Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

Results found: 26

first rewind previous Page / 2 next fast forward last

Search results

Search:
in the keywords:  us vs. them
help Sort By:

help Limit search:
first rewind previous Page / 2 next fast forward last
1
Content available remote

Славянский корень *pust- в контексте концептуальной оппозиции свой / чужой

100%
Жуйкова М. В.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2007
|
vol. 19
211-224
PL
Autorka wychodząc z założenia, że w epoce starosłowiańskiej rdzeń pust- służył jako jeden ze sposobów nazywania „obcej” (nieoswojonej) przestrzeni, na materiale danych językowych rekonstruuje archaiczną semantykę tego konceptu. Badaczka najpierw analizuje semantykę komparatywu pušče (puščij), następnie poprzez analizę aktualnej semantyki rosyjskiego czasownika pustit’ i jego pochodnych ustala związek semantyczny pomiędzy imiennym i czasownikowym rdzeniem *pust-, co pozwala jej wytłumaczyć pojawienie się semantyki ruchu w rdzeniu czasownikowym. Zdaniem badaczki czasownik *pustiti pierwotnie związany był wyłącznie z lasem i oznaczał ‘pozwolić lasowi rosnąć, nie powstrzymywać jego rozprzestrzeniania’, a ponieważ wzrost roślin (zwłaszcza drzew) odbierany był jako aktywna ekspansja na wolną, pustą przestrzeń, koncept wzrostu okazał się ściśle powiązany z ruchem, więc właśnie na tej bazie czasownik *pustiti otrzymał aktualne dla języków słowiańskich znaczenie ‘pozwolić się ruszać’.
EN
An assumption is made that in the Old-Slavic era the root pust- was one of the means of verbalizing an alien (untamed) space. On this basis the author reconstructs the archaic semantics of the concept. She first analyzes the semantics of the comparative pušče (puščij), then through an analysis of contemporary semantics of the Russian verb pustit’ and its derivatives she establishes a semantic link between the nominal and verbal root *pust-, which allows her to explain the emergence of the semantics of motion in the verbal element. A claim is made that the verb *pustiti was primarily connected with the forest and meant ‘let a forest grow’. Because the growth of plants (especially trees) was seen as active encroachment on free, empty space, the idea of growth became strictly connected with motion. It is on this basis that the verb *pustiti received the meaning ‘let move’, found in contemporary Slavic languages.
2
Content available remote

Opozycja swój / obcy w bułgarskim językowym obrazie świata w świetle danych ankietowych

75%
Długosz N.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2010
|
vol. 22
73-83
PL
Autorka bada sposoby funkcjonowania opozycji swój / obcy w bułgarskim językowym obrazie świata w oparciu o dane eksperymentalne, pochodzące z ankiety przeprowadzonej wśród respondentów bułgarskich (studentów Uniwersytetów Sofijskiego i Płowdiwskiego oraz Uniwersytetu w Błagoewgradzie). Osoby ankietowane poproszono o udzielenie odpowiedzi na trzy pytania: Kto jest dla ciebie ‘swój’? Kto jest dla ciebie ‘obcy’? Kim jesteś? Celem badania była chęć zyskania wiedzy na temat potocznego rozumienia obu kategorii, przy jednoczesnym uwzględnieniu wpływu opozycji na samookreślanie się respondentów. W artykule porównano także wyniki ankiet przeprowadzonych wśród respondentach polskich i wśród respondentów bułgarskich. Analiza wyników pozwoliła na wskazanie całej gamy kryteriów, do których odwołują się użytkownicy języka, dokonując konkretyzacji znaczeń swojego i obcego. Można w tym względzie wyszczególnić pięć głównych kryteriów – społeczne, rodzinne, psychologiczne, narodowe i przestrzenne, z których najważniejsze jest kryterium psychologiczne i społeczne.
EN
The author investigates the functioning of the US–THEM opposition in the Bulgarian worldview on the basis of a questionnaire administered to students in Sofia, Plovdiv and Blagoevgrad. Three questions were asked: Who do you consider as belonging to “us”? Who belongs to “them”? Who are you? The study was conducted in order to discover the everyday understanding of each category, with the influence of the opposition on the students’ self-identity. A comparison is also made between questionnaires conducted with Polish and Bulgarian respondents. The results reveal a range of criteria to which speakers relate when they specify the meanings of “us” and “them”. Five major criteria can be identified: social, family-related, psychological, national and spatial, the crucial ones being the psychological and social criteria.
3
Content available remote

O nepotyzmie, kumoterstwie i kolesiostwie słów kilka

75%
Pajdzińska A.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2008
|
vol. 20
171-178
PL
Jedną z najważniejszych opozycji organizujących obraz świata utrwalony w polszczyźnie jest opozycja „swoi / obcy”. Biegun obcości zwykle zyskuje ocenę negatywną tylko dlatego, że wiąże się z odmiennością, jest to bowiem typowy sposób kształtowania poczucia odrębności, samookreślania się i wzmacniania wspólnoty. Przyczyną negatywnego wartościowania grupy, do której nie należymy, może być jednak także przeświadczenie, że zachowania i działania członków tej grupy są naganne moralnie, gdyż ich istotą jest wzajemne popieranie się ludzi ze sobą związanych w celu osiągnięcia własnych korzyści lub realizacji nieuczciwych interesów. Dezaprobatę wyrażają nazwy grupy: klan, klika, koteria, sitwa, mafia, nomenklatura, układ i utworzone od nich określenia, np. koteryjne (interesy), klanowa (solidarność), a także nazwy abstrakcyjne typu nepotyzm, kolesiostwo, kumoterstwo.
EN
One of the most important oppositions in Polish is that between “us” and “them”. The “them” pole is usually evaluated negatively just because it is different: in this way a group creates its distinctness, self-identity and internal bond. Another reason might also be the conviction that the behaviour and actions of the other group are morally wrong because they are based on mutual support aimed at self interest and illegal profit. Disapproval can be expressed by the names of the group such as klan ‘clan’, klika ‘clique’, koteria ‘coterie’, sitwa ‘cabal’, mafia ‘mafia’, nomenklatura ‘the authorities and their favourites’, układ ‘scheme’ and their derivatives, e.g. koteryjne (interesy) ‘interests of the coterie’, klanowa (solidarność) ‘clan solidarity’, as well as abstract concepts such as nepotyzm ‘nepotism’, kolesiostwo ‘favouritism’ or kumoterstwo ‘back-scratching’.
4
Content available remote

Bułgar swój czy obcy? Proces przemian świadomości narodowej Macedończyków

75%
Wrocławski K.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2008
|
vol. 20
311-320
PL
Artykuł dotyczy kształtowania się świadomości narodowej Macedończyków, zwłaszcza zaś tych elementów owego procesu, które mają związek z historycznie zmiennymi odniesieniami do Bułgarów. Autor poddaje analizie różnorakie dokumenty, zawierające informacje na temat sposobów samookreślania mieszkańców Macedonii; interesują go przede wszystkim świadectwa sporządzone przez polskich obserwatorów, uczonych (antropologów, etnologów) i publicystów, niezaangażowanych bezpośrednio w bałkańskie spory terytorialne i etniczne. Skupia się na problemach tożsamości osób zamieszkujących Macedonię Wardarską. Od XIV wieku podlegała ona, podobnie jak Bułgaria, Imperium Osmańskiemu, po wojnach bałkańskich (lata 1912--1913) poddana zaś była presji serbizacyjnej. Sprzyjało to tworzeniu się poczucia więzi z Bułgarami, postrzeganymi najpierw jako „bracia we wspólnej niedoli pod okupacją turecką”, a następnie jako nacja pozytywnie kontrastująca z Serbami. Sposób postrzegania Bułgarów przez mieszkańców Macedonii Wardarskiej zmienił się jednak po roku 1941, w którym obszar ten znalazł się pod władzą bułgarską. Odtąd Bułgarzy jawili się już nie jako „bracia”, ale jako „okupanci”. Ów moment uznaje autor za przełomowy w kształtowaniu się macedońskiej świadomości narodowej. W tekście wiele uwagi poświęcono też procesom historycznym zachodzącym na przełomie XX i XXI wieku. Nastąpił wówczas rozpad Jugosławii, w skład której wchodziła Republika Macedonii, gdzie lansowano ideę odrębnego narodu macedońskiego. W konsekwencji powstało suwerenne państwo narodowe. Jego mieszkańcom towarzyszy jednak poczucie zagrożonego bytu państwowego i pewnej marginalizacji, zwłaszcza odkąd Bułgaria weszła w skład Unii Europejskiej. Współcześnie obserwowalne jest również zjawisko przyjmowania przez Macedończyków podwójnego obywatelstwa macedońskiego i bułgarskiego. Jego źródeł autor upatruje jednak nie w braku odrębnej, macedońskiej tożsamości narodowej, lecz w chęci skorzystania z sytuacji politycznej, która sprzyja Bułgarii.
EN
The article deals with the formation of the national consciousness of Macedonians, especially in relation to the historically changing attitudes to Bulgarians. Various documents are analyzed containing clues as to how Macedonians talk about themselves, especially accounts of Polish observers, scholars (anthropologists, ethnologists) and journalists, indifferent to territorial and ethnic disputes in the Balkans. The author concentrates on the problems of the inhabitants of the Vardar region. From the 14th century it was subjected, similarly to Bulgaria, to the Ottoman Empire, and after the Balkan wars (1912--1913) to a heavy pressure from Serbia. This facilitated the formation of a certain bond with Bulgarians, who were first seen as brothers in a common misfortune (the Turkish bondage), then as a nation positively contrasted with Serbs. The attitude changed, however, after 1941, when Vardar Macedonia was occupied by Bulgarians, who were now seen as enemies and conquerors. The author treats this moment as the turning point in the formation of Macedonian national identity. Attention is also paid to historical processes at the turn of the 21st century. As a result of the disintegration of Yugoslavia, an independent national state emerged. However, its political independence is now threatened and the country fears being marginalized, especially since Bulgaria became a member of the EU. Also, many Macedonians now have double citizenship, Macedonian and Bulgarian, though probably not because of the lack of an independent Macedonian national identity but as a means of benefiting from the good political situation of Bulgaria.
5
Content available remote

Opozycja swój/obcy w kształtowaniu stereotypu Polaka wśród Bułgarów zamieszkałych w Polsce

75%
Michajłowa K., Danuta N.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2007
|
vol. 19
175-190
PL
Artykuł prezentuje stereotyp Polaka funkcjonujący w środowisku współczesnych Bułgarów mieszkających w Polsce (głównie w rodzinach mieszanych). Wykorzystując materiał zebrany w latach 1996--1998 i 2002--2005 od ponad 100 informatorówimigrantów bułgarskich zamieszkujących 11 polskich miastach, autorka ustala inwentarz cech tworzących stereotyp Polaka. Eksponuje cechy kontrastujące obraz Polaka z autostereotypem Bułgara; dotyczą one płaszczyzny światopoglądowej (religijność Polaków oceniana krytycznie jako powierzchowna, zrytualizowana), bytowej (kuchnia polska uznawana za gorszą od bułgarskiej), społecznej (przerosty etykiety towarzyskiej) itd. W bułgarskim stereotypie Polaka łączone są oceny pozytywne (grzeczność, uprzejmość) z negatywnymi (lenistwo, pijaństwo). Autorka podkreśla, że wobec braku w przeszłości historycznej ściślejszych kontaktów i konfliktów bułgarskopolskich, jedynym źródłem powstawania stereotypu była elementarna operacja porównania własnego wizerunku z obrazem innego, operacja, która w przypadku emigrantów przebiega z podwyższoną intensywnością.
EN
The article presents the stereotype of a Pole as it functions in the community of contemporary Poland-based Bulgarians (mainly in mixed marriages). On the basis of the material collected in 1996--1998 and 2002--2005 from over a hundred informants, Bulgarian immigrants living in 11 Polish cities, the author has established an inventory of the features characterizing the stereotype of a Pole. She underscores those which contrast the image of a Pole with a self-stereotype of a Bulgarian: the features have to do with worldview (the Polish religiousness being evaluated negatively as superficial and ritualized), standard of living (Polish cuisine is considered inferior to Bulgarian) or social life (excessive etiquette) etc. The Bulgarian stereotype of a Pole combines positive features (politeness) with negative ones (laziness, excessive drinking). Because there have been no periods of intense contacts or conflicts between the two nations, the only source of the stereotype is the elementary operation of comparing one’s own image with that of another. The operation is at work especially in the case of emigrants.
6
Publication available in full text mode
Content available

O językowych i retorycznych środkach służących tworzeniu opozycji „MY” kontra „ONI” w paskach informacyjnych „Wiadomości”

75%
Mormol P., Kuraś-Szczepanek K.
Półrocznik Językoznawczy Tertium
|
2019
|
vol. 4
|
issue 2
55-77
EN
News tickers, which are often a kind of commentary to the presented events, have become an inseparable element of the most popular news programs over the last dozen or so years. According to recent research conducted by the Polish Language Council, the news tickers of “Wiadomości”, i.e. the flagship news program of the Polish Television, serve primarily 3 language functions, namely persuasive, creative and expressive, while the informative function has been relegated to the margins. This article is an analysis of rhetorical and linguistic devices used to emphasize the differences between the supporters of the values promoted by Polish Television and the environments which seemingly oppose the above-mentioned ideals. The research material encompasses a selection of the news tickers displayed during the last few months in “Wiadomości” news program which were classified and then analyzed. The study of the corpus allowed us to distinguish the most frequently used linguistic and rhetorical means found in the analyzed headlines, among which positive and negative axiological vehicles constitute the dominant components. The obtained data enabled us to show how language, which is the national treasure of all Poles, is used to establish and consolidate divisions within society.
PL
Paski informacyjne, stanowiące często swoisty rodzaj komentarza do przedstawianych wydarzeń, stały się na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat nieodłącznym elementem najpopularniejszych serwisów informacyjnych. Jak wynika z badań przeprowadzonych niedawno przez Radę Języka Polskiego, paski informacyjne serwisu „Wiadomości”, będącego sztandarowym programem Telewizji Polskiej, spełniają obecnie głównie 3 funkcje językowe, mianowicie perswazyjną, kreacyjną i ekspresywną, podczas gdy funkcja informacyjna znajduje się na dalszym planie. Niniejszy artykuł stanowi analizę środków retorycznych i językowych, używanych w celu podkreślenia różnic występujących pomiędzy zwolennikami wartości promowanych przez Telewizję Polską, a środowiskami stojącymi w opozycji do wyżej wymienionych ideałów. Materiał badawczy stanowi wybór pasków informacyjnych wyświetlanych w ciągu ostatnich kilku miesięcy w serwisie informacyjnym “Wiadomości”.Materiał badawczy stanowił wybór pasków informacyjnych wyświetlanych w ciągu ostatnich kilku miesięcy w serwisie informacyjnym “Wiadomości”, który został kolejno posegregowany i zanalizowany. Eksploracja korpusu pozwoliła wyróżnić najczęściej stosowane środki językowe i retoryczne spotykane w badanych nagłówkach, pośród których prym wiedzie pozytywne i negatywne wartościowanie. Uzyskane informacje pozwoliły z kolei pokazać, jak język, stanowiący dobro narodowe wszystkich Polaków, jest wykorzystywany do tworzenia i wzmacniania podziałów w społeczeństwie.
7
Content available remote

Фольклорный концепт святости: свои или чужие?

63%
Мороз А. Б.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2007
|
vol. 19
143-152
PL
Kim są święci w tradycyjnym folklorze rosyjskim, swoi czy obcy? Autor wychodząc z założenia, że granice między sferą swojskości i obcości są ruchome i zależą nie tylko od charakteryzowanego obiektu, ale też od subiektywnego punktu widzenia, odpowiada na postawione pytanie, analizując materiał zebrany w obwodzie archangielskim (a znajdujący się w archiwum Państwowego Rosyjskiego Uniwersytetu Humanistycznego, RGGU). Przyjmuje, że kategoria SWÓJ może być pojmowana dwojako, relatywnie (swój to ktoś należący do tej samej grupy co my; odpowiednie zaimki to mój, nasz) i posesywne (swój, swoje to ktoś lub coś, należące do podmiotu) i rozważa, jak w rozumieniu tradycyjnym ma się świętość i święci do opozycji swój / obcy? Odpowiedź nie jest jednoznaczna. Święci pozostają bowiem w bliskim związku z takimi kategoriami świata pozaludzkiego, jak Bóg, postaci mitologiczne i demoniczne, zmarli, i wykazują nadludzkie zdolności, ale równocześnie są traktowani jak ludzie, przynależni do określonych społeczności, swoi (por określenie russkij bog). Wniosek końcowy: Święci zajmują miejsce pośrednie między światem ludzi i zaświatami, dokładniej: są równocześnie reprezentantami jednego i drugiego, a to w rozumieniu ludowym nadaje kontaktom z nimi szczególną wartość.
EN
Who are saints in the traditional Russian folklore, do they belong to us or to them? With the assumption that the boundaries between what is familiar and what is foreign are unstable and depend not only on the object but also on the subjective point of view, the author answers the question with an analysis of the material collected in the Arkhangelsk region (now in the archives of the Russian National Humanist University). He assumes that the category of “us” may be understood in two ways: relatively (somebody who belongs to the same group as we do; the relevant pronouns: my, our) and possessively (someone or something that belongs to the subject). The author further investigates how saints and sainthood relate to the “us them” opposition. There is no unambiguous answer. Saints are closely connected to categories of afterlife, such as God, mythological and demonic figures, the dead; they exhibit superhumam powers. At the same time, they are treated as humans, belonging to specific communities (cf. russkiy bog ‘Russian God’). Thus, saints occupy a middle position between the world of humans and the world beyond; more exactly, they are representatives of both, which in folk understanding makes relations with them valuable in a peculiar way.
8
Content available remote

Дискурсивые процессы формирования коллективных (этнокультурных, этноязыковых) идентичностей в ранних южнославянских этнографических монографиях

63%
Плас П.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2008
|
vol. 20
367-376
PL
Autor omawia niektóre konkretne sposoby prezentowania „tożsamości ludowych” w pracach etnograficznych w terenu północnej Dalmacji. Pochodzą one z końca XIX w. i osadzone są w kontekście wczesnych badań etnograficznych Słowian Południowych. Prace te wyrastały z programów akademickich, których celem było stworzenie opisów opartych na standardowych i szczegółowych ankietach. Przyjmując perspektywę pragmatyczną analizy dyskursu, autor omawia wiele fragmentów prac, wskazując na te ich aspekty, które mają znaczenie w tworzeniu tożsamości grupowych przez eksponowanie opozycji „my” i „oni”. Analiza odkrywa różne strategie budowania tożsamości wyrastające z tekstu.
EN
The paper examines specific discursive realizations of “folk identities” in a north Dalmatian ethnographic account from the end of the nineteenth century in the context of early South Slavic institutional-ethnographic practice. Texts such as these were produced as part of academic programmes involving the production of local and regional ethnographies by “literates from the people” in response to standardized elaborate questionnaires. Adopting a pragmatic/discourse-analytic perspective, our analysis deals with a number of relevant fragments and indicated those aspects of linguistic/textual discourse that are significant for constructing group identities as “us--our” vs. “them--of the other”. The analysis reveals the different levels and processes of discursive identity formation that emerge from the text, and suggests that systematic attention to such processes is indispensable if a reliable historical pragmatics of “ethnographic reality”, including the notion of “identities”, is hoped for.
9
Content available remote

Zmiana tożsamości narodowej a opozycja swój / obcy

63%
Ajdaczić D.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2008
|
vol. 20
149-157
PL
W artykule rozpatrywane są elementy tożsamości etnokonfesyjnej i stereotypów etnicznych ze względu na ich zmiany. Opozycja swój / obcy jako jedna z centralnych opozycji w procesie utożsamienia siebie z tożsamościami grupowymi modeluje stosunek jednostek do innych ludzi, którzy są ujmowani jako swoi (bliscy / podobni / „przyjaźni”) w przeciwstawieniu do obcych (dalekich / innych / „nieprzyjaznych”). Wśród wszystkich rodzajów tożsamości etnokonfesyjna w najmniejszym stopniu ulega zmianom w swoim środowisku, lecz może się zmienić i zmienia się w środowisku obcym u przesiedleńców, emigrantów itd. Ważne czynniki tożsamości należą do dziedziny kultury: do swojej / obcej wiary, obyczajów, języka. W zależności od zainteresowania czy niezainteresowania wspólnoty całkowitym dostosowaniem się nowych członków do otoczenia, wzajemne oddziaływanie kultur odbywa się na poziomie uzgodnienia lub zatarcia różnic kulturowych. Zmienność i tożsamość ma różne typy i odmiany: przy zmianie tożsamości zmieniają się cechy i stosunki przedstawicieli danej grupy drogą ich samookreślenia i samonazywania, przy zamianie tożsamości zmieniają się i samonazywanie, i samookreślenie wraz z osobliwościami grupy, przedstawiciele grupy nazywają więc siebie przedstawicielami innego narodu czy wiary. Utrata tożsamości i przyjęcie nowej zazwyczaj są jednoczesnymi i równoległymi procesami, ale nie są wzajemnie uwarunkowane. Niektóre z procesów utraty poprzedniej tożsamości zachodzą w mniejszej zależności od nabywania nowej (osłabienie, zaniedbanie, zapomnienie i zrzeczenie się), inne zaś odbywają się we wzajemnym związku dwu tożsamości (kształtowanie się podwójnej tożsamości z równoległym istnieniem dwu tożsamości, zamiana etnotożsamości przez inną tożsamość narodową czy na przykład zawodową). Opozycja swój / obcy jest uwzględniana w analizie różnych typów zmian tożsamości narodowej.
EN
The article deals with changes of ethno-religious identity and ethnic stereotypes. The opposition between US and THEM plays a major role in shaping one’s group identity and determining one’s relationships with others (those who belong to us, who are similar and friendly vs. those who do not, who are different and hostile). Of all types of identity, the ethno-religious identity is the least amenable to change in one’s own environment but may and does change in a foreign context, among displaced persons, emigrants etc. Important factors of identity are cultural in nature and have to do with religion, customs and language. Depending on how much the community wants its new members to assimilate, the mutual relationship between cultures involves adjustment or obliteration of cultural differences. Identity may change in various ways: when identity is changed, the characteristics and relationships of the representatives of one group change through self-identification and naming; when identities are exchanged, self-identification and self-reference change together with the group’s characteristics (members of the group call themselves representatives of another nation or denomination). The loss of identity and the acquisition of a new one are most of the time parallel processes but they are not mutually dependent. Some aspects of the loss are not so strongly connected with the acquisition (weakening, neglect, oblivion and renunciation), whereas others are (double identity, replacement of an ethic identity by another ethnic identity or by an identity of a different type, e.g. professional). The analysis considers the role of the US/THEM opposition in various types of changes of national identity.
10
Content available remote

Opozycja swój / obcy a problem językowego obrazu świata

63%
Bartmiński J.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2007
|
vol. 19
35-59
PL
Autor przedstawia propozycje dotyczące projektowanej komparacji słowiańskich językowych obrazów świata (JOS), wychodząc od analizy opozycji swój / obcy. W części pierwszej referatu formułuje cztery warunki efektywnej komparacji: 1/ sprecyzowanie tertium comparationis, 2/ ustalenie zbliżonego poziomu ogólności, 3/ zakreślenie granic pola badawczego, 4/ ustalenie porównywalnej bazy materiałowej. Przyjmując, że płaszczyzną porównania mogą być między innymi opozycje typu swój / obcy, męski / żeński, prawy / lewy itp. wskazuje zarazem na pewne ograniczenia opisu skupionego wyłącznie na opozycjach, podkreślając, że cechy dystynktywne są zawsze wyborem z szerszego zespołu cech pozytywnych. Kategorie swój / obcy autor analizuje na materiale języka polskiego, wykorzystując trojakiego typu dane: czerpane z systemu języka (wyrazy obce), słowników (definicje wyrażeń swój, swojak, swojski, obcy) oraz badań ankietowych. Potwierdzają one skalarny charakter opozycji swój / obcy, istnienie wewnątrzjęzykowej kategorii „obcości” i wielowymiarową (wieloaspektową) strukturę kognitywną kategorii swój. Indywidualny nosiciel języka łączy w swojej świadomości swojskość z byciem blisko w sensie przestrzennym, wtórnie także psychospołecznym, a swoją tożsamość coraz częściej określa „poliwalentnie”, jako równoczesne uczestnictwo w wielu kręgach wspólnotowych typu lokalnego, środowiskowego, narodowego, kulturowego.
EN
Starting from an analysis of the us (belonging to us) / them (alien) opposition, the article addresses the issue of future comparative research on Slavic linguistic worldviews. The first part presents four conditions of successful comparative study: (1) the establishment of tertium comparationis; (2) the establishment of an approximate level of generality; (3) the establishment of the limits of the research domain; (4) the collection of comparable data. While accepting that the plane on which worldviews can be compared may be, among others, oppositions of the type us / them, belonging to us / alien, male / female, left / right etc., the author also points out that descriptions based solely on oppositions are limited and that distinctive features are always selections from a larger set of positive features. The categories us / them or belonging to us / alien are analyzed on the basis of Polish data of three types: systemic (loan words), lexicographic (definitions of the expressions swój ‘one’s own’, swojak ‘one of us; a countryman’, swojski ‘native, home, familiar’, obcy ‘alien’) and questionnaires. It is confirmed that the us (belonging to us) / them (alien) opposition is scalar, that there exists a language-internal category of ‘alienness’ and that the category ‘one’s own, familiar’ is multidimensional or multiaspectual. An individual speaker connects in his or her consciousness the feature of being native/familiar with spatial and psycho-social closeness and his or her identity is more and more frequently described as a simultaneous participation in many communities of a local, national and cultural nature.
11
Content available remote

Uwagi o mało znanych aspektach kategorii swój/obcy w ujęciu Józefa Obrębskiego

51%
Engelking A.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2007
|
vol. 19
61-73
PL
Celem artykułu jest przypomnienie nowatorskich koncepcji Józefa Obrębskiego opublikowanych w roku 1936, a dotyczących teorii grupy etnicznej, dialogicznego charakteru poczucia tożsamości narodowej i struktury opozycji swój / obcy. Ukształtowanie własnego wizerunku grupy jest możliwe tylko w kontakcie i dialogu z innymi grupami, bo tylko kontakt umożliwia uświadomienie sobie różnic i powstanie poczucia własnej tożsamości etnicznej (autostereotypu). Wedle Obrębskiego kategoria swój / obcy ma charakter mentalny, a nie etnogeograficzny, jest zatem tworem humanistycznym i wyobrażeniowym. Wizerunek własnej grupy jest negatywem wizerunku innych grup, składają się nań nie wszystkie cechy, lecz tylko cechy dystynktywne społecznie. Opozycja swój / obcy ma zarazem charakter kontekstowy, jest konkretyzowana odpowiednio do warunków historycznych, do języka, rytuału, wzorów kulturowych. Autorka sądzi, że Obrębski, który nawiązywał do prac Floriana Znanieckiego i Jana S. Bystronia równocześnie korzystał z inspiracji lingwistyki strukturalnej, konkretnie z koncepcji dystynktywności oraz z fonologicznej teorii opozycji fonologicznych, zakładającej odróżnienie fonemu od głoski, aspektu funkcjonalnego i mentalnego od fizykalnego. W drugiej części artykułu autorka referuje sposoby przedstawienia przez Obrębskiego opozycji swój obcy w odniesieniu do: a) stosunków polsko--ruskich na Polesiu, gdzie na kontrasty narodowe nałożyły się głębokie różnice społeczne typu "pan chłop" i dodatkowe konotacje charakterologiczne; b) wizerunku Żyda jako obcego w społeczności poleskiej, któremu zarazem przypisana była rola mediatora pomiędzy poleskimi grupami etnicznymi; c) społecznej i rytualnej obcości poleskich kobiet, które z punktu widzenia mentalności rodzin patriarchalnych były elementem „obcym wewnętrznie”.
EN
The article deals with unique ideas of Józef Obrębski, published in 1936 and relating to the theory of an ethnic group, a dialogic nature of national identity and the structure of the US / THEM opposition. The shaping of one’s image of a group is possible only through contact and dialogue with other groups, for only contact allows one to identify differences and develop the feeling of one’s own ethnic identity (self-stereotype). According to Obrębski, the US / THEM category has a mental and not an ethnographic nature; therefore, it is humanistic and imagistic. The image of one’s own group is a negative of that of others; it is composed not of all features but only of socially distinctive ones. The US / THEM opposition is also contextual, dependent on historical conditions, language, rituals, cultural patterns. A claim is made that Obręski, who referred to the work of Florian Znaniecki and Jan S. Bystroń, was also inspired by structural linguistics, specifically the conception of distinctiveness and the phonological theory of opposition, which distinguished a phoneme from a phone or the functional and mental aspect from the physical aspect. The article also presents the means in which Obrębski portrayed the US / THEM opposition in relation to: (a) Polish Russian relations in Polesia, where national contrasts are augmented by deep social differences of the type “master peasant” and additional characterological connotations; (b) the image of a Jew as a stranger to the Polesia community but at the same time a mediator between ethnic groups in the region; (c) the social and ritual foreignness of women, who from the point of view of the mentality of patriarchal families were an “internally foreign” element.
12
Content available remote

Opozycja swój / obcy a skuteczność komunikacji - wybrane zagadnienia

51%
Nowak P.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2007
|
vol. 19
99-108
PL
Opozycja swój / obcy ma istotne znaczenie dla komunikacji, dla skutecznej, fortunnej realizacji każdego aktu mowy. Opozycja ta przybiera w komunikacji wiele form, autor próbuje na przykładzie współczesnych polskich tekstów reklamowych i politycznych ukazać niektóre z nich, jego zdaniem najistotniejsze. Wychodząc od tezy wyłożonej w książce Krecha, Crutchfielda i Ballacheya (1962), że skuteczna komunikacja możliwa jest przede wszystkim między ludźmi, którzy mają wspólne postrzeżenia, pragnienia i postawy, a więc są traktowani jako swoi, a nie obcy, i nawiązując do pracy Jerzego Bralczyka (1991) o mechanizmach propagandowych w czasach komunistycznych, autor sygnalizuje zabiegi poprawiające skuteczność wypowiedzi, z których korzysta nadawca w komunikacji do swoich o obcych, do obcych o swoich czy wreszcie do swoich o swoich. Chodzi zwłaszcza o sposoby utożsamiania się nadawcy z grupą swoich poprzez przyjęcie ich stylu wypowiedzi oraz rytuałów komunikacyjnych. W przestrzeni komunikacji społecznej (reklama, public relations, mass media i polityka) pojawiają się nieustannie coraz to nowsze, nie zawsze udane sposoby wykorzystania opozycji swój / obcy. Jako drogi do sukcesu komunikacyjnego nadawcy wybierają: wykorzystanie odpowiedniego gatunku mowy, odwołanie do wspólnoty doświadczeń z odbiorcami masowymi, schlebianie (albo po prostu rzeczywiste skłanianie się ku) gustom, postawom i poglądom odbiorców.
EN
The US THEM opposition is significant for the efficiency of communication, for a successful realization of each speech event. The opposition can assume various forms and the author attempts, on the basis of contemporary Polish advertising and political discourse, to present the most important ones. Starting from Krech, Crutchfield and Ballachey’s (1962) hypothesis that effective communication is possible above all among people of common observations, desires and attitudes (i.e. among US, not THEM), as well as referring to Bralczyk’s (1991) work on propaganda in communism, the author discusses the strategies used by the speaker in communicating messages to US about THEM, to THEM about US and to US about US. He is especially concerned with the means of identifying oneself with a group of US by accepting their style and communicative rituals. In social communication (advertising, public relations, mass media, politics) one continually comes across new means of using the US THEM opposition, not always successful. In order to achieve communicative success, speakers use a specific speech genre, refer to the common experience of mass recipients, pander to (or in fact sincerely accept) the tastes, attitudes and views of the recipients.
13
Content available remote

Swój i obcy w mieście kilka uwag o stereotypie kielczanina (rzecz o stosunkach polsko-żydowskich)

51%
Marczewska M.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2007
|
vol. 19
163-173
PL
Autorka podejmuje próbę odtworzenia stereotypu kielczanina. Przedstawiona rekonstrukcja pokazuje, że kielczanom powszechnie przypisuje się niechęć do obcych, co niewątpliwie ma swoje źródło w historii miasta. W Kielcach, mieście biskupim, obowiązywał przez kilka wieków zakaz osiedlania się obcych nacji, a zwłaszcza Żydów (do 1862 r.). Po wojnie miasto zasłynęło z tzw. pogromu kieleckiego, który na stałe został wpisany w omawiany stereotyp. Wydarzenia kieleckie z 1946 roku (zwane również hańbą kielecką) w dużej mierze kształtują do dziś obraz mieszkańca Kielc w świadomości potocznej Polaków. W przypadku pogromu zderzyły się bowiem dwa stereotypy: kielczanina scyzoryka, porywczego, bojowego, zacofanego, głupiego, biednego mieszkańca Klerykowa, i Żyda obcego, niebezpiecznego, bogatego, wyznawcy innej wiary. Materiały archiwalne poświadczają, że obydwa stereotypy były wykorzystane w preparowanych przez funkcjonariuszy UB ulotkach, artykułach i drukach propagandowych.
EN
The author reconstructs the stereotype of an inhabitant of Kielce. The reconstruction shows that Kielce dwellers are generally seen as people who are hostile and very reluctant towards strangers. The stereotype seems to result from the town’s history. Kielce, the Cracowian bishops’ property, was a restricted area where Jewish settlement was forbidden until 1862. Although the hostility of the residents of Kielce is commonly associated with the pogrom of Jews in 1946, the stereotype of an inhabitant of the Kielce region is much older and was described in tourist guidebooks in 1920’s. The 1862 pogrom (often called “the disgrace of Kielce”) is also strictly connected with the persistence of the stereotype in question. The data on the Kielce pogrom in the archives of the Polish Ministry of Internal Affairs in Warsaw and in the local archive in the town of Kielce show that both stereotypes: the stereotype of a Jew (a stranger, dangerous, rich, of a different religion) and the stereotype of an inhabitant of Kielce (nicknamed “pocket-knife”, hot-tempered, backward, poor) were used by the secret police in propaganda materials after the pogrom.
14
Content available remote

Semantyka przynależności vs semantyka udziału: rozważania na temat koncepcji tożsamości europejskiej

51%
Telus M., Niemirowski W.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2011
|
vol. 23
145-166
PL
Tożsamość europejska opiera się na odmiennej od narodu semantyce, gdyż jej formowanie przypada na inny etap rozwoju cywilizacyjnego niż kształtowanie tożsamości narodowej. Tożsamość narodowa – która w znaczeniu nowożytnym powstawała od końca XVIII wieku, realizując cywilizacyjną potrzebę tworzenia jednolitego społeczeństwa – zasadza się na ideach wyłącznej przynależności indywiduum do jednej grupy narodowej, nadrzędności tej przynależności wobec innych przynależności (np. regionalnych, stanowych, zawodowych etc.), jak również o homogeniczności i dystynktywności grupy narodowej. Wykładnikami tekstualnymi semantyki przynależności są: zaimek osobowy „my”, opozycja „my--oni” oraz stereotypowe predykacje, a wykładnikami dyskursywnymi: mitologizacja, personifikacja, symbole kolektywne itp. Autorka stawia hipotezę, że tożsamość europejska (jeśli zostanie uformowana) musi operować inną semantyką, gdyż towarzyszą jej ponowoczesne procesy indywidualizacji, globalizacji, fragmentaryzacji, rozmywania granic, przyspieszenia itd. Otwarte pozostaje pytanie o kształt alternatywnej, niekategorialnej semantyki, na której ta tożsamość miałaby się oprzeć, oraz pytanie o jej ślady w tekście. W celu zilustrowania tego otwartego pytania, w artykule porównawczo analizuje się tekst z wyraźną opozycją „my--oni” i orientacją na przynależność do grup narodowych oraz tekst z wyraźnymi sygnałami konstrukcji tożsamości europejskiej, bez takiej opozycji.
EN
European identity is based on a semantics different from that of nation because its emergence happens at a different stage of the development of humanity than the shaping of national identities. National identity, which in the modern understanding has been emerging since late 18th c. as a response to the need of creating a uniform society, is based on the ideals of an individual’s exclusive membership in just one national group. Moreover, that membership is considered superior to other kinds of membership (regional, state, professional, etc.) and a national group is taken as homogeneous and distinct. Textual exponents of the semantics of membership are the personal pronoun we, the opposition us–them, and stereotypical predications, whereas discourse exponents are e.g. mythologization, personification, collective symbols and others. The claim is being made here that European identity (if it emerges) must operate with a different semantics, for it is accompanied by post-modern processes of individualization, globalization, fragmenting, the blurring of boundaries, acceleration, etc. There remains the open question of an alternative, non-categorial semantics as the basis for European identity, as well as of its textual traces. The question is illustrated with an analysis of (a) a text with a clear us–them opposition and an orientation towards a membership in national groups, and (b) a text with clear signals of the construction of European identity but without the us–them opposition.
15
Content available remote

Opozycja swoi/obcy w języku ginących społeczności Drzewian połabskich i pomorskich Słowińców

51%
Popowska-Taborska H.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2008
|
vol. 20
215-222
PL
Autorka bada językowe przejawy autoidentyfikacji nieistniejących już dziś społeczności połabskich Drzewian i pomorskich Słowińców. Podstawę materiałową stanowią: Słownik etymologiczny języka Drzewian Połabskich (wykorzystujący wszystkie zachowane zasoby leksyki połabskiej) oraz relacje pochodzące bezpośrednio od samych Słowińców (spisane przez badaczy tego obszaru w II połowie XIX wieku). Przeprowadzone analizy słownictwa połabskiego wiodą autorkę do wniosku, że pierwotny podział na swoich i obcych, oparty na odrębności etnicznej (bądź językowej) został przeniesiony do sfery podziałów społecznych (socjalnych, majątkowych, zawodowych). Na przykład pierwotne słowiańskie *nemьcь oznaczające ‘człowieka niemego’, następnie człowieka narodowości niemieckiej, w połabskim zaczęło oznaczać ‘młodzieńca należącego do stanu wyższego niż chłopski’. Badaczka stwierdza, że Słowińcy, podobnie jak inne grupy Słowian, poczucie tożsamości grupowej opierali na tożsamości językowej. Zauważa jednak, że Słowińcy w odróżnieniu od Połabian mieli świadomość obecności od wschodu pobratymców Kaszubów. Oddzielenie bagnami od kaszubskiego zaplecza powodowało, że ludność słowińska była skazana na bytowanie w zamkniętym kręgu własnej kultury. Specyficzne elementy tej kultury (uprawiane z pokolenia na pokolenie rybołówstwo) najsilniej opierały się germanizacji (np. słownictwo rybołówcze zachowało się najdłużej w obcym otoku językowym). Dialekt słowiński w miarę postępującej germanizacji stawał się językiem zawodowym rybaków, do których zacieśniał się malejący krąg „swoich”.
EN
The author investigates linguistic manifestations of self-identification of the now extinct communities of Polabian Drevani and Pomeranian Slovincians. The analysis is based on the Etymological Dictionary of the Language of Polabian Drevani (containing all the preserved lexical items of the language) and accounts elicited from Slovincians in the second half of the 19th century. On the basis of Polabian lexis, the author concludes that the original division into US and THEM, based on ethnic or linguistic distinctions, was transferred to the social domain (the criteria of social status, wealth, profession etc.). For example, the Slavic *nemьcь ‘mute person’, then ‘a German’, began to denote a young man of a social status higher than that of a peasant. Slovincians, similarly to other Slavs, based their feeling of collective identity on linguistic identity. However, in contrast to Polabians, Slovincians were aware of the presence of Kashubians, fellow Slavs, to their east. Being separated from them by marshland, Slovincians were destined to live within their own culture. Characteristics of that culture, such as fishing methods, were resistant to German influences for a long time (e.g. the original lexis of fishing was preserved the longest). With encroaching Germanization, Slovincian was reduced to a fishing jargon, the circle of US becoming progressively more and more limited to fishermen.
16
Content available remote

Opozycja język ojczysty / język obcy w językach słowiańskich

51%
Nepop-Ajdaczić L.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2008
|
vol. 20
159-170
PL
Autorka przeprowadza analizę nazw języka ojczystego i języka obcego oraz ziemi ojczystej i ziemi obcej, używanych w 11 językach słowiańskich: ukraińskim, rosyjskim białoruskim, polskim, czeskim, słowackim, serbskim, chorwackim, bułgarskim, macedońskim i słoweńskim. Na podstawie tych nazw ustala, w jaki sposób w językach słowiańskich są rozumiane pojęcia swój i obcy w odniesieniu do języka oraz w odniesieniu do terytorium. Analiza nazw odpowiadających badanym pojęciom prowadzi do wyodrębnienia funkcjonujących w poszczególnych językach opozycji, które autorka przedstawia w postaci schematów. W końcowej części artykułu zestawia je wszystkie w postaci zbiorowej tabeli, uzyskując w ten sposób całościowy obraz opozycji funkcjonujących w językach słowiańskich. We wnioskach autorka stwierdza, że w obrębie nazw języka ojczystego i języka obcego najczęstsza jest opozycja `matka' : `cudzy, obcy', która funkcjonuje w pięciu językach słowiańskich (czeskim, słowackim, bułgarskim, macedońskim, słoweńskim). Natomiast w obrębie nazw ojczyzny i obczyzny najczęstsza jest opozycja `ojciec' : `cudzy, obcy', poświadczona w dziewięciu językach (ukraińskim, rosyjskim, białoruskim, polskim, czeskim, słowackim, serbskim, bułgarskim, macedońskim). Dwie opozycje (‘ojciec' : `cudzy, obcy'; `ród' : `cudzy, obcy') funkcjonują zarówno w obrębie nazw języka ojczystego i języka obcego, jak i w obrębie nazw ojczyzny i obczyzny. Przy tym obie częściej występują w drugim z wymienionych pól. Na podstawie przeprowadzonej analizy autorka stwierdza, że dla nosicieli języków słowiańskich pojęcie `swój' znaczy tyle, co: 1) właściwy ojcu; 2) właściwy matce; 3) właściwy domowi; 4) właściwy rodowi, natomiast `nie-swój' to: 1) cudzy, obcy; 2) inny i 3) właśnie nie-swój.
EN
The author analyzes the names of the native language and a foreign language (spoken in the speakers’ own country and abroad) in eleven Slavic languages: Ukrainian, Russian, Byelorussian, Polish, Czech, Slovak, Serbian, Croatian, Bulgarian, Macedonian and Slovene. On this basis she investigates in what way the concepts “native/our” and “foreign” are used in reference to a language and territory. Thus certain oppositions can be identified, which the author presents in the form of schemata. A final table juxtaposes them all in a holistic perspective on these oppositions in Slavic languages. A conclusion is drawn that in reference to tongues the most frequent (in Czech, Slovak, Bulgarian, Macedonian and Slovene, i.e. in five languages) is the opposition “mother” : “foreign”. But in reference to the land the most frequent is the opposition between “father” and “foreign” (in nine languages: Ukrainian, Russian, Byelorussian, Polish, Czech, Slovak, Serbian, Bulgarian and Macedonian). Two oppositions (“father” : “foreign” and “family line” : “foreign”) function in reference to both language and territory, but more frequently to the latter. The author also concludes that “our” in Slavic languages means 1) “of the father”; 2) “of the mother”; 3) “of the home”; 4) “of the family line”. “Not-ours” means 1) “foreign”; 2) “different” and 3) “not belonging to us”.
17
Content available remote

Свои и чужие у староверов румынии

51%
Анастасова Е.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2007
|
vol. 19
191-201
PL
W artykule rozpatrywana jest sytuacja, która powstała po przemianach demokratycznych w społeczeństwie staroobrzędowców (Lipowanów) w Rumunii, gdzie obok tradycyjnych staroobrzędowych organizacji religijnych zaczyna funkcjonować cały szereg świeckich instytucji zakładanych przez Lipowanów. W efekcie proces odradzania się mniejszości etnicznej przebiega dwutorowo. Konkurencja pomiędzy nowymi staroobrzędowcami, ukierunkowanymi nacjonalistycznie, a tradycyjnymi przywódcami religijnymi doprowadza do tego, że opozycja swój / obcy kształtuje się na przeciwstawianiu sobie takich pojęć, jak grzech i bogobojność, wykształcenie i dogmaty staroobrzędowe, rosyjskość i staroobrzędowość, rosyjski język literacki a dialekt lipowański i inne. Nowa sytuacja ekonomiczna i społeczna powoduje zbliżenie religijnej kultury staroobrzędowej i świeckiej kultury Lipowanów, jednocześnie tradycyjne mechanizmy podtrzymujące kulturę religijną, do których w pierwszej kolejności należy migracja, umożliwiają powstawanie nowych wysp swoich staroobrzędowców w zjednoczonej Europie.
EN
The article deals with the situation which arose after the democratic changes in the community of Romanian Old Believers (i.e. Lipowanie), where apart from traditional organizations a whole range of lay institutions also became active. In effect, the process of the revival of this ethnic minority is two-directional. The competition between new, nationalistically-minded Old Believers and traditional religious leaders results in the US THEM opposition being manifested as juxtapositions of the concepts of sin and piety, education and old dogmas, the literary variety of Russian and the dialect of Lipowanie etc. The new economic and social situation results in closer relations between the religious and secular culture of Lipowanie. At the same time, the traditional mechanisms upholding the religious culture, of which the most significant one is migration, allows for the emergence of new places inhabited by US: Old Believers in the united Europe.
18
Content available remote

Swoi i obcy w społecznej przestrzeni subkultur

51%
Kołodziejek E.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2007
|
vol. 19
133-141
PL
Autorka opisuje rolę, jaką w utrwalaniu wspólnot subkulturowych odgrywa kategoria swój/obcy, a także sposoby wyrażania i manifestowania tej kategorii warunkowane typem subkultury i stopniem jej społecznego otwarcia. Obecność bądź wykreowanie obcego umożliwia sformułowanie wyobrażeń o własnej grupie i przekonań o jej wyższości, co staje się podstawą niepisanego kodeksu postępowania jej członków. Obszarem obserwacji jest język współczesnych subkultur, w nim bowiem najpełniej ujawnia się postawa członków wspólnoty wobec świata, w nim zostały utrwalone społeczne i grupowe wyobrażenia, wartości, zasady i normy. Przedmiotem analizy w kategoriach opozycji swój/obcy są subkultury o różnym typie więzi społecznej: od otwartej subkultury hip-hopu, przez spontaniczną communitas kibiców piłkarskich aż po zamkniętą subkulturę więzienną, w której porządek społeczny oparty jest na zrytualizowanych formułach słownych.
EN
The article discusses the ways in which subcultures are strengthened by the category US THEM and the means of manifesting that category conditioned by the type of subculture and the degree of its social openness. The presence or the active creation of THEM enables one to form the image of one’s own group and the conviction of its superiority, which becomes the basis for an unwritten code of behaviour of its members. The observation is concerned with the language of contemporary subcultures, for it is there that the attitude of the group towards the world is most fully revealed, it is there that social and group conceptions, values, principles and norms have been entrenched. The analysis is concerned with subcultures of different degrees of social bond: from the open hip-hop, through the spontaneous communitas of football fans to the closed subculture of prison, where social order is based on ritualized verbal formulae.
19
Content available remote

Swój i obcy w litewskim językowym obrazie świata

51%
Gudavičius A.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2008
|
vol. 20
223-230
PL
Celem artykułu jest porównanie semantyki litewskich wyrazów savas ‘swój’ i svetimas ‘obcy’ z konceptami swojego i obcego w świadomości współczesnego społeczeństwa litewskiego. Autor chce zbadać, jak semantyka tych wyrazów koreluje ze zmianami odpowiednich konceptów w świadomości litewskiej wspólnoty językowokulturowej. Mając świadomość tego, jak rozległych badań wymaga ten problem, w niniejszym tekście przedstawia jedynie jego zarys. Zdaniem autora nasilenie emigracji po odbudowie niezależnej Litwy do państw zachodnich i Stanów Zjednoczonych oraz sondaże opinii publicznej świadczą o niezadowoleniu z życia na Litwie. W środkach masowego przekazu ocena swojego kraju i rodaków staje się coraz bardziej negatywna, natomiast ocena obcego staje się coraz bardziej pozytywna. Formowanie negatywnej oceny rodaków potwierdzają także wyniki eksperymentu przeprowadzonego przez autora według metodologii Jerzego Bartmińskiego. Uczestniczący w eksperymencie studenci uniwersytetu i mieszkańcy miasta Szawle ocenili Litwina najniżej spośród wszystkich poddanych badaniu nazw narodowości. Natomiast rezultaty analizy semantyki głównych reprezentantów konceptów ‘swojego’ i ‘obcego’ wyrazów savas ‘swój’ i svetimas ‘obcy’, przeprowadzonej na podstawie obserwacji ich definicji w Słowniku języka litewskiego oraz ich użycia w tekstach korpusu języka litewskiego, pozwalają stwierdzić, że ‘swój’ jest wartościowany pozytywnie, a ‘obcy’ negatywnie. Rozbieżności w ocenach ‘swojego’ i ‘obcego’, wyrażanych przez społeczeństwo litewskie i utrwalonych w języku litewskim, wiodą autora do wniosku, że język (znaczenie i użycie jednostek językowych) nie nadąża za zmianami w świadomości społeczeństwa. Użycie wyrazów savas, svetimas we współczesnych tekstach potwierdza istnienie tradycyjnego językowego obrazu świata mimo zmieniającej się oceny odnośnych konceptów w świadomości narodowej.
EN
The article compares the semantics of Lithuanian words savas ‘familiar, known’ and svetimas ‘foreign, alien’ with those concepts as they function in the consciousness of contemporary Lithuanian society. The author asks how the words’ semantics correlates with the changes of the concepts. Considerable emigration of Lithuanians to Western Europe and the United States, as well as opinion polls suggest that the people are dissatisfied with the situation in the country. In the media, Lithuania is evaluated more and more negatively, whereas other countries more and more positively. This is corroborated by the results of an experiment with the inhabitants and students in the city of Shyaulyay (Šiauliai) conducted by the author within the framework of Jerzy Bartmiński’s methodology. Of all the nationalities they evaluated Lithuanians as the lowest. In contrast, an analysis of dictionaries and corpora of Lithuanian reveals that savas is evaluated positively, while svetimas negatively. On this basis a conclusion is drawn that language lags behind changes in social awareness: the usage of the words savas and svetimas in contemporary Lithuanian reflects a traditional linguistic worldview despite changes in the concepts in people’s collective consciousness.
20
Content available remote

Opozycja swój / obcy w świadomości współczesnych rodzimych użytkowników języka i kultury ukraińskiej

51%
Martinek S., Łozyńska O.
Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
|
2008
|
vol. 20
281-296
PL
Autorka bada opozycję swój / obcy w świadomości współczesnych nosicieli ukraińskiego języka i kultury. Badania są ukierunkowane kognitywnie. Ich celem jest ujawnienie archetypicznych refleksów fragmentu starego systemu semiotycznego i zmian, jakie zaszły w korelacyjnych strukturach konceptualnych współczesnych nosicieli ukraińskiego języka i kultury. Analizy prowadzono na podstawie eksperymentu skojarzeniowego. Otrzymane dane z jednej strony świadczą o istotności danej opozycji dla współczesnych nosicieli języka i kultury, z drugiej zaś pozwalają ujawnić procesy zachodzące w korelacyjnych strukturach konceptualnych: rozszerzenie i liczne zmiany w sferze swojego i obcego, obecność w obrębie ukazanej opozycji różnorodnych przeciwstawień i aktywne wzajemne zależności między członami tych przeciwtawień. Reakcje skojarzeniowe pozwalają wyeksplikować przede wszystkim związki między członami opozycji swój / obcy z przestrzennymi przeciwstawieniami bliski / daleki, dom /las, co pozwala mówić o funkcjonowaniu powiązanych klastrów wewnątrz całościowego systemu opozycji. W artykule analizowane są także procesy zachodzące w systemie opozycji binarnych (jak np. rozwój asymetrii lub rozszerzenie sfery jednego z terminów opozycji) i genderowe odmienności w konceptualizacji swojego i obcego. Samo istnienie opozycji binarnych, rozmaicie hierarchizowanych w różnych kulturach, jest wynikiem oddziaływania mechanizmu kognitywnego o charakterze uniwersalnym. I tak, koncentryczność w strukturowaniu swojej i obcej przestrzeni rozpatrywana jest jako rezultat współdziałania procesów generalizacji i specjalizacji z mechanizmem kognitywnym, odpowiedzialnym za formowanie opozycji binarnych.
EN
The author investigates, from the cognitivist perspective, the US/THEM opposition in the consciousness of contemporary native speakers of Ukrainian. The study aims to reveal the archetypal reflexes of an old semiotic system and the changes it has undergone in the conceptual structures of present-day Ukrainians. An associative experiment has been used for the purpose. On the one hand, the data show the importance of the US/THEM opposition for contemporary speakers of Ukrainian, and on the other reveal the processes which take place in correlative conceptual structures: the broadening and changes in the sphere of US (belonging to us) / THEM (belonging to them), numerous oppositions between those spheres and active dependencies between components of these oppositions. Associative reactions allow one to explicate the connections between the US/THEM opposition and those of CLOSE/DISTANT or HOME/FOREST, which points to the existence of interlinked clusters within a holistic system of oppositions. Also discussed are processes which take place in the system of binary oppositions (asymmetry, the broadening of one of the terms at the expense of the other) and genre-related differences in the conceptualization of US and THEM. The very existence of binary oppositions, though with different hierarchies in different cultures, is a result of the functioning of a cognitive mechanism as a universal one. For example, concentric arrangement in the structuring of the space of US and THEM is viewed as a result of the processes of generalization and specialization co-functioning with a cognitive mechanism responsible for the formation of binary oppositions.
first rewind previous Page / 2 next fast forward last
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.