W Ustawie o muzeach w rozdz. 3. mowa jest o Państwowym Rejestrze Muzeów, do którego wpisywane są instytucje o wysokim poziomie merytorycznej działalności i dużym znaczeniu zbiorów. Rozporządzenie w sprawie Rejestru ma – zgodnie z Ustawą – określać sposób jego prowadzenia, wzór wniosku o wpis, warunki i tryb dokonywania wpisów oraz okoliczności kontroli. Rozporządzenie nie wskazuje jednak wymagań wobec muzeów ani kryteriów ich oceny, a jedynie we wzorze wniosku podaje zakres zagadnień, jakie poddawane są analizie. Sytuacja przypomina nieco udział w konkursie bez regulaminu – na podstawie rubryk z formularza zgłoszeniowego znane są oceniane kategorie, nie ma jednak żadnego odniesienia do celów, do jakich muzeum ma dążyć, ani kryteriów, według których instytucja zostanie oceniona pozytywnie bądź negatywnie. Choć w skład komisji kwalifikacyjnej wchodzą osoby będące wybitnymi specjalistami, które bez wątpienia są w stanie ocenić poziom muzeum, to jednak ocena pozbawiona kryteriów staje się czysto subiektywna i niemierzalna. W krajach takich, jak np. Wielka Brytania istnieją systemy akredytacji pozwalające na staranie się o uzyskanie poświadczenia wysokiego poziomu działania muzeum. Obowiązujące w nich schematy akredytacji w jasny sposób określają wymagania, jakie musi spełniać muzeum, nie pozostawiając wątpliwości co do tego, jaki element jest oceniany i według jakiego kryterium. Wpływa to również pozytywnie na ujednolicenie zarządzania w muzeach i wyznacza instytucjom kierunek, w którym mają dążyć w celu podwyższenia jakości. Tego typu standardy odnoszą się zarówno do zagadnień strategicznych, związanych z zarządzaniem muzeum jako organizacją i zbiorami muzealnymi, jak i do muzealnej oferty dla publiczności.
Polski Komitet Narodowy (PKN) Międzynarodowej Rady Muzeów (ICOM) utworzony został w 1947 r. w wyniku przystąpienia przez Polskę najpierw do Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ), następnie zaś do Międzynarodowej Rady Ochrony Zabytków i Miejsc Historycznych (UNESCO). W czasie 72 lat istnienia PKN ICOM przeistoczył się z wąskiego grona dyrektorów i ekspertów muzealnych (w 1947 r. – 21 osób) w liczący w chwili obecnej ponad 300 osób zespół profesjonalistów (aktywnych zawodowo oraz emerytowanych). Ich wkład w kształtowanie polskiego muzealnictwa będzie zapewne przedmiotem obszernej monografii. W latach 1947–2018 Polskiemu Komitetowi Narodowemu ICOM przewodniczyło 8 osób (zob. Tabela 1.), ich działania określane były kolejnymi, modyfikowanymi przez Zgromadzenie Generalne, statutami ICOM oraz Kodeksem Etyki ICOM dla Muzeów. Artykuł przypomina pierwszą dekadę istnienia komitetu narodowego ICOM w Polsce, nazwiska wybitnych muzealników, którzy w latach 1947–1958 opracowali reguły współpracy i mimo trudnej sytuacji politycznej potrafili stopniowo wprowadzać zasady tworzenia i zarządzania muzeami jako instytucjami ochrony dziedzictwa i czynnej edukacji, otwartymi na szeroką wymianę idei oraz współpracę międzynarodową, a także zredagowali założenia i wzory konserwacji i dokumentacji muzealiów.
W artykule przedstawiono wprowadzane małymi krokami, metodą „okien Overtona”, zmiany w prawie dotyczącym muzealników i muzealnictwa, odchodzące od litery i ducha Ustawy o muzeach z dn. 21.11.1996 r. i tradycji muzealnictwa polskiego opartego na tworzeniu kolekcji muzealiów i wielorakiej pracy nad nimi. Omówiono przepisy i opinie prawne dotyczące zawodu muzealnika, wskazując, jak pierwotnie spójne definicje i unormowania stają się niejasne, aż do utraty początkowego sensu, tworząc zagrożenie dla tożsamości tej grupy zawodowej i tożsamości muzeów jako organizacji ochrony dziedzictwa. Zasygnalizowano próby rozszerzenia pojęcia „muzealnik” na kadrę zarządzającą lub wszystkich pracowników muzeum, podejmowane w celu obniżenia znaczenia tej grupy zawodowej i odebrania jej wpływu na funkcjonowanie instytucji. Zauważono tendencję do wypierania pracowników działalności podstawowej muzeów, w tym muzealników, z wpływu na kształtowanie polityki państwa w zakresie muzealnictwa, czego przykładem jest skład Rady do Spraw Muzeów i Miejsc Pamięci Narodowej. Przytoczono przepisy z zakresu prawa pracy, z uwzględnieniem kategorii zawodów zaufania publicznego, do której pretendują muzealnicy. Zasygnalizowano niektóre działania muzealników mające na celu zapobieżenie, a następnie odwrócenie procesu deprofesjonalizacji zawodu muzealnika w prawie muzeów. Przedstawiono projekt Ustawy o zbiorach muzealnych i o muzeach z 2016 r., przygotowany przez Krajową Sekcję Muzeów i Instytucji Ochrony Zabytków NSZZ „Solidarność”. Zasygnalizowano postulaty projektu: wzmocnienie statusu zbiorów muzealnych jako podstawowego celu istnienia muzeów, statusu zawodu muzealnika jako zawodu specjalisty obdarzonego zaufaniem publicznym oraz zmianę zarządzania muzeami z technokratycznego (New Public Management) na nowoczesne, skierowane ku służbie narodowemu dziedzictwu i ludziom, w zgodzie z zasadami New Public Service.
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.