Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

Results found: 8

first rewind previous Page / 1 next fast forward last

Search results

Search:
in the keywords:  semantic development
help Sort By:

help Limit search:
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
1
Publication available in full text mode
Content available

Funkcjonowanie zwrotów leżeć bykiem i leżeć martwym bykiem w polszczyźnie

100%
Ignatowicz-Skowrońska J.
Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza
|
2021
|
vol. 28
|
issue 2
213-227
EN
The article discusses the motivation and the functioning of two phraseological units in the Polish language, namely leżeć bykiem (to idle lazily) and leżeć martwym bykiem (to be resting idly). Resulting from independent derivations, they appeared in the Polish language in the second half of the twentieth century. Due to formal similarity, though, they quickly developed relations which led to the transformations of their meaning and form.
2
Content available remote

Ogólnopolska kariera śląskiego wulgaryzmu

89%
Wyderka B.
Gwary Dziś
|
2019
|
vol. 11
EN
The article discusses the history of the vulgarism ciul transferred from the Silesian dialect to colloquial Polish. It was mentioned for the first time in 1875 in Silesian court documents. The lexeme derives from Czech dialects (compare culík ‘plait, plaited clump of hair’) or Moravian dialects (culík ‘icicle’). The primary meaning has been metaphorised to mean ‘the masculine organ, the penis’. The word ciul as a vulgarism started to be used as an epithet as documented in archival materials. In various types of interactions, this offensive definition of a male easily changed its semantics and expressive tone from ‘trickster, scum’ to ‘blunderer, fool’. The primary vulgar meaning of the lexeme morphed into subsequent variations that would become neutral and lose its sematic relation with its basic vulgar meaning. Intense cultural and linguistic contacts in cross-regional contexts enabled the expression to settle down in Polish colloquial language. The process was quite dynamic with social media playing an important role in spreading the lexeme and its new meanings.
PL
Artykuł omawia dzieje wulgaryzmu ciul, który z dialektu śląskiego przeszedł do odmiany potocznej polszczyzny ogólnej. Po raz pierwszy wulgaryzm zapisano w 1875 r. w śląskich dokumentach sądowych. Leksem pochodzi z gwar czeskich (por. culík ‘warkocz, spleciona kępa włosów’) lub morawskich (culík ‘sopel’). Pierwotne znaczenie uległo metaforyzacji i zaczęło oznaczać ‘narząd męski, penis’. Wyraz ciul jako wulgaryzm zaczął być używany w funkcji wyzwiska, co dokumentują zapisy archiwalne. W różnych typach kontaktów owo obraźliwe określenie mężczyzny łatwo zmieniało semantykę i ekspresyjne zabarwienie, od ‘oszusta, szumowiny’ po ‘niedorajdę, głupka’. Pierwotne wulgarne znaczenie leksemu rozszczepiało się na kolejne warianty, które zaczęły się neutralizować i tracić więź semantyczną z pierwotnym znaczeniem wulgarnym. Z kolei szerokie ramy kontaktów kulturowo-językowych w relacjach ponadregionalnych umożliwiły zadomowienie się ekspresywizmu w polszczyźnie potocznej. Proces dokonywał się w miarę dynamicznie, ponieważ w rozprzestrzenianiu się leksemu i nowych znaczeń dużą rolę odgrywały społecznościowe media cyfrowe.
3

Wyraz "gildia" w dawnej i współczesnej polszczyźnie

63%
Młynarczyk E.
Język Polski
|
2020
|
vol. 100
|
issue 3
113-120
PL
W artykule bliższemu oglądowi poddano rozwój znaczeniowy leksemu gildia. Wzięto pod uwagę dane etymologiczne, leksykograficzne (ze słowników ogólnych historycznych i współczesnych) oraz tekstowe (z korpusu oraz z Internetu). W świetle danych etymologicznych leksem gildia wywodzi się z tego samego źródła, co giełda, ale wyrazy te uległy rozpodobnieniu i funkcjonowały jako odrębne jednostki. Dane leksykograficzne wskazują, że wyraz giełda funkcjonuje w polszczyźnie ogólnej w kilku znaczeniach, natomiast wyraz gildia w znaczeniach ‘stowarzyszenie kupieckie’ i ‘klasa kupiecka’ uznaje się współcześnie za historyzm, jest on jednak obecny w nowych kontekstach interpretacyjnych. Występuje jako komponent nazw własnych z zakresu chrematonimii społecznościowej (w nazwach stowarzyszeń) i marketingowej (w nazwach firm). Ponadto leksem gildia zyskuje nowe, dodatkowe znaczenie w słownictwie specjalistycznym graczy komputerowych. Rozwój omawianego wyrazu jest przykładem szerszych tendencji występujących w leksyce najnowszej polszczyzny.
EN
The paper is dedicated to a close analysis of the semantic development of the lexeme "gildia". The author considered etymological data, lexicographic information (from historical and contemporary general dictionaries), as well as textual data (from the corpus and the Internet). From the etymological perspective, the lexeme "gildia" is derived from the same source as "giełda", but the words were dissimilated and functioned as separate units. Lexicographic data indicate that the word "giełda" is used in general Polish in a few meanings, while the word "gildia" – as ‘merchants’ association’ and ‘merchants’ class’ and is contemporarily regarded as a historicism, however, it is still present in new contexts. It is used as a component of proper names from the field of social chrematonymy (in names of associations) and marketing chrematonymy (in names of companies). Moreover, the lexeme "gildia" acquires a new additional meaning in specialist vocabulary of computer players. The development of the word discussed is an example of broader trends which are visible in the lexis of contemporary Polish.
4

Neosemantyzacja wyrazów "premiera" i "premierowy" we współczesnej polszczyźnie

63%
Kucharzyk R.
Język Polski
|
2020
|
vol. 100
|
issue 3
87-99
PL
Przedmiotem artykułu jest rozwój semantyczny wyrazów premiera i premierowy. Większość słowników języka polskiego odnotowuje tylko jedno znaczenie leksemu premiera ‘pierwsze przedstawienie utworu dramatycznego; także: wyświetlenie po raz pierwszy nowego filmu’. Premierowy jest definiowany jako ‘przymiotnik od premiera’. Okazuje się jednak, że we współczesnej polszczyźnie te dwa wyrazy funkcjonują w nowych znaczeniach. Premiera bywa używana do nazwania jakichkolwiek czynności i rzeczy wykonywanych po raz pierwszy. Wyraz ma także znaczenie przedmiotowe: ‘obiekt po raz pierwszy pokazany publicznie lub wystawiony na sprzedaż; nowość’. Premierowy to ‘zajmujący w pewnym ciągu lub porządku miejsce, które można opisać, używając liczby 1; pierwszy’, ‘najlepszy, najważniejszy, przewyższający inne pod jakimś względem’, ‘taki, który powstał niedawno; nowy’, ‘taki, który zastępuje coś poprzednio spełniającego daną funkcję; nowy’. Neosemantyzacja tych leksemów to zapewne rezultat oddziaływania języka angielskiego, ale niewykluczony jest też rozwój semantyczny na gruncie rodzimym.
EN
The subject of the article is the semantic development of the words "premiera" and "premierowy". Most dictionaries of the Polish language note only one meaning of the lexeme "premiera": ‘the first performance of a dramatic work; also: the first screening of a new film’. "Premierowy" is defined as an ‘adjective from the premiere’. It turns out, however, that in the contemporary Polish language these two words function in new meanings. "Premiera" is sometimes used to name any activities and things performed for the first time. The word also has an objective meaning: ‘object first shown publicly or put up for sale; novelty’. "Premierowy" is, inter alia ‘occupying in a certain order or place a position that can be described using the number 1; first’, ‘the best, the most important, superior to others in some way’, ‘one that has recently been created; new’, ‘the one that replaces something previously fulfilling a given function; new’. The semantic development of these lexemes is probably the result of the influence of English, but semantic changes in Polish are also possible.
5

Funkcja oceniająca przymiotnika „płony” w gwarach

63%
Buława M.
Język Polski
|
2013
|
issue 4
274-286
PL
Artykuł ma na celu opis i interpretację rozwoju semantycznego przymiotnika „płony” w gwarach. Przymiotnik ten, mający pierwotnie znaczenie 'nieurodzajny', zachował się przede wszystkim w Małopolsce i na Śląsku, na obu tych obszarach pełniąc funkcję jednostki wyrażającej ocenę, w różnym jednak zakresie. W gwarze podhalańskiej doszło do przekształcenia się przymiotnika „płony” w jednostkę ogólnie wartościującą, w gwarach śląskich do powstania jednostki opisowo-wartościującej o znaczeniu 'bez smaku, o mdłym smaku'. Dla porównania pokazano także rozwój omawianej jednostki w odmianie ogólnopolskiej, w której wytworzyły się znaczenia metaforyczne nieznane w gwarach.
EN
The aim of the article is to describe and interpret the semantic development of the adjective "płony" in dialects. The adjective which initially meant ‘infertile’ was mainly preserved in Małopolska and Silesia where it functioned as a unit expressing evaluation, to a different extent though. In the Podhale dialect the adjective "płony" became a unit expressing general evaluation while in the Silesian dialects a descriptive and evaluative one meaning ‘tasteless, bland’. By way of comparison the development of the unit under question has also been depicted in general Polish where metaphorical meanings unknown in dialects appeared.
6
Publication available in full text mode
Content available

Skąd pochodzi pacynka?

63%
Waniakowa J.
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica
|
2017
|
issue 12
298-307
EN
The article offers an insight into the etymology of the Polish word pacynka with various meanings. There are several proposals for determining the origin of pacynka with the meaning ‘hand puppet’. These proposals are presented here after tedious historicallanguistic, dialectal and non-linguistic research. Many possibilities were considered, many premises were examined. Unfortunately, the presented analyses show, however, that none of the solutions is satisfactory. Every one of them has serious flaws. It is also very doubtful that the rightful, well-documented, and credible etymology of pacynka will be found soon.
7
Publication available in full text mode
Content available

Semantyczna historia obieżyświata

63%
Waniakowa J.
Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica
|
2019
|
issue 14
262-267
EN
The article concerns the semantic development of the compositum obieżyświat ‘a person who likes to travel a lot’. It is interesting that the first attestation of the word in Old Polish (from the 15 th century) had a botanical meaning ‘Bupleurum rotundifolium L.’. The form obieżyświat was then the translation of the Old Latin plant names garowaga and girambula meaning ‘something that moves around’. The contemporary meaning of the compositum obieżyświat appeared only in the second half of the 19 th century.
8
Publication available in full text mode
Content available

West Slavonic words on cud‑

51%
Rejzek J.
Rocznik Slawistyczny
|
2022
|
issue LXXI
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.