Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

Results found: 9

first rewind previous Page / 1 next fast forward last

Search results

Search:
in the keywords:  uniwersalia
help Sort By:

help Limit search:
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
1
Publication available in full text mode
Content available

Uniwersalizm w kalejdoskopie kultur: w sprawie edukacji globalnej dorosłych

100%
Przybylska E.
Rocznik Andragogiczny
|
2018
|
vol. 25
67-80
EN
The paper focuses on universals that can be found in most cultures. The perspective which is presented in the paper is based upon a belief that universals are not an antinomy or antithesis to cultural diversity. Such a view is in line with this of numerous anthropologists who claim that the need for questioning the universals comes from their great number and multi-facetedness as well as life worlds that are constructed by individuals living in diverse communities. The paper is related to global education of adults in the society, the one that serves global understanding and global order. Bearing in mind the growing nationalist tendencies even in historically tolerant countries such as Sweden, the UK or the USA, it is advisable that we talk about these challenges and values and include in educational offers the content that inspires reflection of things that are common for all humans. The text presents chosen plots of the current debate on cultural universals, displaying especially the arguments for including this issue to the educational programme for cducators and to the educational offer for adults.
PL
Artykuł dotyczy uniwersaliów, czyli powszechników występujących we wszystkich bądź w większości kultur. Przyjęta w nim perspektywa bazuje na przeświadczeniu, iż uniwersalia nie stanowią ani antynomii, ani antytezy do różnorodności kultur. Pogląd ten wpisuje się w głoszony przez coraz liczniejszych antropologów pogląd, iż potrzeba pytań o uniwersalia kulturowe wynika w istocie z wielości i wielokształtności kultur oraz indywidualnych światów życia, konstruowanych przez jednostki żyjące w obrębie zróżnicowanych społeczności. Artykuł odnosi się do edukacji globalnej dorosłego społeczeństwa, służącej porozumieniu i ładowi na świecie. W sytuacji nasilających się tendencji nacjonalistycznych, nawet w krajach historycznie tolerancyjnych, jak: Szwecja, Wielka Brytania czy Stany Zjednoczone Ameryki, warto o tych wyzwaniach i wartościach mówić, zastanowić się nad kształtem (zagadnienia, formy, miejsce, grupy docelowe) edukacji globalnej oraz włączać do ofert edukacyjnych treści inspirujące do refleksji nad tym, co ludziom wspólne. Tekst prezentuje wybrane wątki aktualnej debaty na temat uniwersaliów kulturowych, eksponując zwłaszcza argumenty przemawiające za włączeniem tej problematyki do programów kształcenia pedagogów i oferty edukacyjnej dla dorosłych.
2
Publication available in full text mode
Content available

Odmienne języki teologiczne w dialogu katolicko-ewangelickim

100%
Herbut J.
|
2018
|
vol. 38
|
issue 1
301-332
EN
The main thesis of the paper states that Catholic theology and Evangelical theology use different languages. The differences stem from the philosophical dispute about universals. The following positions emerged in the debate: radical realism (universalia ante rem), moderate realism (universsalia in re) and nominalism (notitia intuitiva et notitia abstractiva). The language of Catholic theology is a language of moderate realism, while the language of Evangelical theology is a language of nominalism. The linguistic differences result in a different understanding of important theological statements. The paper uses an analysis of selected fragments from a Catholic and an Evangelical catechism as a basis for the demonstration of the way the following issues are understood: (1) knowledge of God, (2) the concept of original sin, (3) the nature of the Church, (4) the origin of sacraments, (5) life in the world to come.
PL
Główna teza artykułu stwierdza, że teologia katolicka oraz teologia ewangelicka posługują się różnymi językami. Różnice są zakorzenione w filozoficznym sporze o uniwersalia. W sporze tym ukształtowały się następujące stanowiska: realizm skrajny (universalia ante rem), realizm umiarkowany (universalia in re) oraz nominalizm (notitia intuitiva et notitia abstractiva). Język teologii katolickiej jest językiem realizmu umiarkowanego, natomiast język teologii ewangelickiej – językiem nominalizmu. Różnice językowe mają wpływ na odmienne rozumienie istotnych twierdzeń teologicznych. W artykule pokazano – na przykładzie analizy wybranych tekstów z katechizmu katolickiego i ewangelickiego – różnice w rozumieniu i interpretacji takich kwestii, jak: (1) poznawanie Boga, (2) pojęcie grzechu pierworodnego, (3) natura Kościoła, (4) geneza sakramentów, (5) życie w przyszłym świecie.
3
Publication available in full text mode
Content available

Kwestia Utrum universale nihil sit aut posterius suis singularibus z zachowanych w rękopisie BJ 2118 Collectanea de anima

100%
Stanek M.
|
2020
|
vol. 2
|
issue 9
229-237
EN
Presented paper contains the critical edition of the question Utrum universal nihil sit aut posterius suis singularibus of the Collectanea de anima preserved in MS. BJ 2118. Collectanea de anima is a provisional title of the collection of 6 questions dealing with the problem of the soul, composed in Krakow in the 2nd half of the 15th century. This manual has a heterogenic character, since every question differs from the others regarding its form, multidimensionality of undertaken issues and the degree of doctrinal independence. Surely, the 3rd question edited here (precisely its part that has been preserved till today, i.e. the introduction and first passage of articulus 1) is not too original work and does not include any remarkable statements. But yet, it is an important testimony of work of compilers, that nowadays only uncommonly is a subject of studies. The edited text in general is doctrinally dependent: first of all, it is based on the works by Thomas Aquinas, Albert the Great and Alexander Bonini of Alexandria (the author explicitly quotes these sources), but also on treatises by Heymericus of Campo and Pseudo-Aquinas (their works are not induced by the author). Concerning the substance of the edited question, the most interesting and “original” is a kind of ignorance of the historical background of the problem of universals and the occurrence of quite numerous mistakes. Mostly they can be easily explained, since they often arise from improper decipheration of abbreviation, overinterpretation or basing on a corrupted source. The accumulated mistakes lead the author to draw his own (singular) conclusions, that all testify the correctness of the Aristotle’s sentence: Parvus error in principio maximus erit in fine.
4
Content available remote

Noemat jako sens. Problem przedmiotu świadomości w transcendentalnym idealizmie Husserla

80%
Rosiak M.
Diametros
|
2017
|
issue 52
107-126
PL
Artykuł jest kontynuacją tekstu Odniesienie intencjonalne i jego przedmiot w perspektywie transcendentalnego idealizmu Husserla (Diametros 50). Zawiera uzupełniające rozważania dotyczące kwestii satysfakcjonującego rozumienia Husserlowskiego pojęcia noematu, przy czym zmierzam nie tyle do samej interpretacji tekstu Husserla, ile do uchwycenia rzeczowej kwestii: co jest intencjonalnym odniesieniem świadomości. W zgodzie z niektórymi enuncjacjami Husserla staram się bronić stanowiska, że noemat, sens i przedmiot intencjonalny są w zasadzie tożsame. Przy takiej interpretacji pojęcie przedmiotu nie może oczywiście zachować swego zwykłego sensu. Na przykładzie Ingardenowskiej koncepcji przedmiotu czysto intencjonalnego pokazuję trudności, jakie powoduje uznanie, że noemat jest przedmiotem odrębnym od świadomości, choć od niej egzystencjalnie zależnym. Podejmuję też w związku z analizą pojęcia rdzenia noematycznego kwestię roli powszechników w Husserlowskiej teorii świadomości.
EN
The paper develops the argument presented in my earlier article, Intentional Reference and Its Object in Husserl’s Transcendental Idealism (Diametros 50). It contains further considerations on the proper understanding of Husserl’s notion of noema. My aim is not only to present an interpretation of Husserl’s text, but primarily to understand what constitutes an intentional reference of an act of consciousness. I agree with some of Husserl’s claims in Ideas, Book I, that noema, sense and intentional object are basically the same. This standpoint implies, however, a drastic reinterpretation of the notion of an object. I refer to Ingarden’s conception of a purely intentional object to show the difficulties connected with regarding noema as an object separate from consciousness but still existentially dependent on it. Analyzing Husserlian notion of a noematic core I emphasize the relevance of universals for Husserl’s theory of consciousness.
5
Content available remote

Teoria praw przyrody Armstronga wobec problemów identyfikacji i inferencji

80%
Luc J.
Diametros
|
2018
|
issue 55
132-157
PL
Jedno ze współczesnych podejść do praw przyrody traktuje je jako relacje między uniwersaliami. Jego najbardziej rozwiniętą wersję przedstawił D.M. Armstrong. Celem tego artykułu jest rekonstrukcja i interpretacja jego koncepcji, ale też pokazanie, na czym polega wartość tej teorii, a jakie oczekiwania wobec niej są nieadekwatne. Punktem odniesienia są tu dwa znane zarzuty postawione teorii praw przyrody Armstronga, mianowicie problemy identyfikacji i inferencji. Teza artykułu głosi, że teoria Armstronga w ogólności, a jego odpowiedź na oba problemy w szczególności, opiera się na pewnych podstawowych zasadach metafizycznych: zasadzie tożsamości dla uniwersaliów, zasadzie niesprzeczności, relacyjnej zasadzie nieodróżnialności identycznych dla uniwersaliów oraz zasadzie przygodnej konieczności. Centralną częścią interpretacji jest pokazanie, jak przy użyciu tych zasad z odpowiednio rozumianych praw wynika z koniecznością zachodzenie pewnych stanów rzeczy.
EN
One of the modern approaches to the laws of nature regards them as relations between universals. The most advanced version of such an approach has been presented by D. M. Armstrong. The aim of this paper is to reconstruct and interpret Armstrong’s conception but also to evaluate his theory and to point out what expectations from it are inadequate. My point of reference are two objections to Armstrong’s ideas, namely the problems of identification and inference. I claim that Armstrong’s theory in general and his response to both problems in particular are based on some fundamental metaphysical principles, namely: the principle of identity for universals, the principle of non-contradiction, the relational principle of the indiscernibility of identicals and the principle of contingent necessity. The central part of my interpretation shows how from the laws of nature, properly understood, the occurrence of some states of affairs necessarily results provided that these principles are employed.
6
Publication available in full text mode
Content available

Emotions, stepping stones or pitfalls in learning a foreign language?

80%
Klett E.
Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, sectio N – Educatio Nova
|
2017
|
issue 2
EN
The article is centered on the role emotions play while a foreign language is learnt. Which of the following factors prevail on the learner: the enchantment of words, the magic of sounds or the anxiety linked to linguistic uncertainty and frustration due to lack of comprehension? After revising the place of emotions in the languages'didactics history, we are going to show both the universality of emotions and their cultural component. The examples provided during this lecture have been taken from three foreign authors who studied French with a different degree of joy or suffering.
FR
Dans le travail, l’attention est focalisée sur le rôle des émotions dans l’apprentissage d’une langue étrangère. Quelle émotion prédomine chez celui lui apprend : le charme des mots, la magie des sons ou l’anxiété liée à l’insécurité linguistique, la peur au ridicule ou la frustration rattachée à l’incompréhension ? Après un bref rappel du rôle accordé aux émotions dans l’histoire de la didactique des langues, on se penche sur la part d’universalité et de façonnage culturel dans les émotions. Les exemples fournis proviennent de trois auteurs étrangers polyglottes ayant appris le français avec un degré de joie ou de souffrance variable.
PL
W artykule autorka skupiła uwagę na roli emocji w nauczaniu języka obcego. Pyta, jakie uczucia towarzyszą procesowi dydaktycznemu: urok słów, magia dźwięków lub brak pewności w posługiwaniu się językiem, obawa przed ośmieszeniem czy frustracja związana z niezrozumieniem? Po zarysowaniu zagadnienia roli emocji w dydaktyce języków obcych autorka zastanawia się nad zakresem uniwersaliów w modelowaniu przeżywania i wyrażania emocji. Analiza obejmuje relacje trzech obcokrajowców uczących się języka francuskiego.
7
Content available remote

Humboldt’s challenge to Cognitive Linguistics: A few brief reflections on the linguistic patterning of truth in Czech, French, English and German

80%
Underhill J. W.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2011
|
vol. 23
99-119
PL
Artykuł dotyczy w głównej mierze kwestii metodologicznych; autor skupia się na problemach związanych ze stosowaniem pojęcia obrazu świata w badaniach naukowych, w szczególności lingwistycznych. Wskazuje na nieostrość tego terminu, odnoszonego zarówno do indywidualnego sposobu postrzegania świata, jak i do sądów utrwalonych w kulturze. Stwierdza, iż znajomość bliskiej mu myśli Wilhelma von Humboldta jest niewystarczająca w Wielkiej Brytanii i Ameryce. Tym, co – zdaniem autora – często umyka badaczom powołującym się na Humboldtowskie rozumienie obrazu świata, jest opozycja: Ergon vs. Energeia. Mimo iż te terminy są przytaczane w pracach naukowych, językoznawstwo angielskie i amerykańskie nie wykorzystuje owego rozróżnienia, toteż lingwiści traktują przedmiot swych badań zwykle jako „obiekt”, nie zaś jako wymianę zachodzącą między komunikującymi się podmiotami, podczas gdy – w teorii Humboldta – język bardziej niż „rzeczą” był zdolnością, z której korzysta człowiek, by zrozumieć świat. W tej koncepcji język jest w tym jedynie sensie „obiektywny”, że ma charakter ponadjednostkowy – rozmówcy podzielają znaczenia i negocjują je. Tekst odnosi się również do dyskusji nad hipotezą Sapira-Whorfa, w której w ostatnich dekadach ukształtowały się dwa opozycyjne stanowiska: „obrońców różnorodności” oraz „obrońców psychicznej jedności gatunku ludzkiego”. Przedstawicielem tych drugich jest Steven Pinker. Autor odnosi się bardzo krytycznie do przyjętych przez niego założeń metodologicznych, zarzucając mu zwłaszcza aprioryczne uznawanie za uniwersalne pojęć swoistych dla języka angielskiego oraz brak zainteresowania badaniami porównawczymi. Źródeł takiej postawy upatruje w „transcendentalnym naukowym idealizmie” gramatyki generatywnej Noama Chomsky’ego. Wyraża natomiast aprobatę dla empirycznych studiów porównawczych nad uniwersaliami, prowadzonych przez Annę Wierzbicką. Autor porusza także problem, wpisującej się w hipotezę Sapira-Whorfa, koncepcji determinizmu językowego i jej funkcjonowania w lingwistyce. Wskazuje na ograniczoną rolę tego zjawiska w teorii Humboldta, akcentującego twórczą zdolność użytkownika języka, który – dzięki pracy umysłu (Geist) – zdolny jest wytyczać nowe szlaki konceptualne. Ubolewa również nad niedostateczną recepcją myśli Edwarda Sapira – w dzisiejszej dobie renesansu antropologii lingwistycznej, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych, przeoczono Sapirowskie rozważania o kreatywności w języku, o podmiotowości i indywidualnym kształtowaniu systemu językowego przez jego użytkowników. Podczas gdy anglojęzyczni językoznawcy rzadko odnoszą się w sposób szczegółowy do dzieła Sapira, żyje ono w polskiej szkole etnolingwistycznej (Bartmiński, Wierzbicka). Autor zajmuje także stanowisko wobec współczesnej lingwistyki kognitywnej, zwracając uwagę na to, że drugie pokolenie językoznawców stosujących tę metodologię często wpada w pułapkę nowego „językoznawstwa bez języka”, gdyż obowiązujący dziś paradygmat zachęca do praktykowania złego zwyczaju badania relacji między słowami i myślami w obrębie anglojęzycznego obrazu świata oraz do apriorycznego przyjmowania założeń o uniwersalnym charakterze konceptualizacji wpisanych we własny język, co dotyczy głównie języka angielskiego. Podkreśla jednak wartość inspirowanych kognitywizmem badań porównawczych, w szczególności dotyczących metafor (wymienia takie ośrodki badawcze, jak Praga i Lublin); zauważa przy tym, iż zadziwiająco mało tego typu studiów przeprowadza się w krajach angielskiego obszaru językowego. W analitycznej części artykułu autor zawarł uwagi dotyczące pojęcia PRAWDY w języku czeskim, francuskim, angielskim i niemieckim, skupiając się na różnicach językowych konceptualizacji tego zjawiska. Zasygnalizował odmienności angielskiego truth od czeskiego pravda, uwidaczniające się w – zaskakujących dla użytkowników języka angielskiego – semantycznych, morfologicznych i fonetycznych związkach czeskiej jednostki leksykalnej z wyrazami opravdový, spravedlivý, právo, czyli ze słowami odnoszącymi się do sprawiedliwości, prawodawstwa i uczciwości. Wskazał też na różnice użycia angielskiego truth i niemieckiego Wahr, a także na odmienność relacji etymologicznych, w jakie wchodzi truth w porównaniu z francuskim vrai, które dało początek vraisemblable ‘prawdopodobny’, tłumaczonemu na angielski jako likely. Poruszył także problem semantycznego wymiaru gramatycznej kategorii rodzaju, zadając pytanie, dlaczego francuskie vérité, niemieckie Wahrheit i czeskie pravda są rodzaju żeńskiego. W rozważaniach nad wpływem gender na nasze życie umysłowe powołał się na Voltaire’a i Simone de Beauvoir, jak również na twórczość literacką Fénélona, rzucającą nowe światło na kwestię „żeńskości” francuskiej vérité; przywołał także poezję Františka Halasa, stosującego łacińskie słowo luna z tego powodu, że jego czeski odpowiednik mesíc jest rodzaju męskiego – w tym zabiegu dostrzec można znamiona romantycznej feminizacji twórczości oraz natury. Uwidaczniający się w literaturze kreatywny wymiar komunikacji nie ogranicza się, zdaniem autora, do jednego tylko stylu, przeciwnie – porozumiewanie się w języku zakłada negocjacje między tradycją a innowacją, między kulturą a tym, co indywidualne i wreszcie między umysłami interlokutorów, co stawia lingwistów wobec wyzwania, w jaki sposób zdać sprawę z tych mechanizmów.
EN
The article is mainly concerned with methodological issues; the author concentrates on problems relating to the notion of worldview, especially when applied to linguistic research, pointing to the term’s vagueness, as it denotes both an individual conceptualization of the world and judgments entrenched in culture. He claims that in Great Britain and in America the familiarity with Wilhelm von Humboldt’s conception is insufficient. What frequently escapes the attention of researchers referring to Humboldt is the opposition Ergon – Energeia. Despite the fact that the terms are used in various publications, British and American linguistics does not capitalize on them and as a result studies language as an “object” rather than an exchange between communicating subjects. For Humboldt, language is not so much a “thing” as a faculty used by humans to understand the world. It is “objective” only in the sense of being super-individual: speakers share and negotiate meanings. The article also relates to the discussion on the so called Sapir-Whorf hypothesis, which has recently seen the emergence of two opposing camps: “the defenders of diversity” and “the defenders of the psychic unity of humankind”. A representative of the latter is Steven Pinker, whose ideas are criticized here as based on wrong assumptions of universal concepts (which in fact are typical of English) and omitting comparative research. The origin of this approach is sought in Noam Chomsky’s “transcendental scientific idealism”. On the other hand, empirical comparative research on universals conducted by Anna Wierzbicka is appreciated. The article also deals with the conception of linguistic determinism and its place in linguistics. The conception plays a limited role in Humboldt’s theory, who stresses the creativity of speakers and for whom language, thanks to the workings of the mind (Geist), can blaze new conceptual trails. The article also points to the insufficient reception of the thought of Edward Sapir: in today’s renaissance of linguistic anthropology, especially in the USA, Sapir’s views on creativity, subjectivity and individuality in shaping the language system by its users have largely been overlooked. If American and many other English-speaking linguists rarely relate to Sapir’s work in any detailed manner, it is very much alive in Polish ethnolinguistics (Bartmiński, Wierzbicka). The article also deals with contemporary cognitive linguistics, pointing out that the second generation of cognitive linguists often falls into the trap of “linguistics without language”, for the now predominant paradigm incites one to practice the bad method of studying relations between words and concepts in the English-based linguistic worldview and to accept a priori the universal nature of the conceptualizations within it. However, cognitive-inspired comparative research is noted as valuable, especially in the domain of metaphorization (in Prague or Lublin) – but such research is surprisingly infrequent in English-speaking countries. In the analytical part, the author comments on the concept of TRUTH in Czech, French, English and German, with special attention to the differences between them. He notes the distinction between the English truth and the Czech pravda, identifiable in semantic, morphological and phonetic links between this Czech word and other words, such as opravdový, spravedlivý, právo, i.e. lexemes relating to justice, the legal system and integrity. He also points to the differences between the English truth and the German Wahr, as well as different etymological relations of truth in comparison with the French vrai (from which vraisemblable is derived), translated into English as likely. Another problem is that of the semantics of grammatical gender: the author asks why French vérité, German Wahrheit and Czech pravda are feminine. In his divagations on the influence of gender on our intellectual life he refers to Voltaire and Simone de Beauvoir, as well as the literary output of Fénélon, with the light it casts on the femininity of vérité. He also invokes the poetry of František Halas, who uses the Latin word luna because its Czech counterpart, mesíc, is masculine – a manifestation of the Romantic feminization of nature. The creative dimension of communication, visible in literature, is not restricted, in the author’s opinion, to one style; on the contrary, communicating in language involves negotiations between tradition and innovation, between culture and individuality, and finally between the minds of interlocutors. How to account for these mechanisms is a challenge for linguists.
8
Publication available in full text mode
Content available

Bóg i uniwersalia

80%
Judycki S.
Colloquia Theologica Ottoniana
|
2019
|
issue 2
7-34
EN
The first two parts of the article discuss the motivations leading to acceptance of the existence of universals, as well as their types. Four main positions in the so-called the dispute about universals are presented: conceptual realism (Platonism), moderate conceptual realism, i.e. the Aristotelian solution, conceptualism and nominalism (in various versions). Further parts of the article present a critique of nominalist, Aristotelian and conceptual solutions. Against this background, the author argues in favor of theistic conceptual realism, showing how to interpret the relationship between human semantic consciousness and universals existing in God’s mind. In this context, issues related to the concepts of cosmic and biological evolution and the concept of creation are taken into account.
PL
W pierwszych dwóch częściach artykułu przedstawione są motywacje prowadzące do akceptacji istnienia uniwersaliów, jak również ich rodzaje. Dalej zostają wyróżnione cztery zasadnicze stanowiska w tzw. sporze o uniwersalia: realizm pojęciowy (platonizm), umiarkowany realizm pojęciowy, czyli rozwiązanie arystotelesowskie, konceptualizm i nominalizm (w różnych wersjach). W dalszych częściach artykułu przedstawiona jest krytyka rozwiązań nominalistycznych, arystotelesowskich i konceptualistycznych. Na tym tle autor argumentuje na rzecz teistycznego realizmu pojęciowego, ukazując, w jaki sposób należy zinterpretować relację pomiędzy ludzką świadomością semantyczną a uniwersaliami istniejącymi w umyśle Boga. W tym kontekście zostają wzięte pod uwagę zagadnienia dotyczące pojęć ewolucji kosmicznej i biologicznej oraz pojęcia stworzenia świata.
9
Publication available in full text mode
Content available

Analysis, realism, and universals: Critical engagements with P.F. Strawson

61%
Szubka T., Szubka T.
Przegląd Filozoficzny. Nowa Seria
|
2019
|
issue 4
first rewind previous Page / 1 next fast forward last
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.