the form of stylised protrusions appears in both of these regions. However, the brooches differ in proportions and size – Masurian specimens are smaller. Such is also the case with the analysed example.

14

Dobór i układ darów w inhumacyjnych grobach książęcych z pierwszej połowy I tysiąclecia po Chr. w północnej i środkowej Europie

63%

Schuster J.

Wiadomości Archeologiczne

|

2014

|

vol. LXV

|

issue 65

5-44

EN

Arrangement and distribution of grave offerings in princely inhumation graves from the first half of the first millennium AD in northern and central Europe Summary In the richly furnished “princely graves” of the Roman Iron Age and the Migration Period we encounter a range of luxury objects imported from the territory of the Roman Empire, and often, also objects manufactured locally from precious metals or decorated with gold and silver, personal effects and animal bones remaining from the offerings of meat. In better documented inhumation graves of this group there is an evident system of distribution of the grave offerings, usually interpreted as an expression of the division of the sepulchral space into different “living” areas arranged for the buried individual. From this perspective all the elements of the grave furnishing are meant to serve the dead in the afterlife. In this article discussion is made of the construction and dimensions of princely graves as “containers” used in preserving the dead individual, its furnishings, and the meaning of selected elements of the grave goods are examined at more length. In the process emphasis is placed on the possible function played by individual elements found inside the grave, the question of whether they were arranged to suit the needs of the dead individual, their possible direct association with the deceased – because of the function they played during the burial ceremony. In other words: is a grave an expression of individual identity only, or possibly, of a group identity as well? In literature the phenomenon of princely graves has been examined in association with the concept of a grave chamber. In the case of richly furnished graves the term “chamber” is related to two matters: first, it stands for the construction which encloses a specific space, second, it is an architectural element, a structural stage setting for the dead body and objects deposited with it. The point is to situate the dead individual appropriately, but even more importantly, his or her possessions and grave offerings – in an arrangement in which they are needed during the burial ceremony and/or to the dead individual once the grave has been sealed – in the afterlife. If, during the Younger Roman Period it is common for the princely graves to have a grave chamber, analysis of their counterparts dating to the Early Roman Period shows that during this age in the Central and the Northern European Barbaricum grave chambers are rare. Pieces of furniture such as a bed, tables, chairs, etc. are also absent in graves built before the Younger Roman Iron Age. Possibly, this is evidence of the evolution of the idea of the princely grave within the Germanic Barbaricum very likely, inspired by Roman customs. The form and the construction design of the princely graves is not uniform. Next to classical chamber graves we can distinguish graves with a very large but flat chest-like coffin, graves with a burial deposited under the floor and graves with an extremely long grave pit. An interesting phenomenon, quite characteristic for princely graves, is the deposition of additional dress accessories in the grave. The presence of multiple sets of clothing or its elements is confirmed already for burials dated to phase B1. Not once, the dress accessories, like brooches, appeared to have been made specifically solely for the purpose of the funeral/burial. Their significance was only symbolic – they were meant to “glitter” during the presentation of the dead individual emphasizing its position. Other objects of this sort are also marks of status, e.g., neckrings and finger-rings. In a number of burials some of the dress accessories evidently had been treated differently from the rest, deposited inside pouches or caskets. The impression is that some of these “additional” brooches did not really have a utilitarian function but had been placed there for their precious metal, possibly as a symbol of power or status, or as a “personal treasure”. One of the principal features of princely graves is the presence of imported vessels in their inventory. The frequent recurrence of the same vessel forms, used within the Empire in making libations, has been explained by the adoption of the Mediterranean custom of symposion by the barbarian elites. In many Early Roman Iron Age graves bronze vessels have been found in an inverted position, as if to protect glass and silver vessels deposited under them, alternately, some vessels were placed inside other vessels – they were not meant to demonstrate the personal wealth of the buried individual, their arrangement was not prepared with the intention of making a status display. Things are somewhat different during the Younger Roman Iron Age, but we cannot be sure whether a given vessel is not a remnant of the funeral ceremony and feast held at the grave, so-called Totenmahl. After being used the vessels were ritually buried in the grave to protect them from desecration – perhaps also for this reason bronze vessels are often found wrapped in some way. As for the Roman silver cups, everything seems to indicate that they were adopted in the Germanic world as symbols used in the local system of status display; needless to say, this process was set off by contacts with the Roman Empire. The position inside princely graves of imported vessels and vessels of local manufacture does not indicate, at least not during the Early Roman Period, the adoption by the local elites of the tradition of the symposion. It seems that vessels made of bronze, silver and glass were more likely to play the role of marks of status and/or rank of the dead individual within the social hierarchy in the Barbaricum. One of the main features of princely graves from the Roman Period is supposed to be the absence of weapons. This argument is problematic as it assumes a close relationship between inhumation, the ritual of princely burial and the absence of weapons. Not only does it overlook the fact that some princely graves have contained weapons, but also that the absence or presence of weapons could have be dictated by local custom. In a territory where no weapons or only their small number is found in princely graves this is probably the consequent of more general rules prevailing there, known to us from egalitarian cemeteries. In interpreting the inventory of a princely grave it is worth bearing in mind that the furnishings of the grave not only reflect the prosperity of the dead individual but, to a great extent, perhaps even more so, that of his/her kin. We also need to note that the composition of the inventory, and how the dead individual was presented during the funeral ceremony, was decided by the remaining members of the kin group, descendants or heirs of the dead individual. During the burial ceremony the deceased was presented according to its rank and the one pretending to succeed to power presented himself as someone worthy of being the successor. The yet unsealed grave may be understood to have served as a stage for a symbolic piece of drama at a time of change then taking place in the social structure of the group.

15

Barbaric solidi and connections over the Baltic Sea in the Migration Period

51%

Bursche A., Zapolska A.

Materiały Zachodniopomorskie

|

2021

|

vol. 17

349-375

PL

Praca dotyczy naśladownictw solidów znalezionych na terenie dzisiejszej Polski, które wyprodukowano w 2. połowie V wieku na Gotlandii. Ich rozprzestrzenienie na obszarze Gotlandii, Bornholmu, południowej Szwecji i Pomorza wskazuje na kierunki długodystansowych wzajemnych kontaktów pośród germańskich elit oraz na polityczny wymiar wymiany dóbr.

EN

The contribution deals with the imitative solidi, which were produced in the second half of the 5th century on Gotland and found in today’s Poland. Their distribution on Gotland, Bornholm, in southern Sweden, and Pomerania points to the directions of long-distance, mutual contacts among the Germanic elites as well as the exchange of goods of a political character.

16

Zapinki bałtyjskie z Janowca nad Wisłą

51%

Kuś G.

Wiadomości Archeologiczne

|

2021

|

vol. LXXII

|

issue 72

194-199

EN

The artefacts presented were found at site no. 3 (AZP 76-75/47) in Janowiec in the commune of Janowiec, Puławy County, located on a sandy terrace closing the Vistula River valley from the north-west. At the foot of the terrace, below the site, flows a small watercourse, which the locals call “Nieciecz”; it feeds the Plewka River, which has its confluence with the Vistula above Janowiec. The current bed of the Vistula River is about 2 km from the site (Fig. 1). The site, which can be described as a multicultural settlement, was discovered in 1981 during a surface survey conducted as part of the Archaeological Record of Poland; since 2016, fieldwalking and excavations have been regularly carried out at the site. Apart from isolated sherds of Trzciniec Culture pottery, the site also yielded Przeworsk Culture material, the oldest of which can be dated to phase A3, and the most numerous can be attributed to phases B2 and B2/C1–C1a. The youngest settlement horizon of the Przeworsk Culture is marked by a brooch of Almgren type 158, which can be classified as the Jakuszowice variant (according to I. Jakubczyk 2014), and a belt buckle similar to type H12 in the classification of R. Madyda-Legutko (1987). Fragments of the two brooches of Balt provenance, discussed in the article, can be dated to the later sections of the Early Migration Period and to the Late Migration Period. The beginning of early Slavic settlement is marked by fragments of bracelets with trumpet-shaped, ornamented terminals, which, with some reservations, can be dated to the 7th–8th century, as well as by late Avar belt fittings, dated to the 8th/9th century. The youngest early medieval artefacts can be dated to the 12th–13th century. During the excavations, modern period material was also recovered. The first of the finds discussed here is a copper-alloy fragment of a fibula with solid catchplate (Fig. 2:a.b). The fibula belongs to the Dollkeim/Kovrovo type, distinguished by A. Bitner-Wróblewska. Brooches of this type are mainly associated with the West Balt circle, where they are the most numerous. They are also known from Pomerania, Bornholm, Öland, Gotland and Finnish areas. One specimen was also found in Tomasze, Ostrołeka County, and in an unspecified locality in the Dnieper River basin. In the West Balt circle, Dollkeim/Kovrovo-type brooches are dated to the later stages of phase D and the beginning of phase E of the Migration period. The second find from Janowiec is a copper-alloy fragment of a spring from a rung brooch of a “pseudo-crossbow” construction (Fig. 2:c.d). Brooches of this type are found almost exclusively in the Balt areas, where they mark the developed stages of phase E of the Migration period. The finds from Janowiec can probably be regarded as signs of movement of small groups of West Balt people along the Vistula River.

PL

Zaprezentowane materiały zostały znalezione na stanowisku nr 3 (AZP 76-74/47) w miejscowości Janowiec (dawniej Janowiec nad Wisłą), gm. loco, pow. puławski. Stanowisko jest położone na piaszczystej terasie zamykającej od zachodu dolinę Wisły. W pobliżu stanowiska przepływa niewielki ciek wodny nazywany lokalnie „Nieciecz” oraz rzeka Plewka znajdującą swe ujście do Wisły powyżej Janowca. Obecne koryto Wisły jest oddalone o ok. 2 km od stanowiska (ryc. 1). Stanowisko zostało odkryte w roku 1981 podczas badań powierzchniowych, prowadzonych w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski. Od roku 2016 prowadzone są tu regularne badania powierzchniowe i wykopaliskowe, którymi kieruje Grzegorz Kuś. Pracami wykopaliskowymi objęto dotychczas obszar o powierzchni zaledwie 1,8 ara, a szczegółową prospekcją powierzchniową objęto obszar ok. 3 ha. Pozyskano przy tym materiały, które można datować na okres wpływów rzymskich, wczesne średniowiecze oraz liczne znaleziska nowożytne. Podczas prospekcji powierzchniowej pozyskano również dwa omawiane przedmioty, które można datować na okres wędrówek ludów. Pierwszym znaleziskiem jest wykonany ze stopu miedzi fragment fibuli z pełną pochewką, o kuszowatej konstrukcji (ryc. 2: a, b). Fibulę można zaliczyć do wydzielonego przez A. Bitner-Wróblewską typu Dollkeim/Kovrovo. Zapinki tego typu wiązane są głównie z kręgiem zachodniobałtyjskim, gdzie występują najliczniej. Znane są również z Pomorza, Bornholmu, Olandii, Gotlandii oraz obszarów fińskich. Jeden egzemplarz został również znaleziony w miejscowości Tomasze pow. ostrołęcki oraz w bliżej nieokreślonej miejscowości w dorzeczu Dniepru. W kręgu zachodniobałtyjskim zapinki typu Dollkeim/Kovrovo datowane są na młodsze odcinki fazy D i początki fazy E okresu wędrówek ludów. Drugim znaleziskiem z Janowca jest wykonany ze stopu miedzi fragment sprężyny zapinki szczeblowej o konstrukcji „pseudokuszowatej” (ryc.2: c, d). Zapinki tego typu znane są niemal wyłącznie z obszarów bałtyjskich, gdzie są datowane na rozwinięte odcinki fazy E okresu wędrówek ludów. Znalezisk z Janowca, można chyba traktować jako ślady krótkotrwałego pobytu, czy raczej postoju, w trakcie wyprawy niewielkich grup Estiów szlakiem wzdłuż Wisły. Nie można jednak wykluczyć, że wzdłuż takiego szklaku funkcjonowała sieć bardzo rozproszonego osadnictwa, a miejscowa ludność była zaangażowana w organizację dalekosiężnej wymiany. W wyjaśnieniu tej kwestii mogą jednak pomóc tylko kolejne odkrycia.

17

Cmentarzysko kultury kurhanów wschodniolitewskich z okresu wędrówek ludów w Vilkiautinis na Litwie w świetle badań z 1913 roku

51%

Rosowska J.

Wiadomości Archeologiczne

|

2019

|

vol. LXX

|

issue 70

133-172

EN

In 1913, Stefan Krukowski excavated a cemetery at Vilkiautinis (former Wysokie) in southern Lithuania. The cemetery belonged to the people of East Lithuanian Barrow Culture and was used mostly in the late phase I (2nd/3rd – half of the 5th c.) and phase II (half of 5th – 6th/7th c.) of this culture. 22 barrows were excavated containing 18 graves. Four inhumation graves belong to the oldest group, while the cremation graves found in Vilkiautinis (14 in all) are relatively younger. Currently, preserved sources (41 objects of 65 survived, kept in the State Archaeological Museum in Warsaw) allow us to recover knowledge about this cemetery. The example of the Vilkiautinis cemetery is further proof of the importance of archive studies in the archaeology of the Balts. It is an essential complement to the research conducted on this cemetery in the second half of the 20th century.

18

Nowe materiały ze schyłku okresu wpływów rzymskich i początków okresu wędrówek ludów z okolic Wyszogrodu, w pow. płockim

51%

Woźniak M.

Wiadomości Archeologiczne

|

2019

|

vol. LXX

|

issue 70

246-249

EN

The collection of the Muzeum Wisły Środkowej i Ziemi Wyszogrodzkiej (Vistula River and Wyszogród Land Museum) in Wyszogród contains hitherto unknown artefacts from the end of the Roman Period and the early phase of the Migration Period. These include: a late brooch with returned foot of Almgren VI,2 series (Fig. 2:1), fragment of a plate-headed brooch (Fig. 2:2), and a beak-shaped strap-end (Fig. 2:3), discovered at Rębowo, Płock County (Fig. 1), and a belt buckle with a thickened frame (Fig. 3) from Wyszogród, Płock County (Fig. 1). All artefacts are made of copper alloy. These forms are typical of the latest phase of the Wielbark Culture in the area of Mazovia on the right bank of the Vistula and in Podlachia. Of particular importance is the fact that they were discovered in an area that, to a large extent, has not been archaeologically explored and which – in light of the material known so far – was devoid of settlement at the end of the Roman Period and at the beginning of the Migration Period.

19

Dom to nie tylko dach i cztery ściany… O budownictwie w późnej starożytności w Europie Północnej i Środkowej ze szczególnym uwzględnieniem ziem polskich

51%

Schuster J.

Wiadomości Archeologiczne

|

2020

|

vol. LXXI

|

issue 71

3-159

EN

One of the most interesting, but sometimes slightly underestimated topics of research as a whole into the Late Antiquity of the ‘barbaric’ part of Europe is the development of longhouses and settlements. This paper is an attempt to combine the results of long-term research on construction and settlements from the Iron Age (with a main focus on the Roman Iron Age and Migration Period) in the western part of Central Europe and Scandinavia with the results of relevant research in Poland. This is no easy task. Despite undeniable research progress in recent decades, settlement archaeology in Poland is still in the early stage of searching for patterns of recognition and reconstruction of longhouses that can contribute to the determination of individual house types. The aim of this paper is to convince the Polish research community that it is necessary to change its perspective on the subject of Iron Age house building and especially on the spatial organisation of settlements. Too often, one can observe an avoidance of careful and accurate analysis of archaeological objects in relation to the reconstruction of house plans – partly out of fear of misinterpretation, partly due to inability, partly because of habit and use of well-worn research paths, but often also out of a lack of reflection on the regularities and laws of statics and carpentry methods. In this way (unnecessarily), a gap was created between two (artificially created) zones of barbaric Europe that lacks one of the basic features of working on archaeological material within the so-called Germania magna: comparability. For a long time, the pit house was regarded as the main residential building in Late Antiquity in the area of Poland. Additionally, post houses were and are being reconstructed that could never have existed in this way. As a result of efforts to adapt the shape of the house to his own needs and economic requirements, a man living in Central and Northern Europe had already created a universal building in the Neolithic (Fig. 2) that we call a longhouse. However, this building is not a homogeneous creation. In different periods of time, in regionally determined varieties, it occurs in different forms. On the basis of certain design features, arrangements of roof-bearing structures and other elements, these varieties are recognised as house types. Similarly to the classification of artefacts and analysis of the distribution of different types, variants and varieties, the analysis of house types also helps us to determine the peculiarities of individual societies and groups, to track their development and to recognise zones of common tradition and contact networks. At this point, I would venture to say that construction traditions even more closely reflect the characteristics of individual societies than, for example, brooches whose forms have undergone rapid fashion changes and influences from various milieus. For large areas in western Central Europe and Scandinavia, we can determine house types that can be grouped into overarching categories, defining building tradition zones (Hauslandschaften). In the relevant works, such regions east of the Oder have not yet found their place. It is high time to change that. I decided to review in the first part of the paper the most important issues related to Iron Age house building, given the fact that this paper cannot cover and discuss all aspects of the issue. Construction details, forms and basic types of longhouses in northern Central Europe are discussed, followed by the layout of farmsteads and settlements. The second part of the article attempts to relate the results of settlement archaeology in western Central Europe and Scandinavia to research results in Poland, often based on a reinterpretation of published features. When discussing the main features – the description of the post hole, the appearance and foundation of the post itself, the walls, doorways, roofs and house types, as well as the layout of farmsteads and settlements – I always had in mind and attempted to refer to the situation in Poland. It is a trivial statement that the most important feature in settlement research is the post hole. We owe the first detailed description of the archaeological feature which we call a post hole to A. Kiekebusch (1870–1935), an employee and later a department head of the Märkisches Museum in Berlin. He had contact with C. Schuchhardt (1859–1943), one of the founders of the Römisch-Germanische Kommission in Frankfurt am Main. From 1899, he, in turn, conducted excavations in the Roman legionnaire camp of the Augustus period in Haltern on the northern edge of the Ruhr region, during which, for the first time on a large scale, attention was paid to the remains of ancient post foundations. Thus, research in Haltern can be regarded as the beginning of modern settlement archaeology. During research on the early Iron Age stronghold Römerschanze in Potsdam, Schuchardt transferred the discovery of the research value of the post hole to ‘barbarian’ archaeology. The aforementioned A. Kiekebusch participated in research on Römerschanze; C. Schuchardt’s innovative research methods made a huge impression on him. In the publication of results of his own excavation of a Bronze Age settlement in Berlin-Buch, he described the appearance and properties of the post hole on eleven (!) pages (Fig. 4). The turn of the 19th/20th cent. is also a breakthrough in settlement archaeology in the Scandinavian countries. Here, however, the road was slightly different than on the continent, in a figurative sense from the general to the detail. Geographical conditions and construction methods, sometimes quite different from the way houses were erected in Central Europe, were conducive to the discovery of real Iron Age ruins of three-aisled houses and in this way it was known almost from the very beginning of settlement research that the houses were elongated and based on the structure of regularly placed roof-bearing posts. For example, in 1924, plans were published of the remains of burnt down houses in the Late Pre-Roman Iron Age settlement at Kraghede in northern Jutland that was discovered in 1906 (Fig. 5). The posts of these houses have survived partly as charred wood, which greatly facilitated the interpretation of discovered traces. The 1920s and 30s witnessed a real leap in settlement archaeology, which was also observed on the continent, e.g. in the Netherlands. A.E. van Giffen (1888–1973) conducted excavations in 1923–1934 in the area of the warf/Wurt/wierde/terp at Ezinge in the Dutch part of Friesland – a Late Pre-Roman and Roman Iron Age settlement. These names, mentioned in Dutch, Frisian and North German dialects, refer to an artificial hill in the North Sea shore region, created to protect house sites against high tide and floods. Moisture in the earth was conducive to the preservation of organic materials, and because of this van Giffen also found ‘real’ ruins of houses (Fig. 6). Large-scale excavations of this type in Germany were conducted in 1954–1963 at the Feddersen Wierde site. The results of this research were just as spectacular as in the case of the settlement at Ezinge (Fig. 46, 47). Large-scale research began in various countries in the 1960s as part of extensive research projects. In Denmark, the nationwide ‘Settlement and Landscape’ project resulted, among others, in the uncovering of a huge area with several settlements/farm clusters from the Pre-Roman Iron Age at Grøntoft, Jutland (Fig. 1). The completely surveyed, enclosed settlement from the Pre-Roman Iron Age at Hodde, Jutland must be mentioned in this context, too. At Vorbasse in Jutland, a huge area from the Late Roman Iron Age and Migration Period settlement was uncovered. After pioneering research at Feddersen Wierde in the 1970s, as part of the ‘North Sea Programme’ project of the Deutsche Forschungsgemeinschaft (German Research Community), research began at the 1st to 6th cent. CE settlement site at Flögeln in the German part of the southern coast of the North Sea. The results became fundamental not only for this region of Germany. As part of the competitive project ‘Research on Iron Age settlements’ of the Academy of Sciences in East Berlin, large-scale excavations were conducted in settlements of the Roman Iron Age and Migration Period settlements at Tornow in Lower Lusatia and at Herzsprung in the Uckermark. Already at the turn of the 1950s/60s, the famous Early and Late Roman Iron Age settlement at Wijster in the northern Netherlands was excavated, but the area studied was not comparable in size to the areas of the above-mentioned sites. In 1974, excavations began at Oss in the southern part of the country, starting in 1979 within the so-called Maaskant-Project of the University of Leiden, which led to the unveiling of an extremely large area, consisting of many, slightly dispersed excavations at so-called native settlements from the Pre-Roman Iron Age and the time when this region was part of the Roman Empire. North of the Rhine and Waal, in the northern Netherlands, the Peelo site is situated. Here, in the 1970s and 1980s, extensive excavations at several neighbouring settlement sites were carried out as part of the ‘Peelo project’ of the Biologisch-Archaeologisch Instituut of the University of Groningen. Similar large excavations were conducted in the 1980s at Colmschate in the eastern Netherlands by the Rijksdienst voor Oudheidkundig Bodemonderzoek, Archeologische Werkgemeenschap Nederland and Archeologie Deventer. The settlement traces date back to the Bronze Age up to medieval times. In the meantime, many new and important large-scale settlement excavations took place that cannot all be mentioned here. In the following chapters, I discuss the most important basic features of longhouses, beginning with the post hole and the post itself. Along with the growing sensitivity of archaeologists towards this issue and thanks to the good condition of surviving posts, there are more and more examples of houses where planks were used as roof-bearing poles. Excellent examples are the Late Pre-Roman Iron Age house at Jerup on Vendsyssel-Thy and two Late Roman Iron Age houses at Ragow and Klein Köris, both south of Berlin (Fig. 8). In some cases, there is evidence that the post was secured in the ground, such as a plank basement at the settlement of Klein Köris, anchoring at Feddersen Wierde or stones used as stabilisation like at Herzsprung (Fig. 7). In eastern Brandenburg, we have seen partial or complete post-hole fillings of burnt or unburnt clay, especially in the case of granaries. Depending on the function of the post, the sizes of the post holes can differ. The deepest post holes often belong to roof-bearing and doorway posts. It is interesting that this applies not only to three-aisle, but also to two-aisled houses (Fig. 10). This fact can be useful in the case of incomplete house plans. The basic typological division of longhouses refers to the general roof-bearing construction (three-aisled, two-aisled, one-aisled and so-called four-aisled houses). Three-aisled houses were not invented in the Iron Age; they appeared as early the Early Bronze Age (Fig. 11) within a large zone including northwestern France and Belgium, the Netherlands, Denmark and Sweden. Although closely related to the idea of keeping livestock in the same building where people lived, well-dated three-aisled houses with a stall do not date to earlier than around 1400 BCE. During the Pre-Roman and Roman Iron Age, the area of occurrence of these houses contracted slightly; they were erected in a wide zone south of the North Sea, in the Netherlands and northern Germany, Jutland, on the Danish islands and in southern areas of Norway and Sweden. Due to intensive settlement research carried out since the 1990s, we know that – at least in the Roman Iron Age – all of Mecklenburg, Western Pomerania, most of Brandenburg and some regions at the Middle Elbe belonged to this zone of three-aisled houses. The layout of two-aisled houses differs slightly due to construction based on only one row of roof-bearing posts. The arrangement and number of posts are often not as regular as in the case of three-aisled houses, which can create problems when interpreting house plans. Two-aisled longhouses, known from Neolithic sites, and sometimes appeared in a surprising similar form at Bronze Age, Roman Iron Age and Migration Period sites south of the Baltic Sea (Fig. 13), were replaced in Scandinavia and the southern North Sea coast region by three-aisled houses as early as the Middle Bronze Age. The zone of appearance of two-aisled houses is not that well specified and seems to have changed over time. In the west, it is situated to the south of the three-aisled house zone, reaching Westphalia, eastern Brandenburg and parts of Saxony. In Lower Lusatia and south of Berlin, so-called four-aisled houses were discovered (Fig. 14, 63). It is not easy to interpret the plans of these buildings. Here, I present a new proposition for the characteristic post arrangement as supporting a loft (Fig. 64). In the case of one-aisled houses, the inner space is free of posts (Fig. 15) since the walls took over the roof-bearing function. It was a very demanding construction because poor carpentry of joining elements above the wall line inevitably led to its destabilisation and collapse, so it appeared on a larger scale at the beginning of the Middle Ages. However, we also know a few one-aisled longhouses dating to an earlier period. In the next chapter, all elements of the walls are discussed. Special attention is drawn to the fact that rows of posts and walls do not necessarily line up. Since the wall construction is not connected to the house frame or roof, its roof-bearing function can often be excluded (Fig. 20). As the ruins at Feddersen Wierde demonstrate, the line of the wall and that of lateral posts may differ. A special feature are the outer, eave-supporting posts (Fig. 21) that we know from houses in both the west and in the east, but at different times. Such constructions seem to appear in Poland, too. Most of the walls were probably built using the wattle and daub technique. It was predominant used in Central and Northern Europe, but was not the only technique. Houses with wall trenches might have been built with palisade-like walls, with planks (Fig. 26) or as log constructions (Fig. 27). Sometimes there are no traces of the walls at all and the construction must have been over-ground (Fig. 25, 29). With respect to log construction, one drawback is the need for timber, which in regions with limited timber resources can be decisive for choosing another wall variant. For constructing the huge Early Bronze Age house (33.5×ca. 8 m) at Legård on Thy-Vendsyssel (Fig. 27), it was calculated that about 150 oak trees were needed! Most longhouses were built with a rectangular plan, but a quite high number of longhouses in Northern and Central Europe had apse-shaped gable walls (Fig. 30). Roof reconstruction of three-aisled houses with that characteristic seems to pose no problem (Fig. 40–44), but in the case of two-aisled houses with a roof-bearing post in the apse-shaped gable wall, the task of reconstruction is challenging. Regarding the interior structure of Iron Age longhouses, we have a lot of information from the well-preserved house ruins at Feddersen Wierde (Fig. 47–50) and burnt down houses from Denmark (Fig. 51). They prove the widespread use of houses with a living area and stall under one roof. In other cases, the inner division is proven by the existence of small trenches where the partition walls of the boxes were placed (Fig. 52, 53). For now, we cannot determine the precise range of this economic model; the easternmost houses with stall trenches were discovered in Lower Lusatia (right on the German-Polish border). Placing animals under the same roof as people is not a phenomenon limited to antiquity. In some regions of Germany and the Netherlands, it was a fairly common form of farming in modern times. Some of these houses survived until the 1970s (Fig. 54). This type of house was found in a long zone from the vicinity of Amsterdam to the Hel Peninsula – mainly in the zone of the historical range of the Low German language, which is therefore called Niederdeutsches Hallenhaus. At a time when Bronze Age and Iron Age longhouses began to be intensively researched in the Netherlands and Germany, the memory of the original functioning of Niederdeutsches Hallenhaus, so similar to ancient buildings, was still alive, and the grandparents or parents of these researchers often lived in them or knew of such houses anecdotally (Fig. 55:1–3). Some very old buildings showed common structural features with houses from the Roman Iron Age. A comparison of the characteristics of ancient and modern houses has greatly facilitated approaching the subject and interpreting the results of excavations. However, it has sometimes also led to the use of inadequate terms that survive to this day and which are misleading. For example, if the famous researcher of rural architecture J. Schepers talked about Germanisches Hallenhaus or W. Haarnagel in his monumental monograph uses the term dreischiffige Hallenhäuser, they were influenced by the use of almost the same name of the above-mentioned medieval and modern houses that in terms of internal division are so similar to three-aisled longhouses from the Iron Age. However, there is a significant functional difference: the term Halle (hall) in Niederdeutsches Hallenhaus refers to a room with a threshing floor in the central nave, located between livestock bays. This room is large and hall-like, and that is why the houses were given the name Hallenhaus. The ‘hall’ in Late Antiquity (Fig. 58, 59) and medieval times had a completely different meaning and does not mean the same as in the case of rural houses from later times. In the next chapter, I discuss congruencies of house plans as a source of interpretation of incompletely preserved longhouses and for typological divisions. In regard to the latter, we have to take into account the state of preservation, touch-ups, repairs, modifications, extensions and superposition of house plans that influence the interpretation of the record. The same applies to farmsteads and even whole settlements that have been shifted, rebuilt, changed in layout and so on (Fig. 75–80). The issue of forms and structures of settlements is a rather complicated topic, because the condition for their assessment is a completely uncovered site. Such objects are rare, and even if a large complex is excavated, we can only assess the arrangement of objects within the excavations. This statement sounds trivial, but I emphasise this fact because we cannot be sure that there were no satellite units belonging to the given settlement nearby. This is well illustrated by the plan of extremely interesting features at Galsted in southern Jutland (Fig. 81). Its second phase represents another step of settlement evolution and is similar to what we know from settlements such as Nørre Snede in eastern Jutland (Fig. 82). The layout of farmsteads – although already present at some Late Pre-Roman Iron Age sites – represents the state of development of Roman Iron Age and Migration Period settlements. The earliest settlements of this type stem from Jutland, while the tendency to set up large, enclosed rectangular or trapezoidal farms in northern Germany is observable from the late 1st cent. CE and in the northern Netherlands from the 2nd cent. CE. The phenomenon of ‘stationary’ settlements is also known from East Germany, including the already mentioned settlements at Dallgow-Döberitz, Wustermark, Herzsprung or Göritz. Probably such settlements were discovered in Poland, too (see below). Settlements of this type replaced settlements with a different structure, dating to the Pre-Roman Iron Age. Their features included a loose arrangement of farms (rather unfenced) spread out over a large area (Fig. 1) and instability of house and farm sites. Houses and farmsteads were not occupied for a long period of time, but changed relatively quickly (the so-called wandering/shifting settlements). In the Late Pre-Roman Iron Age in Jutland and – in a slightly different form – in the northern Netherlands, completely enclosed settlements appeared. It was a fairly short-lived phenomenon (that ended in the 1st cent. CE), but the first step to stationary settlements, where farmsteads were designed to last for a longer period of time. At sites such as Nørre Snede in Jutland or Flögeln at the North Sea, there was a slow shifting of farmsteads, but over a period of several hundred years. With such a slow pace of changes in the positions of houses and farms, we can actually talk about stationary farms/settlements. It should be emphasised that the structure of settlements during the Roman Iron Age and Migration Period was not compact and there were no clusters of houses around a free square, as is sometimes suggested in Polish literature (admittedly on the basis of insufficient evidence). The image of settlements at that time resembles instead a group of several farms, sometimes in rows. We also know this spatial organisation from settlements in the left-bank regions of the Oder and Neisse Rivers (the German-Polish border) and there is no reason to believe that it was different to the east of these rivers. Despite undeniable progress in recent decades, settlement archaeology in Poland is still at the very beginning of searching for patterns for the recognition and reconstruction of longhouses that can contribute to the determination of individual types. Before completing this stage, analyses at a higher heuristic level do not yet make sense. All attempts to reconstruct settlement structures and search for references in building traditions to other regions in the Barbaricum have ended and often continue to end in failure. There are several reasons for this. First of all, this type of work from the second half of the 20th cent. mainly consisted of incorrect assumptions and axioms – especially regarding the dominance of pit houses in settlements. Secondly, the material that was available cannot create a suitable base for far-reaching conclusions – often the uncovered parts of the settlements were and are still too small to decipher the structures at all; sometimes it is not even possible to say in which part of a given settlement (or farmstead) the researchers conducted excavations. Another, also quite important point is the inaccurate or incompetent recognition of plans for alleged or actually non-existent post houses (Fig. 83). For decades, ‘buildings’ have been published that have no right to exist. Even in contemporary works, we can still find reconstructions (basically recreations) of primitive huts without statics or carpentry rules (Fig. 83), which were exceeded – if they had existed – by longhouses, even in the Neolithic. If buildings were created that have never existed, then obviously the image of a given farmstead must be false, not to mention the settlement structure. The necessity to verify published materials from settlements resulting from the state of research as I have described it does not need to be particularly emphasised. In a sense, the above-mentioned region between the Oder and the Elbe can be a benchmark for Poland. With regard to the state of research on settlements and the research paradigm, the situation in recent decades has been very similar to the situation in recent years in Poland. Until the early 1990s, the regions east of the Elbe could barely contribute to research on the subject of longhouses in the Barbaricum. It seemed that the presence of such buildings at settlements east of these regions that B. Trier (1969) had examined in his basic monograph on Iron Age longhouses was impossible. The very few examples were treated as exceptions. But due to large, often linear investments in infrastructure renewal in the early 1990s, the situation in Eastern Germany changed radically. Suddenly, longhouses started to appear at almost every settlement surveyed. One of the first excavations of this type was carried out in 1994 at the settlement site at Dallgow-Döberitz, a few kilometres west of Berlin, where at least 28 longhouses were discovered, primarily of the three-aisled variety. Publication of research results at Herzsprung in the Uckermark became a milestone, proving in the Oder region the existence not only of three-aisled longhouses, but farmsteads with a layout that was known only until that time from southern Scandinavia and the western part of Central Europe. In 1994–1997, 25 longhouses, mainly two-aisled, were uncovered at Göritz in Lower Lusatia. Today, a similar shift in settlement archaeology is taking place in Poland. Nevertheless, the attempts to distinguish longhouses at settlements in Poland and, at the same time, the frequent lack of experience of archaeologists in this field led to the creation and inclusion of objects that either did not exist in this form or not at all. The biggest obstacle is the lack of models to recognise house types, reflected by the arrangement of posts. There are still very few confidently confirmed three-aisled longhouses in Poland, yet this fact seems to result from the state of research rather than reflect the realities of the Roman Iron Age and Migration Period. To date, we do know four ‘definite’ buildings of this type, three from Pomerania and one from Mazovia; two others houses from central and southern Poland probably also belong to this group: the house I/A at Czarnowo in Western Pomerania (Fig. 85), a not fully uncovered house at Ostrowite in southeastern Pomerania (Fig. 86:1), a house at Leśno in southeastern Pomerania (Fig. 87), and a house in Rawa Mazowiecka (site 38) in western Mazovia (Fig. 88). In my opinion, the traces of a house at Kuców in Central Poland have to be interpreted as two rows of the roof-bearing posts of a three-aisled building (Fig. 89:1), while a house at Domasław in Lower Silesia also probably belongs to the three-aisled type (Fig. 90). Today, we know more examples of two-aisled houses than of three-aisled houses, which primarily appear only in the Przeworsk Culture area. It seems that in fact two-aisled houses were dominant in the area of this cultural unit, but it is still a bit too early to determine this with great certainty. The largest series of longhouses results from excavations of the settlement at Konarzewo near Poznań (Fig. 91), a smaller group we know from the Bzura River region (Fig. 94). The latter form a group that can be used to define the first longhouse type in Poland, the Konotopa type. A very interesting house was discovered in the 1960s at Wólka Łasiecka in Central Poland (Fig. 95). Although the arrangement of the posts is very clear, it can be read in the source publication, and sometimes in later ones, that this building is a three-aisled house. Actually, we are dealing with a two-aisled house with additional, external eave-supporting posts. In the case of the settlement at Izdebno Kościelne in western Mazovia, one can point to a house that was not included in the analysis of the site plan (Fig. 97). The same applies to a two-aisled longhouse at Janków in Central Poland (Fig. 96). It also belongs to the ‘verified’ buildings which were distinguished after the publication of the research results. The above-mentioned house at Wólka Łasiecka can be interpreted as a ‘lime kiln building’ on the basis of similar houses that, for example, were discovered at Klein Köris near Berlin and Herzsprung in the Uckermark. At the latter site, several buildings of this type have been even discovered, at least four of which were longhouses (e.g. Fig. 99:1.6). Lime kiln houses in other forms at this settlement (Fig. 100:3) and subsequent ones (Fig. 99:7, 100:1.2) show that there are many variants of such buildings. It might seem that production halls with limes kilns are a special feature of the settlements of Central Europe from the left-bank regions of the Oder and Neisse to the Vistula. However, the example from Osterrönfeld and houses from the settlement at Galsted in southern Jutland that are not yet published warn against this inference. It is not an exaggeration to claim that previous attempts to distinguish farmsteads in Poland have usually lacked sufficient evidence; often such an activity was and is simply impossible. There are several reasons for this: in the first place, often there are no reliable house plans, also the excavation area is too small and – it should be strongly emphasised – the research results are presented as a schematic plan only or in the form of a plan with symbols. Recently, contrast has been emphasised between the interpretation of the ‘farmstead’ approach among researchers from ‘west of the Oder’ and researchers in Poland, which in my opinion results mainly from the state of research and – probably even in a decisive way – from the research paradigm, and under no circumstances reflects ancient conditions. The results of excavations in recent years have shown that such an contradiction – if used to refer to archaeological material – is only apparent and artificial. The basis for analysing settlement structures in terms of farmsteads is quite narrow, although there are few proposals worth considering. In a separate article, I re-analysed published research results in the area of the settlement at Wytrzyszczki in Central Poland in terms of some longhouses. In addition to the alternative interpretation of buildings, the published plan and field documentation analysis provide the basis for a new interpretation of the spatial organisation of the uncovered part of the settlement (Fig. 102–104). An interesting arrangement of objects was observed at the settlement in at Mąkolice in Central Poland. Both post and pit houses as well as production facilities were uncovered here. The dispersion of all objects is quite clear, but several issues remain an open question (Fig. 105). Closely related to the form of the farmsteads is their arrangement relative to each other, meaning the form of a settlement. Polish literature holds the view that one of the basic forms of settlements of the Przeworsk Culture (because it is the only one we can say anything about) is the circular settlement. The above-mentioned settlement from Wytrzyszczki in Central Poland and well-known settlement from Konarzewo near Poznań cannot be called circular under any circumstances as has happened in the literature (Fig. 104, 106). Concerning the spatial organisation of settlements from areas east of the Oder, I am convinced that they did not differ from settlements in areas west of this river (Fig. 108, 109). The latest field research results provide us with more and more arguments confirming this thesis. The basic unit of each settlement was a farmstead, which was spatially organised as economic units in the western and northern regions of the Barbaricum.

Refine search results

A Hoard from the Migration Period from Karlino (North- Western Poland)

On Both Sides of the Middle Reaches of the Nemunas River. A New Approach to Old Problems

The Świlcza Hoard. An Extraneous 5th Century AD Complex from the Northern Carpathian Foreland

Przekłuwacze typu Dresden-Dobritz / Żerniki Wielkie. Uwagi na temat narzędzi z późnego okresu rzymskiego i wczesnej fazy okresu wędrówek ludów

Nietypowe groty włóczni ze schyłku starożytności z ziem polskich

Z drugiej strony Bałtyku. Zapinka północnoeuropejskiej formy z V wieku z Wielkopolski

Frühgeschichtliche Wegeführungen im Recknitztal bei Laage, Lkr. Rostock

Szklane naczynie typu Eggers 230 (typ Kowalewko) z Iglic, gmina Resko, powiat łobeski (niem. Geiglitz, Kr. Regenwalde)

Uwagi na temat obrządku pogrzebowego grupy olsztyńskiej na przykładzie cmentarzyska w Kosewie, pow. mrągowski (dawn. Kossewen, Kreis Sensburg)

Faza C3 w kulturze wielbarskiej – próba wyróżnienia

Dwie interesujące fibule z Ryczywołu, pow. kozienicki

A Rediscovered Decorative Strap-end from Ciemna Cave in Ojców

Unikatowa zapinka z Rajszewa, pow. legionowski. Przyczynek do studiów nad sytuacją kulturową w okresie wędrówek ludów na Mazowszu

Dobór i układ darów w inhumacyjnych grobach książęcych z pierwszej połowy I tysiąclecia po Chr. w północnej i środkowej Europie

Barbaric solidi and connections over the Baltic Sea in the Migration Period

Zapinki bałtyjskie z Janowca nad Wisłą

Cmentarzysko kultury kurhanów wschodniolitewskich z okresu wędrówek ludów w Vilkiautinis na Litwie w świetle badań z 1913 roku

Nowe materiały ze schyłku okresu wpływów rzymskich i początków okresu wędrówek ludów z okolic Wyszogrodu, w pow. płockim

Dom to nie tylko dach i cztery ściany… O budownictwie w późnej starożytności w Europie Północnej i Środkowej ze szczególnym uwzględnieniem ziem polskich

Faza C3 w kulturze wielbarskiej – próba wyróżnienia