Czy przeszłość ma znaczenie? Dziedzictwo przeszłości w socjologicznych interpretacjach transformacji systemowej

• Authors: Kolasa-Nowak Agnieszka

Title variants

EN

Does history matter? Legacy of the past in sociological interpretations of Polish systemic change

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W socjologicznej interpretacji transformacji zrozumienie teraźniejszości dokonuje się w trakcie nieustannej reinterpretacji przeszłości. Rekonstrukcja tych odwołań jest pośrednio analizą socjologicznych interpretacji zmiany systemowej. W pierwszych latach diagnozowano nową rzeczywistość poprzez podkreślenie jej socjalistycznych pozostałości, które stanowiły przeszkody i utrudnienia we wdrażaniu nowego porządku. Powszechna wtedy ideologia „wielkiej przemiany” nie mogła cenić trwałości i ciągłości, obecnych w wielu dziedzinach życia społecznego. Często zatem spoglądano na nie jako na przeszkody pomyślnej transformacji. Z biegiem lat, kiedy nowy porządek wydawał się krzepnąć i stabilizować, przedmiotem badań socjologów stała się niedoskonała, niedokończona rzeczywistość postkomunizmu. Jej głębsze zrozumienie było możliwe tylko przez analizę „hybrydowego” charakteru, łączącego elementy nowe i stare. Pod wpływem zbliżania się integracji Polski z UE badacze społeczni zwrócili też uwagę na zewnętrzne otoczenie, osadzając polską transformację w procesach długiego trwania i kontekście historycznego zacofania i peryferyjności. To odkrycie pozwoliło przezwyciężyć ograniczenia paradygmatu modernizacji imitacyjnej. Utorowało drogę do stawiania kwestii polskiej drogi do nowoczesności i własnego miejsca w globalizującym się świecie. Poprzez historyczną analizę można dojść do uznania swoistości polskiej drogi, nie odrzucając jednocześnie wypracowanych przez socjologię teorii, metod i pojęć.

EN

Sociological interpretations of systemic change after 1989 contain many references to the recent and more remote past. The new social reality was described and diagnosed by showing the important role of post-socialist remnants. They were seen as obstacles in creating the new social order. In those times, the ideology of a swift and quick transition to market democracy was popular. So the durability and permanence of elements from the communist era was not under scientific scrutiny. As time passed and the new social order seemed to set, sociologists started to explore this uncompleted and imperfect social reality called post-communism. They analyzed its hybrid nature, in which the new and old elements are combined. As Poland started the process of integration with the EU social scientists paid attention to the external context of Polish transformation in the longue duree processes. They 'found' historical backwardness and peripheral status of Eastern Europe. This allowed them to overcome the limitations of the modernization theory and to put forward an issue of the Polish route to modernity. The historical approach enables sociologists to think about Poland's own place in the globalizing world.

Keywords

PL

zmiana systemowa; socjologia transformacji; przeszłość; modele transformacji

EN

change; sociology of transformation; past; models of transformation

Discipline

• SOCIOLOGY: SOCIOLOGY

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Studia Sociologica
• Year: 2010
• Issue: 20
• Pages: 45-66

Contributors

author

Kolasa-Nowak Agnieszka

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

References

• Buchner-Jeziorska A. 1993, Ludzie w gospodarce. Próba rekonstrukcji koncepcji nowego ładu społeczno-ekonomicznego w Polsce, „Studia Socjologiczne”, nr 3–4, s. 21–37.
• Domański H. 1994, Społeczeństwa klasy średniej, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
• Domański H. 2000, Zamiast zakończenia: kilka uwag na temat klasy średniej jako wzoru do naśladowania, w: H. Domański, A. Ostrowska, A. Rychard (red.), Jak żyją Polacy, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
• Domański H. 2002, Polska klasa średnia, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego. Wrocław.
• Domański H., Rychard A. 1997, Wprowadzenie. Dekompozycja – chaos – procesy restrukturyzacji, w: H. Domański, A. Rychard (red.), Elementy nowego ładu, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
• Gliński P., Palska H. 1997, Cztery wymiary społecznej aktywności obywatelskiej, w: H. Domański, A. Rychard (red.), Elementy nowego ładu, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
• Gorlach K., Seręga Z. 1995, Instytucjonalizacja życia w wiejskich społecznościach lokalnych – szansa czy zagrożenie?, w: A. Sułek, J. Styk (red.), Ludzie i in stytucje. Stawanie się ładu społecznego. Pamiętnik IX Ogólnopolskiego Zjazdu Socjologicznego, Wydawnictwo UMCS, Lublin.
• Grabowska M. 2004, Podział postkomunistyczny. Społeczne podstawy polityki w Polsce po roku 1989, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
• Grabowska M., Koralewicz J., Mach B., Pańków J., Wnuk-Lipiński E., Ziółkowski M., 1992, Społeczeństwo polskie i jego instytucje w okresie zmiany, „Politicus”, nr 1–2.
• Grabowska M., Szawiel T. (red.) 2001, Budowanie demokracji. Podziały społeczne, partie polityczne i społeczeństwo obywatelskie w postkomunistycznej Polsce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Hankiss E. 1988, The „Second Society”: Is There an Alternative Social Model Emerging in Contemporary Hungary, „Social Research” 55, nr 1–2, s. 13–42.
• Hryniewicz J. 2004, Polityczny i kulturowy kontekst rozwoju gospodarczego, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
• Kochanowicz J. 1992, Modernization from Above. Between Market Romanticism and Statist Utopia, „Polish Sociological Bulletin”, nr 3–4.
• Kochanowicz J. 1998, Transformacja polska w świetle socjologii historycznej. Między Trzecim Światem a państwem opiekuńczym, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 1, s. 23–37.
• Kowalik T. 1991, Zmiana ustroju – wielka operacja czy proces społeczny?, w: Społeczeństwo uczestniczące, gospodarka rynkowa, sprawiedliwość społeczna, ISS UW, Warszawa.
• Krasnodębski Z. 2003, Demokracja peryferii, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
• Kurczewska J. 2001, Posłowie, w: E. Mokrzycki, Bilans niesentymentalny, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
• Kurczewska J. 2002, Po co nam patriotyzm?, w: E. Mokrzycki, A. Rychard, A. Zybertowicz (red.), Utracona dynamika? O niedojrzałości polskiej demokracji, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
• Kurczewska J., Kempny M., Bojar H. 1998, Społeczności lokalne jako wspólnoty tradycji. W poszukiwaniu korzeni demokracji, „Studia Socjologiczne”, nr 2, s. 89–110.
• Kurczewski J. 1998, Rozważania nad strukturą społecznej emancypacji, „Studia Socjologiczne”, nr 2, s. 69–88.
• Krzemiński I. 1993, Ideały i interesy: świadomość społeczna zakłopotana. Szkice do obrazu, w: M. Grabowska, A. Sułek (red.), Polska 1989–1992. Fragmenty pejzażu, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
• Lipset S.M., Rokkan S. 1967, Party Systems and Voters Alignments. Cross National Perspectives, The Free Press, New York.
• Marody M. 1991, Co nam zostało z tych lat… Społeczeństwo polskie u progu zmiany systemowej, Wydawnictwo Aneks, Londyn.
• Marody M. 1991a, Co nam zostało z tych lat? Dyskusja panelowa w Komitecie Socjologii PAN, „Studia Socjologiczne”, nr 1–2.
• Marody M. 1991b, New Possibilities and Old Habits, „Sisyphus”, t. VII, s. 33–39.
• Marody M. 1996, Jak daleko stąd, jak blisko… do kapitalizmu, w: M. Marody (red.), Oswajanie rzeczywistości. Między realnym socjalizmem a realną demokracją, Instytut Studiów Społecznych UW, Warszawa.
• Marody M. 1997, Post-Transitology or is there any Life after Transition?, „Polish Sociological Review”, nr 1, s. 13–21.
• Marody M. 1999, Od społeczeństwa drugiego obiegu do społeczeństwa obywatelskiego, „Studia Socjologiczne”, nr 4, s. 35–53.
• Marody M., Kochanowicz J. 2007, Pojęcie „kultury ekonomicznej” w wyjaśnianiu polskich przemian, w: J. Kochanowicz, S. Mandes, M. Marody (red.), Kulturowe aspekty transformacji ekonomicznej, Wydawnictwo ISP, Warszawa.
• Mokrzycki E. 1991, Dziedzictwo realnego socjalizmu, interesy grupowe i poszukiwanie nowej utopii, w: A. Sułek, W. Wincławski (red.), Przełom i wyzwanie. Pamiętnik VIII Ogólnopolskiego Zjazdu Socjologicznego, Wydawnictwo Adam Marszałek, Warszawa–Toruń.
• Mokrzycki E. 1991a, Społeczne granice wschodnioeuropejskich reform ekonomicznych, „Krytyka”, nr 36, s. 61–68.
• Mokrzycki E. 1995, A New Middle Class?, w: C. Bryant, E. Mokrzycki (red.), Democracy, Civil Society and Pluralism, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
• Mokrzycki E. 1997, Od protokapitalizmu do postsocjalizmu. Makrostrukturalny wymiar dwukrotnej zmiany ustroju, w: H. Domański, A. Rychard (red.), Elementy nowego ładu, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
• Mokrzycki E. 2001, Bilans niesentymentalny, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
• Mokrzycki E. 2002, Demokracja „negocjacyjna”, w: E. Mokrzycki, A. Rychard, A. Zybertowicz (red.), Utracona dynamika? O niedojrzałości polskiej demokracji, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
• Mokrzycki E., Rychard A., Zybertowicz A. (red.) 2002, Utracona dynamika? O niedojrzałości polskiej demokracji, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
• Morawski W. 1993, Zmiana społeczna jako wyzwanie cywilizacyjne, w: M. Grabowska, A. Sułek (red.), Polska 1989–1992. Fragmenty pejzażu, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
• Morawski W. 1996, Demokracja a gospodarka. O trzech dylematach w procesie konstytuowania się obywatela, w: M. Marody, E. Gucwa-Leśny (red.), Podstawy życia społecznego w Polsce, ISS UW, Warszawa.
• Przeworski A. 1991, Eastern Europe: The Most Signifi cant Event of Our Lifetime?, „Sisiphus”, t. VII, s. 9–17.
• Rychard A. 1993, Reforms, Adaptation and Breakthrough, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
• Rychard A. 2002, Polityka i społeczeństwo w Polsce. Ewolucja porządku instytucjonalnego, w: E. Mokrzycki, A. Rychard, A. Zybertowicz (red.), Utracona dynamika? O nie dojrzałości polskiej demokracji, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
• Sosnowska A. 1997, Tu, tam – pomieszanie, „Studia Socjologiczne”, nr 4, s. 61–85.
• Sosnowska A. 1998, Teorie zmiany i rozwoju społecznego a zmiany w Europie Wschodniej. O potrzebie perspektywy globalnej, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 1, s. 61–72.
• Sosnowska A. 2004, Zrozumieć zacofanie. Spory historyków o Europę Wschodnią (1947–1994), Wydawnictwo Trio, Warszawa.
• Staniszkis J. 1989, Ontologia socjalizmu, Wydawnictwo In Plus, Warszawa.
• Staniszkis J. 1991, Głos w dyskusji „Challenges to Pluralism and Democracy. Views form Inside and Outside”, „Sisyphus”, t. VII.
• Staniszkis J. 1992, Ciągłość i zmiana, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 1, s. 23–41.
• Staniszkis J. 1994, W poszukiwaniu paradygmatu transformacji, ISP PAN, Warszawa.
• Staniszkis J. 1994a, Postkomunizm: próba opisu, w: K. Frieske, W. Morawski (red.), W biegu czy w zawieszeniu? Ludzie i instytucje w procesie zmian, IS UW, Warszawa.
• Staniszkis J. 2001, Postkomunizm. Próba opisu, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
• Staniszkis J. 2003, Władza globalizacji, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
• Szacka B. 2006, Czas przeszły, pamięć, mit, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
• Szacki J. 1996, Nauki społeczne wobec wielkiej zmiany, „Odra”, nr 3, s. 4–8.
• Sztompka P. 1991, The Intangibles and Imponderables of the Transition to Democracy, „Studies in Comparative Communism”, t. 24, nr 3.
• Sztompka P. 1992, Civilizational Incompetence: The Trap of Post-Communist Societies, „Zeitschrift für Soziologie”, Jg. 22, H. 2, s. 85–95.
• Sztompka P. 1997, Kulturowe imponderabilia szybkich zmian społecznych. Zaufanie, lojalność, solidarność, „Studia Socjologiczne”, nr 4, s. 5–19.
• Sztompka P. 2000, Trauma wielkiej zmiany, ISP PAN, Warszawa.
• Świda-Ziemba H. 1990, Mechanizmy zniewalania społeczeństwa – refl eksje u schyłku formacji, ISNS UW, Warszawa.
• Świda-Ziemba H. 1994, Mentalność postkomunistyczna, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 1, s. 35–50.
• Wnuk-Lipiński E. 1991, Standard życia a postawy obywatelskie, w: Społeczeństwo uczestniczące, gospodarka rynkowa, sprawiedliwość społeczna, IS UW, Warszawa.
• Wnuk-Lipiński E. 1991a, Challenges to Pluralism and Democracy. Views from Inside and Outside, „Sisyphus”, t. VII.
• Wnuk-Lipiński E., Ziółkowski M. 2001, Pierwsza dekada niepodległości. Próba socjologicznej syntezy, Wydawnictwo ISP PAN, Warszawa.
• Woźniak T. 2002, Czy katolicyzm zagraża polskiej demokracji?, w: E. Mokrzycki, A. Rychard, A. Zybertowicz (red.), Utracona dynamika? O niedojrzałości polskiej demokracji, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
• Zaborowski W., Adamski W., Białecki I., Fedorowicz M. 1993, Dylematy transformacji, w: A. Rychard, M. Federowicz (red.), Społeczeństwo w transformacji. Ekspertyzy i studia, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
• Ziółkowski M. 1993, Polacy wobec ładu postmonocentrycznego. Społeczeństwo polskie i jego instytucje w 1992 roku, ISP PAN, Warszawa.
• Ziółkowski M. 1995, The Pragmatic Shift in Polish Social Consciousness: With or Against the Tide of Rising Post-Materialism?, w: E. Wnuk-Lipiński (red.), After Communism. A Multidisciplinary Approach to Radical Social Change, ISP PAN, Warszawa.
• Ziółkowski M. 1998, O różnorodności teraźniejszości. Pomiędzy tradycją, spuścizną socjalizmu, nowoczesnością a ponowoczesnością, w: A. Sułek, M.S. Szczepański (red.), Śląsk – Polska – Europa. Zmieniające się społeczeństwo w perspektywie lokalnej i globalnej. Xięga z Ogólnopolskiego Zjazdu Socjologicznego, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
• Ziółkowski M. 2000, Przemiany interesów i wartości społeczeństwa polskiego, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań.
• Ziółkowski M. 2001, Pamięć i zapominanie. Trupy w szafi e polskiej zbiorowej pamięci, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 3–4, s. 3–21.
• Ziółkowski M. 2003, Cztery funkcje pamięci społecznej. Przypadek Polski, w: A. Kojder, K.Z. Sowa (red.), Los i wybór. Dziedzictwo i perspektywy społeczeństwa polskiego. Pamiętnik XI Ogólnopolskiego Zjazdu Socjologicznego Rzeszów – Tyczyn, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów.
• Ziółkowski M., Pawłowska B., Drozdowski R. 1994, Jednostka wobec władzy, Wydawnictwo Nakom, Poznań.
• Zybertowicz A. 2002, Demokracja jako fasada. Przypadek III RP, w: E. Mokrzycki, A. Rychard, A. Zybertowicz (red.), Utracona dynamika? O niedojrzałości polskiej demokracji, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
• Zybertowicz A. 2005, Antyrozwojowe grupy interesu. Zarys analizy, w: W. Wesołowski, J. Włodarek (red.), Kręgi integracji i rodzaje tożsamości. Polska Europa świat, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.