Search results - CEJSH

1

O znaczeniu i formie zwrotu wycierać sobie gębę kimś, czymś we współczesnej polszczyźnie

100%

Ignatowicz-Skowrońska J.

Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny

|

2019

|

vol. 18

179-190

EN

The article contains an analysis of the 16th-century variant expression wycierać sobie gębę kimś, czymś [literally translation: ‘to wipe one’s kisser with somebody or something’], which in the contemporary prescriptive dictionaries is registered as wycierać sobie gębę, buzię, mordę kimś, czymś ‘to talk about somebody / something unfavourably, without due respect, with over-familiarity; to backbite, backmouth, slander somebody’. The research based on the materials of the National IPI PAN Corpus of Polish has revealed that the variant of the phrase concerns not three but seven nominal components: (1) gęba [mug], (2) buzia [face, kisser], (3) usta [mouth], (4) twarz [face], (5) pysk [gob], (6) morda [trap], and (7) ryj [chops]. On the other hand, the number of patterns of valence has decreased; in texts of the contemporary Polish language they occur in two patterns: ktoś [somebody] + wyciera sobie gębę [wipes their (1)/(2)...] + kim [(with) somebody] and ktoś [somebody] + wyciera sobie gębę + czym [(with) something]. In the contemporary Polish language the expression in question has acquired anew meaning, which prescriptive dictionaries failed to note; however, it has been registered by Wielki słownik języka polskiego, anon-prescriptive Internet dictionary, edited by P. Żmigrodzki: ‘to talk about some-body or something alot, inter alia in order to derive benefit’. The new meaning – according to the results of the research – is dominant; the old meaning, although it is less frequent, is con-stantly being updated in the contemporary Polish language. It is typical of the contexts, where the expression appears in the form ktoś + wyciera sobie gębę + kim.

PL

Przedmiotem analizy jest pochodzący z XVI wieku wariantywny zwrot wycierać sobie gębę kimś, czymś, który we współczesnych słownikach normatywnych rejestrowany jest jako wycierać sobie gębę, buzię, mordę kimś, czymś ‘mówić o kimś, o czymś źle, niepochlebnie, bez należytego szacunku, ze zbytnią poufałością; obmawiać, oczerniać kogoś’. Badania prowadzone ma materiałach Narodowego Korpusu Języka Polskiego IPI PAN pokazały, że wariancja związku dotyczy nie trzech, a siedmiu komponentów nominalnych: gęba, buzia, usta, twarz, pysk, morda i ryj. Zmniejszyła się natomiast liczba schematów walencyjnych, które w tekstach współczesnej polszczyzny związek realizuje, a mianowicie ktoś + wyciera sobie gębę + kim i ktoś + wyciera sobie gębę + czym. Analizowany zwrot zyskał również we współczesnej polszczyźnie nowe znaczenie, czego słowniki normatywne nie zauważyły, a co odnotował jedynie nienormatywny internetowy Wielki słownik języka polskiego pod red. Piotra Żmigrodzkiego. Jest nim treść ‘mówić dużo o kimś lub o czymś, m.in. dla osiągnięcia jakichś korzyści’. Znaczenie nowe – jak pokazały badania – jest dominujące, znaczenie stare, choć rzadsze, wciąż jest w tekstach współczesnej polszczyzny aktualizowane. Jest ono typowe dla kontekstów, w których zwrot jest realizowany w postaci ktoś + wyciera sobie gębę + kim.

2

Kilka uwag o tłumaczeniu portugalskiego fado na przykładzie pieśni Garras dos Sentidos

100%

Pielacińska N.

Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny

|

2019

|

vol. 18

205-218

EN

The article concerns translations of Portuguese fado songs into the Polish language. The genre of fado is considered asymbol of the national identity and is one of the most typical elements of the Portuguese culture. The article contains an analysis of the first Polish translation of the poem Garras dos Sentidos written by the Portuguese writer Agustina Bessa-Luís. The analysis has been carried out in order to check whether the original text and its translation function in both cultures in the identical way and which elements of the text are essential to its proper reception. The article concentrates on such components of the structure of the work as versification, the arrangement of rhymes and semantic phenomena.

PL

Tematem artykułu są tłumaczenia portugalskich pieśni fado na język polski. Ten gatunek muzyczny uznawany jest za symbol tożsamości narodowej Portugalii i stanowi jeden z najbardziej charakterystycznych wyznaczników jej kultury. Przedmiotem analizy jest pierwsze polskie tłumaczenie wiersza portugalskiej pisarki Agustiny Bessy-Luis Garras dos Sentidos, zaś nadrzędnym celem pracy jest sprawdzenie, czy utwór oryginalny i jego przekład funkcjonują w obydwu kulturach identycznie oraz które elementy tekstu są istotne dla właściwego odbioru. W artykule skoncentrowano się na takich składnikach struktury dzieła, jak wersyfikacja, układ rymów i zjawiska semantyczne.

3

Nazwy drogi we współczesnej polszczyźnie. Analiza leksykalno-semantyczna

100%

Smyk K.

Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica

|

2014

|

issue 9

PL

The author explicates the semantics of the concept of road in systemic data (etymology, dictionary definitions, semantic derivatives, compounds, collocations, and synonyms) on the basis of contemporary lexicographic data. She divides the analysis into two parts. In the first part, she presents successive constituents of the semantics of the road (156 altogether), in the second she reconstructs the cognitive structure of the linguistic image of the road as an element of space, the structure being presented in the following facets: hypernyms, functions, origin of the road, location, network, hierarchy of roads, parts, appearance, features, the road as the localizer of people (and plants and animals, beings from the sphere of the sacred as well as objects), actions, and emotions.

4

Peryfrazy nazw z zakresu ziemskiej przyrody nieożywionej w utworach poetyckich Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej

75%

Rychter J.

Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny

|

2012

|

vol. 11

165-186

EN

The article presents functional and semantic characteristics of 38 periphrases of terms relating to unanimated nature excerpted from the poetry of Maria Pawlikowska-Jasnorzewska. Fifteen discussions relate to earth and its shape, two structures are synonyms of the word nature, and twenty-one constructions replace one-word aquatic names. The analysis of intertextual references showed that periphrases refer to folk, literary or cultural patterns. Semantically they relate to Christian, e.g. God’s world ‘earth’; mythological zephyr’s folds ‘waves’ and classical tradition (a glass broken into thousands of sparks ‘lake’).

5

Nekromancja w historii języka polskiego

75%

Krótki Z.

Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny

|

2016

|

vol. 15

183–194

PL

W artykule analizie poddano jednostki leksykalne wiązane z polem NEKROMANCJA. Pojęcie to bardzo dobrze poświadczone zostało w dawnej XV-/XVII-wiecznej polszczyźnie. Badaną kategorię reprezentowały bowiem zarówno jednostki o znaczeniu ogólnym, wiązane z białą lub z czarną magią (tj. np. czary, czarnoksięstwo, gusła), jak i zapomniane już wyrazy o znaczeniu odnoszącym się wyłącznie do przywoływania duchów w celu uzyskania wiedzy o przyszłości (tj. nigromancja, nigromancka nauka). Tekst stanowi zatem próbę syntetyzacji tych jednostek leksykalnych. Pokazuje również, jak zawiła była historia pojęcia NEKROMANCJA oraz jakie zmiany o charakterze semantycznym zachodziły w treściach przynależnych do niej elementów.

EN

In the article there is an analysis of lexical units related to the field of NECROMANCY. The appearance of this term in the Polish language of the 15th to the 17th centuries is without doubt confirmed. The category in question was represented by the units both of a general meaning related to white or black magic (i.e., for example czary, czarnoksięstwo, gusła), and the forgotten words referring only to communicating with the dead in order to get some knowledge about the future. The text is an attempt to synthesise those lexical units. It also shows how complicated the history of the term was, and what semantic changes took place in the contents of the elements related to the term.

6

Peryfrazy nazw florystycznych w poezji Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej

75%

Rychter J.

Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny

|

2011

|

vol. 10

269-292

EN

The article presents functional and semantic characteristics od 46 periphrases of floristic names excerpted from the poetry of Maria Pawlikowska-Jasnorzewska. The study herein aims to determine the literary and cultural motives of described periphrases. The poetess used this method of poetic expression as she wanted to emphasize the uniqueness of Polish flora or to illustrate the appearance of exotic plants.

7

Aktualizacje zwrotu wyjść z szuflady w tekstach współczesnej polszczyzny

75%

Ignatowicz-Skowrońska J.

Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny

|

2018

|

vol. 17

163-175

PL

Przedmiotem rozważań w niniejszym artykule jest pojawiająca się od pewnego czasu w polszczyźnie frazeologiczna innowacja uzupełniająca wyjść z szuflady, która funkcjonuje w tekstach w trzech różnych znaczeniach, przybierając też różne formy derywacyjne i wariantowe. Po pierwsze, licznie poświadczone jest użycie zwrotu ktoś, coś wychodzi, wyszło z szuflady, który realizując schemat składniowy ktoś wychodzi z szuflady, wnosi znaczenie ‘ktoś upubliczniaswoją twórczość artystyczną lub naukową, wcześniej skrywaną, tworzoną tylko dla siebie lub niemającą szans na publikację’; a realizując schemat coś wyszło z szuflady, jest synonimem sensu ‘coś (jakieś przejawy działalności twórczej człowieka), wcześniej nieprezentowane szerszej publiczności, zostają upublicznione, zaprezentowane szerokiemu audytorium’. Po drugie, zwrot wyjść z szuflady jest elementem rodziny derywacyjnej innowacyjnych związków, z których część pozostaje względem siebie również w relacji wariancji, a mianowicie ktoś jest w szufladzie, ktoś wpadł w szufladę, ktoś trafił do (jakiejś, z czymś itp.) szuflady, ktoś ucieka z (jakiejś, z czymś itp.) szuflady, ktoś wyszedł, w ychodzi z (jakiejś, z czymś itp.) szuflady, ktoś zamyka kogoś w (jakiejś, z czymś itp.) szufladzie, ktoś wyciąga kogoś z (jakiejś, z czymś itp.) szuflady. Elementy tej rodziny, pozostając w relacjach derywacyjnych względem słabo poświadczonego w uzusie związku nienacechowanego być w szufladzie, wnoszą nowe znaczenia ingresywizacji, finalizacji i kauzatywizacji. Po trzecie, neofrazeologizm wyjść z szuflady w trzecim z opisanych znaczeń jest synonimem treści ‘zdecydować się na jakiś czyn, który w danych okolicznościach jest ryzykowny, trudny dla kogoś, kto ma się nań zdecydować’.

EN

The article contains an analysis of the supplementing phraseological innovation wyjść z szuflady [‘to leave a drawer’], which has been appearing for some time in Polish; it has three different meanings and various derivative and variant forms. Firstly, in frequently quoted usage the phrase ktoś / coś wychodzi / wyszło z szuflady [‘somebody / something leaves / left a drawer’] following the syntactic pattern ktoś wychodzi z szuflady [‘somebody leaves a drawer’] means ‘somebody makes public their artistic or academic work, which was hidden and created only for the author without any chance to be published’; the pattern coś wyszło z szuflady [‘something left a drawer’] means ‘something (some manifestations of human creative activity) before unknown to the wider public has just been made public’. Secondly, the phrase wyjść z szuflady [‘to leave a drawer’] is an element of the derivative family of innovative idioms, part of which are in variant relation to one another, namely ktoś jest w szufladzie, ktoś wpadł w szufladę, ktoś trafił do (jakiejś, z czymś and the like) szuflady, ktoś ucieka z (jakiejś, z czymś and the like) szuflady, ktoś wyszedł, wychodzi z (jakiejś, z czymś and the like) szuflady, ktoś zamyka kogoś w (jakiejś, z czymś and the like) szufladzie, ktoś wyciąga kogoś z (jakiejś, z czymś and the like) szuflady. Some elements of that family, which are in derivative relations with an unmarked and rare idiom być w szufladzie [‘to b e i n a drawer’], add new meanings of ingressiveness, finalisation and causativity. Thirdly, the neo-idiom wyjść z szuflady [‘to leave a drawer’] means ‘to decide to do something that under the circumstances is risky and difficult for the person who is to make the decision’.

8

Sprzeczności: semantyczne strategie filozofii i literatury

75%

Smirnow I.

ER(R)GO: Teoria – Literatura – Kultura

|

2015

|

issue 31

EN

Applying a semantic perspective, the article revolves around the questions of mutual relationships between philosophy and literature, pointing to a whole range of often contradictory views which see literature as both inferior and superior to philosophy since the former is often accused of generating imaginary worlds while the latter is seemingly verifiable through logic and truth-value. Both however, inevitably undergo a process of historical verification, which exposes not only differences between literature and philosophy but also a number of similarities resulting from various ways of appropriating otherness and an irreducible narrative components permeating their very semantic structures.

PL

Przyjmując perspektywę semantyczną, niniejszy artykuł poświęcony jest pytaniom o wspólne związki literatury i filozofii. Wskazuje on na szeroką gamę poglądów, nierzadko przeciwstawnych, dla których literatura zarazem przekracza filozofię, jak i ulega jej. Wynika to z tego, że literatura jest często oskarżana o tworzenie wyobrażonych światów, zaś filozofia jest zwykle weryfikowana za pomocą logiki i wiary w prawdę. Obie dyscypliny, jednakże, uwikłane są w proces historycznej weryfikacji, która obnaża nie tylko różnice między nimi, ale także wskazuje na liczne podobieństwa, wynikające z wielości sposobów, za pomocą których przywłaszczają one sobie inność, a także z nieredukowalnej liczby narratywnych komponentów zawartych w ich semantycznych strukturach.

9

Z historii nazw demonów domowych rejestrowanych w dobie staro- i średniopolskiej

75%

Krótki Z.

Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny

|

2017

|

vol. 16

175-187

PL

W artykule analizie poddano dawne, XV-, XVI-, XVII- oraz XVIII-wieczne nazwy demonów domowych. Zebrany ze wszystkich dostępnych źródeł leksykograficznych materiał uzupełniony został o fragmenty dzieł literackich, w których pojawiły się nazwy tych demonów. Okazało się, że jednostki, które pod koniec doby średniopolskiej posiadały znaczenie ‘duchy- -opiekunowie domu’, w XVI i XVII wieku charakteryzowały najczęściej ‘dżina’ lub ‘diabła’. Na charakter tych wierzeń ogromny wpływ wywarła literatura z czasów kontrreformacji. Doprowadziła ona do przemieszania wyobrażeń dawnych, mitycznych sprzymierzeńców ludzi z wyobrażeniami diabła i jego pomocników. Na początku doby nowopolskiej natomiast, pod wpływem kultury zachodniej, analizowane jednostki utraciły negatywne nacechowanie.

EN

The article presents the names of the domestic demons registered in the 15th to 18th centuries. The material, collected from all the accessible lexicographical sources was supplemented with the fragments of the literary works in which the names of these demons occurred. It has turned out that the lexical units which in the late Middle Polish period had the meaning of a ‘protective household spirit’, in the 16th and 17th centuries characterized most frequently a ‘genie’ or a ‘devil’. These beliefs were immensely affected by the Counter Reformation literature. It caused the confusion of the notions of the ancient mythical human allies with the notions of the devil and his helpers. In the early New Polish period the analysed lexical units lost their negative markedness under the influence of the Western culture.

10

Rozwój znaczeniowy wyrażenia “pospolite ruszenie” w polszczyźnie

75%

Ignatowicz-Skowrońska J.

Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny

|

2011

|

vol. 10

79-96

EN

The paper contains an analysis of the linguistic processes that have led to the transformation of the term “pospolite ruszenie” into an idiom. Research shows that the con temporary semantic content of the expression refers to large extent to the connotations linked to its historic designatum. Terminological uses of the expression are richly documented with questions in dictionaries, the earliest from which date back to the 16th century. Whereas its idiomatic uses are not noted by any modern dictionary, although they appear frequently in contemporary Polish texts.

11

Barwy w językowej kreacji ojca w powieściach nadniemeńskich Elizy Orzeszkowej

75%

Skorupska-Raczyńska E.

Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny

|

2014

|

vol. 13

221-228

EN

Fathers, stepfather, caregivers in the ‘upon the Niemen’ novels by Eliza Orzeszkowa are figures clearly outlined. Their creations are made also by the means of color, light and shadow. Writer, creating the characters of fathers, stepfather and caregivers operates with the color subtly and sparingly, especially in the description of their clothes and bodies. Names, definitions of glow, light and shadow are the components serving the verbalization and dynamization of feelings, experiences and behaviors, as well as descriptions of the personality in the characteristics of characters. Creation of men are also served by the background and the environment color, which is a typical aspect of the novel design by Orzeszkowa.

12

Zmiany semantyki morfemu rdzeniowego *myš- a zmiany motywacji zachodniosłowiańskich fitonimów dialektalnych

75%

Padporynava L.

Rozprawy Komisji Językowej ŁTN

|

2017

|

vol. LXIV

217-232

EN

Contraction of the concept of the animal Mus L. leads to changes in semantics of the root morpheme *myš- and accordingly in motivation of West Slavic dialectal phytonyms. The changes in semantics are based on specialization of meaning. As a result, the emotional associations, which was accompanied to the phytonyms at earlier stages, turn up at the periphery of the semantics. This fact leads to gradual loss of connection between the plant properties and the semantics of the roots of their names. The motivational mechanisms of phytonyms adapt to the changes of the semantics. As a result, the phytonyms, which were motivated by covering the ground with their leaves and stalks, are gradually becoming motivated by their similarity with the mice. The reason of these changes is that now the seme ‘groundcover’ is not realized by native speakers as a component of actual semantics of the root *myš-, so the motivation of the phytonyms has changed and become to embody in the seme ‘mousy’.

PL

Zawężenie wyobrażeń rdzennych użytkowników języka o zwierzęciu Mus L. powoduje zmiany w semantyce morfemu rdzeniowego *myš- i odpowiednio w motywacji zachodniosłowiańskich fitonimów dialektalnych o tym rdzeniu. Zmiany semantyczne polegają na specjalizacji znaczenia, kiedy to towarzyszące od początków istnienia słowa wyobrażenia i skojarzenia emocjonalne zostają wypchnięte na peryferia semantyki. Prowadzi to do stopniowego zacierania się więzi motywacyjnych pomiędzy fitonimami a ich nazwami. Jednym ze sposobów na zachowanie fitonimów dialektalnych jest adaptacja mechanizmów motywacyjnych do opisanych wyżej zmian semantycznych. W przypadku omawianych w artykule nazw roślin fitonimy, pierwotnie motywowane okrywowością roślin, stopniowo zmieniły swoją motywację na korzyść podobieństwa do myszy. Przyczyny danych zmian upatrujemy w tym, że sem ‘pełznący’ nie jest już odbierany przez rdzennych użytkowników języka jako składnik semantyki rdzenia *myš-, a więc motywacja fitonimów uległa zmianie i obecnie realizowana jest przez aktualnie uświadamiany sem ‘mysi’.

13

„Nie tak i tak dalej, ale tak i nie tak dalej…”, czyli o tym, czym jest nielogiczność

75%

Wołk M.

LingVaria : Półrocznik Wydziału Polonistyki UJ poświęcony zagadnieniom języka i językoznawstwa

|

2013

|

issue 1(15)

27-39

EN

The article discusses the linguistic unit coś jest nielogiczne (‘something is illogical’), aiming to provide a description of its meaning, and an explicative formula which consists of indefinable expressions of the natural language. The semantic description of the unit is influenced by the issue of its reference, which is two-fold: the unit can refer to what someone said, as well as to what someone did. In order to pinpoint the distinctive features of the given expression, which is what determines its distinguishability, it is compared to a semantically close predicate, nonsens (‘nonsense’). Conclusions that flow from the analysis of nonsens had to be verified after a comparison with those obtained from the analysis of illogicality.

14

„Człowiekiem się rodzę, osobą się staję”. Relacje semantyczne między leksemami osoba i człowiek we współczesnej polszczyźnie

75%

Kostrzewa D.

LingVaria : Półrocznik Wydziału Polonistyki UJ poświęcony zagadnieniom języka i językoznawstwa

|

2013

|

issue 1(15)

43-58

EN

The paper attempts to determine the scope of realization of two synonymous words in modern Polish: człowiek/ludzie ‘man/people’, and osoba/osoby ‘person/persons’. A semantic analysis of the two has been conducted based on lexicographic sources and corpus texts, and led to the conclusion that no hierarchy exists in the semantic relation between them. Due to its stylistic neutrality, accommodation requirements, and deviation of reference towards the feminine gender, the understanding of the lexeme osoba ‘person’ complements the semantic field of the word człowiek ‘man’, which is marked for all aspects and directed towards description of representatives of the masculine gender. Moreover, having no stylistic connotations, the lexeme osoba ‘person’ is very frequent in journalistic texts, much more so than the noun człowiek ‘man’.

15

Językowa kreacja matki w "Nad Niemnem" Elizy Orzeszkowej

75%

Skorupska-Raczyńska E.

Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny

|

2013

|

vol. 12

189-205

EN

The analysis of the content of E. Orzeszkowa’s epic On the Banks of the Neman allows to distinguish the following different types of mother created by the writer: the Polish Mother, Mother-Kitten, Mother-Cuckoo, Distant Mother, and Mother Willow. Wisely devoted to her children, Maria Kirłowa is the Polish Mother type: she runs her farm all by herself, is a keeper-at-home, and, being a single mother, brings her children up to function well in the society of the second half of the twentieth century. Another mother, the proud patriot Mrs Andrzejowa Korczyńska, constitutes a monumental character. As a widow living up to her ideals she is – as it may seem – a woman to follow, but, alienated from her environment, she fails. Her son takes advantage of her knowing that his mother will do anything for him, like mother kitten. Starzyńska is the Mother-Cuckoo; she abandons her children, Janek and Antolka, to be brought up by someone else. The reason is that this woman’s need to re-marry is stronger than her maternal feelings. Self-centered Emilia is the Distant Mother, that is to say one that is absent from the process of her children’s development. Emilia’s role of Witold and Leonia’s mother is taken over by Marta, who, as Mother-Willow, brings them up, feeds them, teaches, comforts, spoils, but also sets requirements, cares, and, first of all, is always there for them. In the complex reality of the second half of the twentieth century the situation of the Polish women was quite difficult, also in the maternal duties they fulfilled; those were perceived and realized very differently by different mothers, which we find notably reflected in the realistic novel On the Banks of the Neman by Eliza Orzeszkowa.

16

Przegląd badań z zakresu semantyki językoznawczej prowadzonych w Polsce po 1989 roku

75%

Nowal T.

Język Polski

|

2015

|

vol. 95

|

issue 1-2

13-30

PL

Artykuł ma na celu przybliżenie rozwoju badań semantycznych, jakie prowadzono w ramach językoznawstwa polonistycznego (na materiale współczesnego i ogólnego języka polskiego) od 1989 roku. Ma on charakter przeglądowy i podsumowujący. Na końcu zamieszczono obszerną bibliografię, zawierającą polskie publikacje z zakresu semantyki i teorii języka.

EN

This paper aims to introduce the development of semantic research which has been carried out in Polish linguistics (using the material of the modern and general Polish language) since 1989. This article is both a review and summary. At the end an extensive bibliography containing Polish publications in the field of semantics and language theory has been included.

17

„Masakra" — wyraz modny współczesnej polszczyzny

75%

Słabczyński R.

Język Polski

|

2015

|

vol. 95

|

issue 3

239-249

PL

Artykuł przedstawia znaczenie i pragmatyczne funkcje słowa masakra, które we współczesnej polszczynie stopniowo traci swoje negatywne konotacje semantyczne związane z okrutnym zabijaniem, rzezią i staje się uniwersalnym wyrazem służącym wyrażaniu emocji, oceny (zarówno negatywnej, jak i pozytywnej), dużego natężenia jakiejś cechy albo zjawiska. W pracy zaprezentowano funkcjonowanie tego wyrazu w tekstach mówionych i pisanych, m.in. w wypowiedziach charakterystycznych dla codziennej komunikacji nieoficjalnej, w artykułach, komentarzach i reklamach zamieszczonych na różnych stronach internetowych.

EN

The article presents the meaning and pragmatic functions of the word masakra (massacre). In contemporary Polish the word is gradually losing negative semantic connotations related to savage killing, slaughter and is becoming a universal form serving to express emotions, opinions (both negative and positive), high intensity of a feature or a phenomenon. In the paper, the author shows functioning of the fashionable word in spoken and written texts, inter alia, in statements typical of everyday informal communication, in articles, comments and advertising placed on different websites.

18

Piętnastowieczne „hejstać” a współczesne „hejtować” – o agresji werbalnej w polszczyźnie

75%

Duska J., Mika D.

Język Polski

|

2017

|

vol. 97

|

issue 1

118-126

PL

W tytule artykułu umieszczono dwa wyrazy z zakresu agresji werbalnej: unikatowy (w świetle zachowanych materiałów) datowany na XV wiek czasownik „hejstać” oraz cieszące się dużą popularnością współczesne „hejtować” zapożyczone z języka angielskiego. Autorki doprecyzowują ich znaczenie, docierają do ich wspólnego praindoeuropejskiego rdzenia i sytuują je pod kątem motywacji semantycznej na tle innych wyrazów z tego zakresu.

EN

The title of the article contains two words in the field of verbal aggression: the Old Polish verb “hejstać” – unique in the light of preserved materials, dating back to the fifteenth century – and the contemporary Polish verb “hejtować” – a very popular borrowing from English. The authors clarify their meanings, refer to their etymology and identify their common origin from *hatjan. Finally, authors compare them with other words in this field, based on their semantic motivation.

19

Walenty: gruntowny składniowo-semantyczny słownik walencyjny języka polskiego

75%

Przepiórkowski A., Hajnicz E., Andrzejczuk A., Patejuk A., Woliński M.

Język Polski

|

2017

|

vol. 97

|

issue 1

29-46

PL

Artykuł prezentuje nowy słownik walencyjny języka polskiego opracowany przez Zespół Inżynierii Lingwistycznej IPI PAN. Słownik ten, Walenty, jest nadal rozwijany, lecz już obecnie, pod koniec roku 2016, jest największym i najbardziej szczegółowym słownikiem walencyjnym języka polskiego, jedynym w pełni integrującym poziomy opisu: składniowy, semantyczny (nie tylko preferencje selekcyjne, lecz także role semantyczne) i frazeologiczny. Wielkość i stopień szczegółowości słownika usprawiedliwiają użycie przymiotnika „gruntowny” w tytule artykułu. Omawiany słownik jest publicznie dostępny – w postaci wygodnej zarówno do przeglądania i przeszukiwania za pomocą przeglądarki internetowej, jak i do pobrania w kilku formatach.

EN

The paper presents a new valency dictionary of Polish, developed by the Linguistic Engineering Group at the Polish Academy of Sciences. The dictionary, called Walenty, while still under development, is already (as of late 2016) the biggest and most detailed valency dictionary of Polish, the only one which fully integrates syntax, semantics (not only selectional preferences, but also semantic roles) and phraseology. The size and the degree of precision of Walenty justify the use of the adjective ‘thorough’ (Pol. ‘gruntowny’) in the title of this paper. The dictionary is freely available – searchable via any browser and downloadable in a variety of formats.

20

Rozwój znaczeniowy zwrotu pokazać, pokazywać plecy w polszczyźnie

75%

Ignatowicz-Skowrońska J.

Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny

|

2020

|

vol. 19

131-144

EN

The phrase pokazać, pokazywać plecy, although is present in the Polish language at least from the middle of the 19th century, has been scarcely documented in the language vocabularies. It is not registered in the NKPP. The SJPD and SFS were the first to note it, with merely two citations. In these vocabularies the phrase was assigned only one meaning, while in more recent lexicographic collections it functions as a polysemantic unit. None of its meanings, however, is a present day innovation, as all of them came into existence during the 19th and 20th centuries, although some weren’t noted by the vocabularies. Therefore, nowadays the phrase is used to express three meanings, the most prevailing of them today having come into existence most recently. The oldest citation containing it dates back to 1938 and testifies to the usage of the phrase in the sense “to pass someone, to be better in a bicycle race”. It had to be a rare usage at that time, as the next examples are from our times. They also point to the progressive generalization of its scope. Today, the phrase pokazać, pokazywać plecy is used in various sports to mean “to pass someone, to prove faster, better than someone”. Two further meanings of the phrase, today actualized definitely less frequently, appeared at the turn of the 20th century and initially were semantically poorer, while during their functioning in the language acquired new shadows of meaning. In its second meaning, the phrase pokazać, pokazywać plecy evolved from the sense “to turn one’s back on someone; go away, escape” to the present content “to turn one’s back on someone; go away, escape, depart, leave some place”. In the third meaning, the semantic evolution of the discussed phrase proceeded from the meaning noted in the contemporary “to turn one’s back on someone, leave someone in order to show them some negative feelings” to the content functioning today in the customary usages “to turn one’s back on someone showing them dislike, disregard or disdain, break off relations with someone, deny someone support, acceptance”.

PL

Zwrot pokazać, pokazywać plecy, choć funkcjonuje w polszczyźnie co najmniej od połowy XIX wieku, ma ubogą dokumentację w słownikach językowych. Nie rejestruje go NKPP, a jako pierwsze odnotowały go z dwoma zaledwie cytatami SJPD i SFS. W słownikach tych zwrotowi przypisano tylko jedno znaczenie, podczas gdy w nowszych zbiorach leksykograficznych funkcjonuje on jako jednostka polisemantyczna. Żadne ze znaczeń zwrotu nie jest jednak innowacją współczesności, bo wszystkie zarysowały się na przestrzeni wieków XIX i XX, choć niektórych z nich słowniki nie odnotowały. Współcześnie zwrot funkcjonuje zatem w trzech znaczeniach, przy czym znaczenie dziś dominujące powstało najpóźniej. Najstarszy cytat je dokumentujący pochodzi z roku 1938 i zaświadcza użycie zwrotu w znaczeniu ‘wyprzedzić kogoś, okazać się lepszym w wyścigu kolarskim’. Musiało to być wówczas użycie rzadkie, bo jego kolejne przykłady pochodzą z czasów nam współczesnych. Świadczą też o jego postępującej generalizacji zakresowej. Dziś zwrot pokazać, pokazywać plecy w znaczeniu ‘minąć kogoś, wyprzedzić kogoś, okazać się szybszym, lepszym od kogoś’ jest używany w różnych dyscyplinach sportowych. Dwa kolejne znaczenia zwrotu, dziś aktualizowane zdecydowanie rzadziej, zarysowały się na przełomie XIX i XX wieku i początkowo były uboższe semantycznie, a w toku funkcjonowania zwrotu w języku wzbogacały się w nowe odcienie znaczeniowe. W swoim drugim znaczeniu zwrot pokazać, pokazywać plecy ewoluował od sensu ‘odwrócić się do kogoś tyłem; odejść, uciec’ do współczesnej treści ‘odwrócić się do kogoś tyłem; odejść, uciec, wyjechać, opuścić jakieś miejsce’. W znaczeniu trzecim ewolucja znaczeniowa tytułowego związku przebiegała od odnotowanego w słownikach współczesnych znaczenia ‘odwrócić się do kogoś plecami, odejść od niego, by okazać mu w ten sposób jakieś negatywne uczucia’ do funkcjonującej dziś w użyciach uzualnych treści ‘odwrócić się od kogoś, okazując mu niechęć, lekceważenie czy pogardę, zerwać z kimś stosunki; odmówić komuś, czemuś poparcia, akceptacji’.

Refine search results