Górny Śląsk i jego zachodnia część – Śląsk Opolski ma swoje historyczne doświadczenia w zakresie polsko-niemieckich zmagań w dziedzinie życia gospodarczego. Aspekt ekonomiczny, starania o wzmocnienie organizacji i całych grup społecznych, pojawił się niemal natychmiast, gdy stało się faktem ożywienie narodowościowe w regionie. Decydującą rolę odegrała tu polska spółdzielczość. Ruch spółdzielczy narodził się jako społeczna samoobrona przed rosnącym wyzyskiem wczesnego kapitalizmu. Od założenia pierwszego banku ludowego w 1985 r. w Bytomiu do 1914 r. powstało 17 banków, 3 filie terenowe i 1 spółka parcelacyjna, we wszystkich powiatach z ludnością polskojęzyczną. Liczyły one w sumie ponad 13 tys. członków i około 30 tys. posiadających wkłady. Główny cel pracy – umocnienie gospodarcze społeczeństwa polskiego, realizowano przez udzielanie korzystnych kredytów, pożyczek na budownictwo mieszkaniowe, zakładanie drobnych przedsiębiorstw, warsztatów, sklepów, wyposażenie gospodarstw rolnych. Działalność banków nie ograniczała się do sfery ekonomicznej. Bardzo szybko stały się one ważnymi ośrodkami życia polskiego w poszczególnych powiatach. Z chwilą wybuchu II wojny światowej w ramach ogólnej akcji wymierzonej w przywódców mniejszości, spółdzielczość polska została zlikwidowana środkami polityczno-administracyjnego przymusu.
EN
The Upper Silesia and its western part, the Opole Silesia, has a historical experience regarding the Polish-German struggle on the field of economic life. Almost immediately, after the national revival in the region had started, the efforts to strengthen the organizations and whole social groups appeared to be an important economic issue. The polish co-operative movement played a crucial role in this task. The co-operative movement rose as a society’s self-defence against the growing exploitation by the early capitalism. Until the year 1914, since the establishment of the first people’s bank in Bytom in the year 1885, the 17 people’s banks, three local branches and one parceling partnership were set up in the districts with the Polish-speaking population. These institutions had more than 13 thousand members and approximately 30 thousand depositors. The main objective was to strengthen the economic position of the Polish society by providing favourable credits, mainly loans for house-building, setting up small enterprises, workshops, shops and farmsteads’ equipment. The banks did not perform only economic functions as very quickly they became a significant centres of the Polish public life at the district level. With the outbreak of the Second World War the Polish co-operative movement was liquidated by means of the political-administrative coercion, this process being a part of the general operation against the leaders of minorities.
Social cooperatives are important element which reduce social exclusion in the local market. In the last few months legislator introduced radical changes in social cooperative act. It imposed the possibility to create cooperative consortium between social cooperatives and organizations which support then in built stable working places for barred persons. This solution helps to improve its economic potential and solve problems witch government procurement agreement. A cooperative consortium can also impose limitations. One of them is additional acts of administration and financial responsibility impose on cooperative consortium members. In the article reader can also find information about future development of social cooperatives in Poland.
PL
Spółdzielnie socjalne są istotnym narzędziem ograniczania wykluczenia społecznego na lokalnym rynku. W ostatnim czasie dzięki zmianom w przepisach prawa ustawodawca wprowadził możliwość tworzenia przez nie konsorcjum spółdzielczego łącznie z innymi organizacjami wspierającymi osoby wykluczone. Dzięki temu rozwiązaniu mogą one podnosić swoją konkurencyjność oraz budować stabilne miejsca pracy starając się chociażby o środki publiczne z większą szansą na ich pozyskanie. Tego typu rozwiązanie posiada również pewne ograniczenia. Niewątpliwie jednym z nich są wątpliwości co do odpowiedzialności za niewykonanie umowy oraz dodatkowe obowiązki administracyjne nałożone na spółdzielnie. W artykule czytelnik znajdzie ich wpływ na rozwój konsorcjum spółdzielczego oraz możliwości jego wykorzystania w przyszłości.
W artykule zawarto podstawowe informacje na temat organizacji spółdzielczych, które funkcjonowały w okresie dwudziestolecia międzywojennego oraz znalazły swoje miejsce po transformacji gospodarczej lat 90. Istniejące w latach 20. podmioty spółdzielcze przenikały każdy sektor życia gospodarczego w przeciwieństwie do tych, które zaczęły się rozwijać tuż po odzyskaniu przez polskich przedsiębiorców możliwości tworzenia niezależnych organizacji gospodarczych, w tym również tych opartych o przepisy prawa spółdzielczego. Podstawowym celem artykułu jest więc wykazanie, że spółdzielczość może mieć istotny wpływ na rozwój gospodarczy nie tylko lokalnych wspólnot, ale również całych regionów, prowadząc do poprawy sytuacji materialnej mieszkańców – dzięki sięganiu do rozwiązań przedwojennych, mimo ograniczonego wsparcia rozwoju tego sektora na początku transformacji gospodarczej oraz osłabienia organizacyjnego sektora spółdzielczego po upadku wojewódzkich związków rewizyjnych działających do początku 1990 r.
EN
The paper includes basic information about cooperatives that operated in the inter-war period and were re-established in 1990s. The cooperatives existing in the 1920s penetrated each economic sector, on the contrary to those which started to act immediately after regaining the legal opportunities to form independent economic entities, including the ones functioning on the ground of cooperative act. Thus, the underlying aim of the article is to verify the thesis that cooperative movement can highly infl uenced on not only local communities but entire regions, leading to the improvement in fi nancial situation of their inhabitants. It results from the use of the pre-war solutions, despite limited support given to the sector in the beginning of economic transformation and organisational weakening of cooperative sector after the fall of the regional cooperative associations which operated from the beginning of 1990s.
Ruch spółdzielczy na obszarze Kurpiowszczyzny zaznaczył swój dynamiczny progres w okresie II Rzeczypospolitej. Prowadzone akcje informacyjne, szkolenia instruktorów ds. spółdzielczości, a także regulacja prawna wprowadzona ustawą z 1920 r. doprowadziły do zmiany świadomości mieszkańców subregionu kurpiowskiego. Dosyć często brak elementarnych kwalifikacji związanych z zakładaniem i prowadzeniem kooperatyw mieszał się z zaangażowaniem Kurpiów, którzy poprzez tworzenie spółdzielni próbowali wpłynąć na zmianę własnej sytuacji materialnej. Bardzo ważnym aspektem kurpiowskiego ruchu spółdzielczego był jego socjalny charakter. Kooperatywy, które generowały nadwyżki finansowe, dosyć często wspierały charytatywne instytucje i cele, działalność państwowej oświaty, a także działalność proobronną, która w latach 30. nabierała szczególnej roli.
EN
The cooperative movement in the Kurpie region marked its dynamic progress during the Second Polish Republic. The carried out informational actions, trainings of instructors for cooperatives as well as the legal regulation introduced by the act of 1920, led to the change of attitude of the inhabitants of the subregion of Kurpie. Frequently, the lack of basic qualifications related to establishing and running a cooperative mixed with the involvement of the Kurpie people, who were trying to influence the change their own material situation by establishing cooperatives. A significant aspect of the Kurpian cooperative movement was its social nature. Cooperatives which generated financial surpluses relatively often supported charity institutions and aims, the activity of state education as well as pro-defensive actions, which were becoming particularly important in the 1930s.
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.