Ogólnopolski plebiscyt na słowo roku zorganizowano w Polsce po raz szósty. Głosowali internauci oraz kapituła językoznawców. W artykule przedstawimy wyniki plebiscytu, omówimy też kontekst i cele plebiscytu oraz leżącej u jego podstaw regularnej pracy przy monitorowaniu częstości słów dyskursu publicznego w ramach projektu Uniwersytetu Warszawskiego „Słowa na czasie”.
Celem niniejszego tekstu jest zaprezentowanie problemu ze szwedzkiej perspektywy, z uwzględnieniem celów polityki zagranicznej neutralnej Szwecji, jej aktywności w Lidze Narodów oraz stosunku do sytuacji po drugiej stronie Bałtyku. Spór polsko-litewski obserwowano w Sztokholmie z uwagą, ale nie angażowano się w jego rozwiązanie. Dopiero w listopadzie 1920 r. Liga Narodów zwróciła się m.in. do Szwecji o wysłanie do Wilna oddziału wojskowego, który miałby zabezpieczyć obszar planowanego plebiscytu. The purpose of the article is to present the problem as seen from the Swedish perspective, with due regard to foreign policy aims of neutral Sweden, its activity in the League of Nations, and its attitude towards the situation on the other side of the Baltic Sea. The Polish-Lithuanian conflict was carefully observed from Stockholm, but without any Swedish engagement. Only in November of 1920 the League of Nations asked Sweden, among other countries, to send to Vilnius a military unit to protect the planned plebiscite area.
Górny Śląsk jest regionem, którego historia i skład etniczny nastręczają problemów interpretacyjnych. Dziś te problemy są teoretyczne, lecz w roku 1918 decyzje dotyczące jego losów musiały zostać podjęte natychmiast. Rozwiązanie zaproponowane w czasie Konferencji paryskiej przewidywało przeprowadzenie plebiscytu, w którym to ludność miała rozstrzygnąć o swych losach. W roku 1921 okazało się jednak, że owo remedium nie do końca spełniło oczekiwania, wtedy podniesiona została koncepcja Wolnego Regionu Śląsk. Choć nie miała ona większych konsekwencji politycznych, samo jej pojawienie się jest fenomenem wartym uwagi.
EN
Upper Silesia is a region, which history and ethnic composition cause problems of interpretation. Today the problems are theoretical, but in 1918 decisions concerning the region needed to be made immediately. Solution presented on Paris Peace Conference included plebiscite, during which the population were to decide about its future. In 1921 it turned out, that the new remedy had not met expectations. Then a new solution appeared – Free Region of Silesia. Although political consequences of the idea were rather marginal, the mere manifestation was a rare phenomena.
Celem artykułu jest wskazanie najczęściej stosowanych w prasie górnośląskiej środków perswazji, służących nakłonieniu polskojęzycznych mieszkańców Górnego Śląska do głosowania za przyłączeniem do Polski w plebiscycie 1921 r. Agitacja opierała się na dwóch mechanizmach: podkreślaniu historycznych i kulturowych związków z Polską oraz na negatywnym przedstawianiu Niemców i państwa niemieckiego. Podkreślaniu więzi Górnoślązaków z narodem polskim służyły takie argumenty jak: mit Śląska jako prastarych ziem piastowskich, topos Polski jako ojczyzny matki, która czeka na powrót utraconego dziecka, oraz wspólnota polskiej mowy i religii katolickiej. Państwo niemieckie natomiast było przedstawiane jako kraj niewoli, w którym lud górnośląski był przez wieki germanizowany i wyzyskiwany ekonomicznie. Obraz Niemca z kolei oparty był na stereotypie wroga, prześladowcy polskiej mowy i religii oraz bezwzględnego kapitalisty.
EN
The aim of the article is to determine the most common means of persuasion used in the Upper Silesian press to influence the Polish-speaking inhabitants of Upper Silesia to vote in favour of joining Poland in the 1921 plebiscite. The campaigning was based on two mechanisms: emphasis on historical and cultural connections with Poland and a negative presentation of Germans and the German state. The Upper Silesian’s ties with the Polish nation were stressed by means of such arguments as: the myth of Silesia as an ancient Piast land, the trope of Poland as a mother figure waiting for the return of her lost child, and the community of Polish speech and Catholicism. The German state, on the other hand, was portrayed as a land of captivity, where the Upper Silesian people had been Germanized and economically exploited for centuries. The image of the German was, in turn, based on the stereotypes of the enemy, an oppressor of Polish speech and religion, and a ruthless capitalist.
Decyzją traktatu wersalskiego z 1919 r. na Warmii i Mazurach miał zostać przeprowadzony plebiscyt w celu określenia przynależności spornych terenów do Polski lub Niemiec. Odbył się on 11 lipca 1920 r., w najmniej pożądanym dla Polski czasie, bowiem do Warszawy zbliżały się już wojska bolszewickie. Niemcy oparli swoją propagandę plebiscytową na podkreśleniu tymczasowości polskiej państwowości, budowaniu świadomości „małej ojczyzny” pruskiej oraz straszeniu polskim katolicyzmem. Plebiscyt przyniósł całkowitą klęskę polskiej racji stanu. Tylko 3,4% ludności zagłosowało za przynależnością do Polski. Adam Chętnik, znany działacz Kurpiowszczyzny, zaangażowany był przez cały okres międzywojenny w działania zmierzające do uświadomienia pogranicza kurpiowskomazurskiego i pokazania historycznych oraz kulturalno-gospodarczych powiązań terenów położonych po jednej i drugiej stronie granicy. W późniejszym czasie, już po plebiscycie, wyjaśniał, że „Mazur-ewangelik” jest takim samym Polakiem jak Polak-katolik. Profetycznie głosił, że w przyszłości Prusy Wschodnie będą należały do Polski.
EN
Following the decision of the Treaty of Versailles of 1919, in Warmia and Masuria a plebiscite determining the affiliation of the disputed areas with Poland or Germany was to be held. It took place on 11 July 1920, during the least desirable time for Poland as the Bolshevik forces were already approaching Warsaw. Germany based its plebiscite propaganda on emphasizing the temporality of the Polish state, building awareness of the “small homeland” of Prussia and threatening with Polish Catholicism. The plebiscite ended in a complete loss of the Polish reason of state. Only 3.4% of the population voted for the affiliation with Poland. Adam Chętnik, a prominent Kurpian activist, was involved throughout the whole interwar period in activities aimed at raising awareness of Kurpian-Masurian borderland and showing the historical and cultural-economic connections between the lands on both sides of the border. Later, already after the plebiscite, he explained that a “Masurian-evangelical” is the same Pole as a Pole-Catholic. He predictively claimed that East Prussia would belong to Poland in the future.
The Sztum Decanate belonged, by the decision of the Treaty of Versailles of 28 June 1919, to the District of Kwidzyn. The Poles who resided here, following the lost Plebiscite, falling victim to terror, reached out for help to the Prime Minister of the Polish Government Wincenty Witos but he responded to them: “Those who are Polish, will come back to Poland. We will not go to war with the Germans for those few Poles”. The Poles in the Powiśle region established more informed and close communities than in other Polish regions of the Diocese. In particular, in the central part of the Sztum Decanate in the parishes of Postolin Straszewo, Stary Targ and Tychnowy. Some meritorious priests who consolidated Polishness shepherded those communities: 2 of them died in the Nazi era in the concentration camp in Sachsenhausen – the Blessed Fr. Władysław Demski and Fr. Bronisław Sochaczewski, and 4 other actively joined the Plebiscite work in favour of Poland: Fr. P. Mateblowski, Fr. F. Prus, Fr. S. Rosenau, Fr. F. Połomski, Fr. G. v. Palmowski; Fr. E. Gross. Those 8 priests distinguished themselves with zealous work among Polish parishioners, and the other 11priests did not leave any distinctive “marks” in favour of the Polish Catholic religious practices but neither did they take up any pro-German actions in their work, although they followed the instructions of the Frombork Bishop Curia. This engagement of priests in the “Polish” ministry translated effectively into a high percentage of pro- Poland vote in the Plebiscite.
PL
Dekanat sztumski należał, postanowieniem traktatu wersalskiego z 28. 06. 1919 r. do kwidzyńskiego okręgu kwidzyńskiego. Polacy tu mieszkający, po przegranym plebiscycie, doświadczając terroru szukali pomocy u premiera rządu polskiego W. Witosa, ale ten im odpowiedział: „Kto Polak, wróci do Polski. Z powodu tych kilku Polaków z Niemcami wojny prowadzić nie będziemy”. Polacy na Powiślu tworzyli bardziej uświadomione i zwarte skupiska, niż w innych polskich rejonach diecezji. Zwłaszcza w centralnej części dekanatu sztumskiego, w parafiach: Postolin, Straszewo, Stary Targ, Tychnowy. W tych wspólnotach duszpasterzowali zasłużeni dla polskości kapłani: 2 poniosło śmierć w okresie hitlerowskim w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen – błogosławiony ks. Władysław Demski i ks. Bronisław Sochaczewski, a 4 kolejnych włączyło się aktywnie w pracę plebiscytową na rzecz Polski: ks. P. Mateblowski, ks. F. Prus, ks. S. Rosenau, ks. F. Połomski, ks. G. v. Palmowski, ks. E. Gross. Tych 8 księży wyróżniało się gorliwą pracą wśród parafian Polaków, a pozostałych 11 duszpasterzy nie pozostawiło wyraźnych „śladów” na rzecz wspierania polskiej religijności katolickiej, ale też nie podejmowało działań proniemieckich w swojej pracy, chociaż wykonywali zalecenia fromborskiej kurii biskupiej. To zaangażowanie księży w „polskie” duszpasterstwo ujawniło się skutecznie w wysokim procencie głosowania za Polską w okresie plebiscytu.
Following the decision to divide Upper Silesia between Germany and Poland, detailed regulations were established according to which individual counties were supposed to be taken over by both states. Major celebrations on the German side were held in the summer of 1922 in Opole, where the official assumption of control over the German Upper Silesia by the government of the German Reich took place. The legality of the actions undertaken in the Upper Silesia by the victorious western states was undermined and postulates were put forward to peacefully revise the course of the border established in the wake of the plebiscite and the Silesian Uprisings. In his article, the author presents this issue, as seen from the perspective of the then German press.
PL
Po decyzji o podziale Górnego Śląska między Niemcy i Polskę uzgodniono warunki przejmowania poszczególnych powiatów przez obydwa państwa. Po stronie niemieckiej najważniejsze uroczystości miały miejsce latem 1922 roku w Opolu, gdzie nastąpiło oficjalne przejęcie władzy nad niemieckim Górnym Śląskiem przez rząd Rzeszy Niemieckiej. Otwarcie podważono wówczas legalność działań zwycięskich mocarstw zachodnich na Górnym Śląsku i domagano się pokojowej rewizji granicy wytyczonej po plebiscycie i powstaniach śląskich. Autor w swoim artykule przedstawia tę historię z perspektywy ówczesnej prasy niemieckiej.
Celem artykułu jest przypomnienie zagadnień związanych z 100 rocznicą plebiscytów na Warmii, Mazurach i Powiślu, ze szczególnym uwzględnieniem Mazur. Plebiscyty to ważny etap w historii kształtowania granic odrodzonego państwa polskiego. Jak do nich doszło, jakie były przygotowania zarówno ze strony polskiej, jak i niemieckiej, jak przebiegała agitacja przedplebiscytowa a wreszcie wyniki plebiscytu to tematyka artykułu. Ważną jego częścią jest pokazanie roli mieszkańców Kurpiowszczyzny (a więc sąsiadów i pobratymców Mazurów) w przygotowaniach do plebiscytu i w akcji uświadamiającej Mazurów, w tym jednego z najwybitniejszych Kurpiów w historii Adama Chętnika.
EN
The article aims to recall issues related to the 100th anniwersary of plebiscytes in Warmia, Mazury and Powiśle. Plebiscytes are an important stage in the history of shaping the bordes of the reborn Polish state. The questions were the preparations both on the Polish and German side, how the agitation before the plebiscite proceder plebiscite are the subject of the article. An important part is to show the role of the inhabitants of the Kurpie (fellow countrymen of Masuria) in the preparations for the plebiscite and in the campaign to educate Masuria outstanding ethnic Kurpie person in the history.
Autor swoje rozważania oparł na dokumentach ze zbiorów „Powstania górnośląskie” i „Powstania śląskie” z zasobów Centralnego Archiwum Wojskowego i Instytutu Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku. Skupiają się one na mieszkańcach Dziergowic (pow. kozielski i Kuźni Raciborskiej (pow. raciborski), którzy wzięli udział w III powstaniu śląskim. Poruszają kwestie związane z wiekiem, wykonywanymi zawodami oraz zaangażowaniem pewnych rodzin w działalność propolską. Artykuł dotyczy również osób zaangażowanych po stronie niemieckiej. Całość zamykają wykazy personalne powstańców, a także heimattreuerów i stosstrupplerów z wyżej wymienionych miejscowości.
EN
The author of the following work based his considerations on documents from the collections of the “Upper Silesian Uprisings” and “Silesian Uprisings” from the resources of the Central Military Archives and the Józef Piłsudski Institute of America based in New York. They focus on the inhabitants of Dziergowice (Kędzierzyn-Koźle County) and Kuźnia Raciborska (Racibórz County) that took part in the Third Silesian Uprising. The investigated documents deal with issues related to age, professions and the involvement of some families in the pro-Polish activities. Furthermore, the article also discusses locals supporting Germany. The whole is closed by the personal register of insurgents, as well as the members of the Upper Silesia Heimat Patriots (German: Heimattreue Oberschlesier) and Stormtroops (German: Stosstruppen) from the aforementioned towns.
Juliusz Zborowski, a graduate of Polish Philology at the Jagiellonian University, moved to Podhale in 1913, as he started working as a teacher in a junior high school in Nowy Targ. The historical events of those years, related to the establishment of new borders of the Second Polish Republic, made him engaged in activities for the protection of cultural heritage in the disputed areas of Spisz and Orawa. He was a member of the Main Plebiscite Committee of Spisz-Orawa, then the head of its press section of Gazeta Podhalańska (1919–1920), from 1918 a member of the Tatra Society, and in 1922 he became the first director of the Tatra Museum. In 1920, the Main Plebiscite Committee was liquidated, and the money collected for its activities was allocated to the purchase of ethnographic artefacts from the so-called southern borderlands of the Second Polish Republic. Zborowski started sourcing them for the museum. As a result, over two hundred examples of paintings painted on glass and colored ceramics as well as numerous objects from private collectors enriched the collections of the Tatra Museum.
PL
Juliusz Zborowski, absolwent polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego w 1913 roku zamieszkał na Podhalu, bo podjął pracę nauczyciela w nowotarskim gimnazjum. Wydarzenia historyczne tamtych lat związane z ustalaniem nowych granic II Rzeczpospolitej sprawiły, że zaangażował się w działania na rzecz ochrony kulturowego dziedzictwa na spornych terenach Spisza i Orawy. Był członkiem Głównego Komitetu Plebiscytowego Spisko-Orawskiego, następnie kierownikiem jego referatu prasowego „Gazety Podhalańskiej” (1919–1920), od 1918 roku członkiem Towarzystwa Tatrzańskiego, by w 1922 roku zostać pierwszym dyrektorem Muzeum Tatrzańskiego. W 1920 roku Główny Komitet Plebiscytowy uległ likwidacji, a zebrane na jego działalność pieniądze zostały przeznaczone na zakup etnograficznych okazów z tak zwanych kresów południowych II Rzeczpospolitej. Zborowski zajął się ich pozyskiwaniem dla muzeum. W efekcie ponad dwieście egzemplarzy obrazów malowanych na szkle i barwnej ceramiki oraz liczne obiekty od prywatnych kolekcjonerów wzbogaciły zbiory Muzeum Tatrzańskiego.
Based in the analysis of press materials, mainly from Gwiazdka Cieszyńska (The Cieszyn Starlet), from 1920-1921, the article presents the links between Upper Silesia and the Republic during the Polish-Bolshevik war, especially in the summer of 1920, when the battle of Warsaw took place. The outcome of “the Miracle of the Vistula” was “the Miracle of the Oder”. The military success of the battle of Warsaw and the third Silesia uprising resulted in the incorporation of Upper Silesia, the second most industrialized region in Europe, into the Republic. The event significantly changed the economic structure of agricultural Poland, making it more similar to capitalist states. Due to its industrial and military potential, incorporating this historical region, which Jan Długosz counted among the parts of “the body of the Polish Crown,” was an important political, economic, and military event. Upper Silesia was the biggest industrial region in the country. This fact was emphasized by Gwiazdka Cieszyńska in the article O znaczeniu Górnego Śląska (“On the importance of Upper Silesia”) published in issue 215 from 1920.
PL
Autor na podstawie kwerendy prasy, głównie „Gwiazdki Cieszyńskiej” z lat 1920-1921, zaprezentował zależności, jakie łączyły Górny Śląsk i Rzeczpospolitą w okresie wojny polsko-bolszewickiej, a w szczególności latem 1920 r., gdy rozegrała się bitwa warszawska. Pokłosiem „cudu nad Wisłą” był „cud nad Odrą”. Powodzenie militarne bitwy warszawskiej i trzeciego powstania śląskiego skutkowało włączeniem w granice II Rzeczypospolitej wschodniej części Górnego Śląska, która była drugim zagłębiem przemysłowym Europy. Wydarzenie to zmieniło w znaczący sposób strukturę gospodarczą rolniczej Polski, upodobniając stosunki polskie do krajów o kulturze kapitalistycznej. Przyłączenie części tej historycznej prowincji, którą Jan Długosz zaliczał do części „ciała Korony Polskiej”, ze względu na wielkość potencjału przemysłowego i wojskowego tego obszaru było dużym wydarzeniem nie tylko politycznym, ale i gospodarczym, a także wojskowym. Górny Śląsk był największym okręgiem przemysłowym w kraju. Fakt ten podkreślała „Gwiazdka Cieszyńska” w artykule O znaczeniu Górnego Śląska opublikowanym w numerze 215 z 1920 r.
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.