Search results

1

Akta sejmikowe jako źródła do historii staropolskiej wojskowości

100%

Kupisz D.

Miscellanea Historico-Iuridica

|

2022

|

vol. 21

|

issue 1

417-432

EN

In recent years, many publications presenting the records of sejmiks (regional assemblies in the Polish-Lithuanian Commonwealth) from the sixteenth-eighteenth centuries have appeared on the publishing market, and teams of historians from several research centres are working on new ones. Instructions for deputies to the Sejm and other resolutions of sejmiks are the fundamental sources for studying many aspects of the social and political life of the noble Commonwealth. Also, military historians use this type of source. However, the question arises whether the publishers of such sources include all the material related to the activity of the sejmik that would be of interest to researchers of martial history. On the other hand, a question can be asked whether they reach for sejmik records and can use them in their research into Old-Polish military science. In this case, the aim is to present the value of published sejmik records in studies of various aspects of the functioning of the Crown and Lithuanian armies and soldier life. Their fundamental importance for showing the mechanisms of the functioning of the noble levy (Polish. pospolite ruszenie, i.e. mass national conscription) seems obvious, but is it worth using them when researching problems related to the functioning of the so-called quarter army (Polish: wojsko kwarciane) or the comput army (Polish: wojsko komputowe)? The author also tries to analyse the scope of the material contained in published collections of sejmiks records. The purpose is to assess whether the sources related to the sejmiks’ activities in military matters are complete or whether the researchers compiling and editing these publications omit certain materials which may be important to historians of Old-Polish military science.

PL

W ostatnich latach na rynku wydawniczym pojawiło się wiele wydawnictw zawierających akta sejmikowe z XVI–XVIII w., a nad kolejnymi pracują zespoły badawcze z kilku ośrodków naukowych. Instrukcje poselskie na sejm oraz inne uchwały sejmików ziemskich są jednym z podstawowych źródeł dla badania wielu aspektów życia społeczno-politycznego szlacheckiej Rzeczypospolitej. Wykorzystują je także historycy wojskowości, powstaje jednak pytanie czy wydawcy tego typu źródeł zamieszczają cały interesujący ich materiał, związany z działalnością sejmiku. Z drugiej strony, można zadać pytanie, czy ci pierwsi sięgają do akt sejmikowych i potrafią je wykorzystać w badaniach nad staropolską wojskowością. W tym przypadku chodzi o zaprezentowanie wartości publikowanych akt sejmikowych w badaniach nad rożnymi aspektami funkcjonowania armii koronnej i litewskiej, i życia żołnierskiego. Ich fundamentalne znaczenie dla ukazania mechanizmów funkcjonowania pospolitego ruszenia wydaje się oczywiste, ale czy warto po nie sięgać, badając problemy związane z funkcjonowaniem wojska kwarcianego lub komputowego? Autor artykułu stara się poddać analizie również zakres materiału zamieszczanego w publikowanych zbiorach akt sejmikowych. Chodzi o próbę oceny, czy źródła powiązane z działalnością sejmiku na polu wojskowości są w nich kompletne, czy też badacze opracowujący owe wydawnictwa pomijają pewne materiały, które mogą być ważne dla badaczy staropolskiej wojskowości.

2

Uwagi na temat sejmików szlachty sieradzkiej w Szadku na początku XVIII w. - na marginesie laudum z 8 czerwca 1716 r.

100%

Florczak I.

Biuletyn Szadkowski

|

2013

|

issue 13

117-132

EN

From the 14TH to the end of the 18TH century, Szadek was the place where political sejmiks of the Sieradz Voivodeship were held (exeptions were the election sejmiks, which took place in Sieradz). This article focuses on the reasons why Szadek was chosen as a place of Sieradz Voivodeship sejmiks. It also discusses the role which sejmiks played in local life and shows the political and economic situation of this land at the beginning of the 18TH century, connected with economic crisis, epidemics, political chaos and the Northem War. These were the reasons why Sieradz Voivodeship nobility joined the Confederetion in Targowica in 1716. The article also presents the resolution of the confederate sejmik of Sieradz Voivodeship Nobility, adopted in Szadek on 8111 June 1716. This source document, being part of the collection of the Bartoszewicz family, is kept in the State Archive in Łódź.

3

Podlaskie sejmiki ziemskie jako organ reprezentacyjny samorządu szlacheckiego I Rzeczypospolitej

94%

Szum E.

Radzyński Rocznik Humanistyczny

|

2012

|

vol. 10

7-32

PL

Artykuł przedstawia reprezentacyjną funkcję sejmiku ziemskiego, jako organu samorządu szlacheckiego I Rzeczypospolitej, w szczególności na ziemiach podlaskich, ale w kontekście ogólnopaństwowym. Prezentuje wieloaspektowość tego zagadnienia, uwzględniając doktrynę i prawo, ale także specyfikę społeczną, a zwłaszcza uwarunkowania ówczesnej praktyki politycznej. Na płaszczyźnie teoretyczno-prakseologicznej opisuje i analizuje istotę reprezentacyjnej funkcji sejmiku ziemskiego, jako organu samorządu szlacheckiego, w omawianym okresie. Natomiast na płaszczyźnie doktrynalnej wyjaśnia źródła i dynamikę ewolucji reprezentacyjnej funkcji sejmiku ziemskiego, w związku z przebiegiem procesów centralizacyjnych i decentralizacyjnych. Przedmiotem analizy strukturalno-funkcjonalnej jest staropolski sejmik szlachecki, jako byt społeczno-prawny. Ukazano ewolucję instytucji sejmiku ziemskiego od czasów ostatnich Jagiellonów, przez późniejszych władców elekcyjnych, aż do upadku państwa polsko-litewskiego. Analiza dokonana została na podstawie kwerendy archiwalnej i opracowania materiałów źródłowych dotyczących samorządu lokalnego omawianego okresu, z uwzględnieniem dostępnej literatury przedmiotu.

EN

The following article describes a representative function of a land sejmik, which was a gentry local government in the First Republic of Poland (Polish: I Rzeczpospolita). It focuses mainly on the Podlasie Region but simultaneously refers to a nationwide context. The article shows multiple aspects of the subject with reference to the doctrine and law, social characteristics, and first and foremost the political landscape of that time. The aforementioned function of a land sejmik is described and analysed against a theoretical-praxeological background. Whereas, the evolution of the sejmik’s function and its reasons, which stemmed from centralizing and decentralizing processes, is explained against a doctrinal background. The structural and functional analysis focuses on the Old Polish gentry sejmik as a social and legal entity. The article presents a development of this institution beginning with the times of last rulers from the Jagiellonian dynasty, elective monarchs, and up until the collapse of the Polish-Lithuanian Commonwealth. The following study is based on the preliminary archival research, local government records of the time and other literature of the subject that was available.

4

Z problematyki obrad sejmiku województwa malborskiego w XVIII stuleciu

94%

Achremczyk S.

Komunikaty Mazursko-Warmińskie

|

2014

|

issue 2(284)

181-210

EN

Malbork Voivodeship was in terms of area and population the smallest province of Royal Prussia. Nobility, the political nation, in Malbork Voivodship lived the fewest. Voivodship Assembly gathered in Sztumie and descents were not crowded. The deliberations focused on discussing relations with the Duchy of Prussia in particular, the Prussian neighbor grew in strength, took the territory of Elblag and undertook continual incursions into the region. Adel made decisions on taxes, defended indygenat and privileges of Prussian province, was interested in improving the navigability of the Vistula River in its lower reaches. Adopted resolutions on the functioning of the judiciary and the demands put forward reform and improve the functioning of the state assemblies. In fact, interested in all this that has happened in the region, the province and the Republic.

5

Kultura polityczna szlachty województwa połockiego na przełomie XVI–XVII wieku w świetle instrukcji sejmikowych

83%

Bortnik I.

Studia Interkulturowe Europy Środkowo-Wschodniej

|

2016

|

vol. 9

4-36

PL

The article is devoted to the analysis of the special character of the political culture in Polotsk Voivodship at the end of the 16th and the beginning of the 17th century. The research of these phenomena is based on the instructions for local parliaments (sejmiks) as a source base and provides for a distinction between three aspects: the attitude of the gentry towards the existing political system and its institutions; social and political values and norms of the gentry; the gentry’s response to decisions made by political institutions as well as its requirements and wishes towards the political system. The author has come to the conclusion that the political culture of the Polotsk gentry at the turn of the 16th and 17th century is characterized by high level of political activity.

6

Zawieszenie jurysdykcji w grodzie krakowskim ze względu na sejmik lub sejm w świetle praktyki przełomu XVI i XVII w.

67%

Górski K.

Miscellanea Historico-Iuridica

|

2022

|

vol. 21

|

issue 1

201-230

EN

This paper discusses the impact of sejmiks and Sejms on land law judiciary. Although suspending courts’ activities due to public convention was practised in Poland in the late Middle Ages, it was not prescribed in written land law until 1538. According to the constitution of 1538, the land courts of law should cease after sejmik that precedes Sejm was held. The administration of justice resumed when the Sejm finished. These rules were in force up to the late 80s, when new laws were passed. Land law judiciary (i.e. land, castrensial judicial, and castrensial official courts of law) should be suspended a week before sejmik (1590) and should resume two weeks after the Sejm ended (1589) thereunder. The aim of this paper is to present results of research on practical compliance with these principles. The object of study was the praxis of both castrensial judicial and castrensial official courts of law in Krakow in the years 1585–1620. The fundamental primary sources were books of records, which are preserved in the National Archives in Krakow. Within such chronological scope it was possible to establish how above-stated principles were followed in courts of law before and after revision of 1589–1590.

PL

Przedmiotem niniejszego artykułu jest wpływ obrad sejmikowych i sejmowych na funkcjonowanie ziemskiego wymiaru sprawiedliwości (tj. przede wszystkim sądów ziemskich, grodzkich i urzędów grodzkich). Praktyka zawieszania sądownictwa w związku z sejmem i sejmikami znana była już w późnym średniowieczu, ale uregulowano ją dopiero w XVI stuleciu. Zgodnie z konstytucją z 1538 r. sądy powinny milknąć po sejmiku przedsejmowym. Jurysdykcję reasumowano po zakończeniu sejmu. Zasady te obowiązywały do końca lat 80. XVI w. Wtedy to uchwalono nowe prawo, zgodnie z którym ziemski wymiar sprawiedliwości (roki sądu ziemskiego, grodzkiego oraz urzędu grodzkiego) należało zawiesić tydzień przed sejmikiem (1590) i przywrócić dwa tygodnie po zakończeniu sejmu (1589). Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie wyników badań nad stosowaniem opisanych wyżej zasad. Próbę badawczą stanowiła praktyka sądu i urzędu grodzkiego krakowskiego w latach 1585–1620, którą przeanalizowano na podstawie ksiąg grodzkich z tego okresu, przechowywanych w Archiwum Narodowym w Krakowie. Dzięki tak ujętemu zakresowi chronologicznemu udało się ustalić, w jaki sposób interpretowano obowiązek limitowania jurysdykcji w sądzie i urzędzie grodzkim przed i po zmianie prawa z lat 1589–1590.

7

Sejmik ziemi wiskiej wobec zagrożenia moskiewskiego w latach 1654‑1667

60%

Gajewski A.

Studia Historyczne

|

2017

|

vol. 60

|

issue 4 (240)

5-24

PL

The Wizna Land Dietine Facing the Moscow Threat in the Years 1654‑1667 The war between Poland and Moscow was a turning point in the history of Eastern Europe. This conflict is an excellent moment to analyse the attitudes of Polish nobles towards a multitude of issues. Most of the hitherto contributions and articles have avoided the essential social issues of the conflict. This article sets out to research the attitudes of the Wizna land nobles towards various problems connected with the war, such as ways of financing the conflict, engagement in defence of fatherland, and general opinions on war and peace.

8

Szlachta wołyńska wobec agresji tureckiej na Rzeczpospolitą w 1621 roku

60%

Kupisz D.

Kwartalnik Historyczny

|

2021

|

vol. 128

|

issue 2

577-599

EN

In 1621, the Commonwealth was forced to make a strenuous military effort to repel the Turkish-Tatar invasion. On a national scale, it has already been the subject of historians’ interest; thus, the article aims to present less known aspects of the preparations for the war with Turkey, seen from the perspective of the nobility living in a specific region. In this case, in the Province of Volhynia, one of the territories directly threatened by military actions. The source material made it possible to prove that its inhabitants made a military effort in 1621 on a much larger scale than previously thought: they set up a regiment of the poviat, private and voluntary troops, a contingent from the entail of Ostrog, and finally, they participated in a mass levy of troops at Gliniany. Comparing the collected data with the number of the Commonwealth’s permanent armed forces deployed against the Turks proves that they do not always include all units that ultimately took part in the battles.

PL

W 1621 r. Rzeczpospolita została zmuszona do podjęcia olbrzymiego wysiłku militarnego w celu odparcia najazdu turecko-tatarskiego. W skali ogólnopaństwowej był on już przedmiotem zainteresowania historyków, toteż celem artykułu jest ukazanie mniej znanych aspektów przygotowań do wojny z Turcją, widzianych z perspektywy szlachty zamieszkującej określony region. Przedmiotem rozważań stało się w tym przypadku województwo wołyńskie, jedno z terytoriów bezpośrednio zagrożonych działaniami wojennymi. Materiał źródłowy pozwolił dowieść, że jego mieszkańcy podjęli w 1621 r. wysiłek militarny na skalę o wiele większą niż dotąd sądzono: wystawili pułk wojska powiatowego, oddziały prywatne i wolontarskie, kontyngent ordynacji ostrogskiej, a na koniec stawili się na pospolitym ruszeniu. Porównanie zgromadzonych danych z komputami wojsk Rzeczypospolitej, wystawionych wówczas przeciw Turkom dowodzi, że nie zawsze obejmują one wszystkie jednostki, które ostatecznie wzięły udział w walkach.

9

Hylzenowie, Platerowie i Tyzenhauzowie. Szlachta inflancka i jej rola w życiu politycznym osiemnastowiecznej Rzeczypospolitej

60%

Wróbel Ł.

Res Gestae. Czasopismo Historyczne

|

2018

|

vol. 6

175-185

PL

After the Treaty of Vilnius (1561), the process of gradual inclusion of Livonian nobility to the administrative and political structures of the Grand Duchy of Lithuania and later of the Polish-Lithuanian Commonwealth began. With the creation of the Inflanty Voivodeship in 1677, the Livonian nobility of German origin began to Polonise / Lithuaniseand return to Catholicism. The bond between the Livonian families and the Polish-Lithuanianstate began their great careers and political activities at the central level. The participation of “Teutonic” families in the public matters in the 18th century Polish-Lithuanian Commonwealth was measured through the senate offices and the legations. The greatest number of senatorsin the 18th century came from the Plater family, followed by Hylzen, Tyzenhauz, Zybergs and Grothuz families. Among the Livonian deputies, members of the Plater and Tyzenhauz family dominated, while the rest of the families gained much less seats.

10

Nieznane dokumenty dotyczące sejmiku województw poznańskiego i kaliskiego z lat 1701 i 1735 w londyńskich zbiorach archiwalnych. Edycja źródłowa

60%

Sawicki M.

Miscellanea Historico-Iuridica

|

2022

|

vol. 21

|

issue 1

455-469

EN

Recently, we can observe an increased interest in research on the history of the former Polish-Lithuanian Commonwealth based on the analysis of Western European archival resources. They present the image of Poland and Lithuania from a different point of view, which provides an interesting cognitive perspective and an opportunity to distance oneself from one’s own historiographical opinions. This is because facts that are commonly known but seen from a different, external perspective often acquire a new and valuable overtone. During the research in the National Archives and the British Library, we can find a large number of sources concerning the history of the former Polish-Lithuanian Commonwealth, which results from the active functioning of the Polish-Lithuanian state in the political struggles in Central and Eastern Europe, which was taken into account in diplomatic games in the west of the Old Continent. At the forefront of such documents are diplomatic correspondence, political writings, diaries of the Parliament, complete or partial. This group also includes instructions and accounts of local councils. Sometimes in the course of scientific research it is possible to come across manuscript documents completely unknown to Polish historiography, which either supplement the already known facts or present them in a slightly different way. This type of material is the instruction of the local council of the Poznań Voivodship “Points de l’instruction que la Province de la Grande Pologne a donnee a ses Deputes, ou Nonces pour la Diete prochain” from 1701 and “Relation de ce qui s’est passe a la Dietine de la Grande Pologne a Szroda par rapport aux Dissidents” from 1735. The first manuscript concerns the local council of the Poznań and Kalisz voivodships, which was break off, but the draft instruction was made public. On the other hand, the instruction found in London is slightly different from that known from domestic research, but the reasons for this cannot be resolved at present. As far as the latter document is concerned, i.e. the account of the 1735 local council, although the instruction itself is known, we do not know much about the course of the congress, especially about the relations between dissidents and Catholics during the local council. The found manuscript explains this in some way.

PL

W ostatnim okresie można zaobserwować zwiększone zainteresowanie badaniami nad dziejami dawnej, szlacheckiej Rzeczypospolitej prowadzonymi w oparciu o analizę zasobów archiwów Europy Zachodniej. Prezentują one obraz Polski i Litwy z innego punktu widzenia, co daje ciekawą perspektywę poznawczą i możliwość zdystansowania się do własnych opinii historiograficznych. Często bowiem fakty powszechnie znane, ale widziane z innej, zewnętrznej perspektywy nabierają nowego i jakże wartościowego wydźwięku. W trakcie badań w The National Archives i The British Library można natrafić na dużą liczbę źródeł dotyczących historii dawnej Rzeczypospolitej, co wynika z faktu czynnego funkcjonowania państwa polsko-litewskiego w zmaganiach politycznych w Europie Środkowo-Wschodniej, co brano pod uwagę w rozgrywkach dyplomatycznych na zachodzie Starego Kontynentu. Na czoło takich dokumentów wysuwa się korespondencja dyplomatyczna, pisma polityczne, diariusze sejmów, całe lub częściowe. Do tej grupy należą też instrukcje i relacje sejmikowe. Czasem w trakcie badań naukowych można natrafić na zupełnie nieznane polskiej historiografii dokumenty rękopiśmienne, które albo dopełniają znane już fakty, albo prezentują je nieco inaczej. Tego typu materiałem jest instrukcja sejmiku województwa poznańskiego Points de l’instruction que la Province de la Grande Pologne a donnee a ses Deputes, ou Nonces pour la Diete prochain” z 1701 oraz „Relation de ce qui s’est passe a la Dietine de la Grande Pologne a Szroda par rapport aux Dissidents z 1735 r. Pierwszy z rękopisów dotyczy sejmiku województw poznańskiego i kaliskiego, który został zerwany, a mimo to projekt instrukcji został upubliczniony. Natomiast instrukcja odnaleziona w Londynie jest nieco inna niż ta znana z krajowych badań, ale przyczyn takiego stanu rzeczy nie jesteśmy w stanie obecnie rozwikłać. Jeśli chodzi natomiast o drugi z wymienionych dokumentów, czyli relacji z przebiegu sejmiku w 1735 r., choć sama instrukcja z tego zjazdu jest znana, to niewiele wiemy o jego przebiegu, a szczególnie stosunkach panujących w czasie tego zjazdu między dysydentami a katolikami. Odnaleziony rękopis w pewien sposób wyjaśnia tę kwestię.

11

Sejmik preński (1791–1794)

60%

Jusupović M.

Miscellanea Historico-Iuridica

|

2022

|

vol. 21

|

issue 1

287-304

EN

The Great Diet (1788–1795) introduced many reforms, one of them was reform of the administrative structure of the Polish-Lithuanian Commonwealth. One of the results of this change was separation of the Prienai district from the district of Kaunas. Origin of this district had administrative causes, but it contributed to the ending of frequent and fierce conflicts in the dietines of Kaunas. New assemblies were established in Prienai and elected two envoyes to the parliament and one deputy to the Tribunal. Dietine of Prienai gathered for the first time on 15 February 1792, when its main activity was supporting the Third May Constitution. Next assembly in Prienai gathered in entirely different political circumstances, after foundation of the confederation of Targowica. The purpose of these assemblies was election of envoyes to the diet, which was established to accept the second partition of the Commonwealth. The purpose of this article is analysis of the history of dietines of Prienai and edition of previously unpublished records of this assmebly. Among them there are laudum and instruction of the assembly of 1792 and note and letter presenting the course of this dietine. Edition of these records will supplement the earlier editions of acts of the Kaunas dietines and will be published following similar editorial instruction. Records of the next Prienai assembly, which gathered in 1793, are already published, but we analized them to find information about dietines of Prenai.

PL

Sejm Wielki przeprowadził reformę administracyjną, w ramach której utworzono w Rzeczpospolitej nowe powiaty i wyznaczono miejsca obradowania sejmików. W wyniku tego z powiatu kowieńskiego wydzielono powiat preński, który funkcjonował do upadku Rzeczpospolitej. Jego powstanie miało powody administracyjne, ale przyczyniło się też do zakończenia konfliktów, które często i z dużą siłą wybuchały na sejmiku kowieńskim. W Prenach odbywać się miały osobne sejmiki z prawem do wyboru dwóch posłów na sejm i jednego deputata na Trybunał. Pierwszy raz sejmik preński zebrał się w lutym 1792 r., wówczas przede wszystkim zajął się wyrażaniem poparcia dla Konstytucji 3 Maja i jej zaprzysiężeniem. Kolejny raz sejmik preński zebrał się w zupełnie innej sytuacji politycznej, po zawiązaniu konfederacji targowickiej. Zadaniem tego sejmiku był wybór posłów na sejm grodzieński, który miał zatwierdzić drugi rozbiór. Celem artykułu jest omówienie dziejów sejmików preńskich oraz wydanie niepublikowanych dotąd akt tegoż sejmiku. Należą do nich laudum i instrukcja na sejmik 1792 oraz notatka i list relacjonujący przebieg tego sejmiku. Stanowią one uzupełnienie wydanych wcześniej akt sejmiku kowieńskiego z czasów dwóch ostatnich władców i wydane są przy zastosowaniu podobnych zasad edytorskich. Akta dotyczące kolejnego zgromadzenia tego sejmiku w 1793 r. zostały już wcześniej opublikowane, ale również wykorzystano je dla zbadania dziejów tegoż sejmiku.

12

Krwawy sejmik w Szadku przed sejmem 1623 roku

60%

Opaliński E.

Biuletyn Szadkowski

|

2021

|

issue 21

71-91

EN

The regional council of Sieradz voivodship, which was held in Szadek, was usually a quiet gathering, but on 13 December 1622 Szadek was a scene of violent incidents. The starost of Piotrków arrived in Szadek with his suite of 300 men a day before the regional council and they occupied the inns which had customarily served other participants of the council. Fighting began, in which four men lost their lives. The author has made an attempt to reconstruct the tragic events in Szadek on the basis of documents preserved in Riksarkivet in Stockholm (correspondence and other documents), as well as other sources kept in the Chief Archive of Old Documents.

PL

Główny sejmik województwa sieradzkiego, który odbywał się w Szadku, uchodził za spokojny i wolny od zakłóceń. Niemniej 13 grudnia 1622 r. Szadek stał się miejscem krwawych wydarzeń. Podobno w przeddzień sejmu przybył do Szadku starosta piotrkowski Olbracht Starołęski w asyście ok. 300 mężczyzn, zajmując ze swoją świtą karczmy, które zwyczajowo służyły za nocleg innym uczestnikom sejmu. Następnego dnia wybuchł konflikt o wspomniane karczmy między częścią szlachty a starostą. Próby udobruchania obu stron podjęli się synowie i siostrzeńcy wojewody sieradzkiego Stanisława Bykowskiego. Strzały nieoczekiwanie oddane przez zwolenników Starołęskiego odebrały życie dwóm członkom rodziny Bykowskich. Rozeźlona szlachta szturmowała kwaterę starosty, zabijając dwóch jego ludzi. Starołęskiego uratowała interwencja posła królewskiego i marszałka sejmiku, przy czym wojewoda sieradzki zachował neutralne stanowisko. Krwawy incydent był konfliktem między zwolennikami króla, spowodowanym bardzo niefortunnym zbiegiem okoliczności. Autor artykułu podjął próbę odtworzenia przebiegu krwawego zajścia w Szadku na podstawie materiałów przechowywanych w sztokholmskim Riksarkivet (korespondencji oraz dokumentów dotyczących podpisanego w 1623 pojednania), a także innych źródeł zgromadzonych w Archiwum Głównym Akt Dawnych.

13

Wzór systemu wyborczego Polski przedrozbiorowej (XV–XVIII wiek)

48%

Ilski Z.

Studia Wyborcze

|

2017

|

vol. 24

65-82

PL

W artykule omówiono tworzenie systemu wyborczego starej Polski. Proces ten ewolucyjnie wytworzył wzór wybierania posłów na sejm. Obejmował dążenie do wybierania posłów w małych jednostkach terytorialnych, na podstawie kombinacji wyborów jednomyślnych i większościowych, w systemie głosowania blokowego. Omówiono implementację tego wzoru w systemie wyborczym przyjmowanym w ramach reformowania Polski w końcu XVIII wieku.

EN

The article presents the formation of the election system of old Poland. The process created, in evolutional way, the pattern of electing members of the Diet. It involved aiming at electing deputies in small territorial units based on combination of unanimous and majority votes, in the system of block vote. The article discusses the implementation of this pattern in the voting system established within reformation of Poland at the end of XVIII century.

14

Egzulanci kijowscy, bracławscy i czernihowscy wobec polityki Jana III Sobieskiego w latach 1692–1695

48%

Kołodziej R.

Res Historica

|

2020

|

issue 50

EN

The article discusses the political positions of Ukrainian’s nobles from three dietines in exile, of counties (voivodships) of Kiev, Bratslav and Chernihiv between 1692 and 1695. These assemblies met together in Volodymyr-Volynskyi. Based on documents of the assemblies from pre-diet and after-diet one can analyze political views of nobles from three dietines and their attitude towards the king and his politics during three consecutive diets (1692–1693, 1693, 1695). In these times all three dietines were dominated by the royal party. In the instructions to deputies appear demands in line with the king’s expectations, and among deputies one can find many supporters of the court. Only before the 1695’s diet the opposition came to the force. He was able to dominate the Chernihiv’s dietine, the Bratslav’s dietine was interrupted, and disputes within court’s party led to a duality (division) of Kiev’s dietine. The crisis of royal party was temporary, because they dominated all tree dietines in 1695, and their decisions were in line with the court’s expectations.

PL

Artykuł omawia stanowisko polityczne szlachty ukrainnej z sejmików egzulanckich województw kijowskiego, bracławskiego i czernihowskiego w latach 1692–1695. Zgromadzenia te obradowały wspólnie we Włodzimierzu. Na podstawie akt sejmikowych z sejmików przedsejmowych i relacyjnych można zanalizować postawę polityczną szlachty z trzech województw i ich stosunek do króla i jego polityki podczas trzech kolejnych sejmów (1692–1693, 1693, 1695). W omawianym okresie sejmiki te zdominowane były przez stronnictwo prokrólewskie. W instrukcjach dla posłów pojawiają się postulaty zgodne z oczekiwaniami dworu, a wśród posłów można znaleźć wielu królewskich zaufanych. Dopiero przed sejmem 1695 r. opozycja doszła do głosu. Udało jej się zdominować sejmik czernihowski, sejmik bracławski został zerwany, a spory wewnątrz stronnictwa dworskiego doprowadził do rozdwojenia sejmiku kijowskiego. Kryzys regalistów we Włodzimierzu był jednak przejściowy, gdyż już na sejmikach relacyjnych w 1695 r. zdominowali ponownie wszystkie trzy zjazdy, a podjęte wówczas uchwały były zgodne z oczekiwaniami dworu.

15

Zarys dziejów kancelarii grodzkiej i ziemskiej czerskiej w dobie panowania Wazów (1587–1668)

48%

Dalecki D.

Miscellanea Historico-Archivistica

|

2021

|

vol. 28

75-88

PL

Funkcjonowanie kancelarii czerskiej w dobie panowania Wazów jest zagadnieniem dotąd nie poruszanym w historiografii mimo, że stanowiła ona pierwszą ziemię województwa mazowieckiego. Tajniki dotyczące jej działania są sprawą złożoną ze względu na brak bezpośrednich źródeł odnoszących się do tematu, gdyż księgi grodzkie i ziemskie nie zachowały się do naszych czasów. Pośrednio możemy omówić jej działanie na podstawie instrukcji sejmikowych, które dla okresu panowania Wazów są materiałem niemal kompletnym. Artykuł ma na celu ukazanie zasad funkcjonowania kancelarii czerskiej oraz problematyki związanej z jej działaniem. Pełniła ona ważną rolę w życiu szlachty, która upominała się w instrukcjach sejmikowych o poprawienie jej funkcjonowania i zbudowania nowych pomieszczeń w zamku czerskim dla polepszenia działalności kancelarii. Jest to dowód na to, że szlachta czerska przywiązywała duże znaczenie do właściwego zachowania dokumentów i ich zabezpieczenia. Były one poświadczane i rejestrowane w miejscowym urzędzie, a dotyczyły spraw majątkowych. Zaufanie do urzędu przekładało się na powierzanie urzędnikom kancelarii funkcji społecznych i zaszczytów. Mowa tu o pełnieniu przez podstarościego czerskiego Kacpra Rykalskiego godności marszałka sejmiku w latach 1626, 1627 i 1635. Reprezentował on także dwukrotnie (w 1635 i 1638 r.) ziemię czerską na sejmie. Kacprowi Rykalskiemu powierzono obowiązki skarbowe w 1629 r. wybierając go jako poborcę podatku łanowego i czopowego. Z powierzonych funkcji wywiązał się właściwe skoro jeszcze w tym samym roku (1629) wyznaczono go do wybierania podatku podymnego. Wszedł także w skład delegacji odwożącej w 1640 r. pieniądze do Lwowa. Podstarości czerski stanowi jeden z licznych przykładów osób, które dzięki swej działalności administracyjnej awansowały w hierarchii urzędniczej i zyskały szacunek miejscowej szlachty.

EN

Operation of the Czersk chancellery during the reign of the Vasa dynasty is an issue which has not yet been discussed in historiography, despite the fact that it was the first land of the Mazovian voivodship. The details of its workings are difficult to ascertain due to absence of direct sources on the subject, as the court books for nobility (Acta Terrestria et Castrensia) have not survived to present day. We can discuss its activities indirectly, based on instructions for local Sejmik (dietine), which for the period of Vasa reign constitute a near-complete material. The purpose of this article is to show the principles of operation of the Czersk chancellery and the matters related to its work. It played an important role in the life of the nobility, who in the instructions of the Sejmik demanded that its functioning be improved and that new rooms be built in the Czersk castle to enhance the work of the chancellery. This proves that the nobility of Czersk attached great importance to proper preservation and security of documents, which were certified and registered in the local office and concerned mostly property matters. The trust in the office translated into entrusting social functions and honours to the chancellery officials. It is worth mentioning here that Kacper Rykalski, the deputy starost of Czersk, held the office of Speaker of the Sejmik in 1626, 1627 and 1635, and represented the Czersk Land at the Sejm twice (in 1635 and 1638). Kacper Rykalski was entrusted with treasury duties in 1629, when he was appointed as the collector of the land tax and alcohol excise tax. He must have fulfilled his duties well, as in the same year (1629) he was appointed to collect the hearth tax also. Rykalski was a member of the delegation transporting money to Lviv in 1640. The deputy starost of Czersk is one of many examples of persons who rose in the official hierarchy thanks to their administrative activity and gained the respect of the local nobility.

16

Zarys dziejów kancelarii grodzkiej i ziemskiej czerskiej w dobie panowania Wazów (1587–1668)

48%

Dalecki D.

Miscellanea Historico-Archivistica

|

2021

|

vol. 28

75-88

EN

Operation of the Czersk chancellery during the reign of the Vasa dynasty is an issue which has not yet been discussed in historiography, despite the fact that it was the first land of the Mazovian voivodship. The details of its workings are difficult to ascertain due to absence of direct sources on the subject, as the court books for nobility (Acta Terrestria et Castrensia) have not survived to present day. We can discuss its activities indirectly, based on instructions for local Sejmik (dietine), which for the period of Vasa reign constitute a near-complete material. The purpose of this article is to show the principles of operation of the Czersk chancellery and the matters related to its work. It played an important role in the life of the nobility, who in the instructions of the Sejmik demanded that its functioning be improved and that new rooms be built in the Czersk castle to enhance the work of the chancellery. This proves that the nobility of Czersk attached great importance to proper preservation and security of documents, which were certified and registered in the local office and concerned mostly property matters. The trust in the office translated into entrusting social functions and honours to the chancellery officials. It is worth mentioning here that Kacper Rykalski, the deputy starost of Czersk, held the office of Speaker of the Sejmik in 1626, 1627 and 1635, and represented the Czersk Land at the Sejm twice (in 1635 and 1638). Kacper Rykalski was entrusted with treasury duties in 1629, when he was appointed as the collector of the land tax and alcohol excise tax. He must have fulfilled his duties well, as in the same year (1629) he was appointed to collect the hearth tax also. Rykalski was a member of the delegation transporting money to Lviv in 1640. The deputy starost of Czersk is one of many examples of persons who rose in the official hierarchy thanks to their administrative activity and gained the respect of the local nobility.

PL

Funkcjonowanie kancelarii czerskiej w dobie panowania Wazów jest zagadnieniem dotąd nie poruszanym w historiografii mimo, że stanowiła ona pierwszą ziemię województwa mazowieckiego. Tajniki dotyczące jej działania są sprawą złożoną ze względu na brak bezpośrednich źródeł odnoszących się do tematu, gdyż księgi grodzkie i ziemskie nie zachowały się do naszych czasów. Pośrednio możemy omówić jej działanie na podstawie instrukcji sejmikowych, które dla okresu panowania Wazów są materiałem niemal kompletnym. Artykuł ma na celu ukazanie zasad funkcjonowania kancelarii czerskiej oraz problematyki związanej z jej działaniem. Pełniła ona ważną rolę w życiu szlachty, która upominała się w instrukcjach sejmikowych o poprawienie jej funkcjonowania i zbudowania nowych pomieszczeń w zamku czerskim dla polepszenia działalności kancelarii. Jest to dowód na to, że szlachta czerska przywiązywała duże znaczenie do właściwego zachowania dokumentów i ich zabezpieczenia. Były one poświadczane i rejestrowane w miejscowym urzędzie, a dotyczyły spraw majątkowych. Zaufanie do urzędu przekładało się na powierzanie urzędnikom kancelarii funkcji społecznych i zaszczytów. Mowa tu o pełnieniu przez podstarościego czerskiego Kacpra Rykalskiego godności marszałka sejmiku w latach 1626, 1627 i 1635. Reprezentował on także dwukrotnie (w 1635 i 1638 r.) ziemię czerską na sejmie. Kacprowi Rykalskiemu powierzono obowiązki skarbowe w 1629 r. wybierając go jako poborcę podatku łanowego i czopowego. Z powierzonych funkcji wywiązał się właściwe skoro jeszcze w tym samym roku (1629) wyznaczono go do wybierania podatku podymnego. Wszedł także w skład delegacji odwożącej w 1640 r. pieniądze do Lwowa. Podstarości czerski stanowi jeden z licznych przykładów osób, które dzięki swej działalności administracyjnej awansowały w hierarchii urzędniczej i zyskały szacunek miejscowej szlachty.

17

Egzulanci kijowscy, bracławscy i czernihowscy wobec polityki Jana III Sobieskiego w latach 1687-1691

42%

Kołodziej R.

Res Historica

|

2020

|

issue 49

EN

The article discusses the political positions of Ukrainian nobles from three dietines in exile, from the county (voivodship) of Kiev, Bratslav and Chernihiv between 1687 and 1691, who met together in Volodymyr-Volynskyi. Based on documents of assemblies from the pre-diet and after-diet one can analyze political views of nobles from three dietines and their attitudes towards the king and his politics during three consecutive diets (1688, 1688–1689, 1690). Research proves that in these times the opposition had an advantage in the Kiev’s dietine, but the other two dietines were dominated by the Court’s supporters. Additionally, a fierce political struggle was waged at all three assemblies as evidenced by the interruption of some dietines. An analysis of the preserved documents shows that Court’s supporters actively pursued politics in Volodymyr-Volynskyi. His actions proved remarkably effective. The opposing dietine of the Kiev county was interrupted before the 1690s diet, and the remaining two assemblies elected the King’s sympathetic parliamentarians and produced articles of instructions that had advantages for the King. After the diet people trusted by the king dominated the deliberation of the Kiev’s dietine.

PL

Artykuł omawia stanowisko polityczne szlachty ukrainnej z sejmików egzulanckich województw kijowskiego, bracławskiego i czernihowskiego w latach 1687-1691. Zgromadzenia te obradowały wspólnie we Włodzimierzu. Na podstawie akt sejmikowych z sejmików przedsejmowych i relacyjnych można zanalizować postawę polityczną szlachty z trzech województw i ich stosunek do króla i jego polityki podczas trzech kolejnych sejmów (1688, 1688-1689, 1690). Badania dowodzą, że w omawianym czasie na sejmiku kijowskim przewagę miała opozycja, na pozostałych dwóch zjazdach dominowali zwolennicy dworu. Jednocześnie na wszystkich zjazdach toczyła się ostra walka polityczna, o czym świadczy zerwanie kilku sejmików. Z analizy zachowanych akt wynika, że bardzo aktywną politykę prowadziło we Włodzimierzu stronnictwo dworskie. Ich działania zakończyły się ostatecznie sukcesem, ponieważ opozycyjny sejmik kijowski przed sejmem 1690 r. został zerwany, a pozostałe dwa sejmiki wybrały na posłów stronników dworu i spisały korzystne dla króla punkty instrukcji. Po sejmie stronnictwu regalistycznemu udało się również zdominować relacyjny sejmik kijowski.

Refine search results

Akta sejmikowe jako źródła do historii staropolskiej wojskowości

Uwagi na temat sejmików szlachty sieradzkiej w Szadku na początku XVIII w. - na marginesie laudum z 8 czerwca 1716 r.

Podlaskie sejmiki ziemskie jako organ reprezentacyjny samorządu szlacheckiego I Rzeczypospolitej

Z problematyki obrad sejmiku województwa malborskiego w XVIII stuleciu

Kultura polityczna szlachty województwa połockiego na przełomie XVI–XVII wieku w świetle instrukcji sejmikowych

Zawieszenie jurysdykcji w grodzie krakowskim ze względu na sejmik lub sejm w świetle praktyki przełomu XVI i XVII w.

Sejmik ziemi wiskiej wobec zagrożenia moskiewskiego w latach 1654‑1667

Szlachta wołyńska wobec agresji tureckiej na Rzeczpospolitą w 1621 roku

Hylzenowie, Platerowie i Tyzenhauzowie. Szlachta inflancka i jej rola w życiu politycznym osiemnastowiecznej Rzeczypospolitej

Nieznane dokumenty dotyczące sejmiku województw poznańskiego i kaliskiego z lat 1701 i 1735 w londyńskich zbiorach archiwalnych. Edycja źródłowa

Sejmik preński (1791–1794)

Krwawy sejmik w Szadku przed sejmem 1623 roku

Wzór systemu wyborczego Polski przedrozbiorowej (XV–XVIII wiek)

Egzulanci kijowscy, bracławscy i czernihowscy wobec polityki Jana III Sobieskiego w latach 1692–1695

Zarys dziejów kancelarii grodzkiej i ziemskiej czerskiej w dobie panowania Wazów (1587–1668)

Zarys dziejów kancelarii grodzkiej i ziemskiej czerskiej w dobie panowania Wazów (1587–1668)

Egzulanci kijowscy, bracławscy i czernihowscy wobec polityki Jana III Sobieskiego w latach 1687-1691