Search results

1

Czasowniki z przedrostkiem re- w dawnej i współczesnej polszczyźnie (na tle wybranych języków słowiańskich)

100%

Zarębski R.

Rozprawy Komisji Językowej ŁTN

|

2016

|

vol. LXIII

143-158

PL

Celem artykułu jest opis czasowników z niesłowiańską cząstką re- w historii języka polskiego, z uwzględnieniem tła słowiańskiego. Omówiono: genezę i chronologię zjawiska, proces wydzielania się prefiksu re- z serii zapożyczeń łacińskich, zależności genetyczno-morfologiczne pomiędzy prefiksem re- a rodzajami podstaw słowotwórczych, relacje motywacyjne zachodzące pomiędzy derywatami czasownikowymi z re- a wyrazami motywującymi, semantykę czasowników z re- oraz uwarunkowania stylistyczno-pragmatyczne tych czasowników. Przeprowadzone badania pozwoliły ustalić, że prefiks re- ma długą tradycję w polszczyźnie, ale jego łączliwość jest ograniczona do podstaw genetycznie obcych. Wskazano także na polisemiczność prefiksu re-, która może zależeć od semantyki podstaw, oraz na przynależność czasowników z re- do specjalistycznej leksyki naukowo- technicznej. Podobnymi właściwościami charakteryzują się derywaty werbalne na re- także w innych językach słowiańskich.

EN

The article aims to describe verbs with non-Slavic prefix re- in the history of the Polish language, including the Slavic background. Discussed issues include: origins and chronology of the phenomenon, the process of evolution of the prefix re- from a series borrowings from Latin, genetic and morphological links between the prefix re- and the types root words, motivational relationships, semantics, as well as the stylistic and pragmatic characteristics of verbs prefixed by re-. It has been established through research that the prefix re- has a long tradition in the Polish language, but its connectivity is limited to genetically foreign roots. Also indicated has been the polysemy of the prefix and the fact that the re- verbs belong in a specialised scholarly and technical vocabulary. Similar properties characterise verbal derivatives prefixed with re- also in other Slavic languages.

2

Prefiksy genetycznie obce a początkowe człony złożeń w historii polszczyzny

100%

Zarębski R.

Język Polski

|

2014

|

vol. 94

|

issue 1

51-62

PL

Artykuł jest kolejnym głosem w sprawie statusu genetycznie obcych cząstek inicjalnych, które mogą być interpretowane jako prefiksy lub początkowe człony złożeń. Omówiono w nim najważniejsze cechy przedrostków i członów złożeń. Ustosunkowano się również do ustaleń badaczy na temat statusu formalnego obcych cząstek inicjalnych. Stwierdzono, że w rozstrzyganiu na temat tego statusu pomocna jest perspektywa historycznojęzykowa. Początkowe cząstki obce mogły niezależnie od znaczenia różnorako funkcjonować w dziejach polszczyzny: i jako morfemy związane, i jako swobodne. Zaproponowano, żeby za prefiksy obce uznać takie morfemy, których choćby jedno ze znaczeń można oddać rodzimym przedrostkiem bądź przyimkiem. Do początkowych członów złożeń należałyby zaś te cząstki, których znaczenie (znaczenia) da się oddać jedynie za pomocą rodzimych wyrazów autosemantycznych. Rozwiązanie takie mogłoby mieć praktyczne zastosowanie w leksykografii.

EN

The article deals with a widely discussed issue of the status of genetically foreign initial elements which can be interpreted either as prefixes or initial elements of noun compounds. The main features of prefixes and noun compounds have been analyzed here. Researchers’ studies concerning the formal status of foreign initial elements have also been taken into consideration. It has been stated that a diachronic perspective should be adopted in deciding about this status. Irrespective of their meaning, initial non-native elements could function in the history of the Polish language in different ways, both as free and as bound morphemes. It has been suggested that non-native prefixes should be treated as these morphemes whose meaning, at least one of them, could be expressed as a native prefix or a preposition. Following this suggestion, initial elements of noun compounds would include these elements whose meaning (or meanings) may be expressed solely with the help of native autosemantic words. Such a solution could have a practical use in lexicography.

3

Analiza porównawcza derywatów francuskich i polskich jako test uniwersalności techniki słowotwórczej

80%

Fijałkowska W.

Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio FF – Philologia

|

2018

|

vol. 36

|

issue 1

EN

The word-formation technique to be tested is the derivation of verbs by exchange of prefixes, discovered and defined in 2006 by Joanna Stankiewicz, developed in 2006 and 2009 by Michał Wiśnicki for Polish, and in 2010 by Wanda Fijałkowska for French. In each language different prefixal pairs are used. The semantic motivation becomes obvious if we resort to w rd-formation paraphrases (as defined by Jadwiga Puzynina). A correctly formulated paraphrase of a derived word has to contain on the surface the original prefix – that of the base. This kind of paraphrases is not employed by French morphologists, but is applicable to studies on the French language. Logically, the activity named by the derived verb cannot occur before the activity named by its base is terminated: we cannot unscrew something that is not screwed, or extend a building that is not built yet. Otherwise, we cannot explain that the prefixes in such verbs as débrigader, recharger, surgeler, odrysować, oddzwonić, nabroić are unique and not simply added one to another. In spite of the differences between Polish and French accomplished verbs, common and productive patterns appear – for example, in both languages annulative, transformative, directional and effective verbs are created. The analyses that we have carried out are the first step towards proving the universality of this word-formation technique.

FR

La technique de construction de mots que nous nous proposons d’étudier est une dérivation de verbes qui se fait par échange de préfixes. Elle fut découverte et décrite en 2006 par Joanna Stankiewicz, sa théorie fut développée en 2009 par Michał Wiśnicki pour le polonais et en 2010 par Wanda Fijałkowska pour le français. Les deux langues utilisent différentes paires de préfixes, p.ex. en français – embrigader – débrigader, décharger – recharger, congeler – surgeler, exploser - imploser et en polonais – narysować – odrysować, ugotować – nagotować, zadzwonić – oddzwonić, zbudować – dobudować, zbroić – nabroić. La motivation sémantique des verbes cités comme seconds dans chaque paire devient évidente si nous nous servons de la paraphrase (selon la définition de Jadwiga Puzynina). La paraphrase correcte d’un dérivé doit contenir la base avec son préfixe. Ce type de paraphrase n’est pas utilisé par les chercheurs qui étudient le français ; or, elle peut très bien servir à décrire la dérivation dans cette langue. Du point de vue logique, l’action décrite par le verbe dérivé ne peut avoir lieu avant celle qu’exprime le verbe de base : on ne peut odkręcić (dévisser) qch. qui n’est pas przykręcone (vissé), ni rozbudować (étendre) un bâtiment qui n’a pas encore été zbudowany (construit). Sinon, on ne pourrait expliquer pourquoi les préfixes des verbes comme débrigader, recharger, surgeler, odrysować, oddzwonić, nabroić sont spécifiques et ne furent pas simplement ajoutés aux verbes non munis d’un autre préfixe. Parmi les verbes accomplis polonais et français, on trouve des modèles productifs qui leur sont communs, p.ex. les deux langues forment des dérivés annulatifs (skręcić – rozkręcić, emballer – déballer), transformatifs (zbudować – przebudować, encoder – transcoder), de changement de direction (dobudować – nadbudować, exploser – imploser) et effectifs (umyć – domyć, congeler – surgeler). Les analyses menées ici constituent un premier pas pour prouver que cette technique de construction de mots a un caractère universel.

PL

Technika słowotwórcza, którą zbadano, to derywacja czasowników, dokonująca się przez wymianę prefiksów. Została ona odkryta i zdefiniowana w 2006 roku przez Joannę Stankiewicz, jej teoria została rozwinięta w 2006 i 2009 roku przez Michała Wiśnickiego dla języka polskiego oraz w 2010 roku przez Wandę Fijałkowską dla języka francuskiego. W obu językach używane są różne pary przedrostków. Motywacja semantyczna drugich członów tych par werbalnych staje się oczywista, jeśli posłużymy się parafrazą słowotwórczą (wg definicji Jadwigi Puzyniny). Poprawnie sformułowana parafraza derywatu powinna zawierać prefiks podstawy. Ten rodzaj parafraz nie bywa stosowany przez morfologów badających język francuski, lecz może znaleźć zastosowanie w studiach nad tym językiem. Z punktu widzenia logicznego czynność określona czasownikiem pochodnym nie może wydarzyć się wcześniej, niż zakończy się czynność wyrażona czasownikiem bazowym: nie można odkręcić czegoś, co nie jest przykręcone, ani rozbudować budynku, który nie został jeszcze zbudowany. W przeciwnym razie nie można wytłumaczyć, że przedrostki w takich czasownikach, jak: débrigader, recharger, surgeler, odrysować, oddzwonić, nabroić są specyficzne, i nie zostały po prostu dodane do podstaw bezprefiksalnych. Pomimo różnic między polskimi i francuskimi czasownikami dokonanymi pojawiają się wspólne dla nich produktywne wzorce, np. tworzone są derywaty anulatywne, transformatywne, kierunkowe i efektywne. Przeprowadzone analizy stanowią pierwszy krok w stronę dowodu, że opisywana technika słowotwórcza jest uniwersalna.

Refine search results

1 Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio FF – Philologia

1 Język Polski

1 Rozprawy Komisji Językowej ŁTN

1 2018

1 2016

1 2014

2 Zarębski R.

1 Fijałkowska W.

Czasowniki z przedrostkiem re- w dawnej i współczesnej polszczyźnie (na tle wybranych języków słowiańskich)

Prefiksy genetycznie obce a początkowe człony złożeń w historii polszczyzny

Analiza porównawcza derywatów francuskich i polskich jako test uniwersalności techniki słowotwórczej