Dwie koncepcje profilowania pojęć w lingwistyce

• Authors: Majer-Baranowska Urszula

Title variants

EN

TWO LINGUISTIC CONCEPTIONS OF PROFILING

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł zawiera syntetyczne omówienie dwu koncepcji profilowania – Ronalda Langackera i Jerzego Bartmińskiego. W ujęciu Langackera profilowanie jest jednym z wymiarów obrazowania, którego istotę stanowi określony sposób ujęcia danej sytuacji. Profilowanie polega na wyróżnieniu z bazy kognitywnej struktur semantycznych. Bazą dla określonej predykacji jest jej matryca, tj. zestaw aktywnych domen. Profile stanowią więc uwydatnione elementy bazy. Pełny opis struktury semantycznej wyrażenia językowego wymaga podania pełnych opisów domen kognitywnych, jakie to wyrażenie presuponuje. Wszystkie wyrażenia językowe, bez względu na stopień ich złożoności, można scharakteryzować semantycznie w kategoriach nałożenia profilu na bazę. Zjawisko profilowania jest w tej koncepcji podstawą wyróżniania i definiowania bieguna semantycznego kategorii gramatycznych (np. rzeczownik profiluje rzecz, czasownik – proces), morfemów gramatycznych, struktur składniowych, pojedynczych leksemów i wyrażeń wieloleksemowych. J. Bartmiński profilowanie rozumie jako proces tworzenia wariantu wyobrażenia przedmiotu na zasadzie derywacji z bazowego zespołu cech semantycznych zawartych w obrębie znaczenia (rozumianego jako skończony, ale otwarty zespół cech). Profil pojęcia – efekt procesu profilowania – jest wariantem wyobrażenia przedmiotu kreowanym przez jakiś podmiot i skupiony wokół czynnika dominującego – dominanty semantycznej. Różne profile nie są różnymi znaczeniami, lecz sposobami organizacji treści semantycznej wewnątrz znaczeń. Proces profilowania obejmuje wstępną kategoryzację przedmiotu, dobór aspektów odpowiadających danej kategoryzacji oraz jakościową charakterystykę przedmiotu w ramach przyjętych aspektów (faset). Autor podkreśla kluczową rolę podmiotu mówiącego w procesie profilowania pojęć, który to proces zdeterminowany jest przyjętym przez ów podmiot punktem widzenia, typem racjonalności, wiedzą o świecie, systemem wartości. Artykuł zamyka porównanie obu koncepcji profilowania, pokazujące zbieżności i różnice między nimi.

EN

The article offers a synthesis of the conceptions of profiling proposed by Ronald W. Langacker and Jerzy Bartminski. In the former, profiling is understood as one of the dimensions of imagery, as various construals of a given situation. Profiling is tantamount to attributing greater salience to certain semantic structures within the cognitive base. The base of a predication is its matrix, i.e. a set of active domains. The predication's profile, then, is equivalent to those elements of the base which receive greater salience. A full description of the semantic structure of a linguistic expression requires a full description of cognitive domains presupposed by that expression. All linguistic expressions, regardless of their complexity, can be semantically characterized in terms of profiling of base elements. Thus, profiling in this conception is the basis for underscoring and defining the semantic pole of grammatical categories (e.g. nouns profile things, verbs profile processes), grammatical morphemes, syntactic structures, single lexemes and multilexical expressions. Jerzy Bartminski, in turn, understands profiling as a process in which a variant of an idea of a given object is created. A given profile is derived from the base set of semantic features within the same meaning, the latter being viewed as a finite but open collection of features. A profile of a concept is a variant created by a certain dominant factor, the semantic determinant. The process of profiling includes a preliminary categorization of the object, a selection of aspects corresponding to that categorization and a qualitative characterization of the object within those aspects (facets). The key role of the subject is emphasized, profiling being determined by the subject's point of view, type of rationality, knowledge of the world, system of values, etc. The article ends with a comparison of the two conceptions.

Keywords

EN

CATEGORIZATION; COGNITIVE SEMANTICS; LINGUISTIC MEANING; PERSPECTIVE

Discipline

• PHILOLOGY_&_LINGUISTICS: PHILOLOGY & LINGUISTICS

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2004
• Volume: 16
• Pages: 85-109
• Document type: ARTICLE

Contributors

author

Majer-Baranowska Urszula

• U. Majer-Baranowska, no address given, contact the journal editor

Identifiers

CEJSH db identifier

06PLAAAA01112551