Search results

1

O słownictwie Rejowego “Wizerunku” - o “niszczeniu prawdy”

100%

Kozaryn D.

Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny

|

2011

|

vol. 10

111-120

EN

The aim of this article is to determine which of the 17 old Polish adjectives used to signal unabout truth, collected and analyzed by K. Kleszczowa in the article “O kłamstwie po staropolsku” (“About tke lie in the old Polish”) function in Rej’s “Wizerunek” (“Image”) in what connections and meanings. The conducted analysis show that out of 11 adjectives common to old Polish and Rej’s “Wizerunek”, 5 was not used to express “destruction of the truth”.

2

Bandits and/or pirates – the meaning of the words ó λησητής and ó πειρατής in ancient Greek novel

100%

Cieśluk M.

Studia Maritima

|

2020

|

vol. 33

9-32

EN

The present article deals with the problem of the meaning range of the words ὁ πειρατής and ὁ λῃστής in ancient Greek novels. The aim was to verify Philip de Souza’s claim that ancient authors used these terms interchangeably as synonyms. The analyses confirmed de Souza’s assumption only with regard to Chariton’s Callirhoe, the oldest of the surviving novels dating back to the first half of the 1st century AD. In later novels, especially in the works of Xenophon of Ephesus and Heliodorus, the noun ὁ πειρατής is used as a hyponym of the noun ὁ λῃστής. This means that in the investigated texts, the referents (designata) of the word ὁ πειρατής have features specific only to the meaning range of this term which partially differentiate its denotation from that of the general term ὁ λῃστής. This is an important clue for interpreting written sources related to ancient piracy. The study was conducted from a semantic perspective using the methods of comparative philological analysis.

PL

W artykule podjęty został problem stosunku zakresu treści nazw ὁ πειρατής i ὁ λῃστής w antycznych powieściach greckich. Celem było zweryfikowanie tezy zaprezentowanej przez Philipa de Souzę, zgodnie z którą autorzy antyczni stosowali te nazwy jako synonimy i w efekcie można je rozumieć na zasadach zamienności. Przeprowadzone analizy potwier- dziły powyższe założenie jedynie w wypadku najstarszej powieści Charitona, pochodzącej z pierwszej połowy I wieku po Chr. w powieściach późniejszych, szczególnie u Ksenofonta z Efezu i Heliodora, stwierdzono występowanie stosunku podrzędności nazwy ὁ πειρατής wobec nazwy ὁ λῃστής. Oznacza to, że we wskazanych tekstach desygnaty nazwy ὁ πειρατής posiadały cechy specyficzne tylko dla zakresu treści tej nazwy, wyodrębniając częściowo jej denotację w stosunku do ogólnej nazwy ὁ λῃστής. Stanowi to istotną wskazówkę podczas interpretacji źródeł związanych ze zjawiskiem piractwa antycznego. W rozważaniach przyjęto perspektywę semantyczną oraz zastosowano metody porównaw- czej analizy filologicznej, uwzględniającej kontekst sytuacyjny.

3

„Niebezpieczne sensy”. Badania dyskursu epok dawnych w kontekście teorii poznania kulturowego. Z problematyki źródeł i metod

84%

Niewiara A.

Język Polski

|

2023

|

vol. 103

|

issue 4

65-76

PL

Celem artykułu jest ukazanie roli, jaką w badaniach historycznojęzykowych odgrywa uwzględnienie kontekstu kulturowego. W pierwszej części omówiono koncepcję C.S. Lewisa, zwracającego uwagę na niebezpieczeństwo inspirowania się w opisach historycznojęzykowych definicjami słownikowymi. W drugiej części podano przykłady prac historyków i historyków języka badających terminologię ustrojową i kluczowe pojęcia dyskursu politycznego Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W trzeciej części ukazano możliwości, jakie daje zastosowanie do podobnych badań teorii i metod poznania kulturowego.

EN

The aim of the article is to demonstrate the role of the cultural context in historical linguistics research. In the first part, the author discusses the C.S. Lewis’ concept of highlighting the danger of being inspired by the dictionary definitions in works concerning historical linguistics. In the second part, presented are the examples of works by historians and historical linguists who had examined the terminology of the political system and the key concepts of the political discourse of the Polish-Lithuanian Commonwealth. The third part shows the possibilities of applying theories and methods of cultural cognition to similar research.

4

Kształtowanie się znaczenia parametrycznego przymiotnika ogromny – ogląd diachroniczny

84%

Pastuch M., Mitrenga B.

Język Polski

|

2021

|

vol. 101

|

issue 4

32-44

PL

Celem artykułu jest przedstawienie procesu kształtowania się współczesnego znaczenia parametrycznego przymiotnika ogromny. Badania mają charakter historycznojęzykowy, to znaczy punktem wyjścia są dla autorek dane etymologiczne oraz materiał pozyskany ze źródeł dokumentujących dawną polszczyznę. Analizy wykorzystują zarówno metody semantycznohistoryczne, jak i słowotwórczohistoryczne. Dopełnieniem są informacje odnoszące się do użycia analizowanej jednostki w tekstach historycznych oraz jej obecności w innych językach słowiańskich. Przeprowadzone analizy doprowadziły między innymi do następujących konkluzji: wartość parametryczna przymiotnika ogromny jest wtórna – ukształtowała się w trakcie rozwoju polszczyzny; dominującym mechanizmem, który doprowadził do powstania znaczenia parametrycznego jest leksykalizacja, a wyznacznikiem w tym przypadku jest blaknięcie znaczenia pierwotnego oraz zatarcie się granic morfologicznych.

EN

The article concentrates on the development of the Polish adjective ogromny which, in contemporary Polish, has a parametric meaning only. The research is conducted in a historical frame which means that the starting point were the etymological and historical word formation data. We treat the information referring to the use of this adjective in the old texts and its presence in other Slavonic languages as complementary. Our analyses led, inter alia, to the following conclusions: the parametric value of the adjective ogromny is secondary – it took shape during the history of Polish language; the main mechanism in the development of parametric value of ogromny is lexicalization. Its determinant is, in that case, the semantic fading and blurring of morphological boundaries.

5

Semantyka historyczna – zakres badań i ich wyniki

84%

Sieradzka-Baziur B.

Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica

|

2017

|

issue 12

226-237

EN

The article presents the scope of research conducted within regard to historical semantics in Poland. Semanticists do research on the history of word’s and construction’s meaning. The sources of research materials (dictionaries and texts) are discussed. The on-line Conceptual Dictionary of Old Polish is described in detail as one of the sources. Also there are presented some achievements of Polish linguists in semantic-historical research.

6

Reprezentacje leksykalne pojęcia MSZA ŚWIĘTA w średniowieczu. Analiza onomazjologiczna

84%

Sieradzka-Baziur B.

Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica

|

2022

|

issue 17

222-234

EN

In the article, the subject of description included continuous and discontinuous auto-semantic lexical units used in the medieval language (until the end of the 15th century) which are a lexical representation of the concepts of Holy Mass in the Słownik pojęciowy języka staropolskiego online [Conceptual Dictionary of Old Polish online]. The result of onomasiological works on the vocabulary gathered within the concept of HOLY MASS in the Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish online] is the categorization of this lexis within subordinate concepts. They include lexical units referring to the name of the service, the maner of its celebration, sermon, sacrifice, rite of peace, holy communion, final blessing, and items related to the holy mass.

7

Reprezentacje leksykalne pojęć CHRZEST, CHRZEST JANOWY oraz CHRZEST PAŃSKI w średniowieczu. Analiza onomazjologiczna

84%

Sieradzka-Baziur B.

Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica

|

2021

|

issue 16

185-198

EN

In the article, the subject of description included continuous and discontinuous autosemantic lexical units used in the medieval language (until the end of the 15th century) to denote two different religious rites described in the New Testament and the rite of Christian initiation in the New Testament and in the Middle Ages in Poland. They are a lexical representation of the concepts of BAPTISM. JOHN’S BAPTISM. LORD’S BAPTISM in the Słownik pojęciowy języka staropolskiego online [Conceptual Old Polish Dictionary online].

8

O łakomstwie słów parę. Polskie leksemy o rdzeniu łacz-/łak-

84%

Krótki Z., Śląski U., Zuzanna Krótki. Doktor nauk humanistycznych w zakresie językoznawstwa. Interesuje się historią języka polskiego ze szczególnym uwzględnieniem semantyki historycznej f. i. e., zuzanna_krotki@interia.pl

Acta Universitatis Lodziensis. Studia Indogermanica Lodziensia. Supplementary Series

|

2015

|

vol. 4

EN

The paper presents the word family of the łacz-/łak- root. The material included 51 word forms, gathered from all accessible lexicographical sources of the entire history of the Polish language, and were presented in the form of a word formation nest. The aim of the analyses was to show the internal structure of the motivating relations between the center of the nest –*olkati, olčǫ, and a group of words of different levels of derivation. The studies tried to answer the question of how the word forms of the łacz-/łak- root were built. The (re)construction of the nest was used to discuss the discerned transformations and aided in defining the character of the changes in meaning of the examined units. The patterns of suffixal connections presented in the paper allowed tracing the paths of word formative development of individual formations. They have also enabled pointing out the transformations which were most important for the changes in the nest of the root łacz-/łak-.

PL

W artykule zaprezentowana została rodzina leksykalna o rdzeń łacz-/łak-. Materiał liczący pięćdziesiąt jeden słowoform, wyekscerpowany ze wszystkich dostępnych źródeł leksykograficznych rejestrujących słownictwo historyczne, zaprezentowany został w postaci gniazda słowotwórczego. Celem analiz było pokazanie wewnętrznej struktury relacji motywujących pomiędzy centrum gniazda –*olkati, olčǫ a grupą wyrazów o różnym stopniu pochodności. Analizy stanowią próbę odpowiedzi na pytanie, jak były budowane formacje o rdzeniu łacz-/łak-. (Re)konstrukcja gniazda posłużyła omówieniu dostrzeżonych przeobrażeń, jak również określeniu charakteru zmian w znaczeniach badanych jednostek. Zaprezentowane w artykule wzory połączeń sufiksów pozwoliły prześledzić drogi słowotwórczego rozwoju poszczególnych formacji, umożliwiły również wskazanie najważniejszych przeobrażeń dla gniazda o rdzeniu łacz-/łak- procesów.

9

Mediacja w średniowieczu a współcześnie w świetle faktów językowych

84%

Sieradzka-Baziur B.

Horyzonty Wychowania

|

2016

|

vol. 15

|

issue 36

109-125

EN

RESEARCH OBJECTIVE:The aim of the article is the presentation and description of Polish vocabulary of the medieval period, referring to the concept of mediation in the context of the contemporary description of this law institutions.THE RESEARCH PROBLEM AND METHODS:The research problem, which was solved as a result of the analysis is the answer to the question of what attributes was characterized by a Polish medieval mediation process in relation to the contemporary one. The method used by the author is a philological analysis of the texts carried out within historical semantics. THE PROCESS OF ARGUMENTATION:The article discusses the medieval and the modern process of mediation, taking into account the conditions, its course and the participants. RESEARCH RESULTS:The sems which make up the concept of mediation are the same today as they were in the Middle Ages. They are: the conflict, the parties to the conflict and the mediator, who helps to solve the problem. However the vocabulary, which is used to describe the institution of law in the Middle Ages is completely different from the modern vocabulary, used to describe the peaceful resolution of the conflicts. CONCLUSIONS, INNOVATIONS AND RECOMMENDATIONS:In order to create a complete lexicological description of the institution of law throughout the history of the Polish language, it is necessary to examine the vocabulary from all periods of development of the Polish language.

PL

CEL NAUKOWY: Celem artykułu jest prezentacja i opis polskiego słownictwa średniowiecznego odnoszącego się do pojęcia mediacja w kontekście współczesnego opisu tej instytucji prawa. PROBLEM I METODY BADAWCZE: Problem badawczy, który w wyniku analizy został rozwiązany, to odpowiedź na pytanie o to, jakimi cechami charakteryzował się polski średniowieczny proces mediacyjny w stosunku do współczesnego. Metoda badawcza użyta przez autora to filologiczna analiza tekstów prowadzona w nurcie semantyki historycznej.PROCES WYWODU: W artykule omówiono średniowieczny i współczesny proces mediacji, biorąc pod uwagę jego uwarunkowania, przebieg i uczestników. WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Semy składające się na pojęcie mediacja w średniowieczu i współcześnie są takie same. Są to: konflikt, strony konfliktu i mediator, który pomaga konflikt rozwiązać. Słownictwo, jakim się posługiwano, opisując tę instytucję prawa w średniowieczu, jest całkowicie odmienne od leksyki współczesnej, służącej do opisu pokojowego rozwiązywania konfliktów. WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: W celu stworzenia pełnego opisu leksykologicznego tej instytucji prawa na przestrzeni dziejów języka polskiego konieczne jest przebadanie leksyki ze wszystkich epok rozwoju polszczyzny.

10

Dawne i gwarowe polskie nazwy źrenicy motywowane odbijającym się w niej wizerunkiem człowieka

67%

Piotrowska A. E., Zawadzka M.

Polonica

|

2016

|

vol. 36

275-302

EN

In the paper eight names for ‘pupil of the eye’ that comes from local dialects or cants of Polish language, namely: pupilla, puppa, pupka, panienka, lalka, babka, człowieczek, mężyk, and their cognate names are lexically and semantically described. All such nouns refer to the concept of the human being that can be supposedly observed in the “pupil of the eye”. The wide belief in such a concept give the naming of this part of the eye in the Polish language. Such mechanism has been observed in all considered nouns. As discussed nouns have been confirmed in various, not always overlapping areas of Poland and periods of time, we refer to their historical and local dialects’ sources. As some among such nouns have local Polish, others – foreign background, we put special attention to their etymology, word-formative processes and the source language. The noun commonly used in the literature for ‘pupil of the eye’ derive from the verb źrzeć (see Piotrowska, Zawadzka in press) and points at the function of this part of the eye. The fact that in Polish local dialects and in Polish literature so distinct concepts for the source of the name of ‘pupil-of-the-eye’ occurred may indicate the contradiction between the local and foreign sources that affected dialects and literary language in different ways.

11

Kontrrewolucyjne pojęcie. „Polityka historyczna” w Polsce

67%

Łuczewski M.

Stan Rzeczy

|

2016

|

issue 1(10)

221-257

PL

Tekst podejmuje analizę semantyczną pojęcia polityki historycznej, które stanowi ważny klucz do zrozumienia przemian społecznych III RP i nowoczesności w ogóle. Pojęcie polityki historycznej zostało spopularyzowane pod koniec lat 90. przez intelektualistów związanych z Warszawskim Klubem Krytyki Politycznej (WKKP) i uzyskało rezonans jako jeden z filarów rewolucji semantycznej Prawa i Sprawiedliwości z lat 2003–2005. Przejawem instytucjonalizacji tego pojęcia jest otwarte w 2004 roku Muzeum Powstania Warszawskiego, którego współtwórcami byli członkowie WKKP. Pojęcie polityki historycznej pojawiło się w kontekście krytyki nowoczesności i charakterystycznego dla niej zerwania z przeszłością na rzecz wyboru przyszłości. Miało ono zarazem wymiar nowoczesny: dążąc do rewolucyjnej przemiany rzeczywistości, wybierało przyszłość, nie zrywając z przeszłością, lecz do niej powracając. Artykuł odwołuje się także do prehistorii tego pojęcia w filozofii dziejów Bronisława Trentowskiego i Augusta Cieszkowskiego, wskazuje na głębokie warstwy znaczeniowe polityki i historii.

EN

This paper undertakes a semantic analysis of the concept of historical politics, which is key to understanding the social transformations of the Third Republic and modernity in general. The idea of historical politics was popularized by the end of the 1990s by intellectuals associated with the Warsaw Club of Political Criticism (WKKP) and gained resonance as one of the cornerstones of the semantic revolution of the Law and Justice Party in the years 2003–2005. The institutionalization of this concept was the opening in 2004 of the Warsaw Rising Museum, whose co-creators were members of WKKP. The concept of historical politics appeared in the context of a critique of modernity and its characteristic break with the past to choose the future. At the same time, the concept of historical politics had a modern dimension: in the pursuit of a revolutionary transformation of reality, it chose a future that was not a break from the past, but a return to it. This article also references the prehistory of the concept in Bronisław Trentowski’s and August Cieszkowski’s philosophy of history, showing the deep layers of meaning of politics and history.

12

Krótka historia ‘czytania’ (cz. I): Protoforma i ścieżki derywacji

67%

Kardas K.

Linguistica Copernicana

|

2019

|

vol. 16

EN

Presented paper deals with a problem of history and etymology of Polish word czytać ‘to read’. Author discusses two questions: reconstructed Proto-Indo-European root for Polish (and in generally Slavic) word with potential initial *s-, and grammatical relations between basis (czyść) and derivative (czytać) with comparison to similar couples (present – iterative) in various languages. This paper is a first part of a row made of three connected articles, and due to its introductory character it also gives some preliminary comments and organizing remarks to the series of texts as a whole.

PL

Artykuł jest pierwszą pracą z trzyczęściowej serii, która podejmuje problematykę opisu historii i etymologii polskiego wyrazu czytać w ujęciu morfosemantycznym. Prezentowana tu część skupia się na dwóch zagadnieniach: rekonstrukcji formalnej protordzenia (rozpatruje sporną wśród badaczy nie-/obecność nagłosowego *s- w protoformie indoeuropejskiej *kṷei-) oraz relacji gramatycznej między pochodną czytać i podstawą czyść (w aspekcie dynamicznym, na tle ogólnego rozwoju relacji praesens – iterativum). Ponadto ze względu na jej charakter wprowadzający do całości pojawiają się w nim rozważania wstępne oraz uwagi organizacyjne względem serii tekstów.

Refine search results

O słownictwie Rejowego “Wizerunku” - o “niszczeniu prawdy”

Bandits and/or pirates – the meaning of the words ó λησητής and ó πειρατής in ancient Greek novel

„Niebezpieczne sensy”. Badania dyskursu epok dawnych w kontekście teorii poznania kulturowego. Z problematyki źródeł i metod

Kształtowanie się znaczenia parametrycznego przymiotnika ogromny – ogląd diachroniczny

Semantyka historyczna – zakres badań i ich wyniki

Reprezentacje leksykalne pojęcia MSZA ŚWIĘTA w średniowieczu. Analiza onomazjologiczna

Reprezentacje leksykalne pojęć CHRZEST, CHRZEST JANOWY oraz CHRZEST PAŃSKI w średniowieczu. Analiza onomazjologiczna

O łakomstwie słów parę. Polskie leksemy o rdzeniu łacz-/łak-

Mediacja w średniowieczu a współcześnie w świetle faktów językowych

Dawne i gwarowe polskie nazwy źrenicy motywowane odbijającym się w niej wizerunkiem człowieka

Kontrrewolucyjne pojęcie. „Polityka historyczna” w Polsce

Krótka historia ‘czytania’ (cz. I): Protoforma i ścieżki derywacji