Search results

1

O regułach w nowym świetle

100%

Hohol M.

Zagadnienia Filozoficzne w Nauce

|

2013

|

issue 52

223-228

PL

Recenzja książki: Bartosz Brożek, Rule-Following. From Imitation to the Normative Mind, Copernicus Center Press, Kraków 2013, ss. 234.

2

Edward Osborn Wilson's views on the relationship between science and religion

75%

Twardowski M.

Studia Sandomierskie. Teologia-Filozofia-Historia

|

2016

|

vol. 23

221-229

EN

Edward Osborne Wilson does not want to follow Richard Dawkins's example and ignore religion. He expresses the belief that as a result of our genetic makeup religion is a part of our inherent nature. Wilson explains religion as a kind of illusion which is neces-sary for effective survival and reproduction. Organisms that have faith are more able to survive and reproduce than those that are devoid of it. In Wilson's opinion, nobody will ever be able to eliminate religion. At the most we can promote Darwinian evolution as an alternative to „lay religion”. In this article Wilson's views on the relationship between science and religion are to be addressed and evaluated, which will then be supported by the arguments of well-known authorities in the fields of biology and philosophy.

PL

Edward Osborne Wilson nie chce bagatelizować religii na wzór Richarda Dawkinsa. Wyraża przekonanie, że dzięki naszym genom religia jest częścią naszej wrodzonej natury. Wilson wyjaśnia religię jako rodzaj iluzji, która jest konieczna dla efektywnego przetrwa-nia i reprodukcji. Organizmy posiadające wiarę są w stanie lepiej przetrwać i się reprodu-kować niż te, które jej nie mają. Zdaniem Wilsona, religii nigdy nikomu nie da się wyeli-minować. Co najwyżej możemy promować darwinowską ewolucję jako alternatywną „świecką religię”. W niniejszym artykule zreferowano poglądy Wilsona na relację nauka-religia oraz dokonano ich krytycznej oceny, wspierając się argumentami znanych autorytetów w dziedzinie biologii i filozofii.

3

„Nie z nienawiścią, lecz z pogardą patrzy kot na psa”. Čapkowskie uwagi na temat psychiki zwierzęcej

63%

Gawarecka A.

Porównania

|

2022

|

vol. 31

|

issue 1

159-180

EN

The book by Karl Čapek Měl jsem psa a kočku (I had a dog and a cat) appeared (posthumously) in 1939 in the Czech publishing market. This publication, which consisted of several essays, a story about the fox terrier Dašenka and a humorous guide to dog breeds, was mostly treated by literary scholars as some kind of hybrid bricolage of a miscellaneous texts. The animal stories published in this book draw their thematic material from everyday and empirical observation and do not need to use systems of cultural references and imagination. Their reception, however, requires common knowledge, available to those (i.e., in fact, to everyone) who have ever dealt with domestic animals and thus are able to confirm these observations, confront them with their own experience and, as a result, appreciate the accuracy and insight of the diagnoses offered by the author. The paradoxical conclusions of Čapek’s remarks throw readers out of their cognitive routine and show that the problem of animal emotional and intellectual life is more complicated than is usually considered. The narrative portraits of dog and feline heroes are primarily used to build anthropological models for which the patterns of animal behaviour constitute a convincing (because reduced to simplified “basic” behavioural matrices) exemplification.

PL

Książka Karla Čapka Měl jsem psa a kočku (Miałem psa i kota) ukazała się (pośmiertnie) w 1939 roku na czeskim rynku wydawniczym. Publikacja ta, składająca się z kilku esejów, opowieści o foksterierze Dášeńce i humorystycznego przewodnika po rasach psów, była traktowana przez badaczy literatury głównie jako swego rodzaju hybrydyczny bricolage różnych gatunków literackich i publicystycznych. Zamieszczone w niej opowieści o zwierzętach czerpią materiał tematyczny z codziennej i empirycznej obserwacji i nie wymagają korzystania z systemów kulturowych odniesień i wyobrażeń. Ich odbiór wymaga jednak wiedzy powszechnej, dostępnej dla tych (czyli właściwie dla wszystkich), którzy mieli do czynienia ze zwierzętami domowymi i dzięki temu są w stanie potwierdzić te spostrzeżenia, skonfrontować je z własnym doświadczeniem i w efekcie docenić trafność i wnikliwość diagnoz przedstawionych przez autora. Paradoksalne konkluzje, które Čapek wywodzi ze swych spostrzeżeń, wytrącają czytelnika z rutyny poznawczej i pokazują, że problem życia emocjonalnego i intelektualnego zwierząt jest bardziej skomplikowany, niż to się zwykło uważać. Narracyjne portrety psich i kocich bohaterów służą przede wszystkim budowaniu modeli antropologicznych, dla których wzorce zachowań zwierząt stanowią przekonującą (bo sprowadzoną do uproszczonych „podstawowych” matryc behawioralnych) egzemplifikację.

4

Filozoficzne aspekty tzw. «afery Kansas»

63%

Krause T.

Filozoficzne Aspekty Genezy

|

2004

|

vol. 1

143-224

PL

Celem pracy jest przedstawienie i analiza wydarzeń z 1999 roku. Podczas rutynowego procesu aktualizowania stanowych szkolnych standardów nauczania w stanie Kansas (USA), grupa lokalnych aktywistów kreacjonistycznych (w większości kreacjoniści tzw. młodej Ziemi) podjęła udaną próbę wprowadzenia poprawek do dokumentu końcowego programu nauczania przyrody. Dokument ten został przyjęty w głosowaniu Radę ds. Edukacji stanu Kansas w sierpniu 1999 roku. Wprowadzone z inspiracji kreacjonistów poprawki m.in. usuwały z programu nauczania przyrody zapisy mówiące o nadrzędnej i niepodważalnej roli neodarwinowskiej teorii ewolucji i w ogóle ewolucjonizmu w nauce, w szczególności zaś w biologii, antropologii i geologii (oraz szerzej we wszystkich naukach zajmujących się pochodzeniem Wszechświata i człowieka). Rozpętana po tym fakcie przez ewolucjonistów ogólnoamerykańska (a nawet i międzynarodowa) polityczna i medialna nagonka na stan Kansas, w której nie brakowało szyderstw i drwin, doprowadziła ostatecznie przy następnych wyborach stanowych do elekcji nowych członków Rady, którzy anulowali kontrowersyjne zapisy i przywrócili „proewolucjonistyczne", zgodne z obecnym stanem wiedzy i opinią większości naukowców zapisy. We Wprowadzeniu przedstawiona została krótko historia „afery Kansas", ze zwróceniem szczególnej uwagi na istotne jej momenty, wprowadzając jednocześnie czytelnika w sedno zagadnienia. Część główną pracy stanowią trzy rozdziały, których treścią jest analiza (przedstawienie wraz z komentarzem) zmienionych, dodanych bądź usuniętych zapisów w końcowym dokumencie programu nauczania przyrody dla szkół publicznych stanu Kansas w stosunku do proponowanego, „proewolucjonistycznego" projektu. Zadaniem komentarza jest przedstawienie argumentów stron oraz odpowiedź na pytanie, jak poszczególne zapisy należy traktować w kontekście filozoficznego sporu ewolucjonizm-kreacjonizm; czy wszystkie poprawki wprowadzono na korzyść kreacjonizmu lub niekorzyść ewolucjonizmu? W Zakończeniu następuje zebranie wszystkich pojedynczych spostrzeżeń w ogólne wnioski oraz wypływające z nich dalekosiężne, niewidoczne być może „na pierwszy rzut oka", polityczne, społeczne i ekonomiczne konsekwencje, nadające „aferze Kansas" znacznie bardziej poważne znaczenie, niż mogłoby się zrazu wydawać.

EN

The aim of the article is the presentation and analysis of some events of 1999. During the routine process of updating the state school teaching standards in Kansas (USA), the group of local creationist activists (mostly so-called young earth creationists) made successful attempt to introduce some corrections into the document of the final science curriculum. This document has been adopted in a vote of Kansas State Board of Education in August 1999. The corrections introduced by creationists removed from the science curriculum, among other things, the records about superior and undeniable role of the neo-Darwinian theory and the theory of evolution us such in science, especially in biology, anthropology, and geology (and more generally in all sciences dealing with the origin of the Universe and the man). After this event, a political and media all-American (or even international) campaign against Kansas state, initialized by evolutionists and full of derision and raillery, led, after next state elections, to appointment of new members of the Board who cancelled controversial records and restored pro-evolutionist ones, compatible with the present state of knowledge and opinion of most scientists.

5

Naturalizm metodologiczny w sporze ewolucjonizmu z kreacjonizmem w świetle poglądów Paula K. Feyerabenda

63%

Malec G.

Filozoficzne Aspekty Genezy

|

2012

|

vol. 9

131-154

PL

Spór ewolucjonizmu z kreacjonizmem trwa od dawna. Podstawą tego sporu jest różne rozumienie nauki wśród ewolucjonistów i kreacjonistów. Dla tych pierwszych nauka jest przedsięwzięciem naturalistycznym. Twierdzenia, które wychodzą poza wyjaśnienia naturalistyczne, traktowane są jako nienaukowe. Na tej podstawie argumentuje się, że kreacjonizm nie może uzyskać statusu pełnoprawnej teorii naukowej. Pogląd taki jest popularny wśród naukowców, ale nie wśród niektórych filozofów nauki. Jednym z nich był Paul K. Feyerabend, który argumentował na rzecz anarchizmu metodologicznego - poglądu, że rozwój w nauce jest możliwy tylko w przypadku zniesienia rozmaitych ograniczeń metodologicznych. Kreacjonizm, w tym ujęciu, zyskuje miano teorii alternatywnej. Teorii, która dostarcza zewnętrznych standardów krytyki i która nie powinna być a priori skreślana na podstawie założeń metodologicznych.

EN

The evolution-creation controversy has last for a long time. At its core is the fact that evolutionists and creationists have different understandings of science. For the former science is a naturalistic enterprise. Explanations that go beyond the naturalistic ones are considered to be unscientific. On that basis it is claimed that creationism cannot be legitimate science. That point of view is widely popular among scientists but not among some of the philosophers of science. One of them was Paul K. Feyerabend who supported the idea of methodological anarchism according to which scientific progress is possible only when a number of methodological limitations be abrogated. In this light creationism is viewed as an alternative theory which provides external criticism and should not be a priori excluded on methodological grounds.

6

Darwinowska teoria ewolucji w wypowiedziach Jana Pawła II

63%

Rupiński P.

Filozoficzne Aspekty Genezy

|

2021

|

issue 18

113-138

EN

This article is a presentation of the statements of John Paul II in which, as Pope, he referred to the theory of evolution and assessed it from the point of view of the Christian doctrine of cre ation. He is thought to have reconciled Christian creationism with evolution, and has even been explicitly described as an evolution ist. However, on the basis of his actual statements it is argued here that justifying such a thesis runs into difficulties. The paper exam ines the texts of papal catecheses on creation from 1985-1986, as well as messages sent by him to members of the Pontifical Academy of Sciences in 1996. John Paul II pointed out under what conditions evolution would be compatible with Christianity, rejectingthe dogmatic principles that underpin the Darwinian theory of evolution. At the same time, though, he postulated a position in whichthe scientific vision of the world does not contradict the religiousvision, and where they complement one another, describing different dimensions of reality.

PL

Artykuł omawia wypowiedzi Jana Pawła II, w których jako papież odnosił się do teorii ewolucji i podejmował się jej oceny z punktu widzenia chrześcijańskiej nauki o stworzeniu. Zgodnie z popularnym poglądem Jan Paweł II pogodził chrześcijański kreacjonizm z ewolucjonizmem i nawet wprost określany jest jako ewolucjonista. Na podstawie konkretnych wypowiedzi papieża został wykazany szereg trudności w uzasadnieniu tak postawionej tezy. Analizie zostały poddane teksty papieskich katechez na temat stworzenia z lat 1985–1986, a także przesłania, które w 1996 roku wystosował do członków Papieskiej Akademii Nauk. Jan Paweł II zaznaczył, pod jakimi warunkami ewolucjonizm jest możliwy do pogodzenia z nauką chrześcijańską, odrzucając dogmatyczne zasady, które stały u podstaw darwinowskiej teorii ewolucji. Postulował jednak stanowisko, w którym naukowa wizja świata nie jest niezgodna z wizją religijną, a obie uzupełniają się, opisując inne wymiary rzeczywistości.

7

„Wzniosły jest pogląd, że Stwórca…ˮ, czyli łapówka Darwina dla chrześcijan

63%

Malec G.

Filozoficzne Aspekty Genezy

|

2014

|

vol. 11

187-204

PL

Pod koniec 1859 roku na półkach angielskich księgarni ukazała się najbardziej rewolucyjna książka w historii biologii. Jej autor, Karol Darwin, podważył pogląd o niezmienności gatunków i twierdził, że życie na Ziemi rozwija się pod wpływem procesów czysto przyrodniczych. Książka Darwina miała sześć wydań, do których wprowadzał on pewne zmiany. Jednym z najbardziej znanych przykładów jest przeformułowanie ostatniego stwierdzenia z pierwszego wydania O powstawaniu gatunków, do którego angielski przyrodnik dodał wzmiankę o Stwórcy. Choć w opinii niektórych komentatorów miało to świadczyć o akceptacji nadnaturalistycznego pochodzenia życia, to w rzeczywistości była to jedynie swoista zagrywka taktyczna Darwina w celu złagodzenia kontrowersyjnego wydźwięku książki, który mógł utrudnić przyjęcie teorii ewolucji drogą doboru naturalnego. Innym powodem, dla którego przyrodnik zdecydował się złagodzić wyraz swojej książki, mogła być chęć uspokojenia żony, jako że obawiała się ona o jego zbawienie i ich wspólny pobyt w raju.

EN

At the end of 1859, the most revolutionary book in the history of biology began appearing in English bookshops. Its author, Charles Darwin, called into question the idea of the permanence of species and claimed that life on earth evolves by purely natural processes. Darwin’s book had six editions, each of which included changes by the author. One of the best-known examples is the rephrasing of the last statement from the first edition of On the Origin of Species, to which the English naturalist added a mention about the Creator. Although in some of the commentators’ opinions this was a sign of the acceptance of the supernatural origin of life, it was, in fact, Darwin’s thoughtful strategy to diminish the controversial overtone of his book, which might cause problems with acceptance of his theory of evolution by natural selection. The other reason for mitigating the ideas stated in the book might have been the will to calm down his wife, who feared for Darwin’s salvation and their common stay in Eden.

8

Słabości eksplanacyjne teorii inteligentnego projektu

63%

Grobler A.

Filozoficzne Aspekty Genezy

|

2013

|

vol. 10

7-16

PL

Artykuł powstrzymuje się od polemiki merytorycznej z teorią inteligentnego projektu, dalej TIP, a jedynie wskazuje na jej niedostatki metodologiczne. Dowodzi, że wbrew twierdzeniom jej zwolenników TIP nie jest falsyfikowalna. W odróżnieniu od teorii ewolucji nie może pełnić nawet roli metafizycznego programu badawczego w sensie Poppera. Co jednak ważniejsze, TIP nie pełni żadnych funkcji eksplanacyjnych. W grę wchodzą jedynie wyjaśnienia intencjonalne, TIP zaś nie jest w stanie zidentyfikować motywów domniemanego projektanta. Argument jest zilustrowany przykładami zaczerpniętymi od Stanisława Lema, które pokazują, że możliwych jest wiele alternatywnych hipotez na temat celów domniemanego projektu i nie ma żadnych wskazówek na temat wyboru między nimi. Ponadto artykuł podważa argument probabilistyczny na korzyść TIP oraz argument z nieredukowalnej złożoności, wskazując, za S. Lemem, że artefakty charakteryzują się względną prostotą w porównaniu z obiektami naturalnymi.

EN

Instead of arguing against the content of ID, the paper points at its methodological deficiencies. In the first place, it is argued, against its followers, that ID is not falsifiable. Contrary to Evolution, ID cannot even play a role of a metaphysical research program in the Popperian sense of the word. More importantly, ID is devoid of any explanatory power. The only kind of explanation for ID to offer is an intentional explanation. This, however, ID is not able to do, for it cannot identify any intentions on the part of the putative Designer. The argument is illustrated by examples from Stanislav Lem’s prose, that present a handful of alternative hypotheses about the Designer’s ends without any hint concerning the choice between them. In addition, the paper puts into doubt the probabilistic argument in favor of ID as well as the argument from irreducible complexity, pointing at the relative simplicity of artefact in comparison to natural objects.

9

Ewolucjonizm przed Darwinem: Matthew, Blyth, Wallace

63%

Malec G.

Filozoficzne Aspekty Genezy

|

2015

|

vol. 12

83-108

PL

Przedmiotem niniejszego artykułu jest analiza tekstów opublikowanych przed pierwszym wydaniem książki Darwina O powstawaniu gatunków, czyli o utrzymywaniu się doskonalszych ras w walce o byt. Autorzy tych tekstów to Patrick Matthew (1831), Edward Blyth (1835) i Alfred Russel Wallace (1855). Nie były one dotychczas przedmiotem szerszego zainteresowania polskich uczonych, a należy je uznać za istotne w historii teorii ewolucji.

EN

The main aim of this article is the analysis of the papers which had been published before the first publication of Darwin’s On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life. The authors of these publications are Patrick Matthew (1831), Edward Blyth (1835), and Alfred Russel Wallace (1855). So far, these texts were scarcely an object of interest of Polish scholars but are important in the history of the theory of evolution.

10

Michał Jakub Wagner, „Interpretacje rozwoju biologii ewolucyjnej na przełomie XIX i XX wieku”, Liber Libri, Warszawa 2020, ss. 332 (rec.)

63%

Świeżyński A.

Studia Philosophiae Christianae

|

2021

|

vol. 57

|

issue 2

169-182

EN

The author of this publication undertook the task of analyzing the interpretations of the “eclipse of Darwinism” proposed so far in order to determine to what extent they correspond to reality. Having made his findings in this regard, he concluded that none of them adequately accounted for the collapse that struck Darwin’s theory during that period. Therefore, he decided to propose his own interpretation of the “eclipse of Darwinism,” he refers mainly to philosophical determinants of the Darwinian theory of evolution. --------------- Received: 04/08/2021. Reviewed: 19/08/2021. Accepted: 06/09/2021.

PL

Autor omawianej publikacji podjął się zadania przeanalizowania zaproponowanych dotąd interpretacji „zaćmienia darwinizmu”, chcąc ustalić, w jakim stopniu odpowiadają one rzeczywistości. Po dokonaniu ustaleń w tym zakresie doszedł do wniosku, że żadna z nich nie wyjaśnia w sposób adekwatny załamania się, jakie dotknęło teorię Darwina we wspomnianym okresie. Dlatego postanowił zaproponować własną interpretację „zaćmienia darwinizmu”, w której odwołuje się przede wszystkim do filozoficznych uwarunkowań darwinowskiej teorii ewolucji. --------------- Zgłoszono: 04/08/2021. Zrecenzowano: 19/08/2021. Zaakceptowano do publikacji: 06/09/2021.

11

Dwustronna przyczynowość i rozszerzona synteza ewolucyjna

63%

Buskell A.

Filozoficzne Aspekty Genezy

|

2019-2020

|

issue 16-17

157-192

EN

Kevin Laland and colleagues have put forward a number of arguments motivating an extended evolutionary synthesis. Here I examine Laland et al.’s central concept of reciprocal causation. Reciprocal causation features in many arguments supporting an expanded evolutionary framework, yet few of these arguments are clearly delineated. Here I clarify the concept and make explicit three arguments in which it features. I identify where skeptics can - and are - pushing back against these arguments, and highlight what I see as the empirical, explanatory, and methodological issues at stake.

PL

Zespół Kevina Lalanda przedstawił liczne argumenty przemawiające za rozszerzoną syntezą ewolucyjną. W tym artykule analizuję kluczową dla tych uczonych koncepcję dwustronnej przyczynowości. Koncepcja ta przywoływana jest w wielu argumentach na rzecz przyjęcia rozszerzonej ewolucjonistycznej ramy pojęciowej, niewielka część tych argumentów jest jednak jasno sprecyzowana. Objaśniam tutaj tę koncepcję i przedstawiam trzy linie argumentacji, w których jest ona wykorzystywana. Wskazuję na to, w których punktach sceptycy mogą podważać - i podważają - te argumenty, jak również zwracam uwagę na główne, w moim przekonaniu, problemy empiryczne, eksplanacyjne i metodologiczne związane z tą koncepcją.

12

A więc sądzisz, że jesteś darwinistą?

63%

Stove D.

Filozoficzne Aspekty Genezy

|

2009/2010

|

vol. 6-7

77-90

PL

Myślę, że w dzisiejszych czasach większość ludzi wykształconych uważa się za darwinistów. Jeśli tak jest w istocie, dzieje się to za sprawą niedostatecznej wiedzy na temat darwinizmu i tego, o czym on mówi. Mówi on bowiem o wielu rzeczach, które zwłaszcza w odniesieniu do naszego gatunku są w sposób zbyt oczywisty fałszywe, aby ktoś wykształcony, a przynajmniej posiadający zdolność krytycznego myślenia, mógł w nie uwierzyć. Obecnie większość ludzi wykształconych to, oczywiście, darwiniści w tym sensie, że wierzą oni, iż nasz gatunek powstał wskutek ewolucji zwierząt, a nie został powołany do życia aktem boskiej woli. Ale sama akceptacja tego przekonania to za mało, żeby uznać kogoś naprawdę za darwinistę. Z historii biologii wiemy, że wielu przyjmowało ten pogląd na długo przed narodzinami Darwina i powstaniem samego darwinizmu. Aby uznać kogoś za zwolennika danej szkoły myślenia, konieczna jest z jego strony wiara we wszystkie, bądź prawie wszystkie, twierdzenia właściwe dla tejże szkoły i wyznawane przez wszystkich lub przynajmniej najskrajniejszych jej zwolenników. W każdej dużej szkole myślenia znajdzie się mniejszość, przywiązująca szczególną wagę do najbardziej charakterystycznych dla niej twierdzeń. Ludzi z tego kręgu nazywa się „purystami” bądź „ultrasami”. Dla uczynienia kogoś darwinistą konieczna i wystarczająca jest wiara we wszystkie, bądź prawie wszystkie, twierdzenia właściwe darwinistom i przez nich, a przynajmniej przez ultradarwinistów, uznawane. Podaję dziesięć twierdzeń, które są przekonaniami darwinowskimi w sensie, jaki przed chwilą wyszczególniłem. Każde z nich jest bez wątpienia fałszywe: albo bezpośrednio fałszywe, jeśli mówi o naszym gatunku, albo jeśli ma ogólny charakter, jest wyraźnie fałszywe w odniesieniu do naszego gatunku.

EN

Most educated people nowadays, I believe, think of themselves as Darwinians. If they do, however, it can only be from ignorance: from not knowing enough about what Darwinism says. For Darwinism says many things, especially about our species, which are too obviously false to be believed by any educated person; or at least by an educated person who retains any capacity at all for critical thought on the subject of Darwinism. Of course most educated people now are Darwinians, in the sense that they believe our species to have originated, not in a creative act of the Divine Will, but by evolution from other animals. But believing that proposition is not enough to make someone a Darwinian. It had been believed, as may be learnt from any history of biology, by very many people long before Darwinism, or Darwin, was born. What is needed to make someone an adherent of a certain school of thought is belief in all or most of the propositions which are peculiar to that school, and are believed either by all of its adherents, or at least by the more thoroughgoing ones. In any large school of thought, there is always a minority who adhere more exclusively than most to the characteristic beliefs of the school: they are the "purists" or "ultras" of that school. What is needed and sufficient, then, to make a person a Darwinian, is belief in all or most of the propositions which are peculiar to Darwinians, and believed either by all of them, or at least by ultra-Darwinians. I give ten propositions which are all Darwinian beliefs in the sense just specified. Each of them is obviously false: either a direct falsity about our species or, where the proposition is a general one, obviously false in the case of our species, at least.

13

Is Art an Adaptation? The Timeless Controversy over the Existence of Aesthetic Universals (by the Lens of Evolutionary Informed Aesthetics)

54%

Luty J.

Roczniki Kulturoznawcze

|

2021

|

vol. 12

|

issue 1

75-91

EN

Considering the fact that, in analytical terms, the main subject of research in the philosophy of art are statements about art and that it only re-examines objects defined as ‘art’, I argue, instead, that the interdisciplinary nature of the evolutionary approach to art and aesthetic is possibly due to the naturalization of philosophical perspective and due to ‘ethological turn’ in aesthetics. It makes it possible to reveal the origin, sources and function of art and artistic behaviour at a time of unprecedented discoveries in evolutionary science related to human culture and cognition. I see this as a duty of the researcher, who aims at finding answers to the timeless controversies about the real nature of art and the universal emotions it evokes, and not only deal with what theory formulates.

PL

Czy sztuka jest adaptacją? Ponadczasowe kontrowersje wokół istnienia estetycznych uniwersaliów (przez pryzmat ewolucyjnie poiformowanej estetyki) Biorąc pod uwagę fakt, że w kategoriach analitycznych głównym przedmiotem badań w filozofii sztuki są twierdzenia o sztuce i że poddaje ona jedynie ponownemu badaniu przedmiot określany jako „sztuka”, ze swej strony stwierdzam, że interdyscyplinarny charakter ewolucyjnego podejścia do sztuki i estetyki wynika prawdopodobnie z naturalizacji perspektywy filozoficznej oraz z „etologicznego zwrotu” w estetyce. Umożliwia to ujawnienie genezy, źródeł i funkcji sztuki oraz zachowań artystycznych w okresie bezprecedensowych odkryć nauk ewolucyjnych związanych z kulturą i poznaniem człowieka. Postrzegam to jako obowiązek badacza, który stara się znaleźć odpowiedź na ponadczasowe kontrowersje dotyczące prawdziwej natury sztuki i uniwersalnych emocji, jakie wywołuje, a nie tylko zajmować się tym, co formułuje teoria.

14

Istota sporu darwinizmu z teorią inteligentnego projektu. Przyrodnicza symfonia makroewolucji

51%

Woodward T.

Filozoficzne Aspekty Genezy

|

2007/2008

|

vol. 4-5

7-20

PL

Autor wyjaśnia podstawowe zagadnienia, dotyczące sporu pomiędzy teorią inteligentnego projektu a darwinizmem. Przekonuje, że u podstaw teorii inteligentnego projektu leżą przesłanki naukowe, a nie religijne. Spór nie toczy się o ewolucję jako taką, lecz o ewolucję darwinowską (przypadkowe mutacje i dobór naturalny) na poziomie makroewolucyjnym - mikroewolucja nie jest kwestionowana. Autor wskazuje ponadto, że nie tylko teoria inteligentnego projektu jest krytyczna względem darwinizmu, ale krytyka pojawia się również ze strony ewolucyjnej biologii rozwoju (evo-devo). Jego zdaniem stanowi to dodatkowe potwierdzenie tezy teoretyków projektu, że darwinizm ma poważne luki eksplanacyjne i że krytyka darwinizmu ma charakter naukowy, nie zaś religijny.

EN

Author explains basic issues regarding controversy between intelligent design theory and Darwinism. He argues that the basis of intelligent design theory are scientific premises, not the religious ones. The controversy does not concern evolution as such but the Darwinian evolution (random mutations and natural selection) on macroevolutionary level. What is more, author points that intelligent design theory is not the only one to criticize Darwinism. The evolutionary developmental biology (evo-devo) is also critical about it. In his opinion, it is an additional confirmation of design theorists’ claim that Darwinism has serious explanatory gaps and that critique of Darwinism is of scientific, not religious nature.

15

Próby wyjaśnienia faktu ewolucji biologicznej

51%

Polkowski Ł.

Studia Paradyskie

|

2018

|

issue 28

353-357

PL

Artykuł przedstawia trzy główne stanowiska w sporze o początek i rozwój życia na Ziemi. Kreacjonizm to najstarszy pogląd, utrzymujący, że gatunki roślin i zwierząt pochodzą od Boga. Opis tego procesu znajdujemy w początkowych rozdziałach Starego Testamentu. Publikacja Karola Darwina pt. On the Origin in Species z 1859 roku była początkiem nowego nurtu myślowego o nazwie ewolucjonizm. Uważano bowiem, że gatunki ewoluują na drodze doboru naturalnego. Na przestrzeni lat teoria ewolucji się rozwijała, szczególnie za sprawą powstania genetyki i biologii molekularnej. Stała się też narzędziem walki z wiarą chrześcijańską. Trzecie stanowisko – Teoria Inteligentnego Projektu – jest próbą wykorzystania nauki, aby wesprzeć stanowisko kreacjonistyczne. Zwolennicy tego poglądu poszukują przykładów w świecie przyrody, które podważają istnienie ewolucji w przyrodzie. Spotykają się jednak z zarzutami natury metodologicznej.

EN

The article presents three main attitudes in the dispute about the origin and development of life on Earth. Creationism is the oldest view, which claims that species of plants and animals originate from God. Detailed description of this process we can find in the initial chapters of the Old Testament. Publication of Charles Darwin’s book On the Origin in Species was the beginnig of the new thought called evolutionism. People thought the species are evolving by natural selection. Theory of evolution was evolving over the years due to genetic and molecular biology. This theory has become a fighting tool with the Christian faith. The third attitude – Intelligent Design Theory – is an attempt to use science to support Creationism. Supporters of this view are searching for the examples inside nature, which might undermine the existence of evolution. However, they meet with the accusations of methodological nature.

16

Demarkacja nauki i religii

51%

Meyer S. C.

Filozoficzne Aspekty Genezy

|

2009/2010

|

vol. 6-7

177-196

PL

Demarkacja nauki i religii jest zagadnieniem szeroko dyskutowanym, nurtującym środowiska naukowe i filozoficzne od wielu dziesiątków lat. Uczeni chcieliby dysponować niezawodnym narzędziem umożliwiającym skuteczne odróżnienie obu tych dziedzin. Istnieją wprawdzie modele określające relacje pomiędzy nauką a religią: komplementaryzm oraz kompartmentalizm, jednakże współcześnie coraz częściej są one kwestionowane. W dodatku, wśród naukowców i filozofów nie ma zgody co do jednoznacznych kryteriów wytyczających granicę pomiędzy teoriami naukowymi a tymi, których za naukowe uznać nie można. Stephen C. Meyer w swoim artykule podjął się analizy prób wytyczenia linii demarkacyjnej pomiędzy nauką a religią. Prezentuje argumenty zwolenników idei ścisłego ich odseparowania oraz wskazuje mankamenty tego podejścia. Sugeruje, że zdefiniowanie kryteriów, na podstawie których można by oddzielić naukę od pseudonauki, jest wysoce problematyczne, jeśli nie niemożliwe. Większość współczesnych filozofów coraz bardziej skłania się ku uznaniu, że istotną kwestią nie jest to, czy teoria jest naukowa, ale to, czy jest prawdziwa lub czy ma uzasadnienie dowodowe. Meyer omawia ponadto osiągnięcia współczesnej filozofii nauki, zwłaszcza wyniki prac nad metodami nauk historycznych, które stosowane są także w dyskursach filozoficznych i religijnych. Na ich podstawie przyjmuje, że między różnorakimi teoriami pochodzenia, stanowiącymi przedmiot sporu kreacjonizmu z ewolucjonizmem, występują głębokie podobieństwa metodologiczne i logiczne. Pomiędzy kreacjonizmem i teorią inteligentnego projektu a naturalistycznymi teoriami ewolucji zachodzi - jego zdaniem - relacja "metodologicznej równoważności". Oznacza to, że jeżeli tylko o ich statusie poznawczym rozstrzyga się za pomocą tych samych kryteriów demarkacyjnych, to wszystkie te ujęcia uznać można albo za jednakowo naukowe, albo w równym stopniu nienaukowe.

EN

Author analyzes attempts to draw a demarcation line between science and religion. He presents arguments of proponents of the idea of strict separation of these domains and indicates flaws of this approach. He suggest also that defining the criteria which could serve as the basis of demarcation of science and pseudoscience is highly problematic, if not impossible. Most modern philosophers are more and more inclined toward to recognize that what is crucial is not whether a theory is scientific but whether it is true or evidentially justified. Author discusses also achievements of modern philosophy of science, especially the results of work on the methods of historical science which are applied also in philosophical and religious discourses. On the basis of this methods author concludes that there exist deep methodological and logical similarities between various theories of origin which are the core of creation-evolution controversy. In his opinion, there is relation of “methodological equivalence” between creationism, intelligent design theory and naturalistic theories of evolution. It means that if we determine their epistemic status on the basis of the same demarcation criteria, then all these approaches can be recognized as equally scientific or equally unscientific.

17

Ewolucyjna Teleonomia jako zasada unifikująca Rozszerzonej Syntezy Ewolucyjnej

51%

Bartlett J.

Filozoficzne Aspekty Genezy

|

2018

|

vol. 15

441-460

PL

Wielu ludzi nie docenia wpływu wywieranego przez zasady unifikujące na badania biologiczne. Zasady te mają dostarczać upraszczających założeń w przypadku złożonych problemów, dzięki czemu można te problemy skutecznie rozwiązywać przy użyciu dostępnych narzędzi. Błędne założenia upraszczające mogą jednak prowadzić do nieprawidłowego opisu problemów, a więc i do bezpodstawnych wniosków. Zasady unifikujące Nowoczesnej Syntezy biologii ewolucyjnej są obecnie podważane przez Rozszerzoną Syntezę Ewolucyjną. Ta ostatnia, jak dotąd, nie zapewniła jednak własnych zasad unifikujących, przez co wielu naukowców wątpi, czy rzeczywiście stanowi ona oryginalną syntezę biologii ewolucyjnej. W niniejszym artykule za zasadę unifikującą Rozszerzonej Syntezy Ewolucyjnej uznaję koncepcję ewolucyjnej teleonomii (jest to koncepcja Ernsta Mayra zastosowana do samych procesów ewolucyjnych). Dostarczę ponadto konkretnych przykładów pokazujących, że współczesne badania, biorąc za podstawę zasady unifikujące Nowoczesnej Syntezy, prowadzą w ślepą uliczkę. Można temu zaradzić dzięki przyjęciu Rozszerzonej Syntezy Ewolucyjnej wraz z ewolucyjną teleonomią jako zasadą unifikującą.

EN

Many people underestimate the effect that unifying principles have on the study of biology. Unifying principles are used to provide simplifying assumptions to complex problems, which allow them to be effectively tackled by the tools at hand. However, erroneous unifying principles will generate simplifying assumptions that lead towards mischaracterizations of problems which inevitably lead to invalid conclusions. The unifying principles of the current Modern Synthesis of evolution are presently being challenged by the Extended Evolutionary Synthesis. However, the Extended Evolutionary Synthesis has so far failed to provide unifying principles of its own, which has caused many to question whether or not the Extended Evolutionary Synthesis is indeed a unique synthesis of evolutionary biology. Here, the concept of evolutionary teleonomy (Ernst Mayr’s concept of teleonomy applied to evolutionary processes themselves) is identified as a unifying principle of the Extended Evolutionary Synthesis. Additionally, specific examples are provided where modern research has been led astray by the unifying principles of the Modern Synthesis which would have been corrected by applying the Extended Evolutionary Synthesis with the unifying principle of evolutionary teleonomy.

18

Romanes. Religia a nauka

51%

Babij A., Babij A.

Filozoficzne Aspekty Genezy

|

2009/2010

|

vol. 6-7

197-211

PL

Artykuł przedstawia pogląd George’a Johna Romanesa na relację między religią a nauką. Romanes był dziewiętnastowiecznym angielskim biologiem ewolucyjnym zainteresowanym również teologią. Według Romanesa nauka ma wskazywać przyczyny konkretnych zjawisk, natomiast religia jest ogólną teorią rzeczywistości i zakłada, że wszystko jest ostatecznie spowodowane przez inteligentnego sprawcę. Romanes twierdzi, że w swoich czystych postaciach nauka i religia nie mają logicznie żadnego punktu wspólnego. Jednak do niedawna religia wpływała na naukę. Skutkiem powszechności wiary powstał nawyk odnoszenia wszystkich zjawisk do bóstwa. Gdy jedna z tych aktywności przekracza właściwe sobie granice, próbując posługiwać się metodami drugiej, następuje chaos. Było tak w przypadku próby wyjaśnienia konkretnych zjawisk za pomocą religijnej teorii przyczyn ostatecznych, czyli teorii inteligentnego projektu. Romanes wskazuje, że zwolennicy argumentu z projektu zbyt szybko uznają, iż oprócz projektanta nie mogą istnieć inne przyczyny doskonałego przystosowania organizmów, przez co od razu zaczynają poszukiwać przykładów potwierdzających ich tezę. Darwin natomiast postanowił znaleźć inne przyczyny. Pojawienie się darwinowskiej teorii ewolucji uznał Romanes za przełomowy moment, w którym to nauka zaczęła istotnie oddziaływać na religię.

EN

The article presents George John Romanes’ view on the relation between religion and science. Romanes was nineteenth century English evolutionary biologist interested also in theology. According to Romanes, the task of science is to find causes of particular phenomena, while religion is a general theory of reality assuming that everything is ultimately caused by an intelligent agent. Romanes claims that in their pure forms science and religion have no logical contact. However, till recently religion influenced science. As a result of prevalence of faith, there was a habit to referring all phenomena to the deity. When one of these activities crosses its appropriate boundaries, trying to use the methods of the other, the resulting effect is chaos. An attempt to explain particular phenomena in terms of a religious theory of ultimate causes, i.e. intelligent design theory, was a case in point. Romanes suggests that proponents of design argument are too eager in recognizing that there cannot exist other causes of perfect adaptation of organisms except a designer, and that is why they immediately look for examples confirming their thesis. Conversely, Darwin’s aim was to find other causes. For Romanes, emergence of the Darwinian theory of evolution was a turning point when science began to exert significant influence on religion.

19

Troubles with the evolution of art: analysis of Denis Dutton’s concept of the art instinct

51%

Sękowski P. M.

Kultura i Społeczeństwo

|

2021

|

vol. 65

|

issue 4

20

Odmiany naturalizmu metodologicznego

51%

McMullin E.

Filozoficzne Aspekty Genezy

|

2012

|

vol. 9

109-129

PL

W niniejszym artykule zajmiemy się wyłącznie metodologiczną odmianą naturalizmu. W ostatnich latach odmiana ta odgrywała znaczącą rolę w obszernej literaturze poświęconej nauce i teologii i to właśnie głównie w tym kontekście chciałbym prowadzić swoje rozważania. Naturalizm metodologiczny nie wysuwa bezpośrednio twierdzenia ontologicznego na temat tego, co istnieje lub nie, lecz wskazuje, jak należy zdobywać wiedzę, a jako model przyjmuje - w ten czy inny sposób - metody nauk przyrodniczych. Wielu autorów piszących o związku nauki i teologii utożsamia naturalizm metodologiczny ze sposobami, w jakie nauka dowodzi swojej wyższości poznawczej nad teologią, przez co stanowisko to staje się przedmiotem ostrej krytyki. Moim zdaniem z biegiem czasu w debacie na ten temat pomieszano kilka różnych spraw. Z punktu widzenia osoby religijnej wielce pomocne byłoby rozróżnienie trzech stanowisk, którym można nadać miano "naturalizmu metodologicznego", przy czym - jak przekonuję - dwa z nich zasługują na aprobatę.

EN

In this article our concern will be with the methodological version of naturalism only. This version has attained some prominence in the busy science-and-theology literature in recent years and it is in this context primarily that I propose to discuss it. Instead of making a direct ontological claim as to what does or does not exist, methodological naturalism bears instead on the proper approach to be followed in the pursuit of knowledge, taking the methods of the natural sciences in one way or another as the model. For many of those writing about the relationship of science and theology, the term „methodological naturalism” stands for the ways in which science exercises undue epistemic authority vis-à-vis theology, and hence it has become the prompt for heavy attack. What I shall propose is that several different issues have gradually become mixed together in the resultant debate. From the perspective of the religious believer, it would greatly help to disentangle three different positions that could be described as „methodological naturalism”, two of which merit support, I shall argue.

Refine search results

O regułach w nowym świetle

Edward Osborn Wilson's views on the relationship between science and religion

„Nie z nienawiścią, lecz z pogardą patrzy kot na psa”. Čapkowskie uwagi na temat psychiki zwierzęcej

Filozoficzne aspekty tzw. «afery Kansas»

Naturalizm metodologiczny w sporze ewolucjonizmu z kreacjonizmem w świetle poglądów Paula K. Feyerabenda

Darwinowska teoria ewolucji w wypowiedziach Jana Pawła II

„Wzniosły jest pogląd, że Stwórca…ˮ, czyli łapówka Darwina dla chrześcijan

Słabości eksplanacyjne teorii inteligentnego projektu

Ewolucjonizm przed Darwinem: Matthew, Blyth, Wallace

Michał Jakub Wagner, „Interpretacje rozwoju biologii ewolucyjnej na przełomie XIX i XX wieku”, Liber Libri, Warszawa 2020, ss. 332 (rec.)

Dwustronna przyczynowość i rozszerzona synteza ewolucyjna

A więc sądzisz, że jesteś darwinistą?

Is Art an Adaptation? The Timeless Controversy over the Existence of Aesthetic Universals (by the Lens of Evolutionary Informed Aesthetics)

Istota sporu darwinizmu z teorią inteligentnego projektu. Przyrodnicza symfonia makroewolucji

Próby wyjaśnienia faktu ewolucji biologicznej

Demarkacja nauki i religii

Ewolucyjna Teleonomia jako zasada unifikująca Rozszerzonej Syntezy Ewolucyjnej

Romanes. Religia a nauka

Troubles with the evolution of art: analysis of Denis Dutton’s concept of the art instinct

Odmiany naturalizmu metodologicznego