Search results

1

Wstrętne przypadłości ciała w poezji Eugeniusza Tkaczyszyna-Dyckiego

100%

Kijek D.

Przestrzenie Teorii

|

2013

|

issue 19

11-24

EN

This article presents a confrontation of consciousness with bodiliness and physiology which can be observed in the poetry of Eugeniusz Tkaczyszyn-Dycki. Dycki points out that there is no such thing as a disembodied consciousness and makes the attempts to cross borders which are determined by language. He tries to get through to the semiotic sources of subjectivity, paying attention to the fact that a human is not able to get out of the cultural burden. The body and physiology, in this poetry, have the transgressive potential which invalidate binary oppositions. The sublimation of abject, putting emphasis on the processes of disgust/rejection as the foundation of self-image formation, allow Dycki to weaken the power of the symbolic system and episodically elude the paternalistic order.

2

Cieleśnie. O Stefanie Napierskim

100%

Jarnotowska M., Uniwersytet Łódzki I. F. P., Magdalena Jarnotowska – doktorantka w Katedrze Literatury Polskiej XX i XXI wieku UŁ. Autorka pracy magisterskiej o Stefanie Napierskim a. a. B. j. m. w. t. B. S. P. P. L., magdaj88@poczta.onet.pl

Czytanie Literatury. Łódzkie Studia Literaturoznawcze

|

2014

|

vol. 03

PL

Odstępstwa od zachowań uchodzących za normatywne tworzą obraz człowieka, którego aktywność sprowadza się do nieregularności. Takich nieregularności w zachowaniu Stefana Napierskiego (właśc. Marek Eiger) znający go pisarze we wspomnieniach odnotowują wiele. W scenariuszu niechęci zapisują argumenty irracjonalne, ciążące ku temu, co somatyczne, cielesne. To właśnie cielesność jako społeczny konstrukt kształtujący twórczą wyobraźnię Napierskiego jest przedmiotem analizy w niniejszym artykule. Autorka przywołuje kategorię wstrętu nie tylko jako afektu, odrzucenia tego, co odrażające, ale także jako mechanizmu obronnego realizowanego za pomocą społecznych wyobrażeń. Analizuje m.in. motywy powracające w twórczości Napierskiego (myszy, szczury, krawaty, szafa). Opisuje wstręt modelujący wyobrażenia na temat ciała, interpretuje konsekwencje takiej postawy dla Napierskiego. Pisarza, który rozpoczął grę ograniczeń polegającą na samopiętnowaniu, który przejął społeczne wyobrażenia i dzięki nim modelował fantazmat cielesności zdradzającej władzę ojców – rasy semickiej.

EN

Deviations from normative behaviour form an image of a man whose activity is reduced to irregularities. Writers who knew him record many such irregularities in the behaviour of Stefan Napierski (b. Mark Eiger) in their memoirs. In their script of aversion, they record irrational arguments, tending towards the somatic, corporal. It is a social construct of corporeality shaping Napierski’s creative imagination that is the subject of analysis in this article. The author refers to the category of disgust not only as affect, rejecting what is disgusting, but also as a defence mechanism implemented by socialperceptions. She analyses recurring themes in Napierski’s oeuvre (mice, rats, ties, wardrobe). She describes the disgust shaping ideas about the body, interprets the consequences of such an approach for Napierski. The writer, who started the game of restrictions involving self-stigmatisation, who took over social perceptions and through them modelled the phantasm of corporality betraying the power of fathers – the Semitic race.

3

Performatywność wstrętu w teatrze współczesnym

72%

Iżykowska A.

Amor Fati

|

2016

|

issue 1(5)

83-107

EN

The article is an attempt to analyze the performative aesthetic category of disgust. The author of the text uses the examples from dramas of in-yer-face theater. The specificity of this current (accumulation of cruelty, brutality and vulgarity) allows to introduce the category of disgust, which will be discussed at several levels of meaning. Performativity of disgust will be analyzed in the perspective of the issues: carnality, trauma, food, excess and unknown, used in dramas. The text includes an analysis of: "Cleansed", "Blasted" and "Phaedra's Love" by Sarah Kane and "Shopping and Fucking" by Mark Ravenhill. The analysis also shows that the modern theater ceases the possibility to interpret without disgust category. The author proves that, by using the category of disgust, contemporary productions can change the perception of social problems. In addition, the article shows that disgust as a performative category has ability to change the identity of characters presented in dramas. The work also refers to thesis of Winfried Menninghaus and Julia Kristeva.

4

Disgust as a form of legitimization of perversion in „Lovetown” by Michał Witkowski

72%

Wróblewski Ł., Wróblewski Ł.

Ruch Literacki

|

2018

|

issue 3

5

Obsesja wstrętu. Wizje rozkładu a kategoria obrzydzenia w poezji Kazimierza Przerwy-Tetmajera

72%

Kamińska L.

Pamiętnik Literacki

|

2023

|

vol. 114

|

issue 3

5-23

PL

Artykuł jest poświęcony nader częstym w twórczości poetyckiej Kazimierza Przerwy-Tetmajera wizjom rozkładu, których katalizatorem jest doświadczany przez podmiot wstręt, zwłaszcza opisywany przez Julię Kristevą „wstręt do siebie”. Rozkładowi, mającemu charakter destruktywnej siły, w imaginarium Tetmajera podlegają ciało i dusza, życie i śmierć, natura i poezja, podmiot i jego wspomnienia czy uczucia. Za najbardziej reprezentatywne przykłady szczególnego nagromadzenia wspomnianych motywów uznać należy dwa najwcześniejsze tomy – pierwszą (1891) oraz drugą (1894) serię „Poezji”. Do interpretacji poezji Tetmajera wykorzystane zostały założenia studiów afektywnych. W tekście zaprezentowano też następujące problemy: wstręt do życia, pejzaże rozkładu, figury wstrętu, rozkład „ja”, wstręt do cielesności, rozkład pamięci i wspomnień.

EN

The paper is devoted to common in Kazimierz Przerwa-Tetmajer’s poetic work visions of decay, the catalytic agent in which is repulsion experienced by the subject, in particular the one described by Julia Kristeva as „fear of the self.” The body and soul, life and death, nature and poetry, subject and its memories and feelings in Tetmajer’s imaginarium are subordinated to decay—a destructive force in its nature. Most representative examples of uncommon accumulation of the motifs in question are two earliest volumes: the first (1891) and the second (1894) series of “Poezje” (“Poetry”). Assumptions of affective studies are employed to interpret Tetmajer’s poetry. The article also touches the following issues: repulsion to life, landscapes of decay, repulsion figures, decay of the self, repulsion of the bodily, decay of memory and memories.

6

Nuda i eksces w Zdarzeniach na brygu Banbury Witolda Gombrowicza

72%

Pańczak M.

Stan Rzeczy

|

2016

|

issue 2(11)

167-186

PL

Artykuł jest omówieniem oryginalnego ujęcia nudy w opowiadaniu Witolda Gombrowicza Zdarzenia na brygu Banbury. Znużenie ogarniające załogę tytułowego statku, równoznaczne z egzystencjalnym impasem, zostało przedstawione jako efekt ścierania się dwu niemożliwych do pogodzenia dążeń – typowo ludzkiej troski o utrzymanie czystości i porządku oraz pragnienia wyjścia poza ustalone granice prawa czy tożsamości, które wzmaga się wraz z doznaniem bliskości i intensywności pozaludzkiego świata. Nuda to siła związana ze sferą nieokiełznanej natury i nieracjonalnych popędów. Stanowi zagrożenie dla integralności ludzkiego Ja, dlatego główny bohater broni się przed nią ze wstrętem. Jednocześnie nuda to doświadczenie odsłaniające umowność reguł obowiązujących w świecie, skłaniające tym samym do wyobrażenia sobie alternatyw. Na statku Banbury rozbudzona przez nudę fantazja prowokuje marynarzy do buntu afirmującego bezwstyd i eksces homoerotycznego pożądania.

EN

This article examines the unconventional approach to boredom in Witold Gombrowicz’s “The Events on the Banbury.” The story takes place on a ship, where an overwhelming ennui, synonymous with an existential impasse, is the result of a clash between two contradictory aspirations – the human need for purity and order, and the urge to transgress the borders of law and identity, which is greatly impacted by the closeness and intensity of the extra-human world. Boredom is a force coming from the realm of unbridled nature and irrational impulses. It is a peril to the integrality of the human “I,” thus the protagonist rejects it in disgust. However, boredom is also an experience that reveals the artificiality of the existing rules and leads to imagining alternatives. On the Banbury, a fantasy produced by boredom provokes the sailors to a mutiny affirming shamelessness and an excess of homoerotic lust.

7

Erotyzm. Między wstydem a wstrętem

58%

Kubacka M.

Tematy z Szewskiej

|

2015

|

issue Errotyzm 1(15)/2015

54-66

PL

Celem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie związków erotyzmu ze sferą emocjonalną, ze szczególnym uwzględnieniem wstydu oraz wstrętu. Postawę rozważań stanowi koncepcja erotyzmu zaproponowana przez George’a Bataille’a uzupełniona o myśl (po)nowoczesną oraz perspektywę socjologii emocji. Afekty i uczucia można traktować jako elementy definiujące oraz determinujące zjawisko erotyzmu w rzeczywistości społeczno-kulturowej. Transgresje, nieodłącznie związane z emocjami, lokują erotyzm pomiędzy sferą publiczną a intymną, czyniąc z niego narzędzie zmiany porządku społecznego i nadają mu charakterystyczny, ponowoczesny rys.

EN

The aim of this article is to present connections between eroticism and emotional realm with a particular focus on shame and disgust. The base for this speculation is the concept of eroticism conceived by G. Bataille, enriched by(post)modern thought and by sociology of emotion. Affects and feelings may be treated as components of definition of eroticism and as factors which determine eroticism in social and cultural reality. Transgressions which are integrally connected to emotions locate eroticism between public and intimate space, make eroticism a tool which change the social order and define it with a specific postmodern quality.

8

Nuda a wstręt. Przesyt, ennui i wstręt do życia

58%

Finkielsztein M.

Stan Rzeczy

|

2016

|

issue 2(11)

60-73

PL

"Artykuł przedstawia powiązania pomiędzy emocjami wstrętu i nudy. W tym celu wykorzystane zostały ustalenia psychologii emocji (w tym psychologii ewolucyjnej), powiązania językowe oraz wątki literackie i filozoficzne. Związek pomiędzy nudą a wstrętem pokazany został na dwóch wzajemnie się uzupełniających i przeplatających poziomach: odczucia przesytu oraz wstrętu do świata i samego siebie, w tym w swojej najradykalniejszej formie, czyli wstrętu do samej egzystencji. W artykule wykorzystane zostały koncepcje taedium vitae, ennui oraz mdłości Jeana-Paula Sartre’a.

EN

This article presents the connections between the emotions of disgust and boredom. For this purpose, the author refers to the findings of psychology of the emotions (including evolutionary psychology), linguistic connections, and literary and philosophical ideas. The relationship between boredom and disgust is shown on two complementary and interconnected levels: the feeling of oversatiation, and disgust for the world and one’s self – including its most radical form, disgust for existence itself. The article makes use of Jean-Paul Sartre’s concepts of taedium vitae, ennui, and nausea.

9

Abiekt i trauma historyczna w Wichrowych wzgórzach Andrei Arnold

58%

Korczarowska N.

Kwartalnik Filmowy

|

2021

|

issue 114 Zanieczyszczenie, brud, skaza

6-30

PL

Według Thomasa Elsaessera teoretyczna koncepcja abiektu Julii Kristevej przekroczyła granice psychoanalizy, zyskując krytyczne wsparcie w naukach społecznych i kulturowych jako tryb oporu wykraczający poza problem bycia ofiarą. Aby przetestować aplikowalność koncepcji Kristevej do celów analizy filmu, autorka wybrała adaptację Wichrowych wzgórz (2011) Andrei Arnold. Tekst filmowy autorka pozycjonuje w szerszym kontekście tradycji kina dziedzictwa (dark heritage), w paradygmacie kina abiektalnego Elsaessera (nawiedzenie przez traumatyczną historię) oraz w teorii intertekstualności Kristevej (zakłócenie porządku politycznego/społecznego/kulturowego). Zrealizowana przez Arnold wersja klasycznej powieści gotyckiej akcentuje abiektalny charakter „monstrualnego Innego” za pośrednictwem ciała, rasy i etniczności. Autorka bada, do jakiego stopnia film może skonfrontować nas z trzema zasadniczymi trybami abiekcji: abiektalną przemocą, abiektalnym językiem i abiektalnym ja.

EN

According to Thomas Elsaesser, Julia Kristeva’s theoretical concept of abjection has extended beyond the psychoanalytical realm, receiving critical support in social and cultural studies, as a mode of defiance beyond victimhood. The author of the article chose Andrea Arnold’s adaptation of Wuthering Heights (2011) to probe the applicability of Kristeva’s concept for the purpose of film analysis. The film text is positioned in the wider context of the heritage film tradition (dark heritage), in the paradigm of Elsaesser’s cinema of abjection (haunted by traumatic history) and in Kristeva’s theory of intertextuality (disturbance of the political/social/cultural order). Arnold’s version of the classical Gothic novel accentuates the abjection of the “monstrous Other” through the issues of body, race and ethnicity. The article examines to what extent film can confront us with three fundamental modes of abjection: abject terror, abject language and the abject self.

10

Wstręt jako rękojmia afektywnego poznania. Przypadek "Copyright" Michała Witkowskiego

58%

Wróblewski Ł.

|

2020

|

vol. 15

|

issue 10

448-463

EN

Copyright (2001) was interpreted as a story about childhood and adolescence, presenting both experiences of a maturing protagonist as well as the Polish reality of the last two decades of the 20th century. Coming to terms with his own childhood and a search for the language to express his own „self” determines the narration of the book. However, this rhythm of narration is disturbed by objects of disgust that the stories teem with. As a result, the author would like to suggest interpreting the collection of stories by Witkowski from an affective perspective. By analysing the diffrent texts, the author explains what role disgust and its objects play in the collection. It is argued that despite its negative properties disgust may be a necessary condition of self-fulfilment and a source of affective cognition. This happens among others thanks to becoming aware of childhood feelings the main character experienced when confronted with the disgusting people and objects.

PL

Copyright (2001) został zinterpretowany jako opowieść o dzieciństwie i młodości, ukazująca zarówno doświadczenia dojrzewającego bohatera, jak i polską rzeczywistość ostatnich dwóch dekad XX wieku. Pogodzenie się z własnym dzieciństwem i poszukiwanie języka do wyrażenia własnego „ja” determinuje narrację książki. Jednak ten rytm narracji jest zakłócany przez obiekty obrzydzenia, w które obfitują te opowieści. W efekcie autor proponuje interpretację zbioru opowiadań Witkowskiego z perspektywy afektywnej. Analizując różne teksty, wyjaśnia, jaką rolę w nich odgrywa wstręt. Dowodzi, że pomimo swoich negatywnych właściwości wstręt może być warunkiem koniecznym samorealizacji i źródłem poznania afektywnego. Dzieje się tak między innymi dzięki uświadomieniu sobie dziecięcych uczuć, które bohater przeżywa w konfrontacji z obrzydliwymi ludźmi i przedmiotami.

11

Problem abiekcji w kulturze

51%

Tużnik M. A.

Kultura i Wartości

|

2016

|

issue 19

DE

Den Artikel eröffnet die Frage nach der menschlichen Körperlichkeit und dem Körper, der als fremd und entwertet wahrgenommen wird, was wiederum den Anlass zur Analyse des Entwurfs des Abjekten gibt, eines Begriffs, der sich auf die Ekel erregenden Dimensionen der Körperlichkeit bezieht. Der Artikel beschäftigt sich weiter mit der Analyse der Anwendungsarten des Entwurfs abject in der polnischen und ausländischen Gegenwartskunst, z. B. in den Arbeiten solcher Künstler wie Grzegorz Klaman, Magdalena Moskwa, Karolina Żyniewicz, Cindy Sherman oder Casey Jenkins.

EN

The article starts with a theme of corporeality as well as a human body perceived as unfamiliar and depreciated, which enables the analysis of the idea of abject, related to those dimensions of a body which arouses disgust. The remaining part of the article is dedicated to the analysis of ways of application of the abject in polish and foreign contemporary art, based on examples of such artists as: Grzegorz Klaman, Magdalena Moskwa, Karolina Żyniewicz, Cindy Sherman or Casey Jenkins.

PL

Artykuł otwiera kwestia ludzkiej cielesności, oraz ciała, postrzeganego jako obce i deprecjonowane, co stanowi z kolei przyczynek do analizy koncepcji abiektalności, jako pojęcia odnoszącego się do wymiarów cielesności budzących wstręt. Pozostała część artykułu poświęcona jest analizie sposobów zastosowania koncepcji abject w polskiej oraz zagranicznej sztuce współczesnej, na przykładach prac takich artystów jak: Grzegorz Klaman, Magdalena Moskwa, Karolina Żyniewicz, Cindy Sherman czy Casey Jenkins.

12

Unikanie, uległość, troska... woń ciała w społeczno-kulturowym konstruowaniu Obcego

51%

Przybylska M. K.

Kultura i Wartości

|

2019

|

issue 27

DE

Die Bewusstwerdung der Bedeutung des Geruchssinns in der Erkenntnis des Menschen in den Geisteswissenschaften kann als ungenügend betrachtet werden, obwohl in den letzten Jahren ein Zuwachs an Interesse an dieser Thematik auch unter den Kulturforschern zu beobachten ist. Im vorliegenden Artikel wird die Rolle des Geruchs in der sozialen Erkenntnis des Menschen aus der evolutionären, historischen und neurobiologischen Perspektive untersucht. Es galt aufzuzeigen, dass das Herausbilden von Einstellungen gegenüber anderen äußerst effektiv mit den Vorstellungen operieren kann, die sich auf den Körpergeruch beziehen. Es wird nach biologischen Mechanismen gesucht, die potentiell über die Wirksamkeit der Geruchsbezüge als eines Kulturwerkzeugs entscheiden, das soziale Grenzen absteckt und die Wahrnehmung von Individuen in den Kategorien des Eigenen und des Anderen / Fremden manipuliert. Die Verfasserin setzt sich zum Ziel, das Bewusstsein der möglichen Effektivität des ausgrenzenden Einflusses der Sprache hinsichtlich des Körpergeruchs zu steigern sowie die Wachsamkeit bei den Empfängern solcher Mitteilungen zu wecken.

EN

The significance of olfaction in social communication and perceptional alignment of people has not been fully recognized in humanities but interest in this issue has been nascent in recent years. And that also in cross-cultural research.The matter is analyzed in the article from an evolutionary, historical and neurobiological perspective. The purpose is to show that perception of the human body’s smell can most effectively shape people’s attitudes to others. The author attempts to identify biological mechanisms potentially determining the effectiveness of odor as a cultural tool defining social boundaries and identifying individuals as “one of us”, “someone”, or “a stranger”.

PL

Rozpoznanie znaczenie powonienia w poznaniu człowieka w dyscyplinach humanistycznych należy uznać za niedostateczne, choć w ostatnich latach obserwuje się wzrost zainteresowania tą tematyką, również wśród badaczy kultury. W niniejszym artykule rolę powonienia w społecznym poznaniu człowieka przeanalizowano z perspektywy ewolucyjnej, historycznej i neurobiologicznej. Starano się wykazać, że kształtowanie nastawień wobec innych może niezwykle efektywnie operować wyobrażeniami odnoszącymi się do woni ciała. Poszukiwano biologicznych mechanizmów, które potencjalnie decydują o skuteczności odwołań do powonienia jako kulturowego narzędzia wytyczania społecznych granic i manipulacji postrzeganiem jednostek w kategoriach „swój”, Inny, Obcy. Celem, jaki stawia sobie autorka, jest zwiększenie świadomości w zakresie możliwej efektywności wykluczającego wpływu języka odnoszącego się do woni ciała, oraz wzbudzenie czujności u odbiorców takich komunikatów.

13

Contingency, the body and disgust: The case of ‘Margot’ by Michał Witkowski

51%

Wróblewski Ł., Wróblewski Ł.

Ruch Literacki

|

2019

|

issue 1

14

Intencjonalna interpretacja emocji trzylatka przez jego ojca jako fundamentalny składnik budowania ich wzajemnych relacji w świetle klasycznych i neurobiologicznych badań nad emocjami

51%

Leśniewska G., Łopińska-Kropiewnicka K., Mrozińska G., Pietrzak-Siwiela S.

Edukacja Humanistyczna

|

2022

|

issue 2

135-151

PL

W niniejszym artykule zostały omówione podstawowe emocje, ich definicje oraz kontekst historyczny i naukowy ich rozumienia. Powyższa część teoretyczna stanowi kompendium wiedzy niezbędne do przedstawienia wyników prowadzonych przez nas badań nad rozumieniem emocji trzyletnich synów przez ich ojców oraz o potrzebie intencjonalności ich rozumienia. Wyniki badań oraz ich opis zostaną przedstawione w kolejnej publikacji

EN

This article discusses the basic emotions, their definitions, and the historical and scientific context of understanding them. The above theoretical part is a compendium of knowledge necessary to present the results of our research on how their fathers understand the emotions of three-year-old sons and the need for intentionality to understand them. The research results and their description will be presented in the next publication.

15

Tu i teraz: literatura. Używaj, przeżywaj, doświadczaj

37%

Marzec L.

Forum Poetyki

|

2017

|

issue 8-9

184-195

EN

The article discusses arguments in favour of the importance (or irrelevance) of literature in social life and that appears with a psychological dimension in the work of J. H. Miller, Pierre Bayard, Michał Paweł Markowski, Ryszard Koziołek and, above all, Rita Felski (in her book Uses of Literature), dealing with the most important currents and trends in theoretical reflection on literature in the last quarter century. The author of the article finds the affective turn and the study of relations between life and literature within the context of the domination of discourse by other (new) media not based on writing to be a particularly important encounter in the re-evaluation of literature’s meaning. The author’s close and critical reading of Felski’s Uses of Literature involves a) discussion of the theoretical inclinations and problems that generate individual aesthetic categories; b) application of the American scholar’s proposed aesthetic categories to the interpretation of particular prose, poetic and essayistic works by Zofia Nałkowska, Inga Iwasiów, Justyna Bargielska, Dorota Masłowska, Szczepan Twardoch and Andrzej Leder.

PL

Artykuł omawia argumenty na rzecz znaczenia (albo jego braku) literatury w życiu społecznym i w wymiarze psychologicznym, które pojawiają się w publikacjach J.H. Millera, Pierre’a Bayarda, Michała Pawła Markowskiego, Ryszarda Koziołka i przede wszystkim Rity Felski (Użycia literatury), wskazując na najważniejsze prądy oraz trendy w teoretycznym namyśle nad literaturą w ostatnim ćwierćwieczu. Za szczególnie istotny kontakt przewartościowywania znaczeń literatury autorka artykułu uważa zwrot afektywny oraz namysł nad relacjami życia i literatury w kontekście dominacji innych, niż oparte na piśmie, (nowych) mediów. Bliska i krytyczna lektura Użyć literatury Rity Felski oparta jest na a) omówieniu teoretycznych inklinacji i problemów, które generują poszczególne kategorie estetyczne; b) przymierzaniu zaproponowanych przez amerykańską badaczkę kategorii estetycznych do interpretacji konkretnych utworów prozatorskich, lirycznych i eseistycznych Zofii Nałkowskiej, Ingi Iwasiów, Justyny Bargielskiej, Doroty Masłowskiej, Szczepana Twardocha, Andrzeja Ledera.

Refine search results

Wstrętne przypadłości ciała w poezji Eugeniusza Tkaczyszyna-Dyckiego

Cieleśnie. O Stefanie Napierskim

Performatywność wstrętu w teatrze współczesnym

Disgust as a form of legitimization of perversion in „Lovetown” by Michał Witkowski

Obsesja wstrętu. Wizje rozkładu a kategoria obrzydzenia w poezji Kazimierza Przerwy-Tetmajera

Nuda i eksces w Zdarzeniach na brygu Banbury Witolda Gombrowicza

Erotyzm. Między wstydem a wstrętem

Nuda a wstręt. Przesyt, ennui i wstręt do życia

Abiekt i trauma historyczna w Wichrowych wzgórzach Andrei Arnold

Wstręt jako rękojmia afektywnego poznania. Przypadek "Copyright" Michała Witkowskiego

Problem abiekcji w kulturze

Unikanie, uległość, troska... woń ciała w społeczno-kulturowym konstruowaniu Obcego

Contingency, the body and disgust: The case of ‘Margot’ by Michał Witkowski

Intencjonalna interpretacja emocji trzylatka przez jego ojca jako fundamentalny składnik budowania ich wzajemnych relacji w świetle klasycznych i neurobiologicznych badań nad emocjami

Tu i teraz: literatura. Używaj, przeżywaj, doświadczaj