Władza i wiedza w krytycznych studiach nad dyskursem – szkic teoretyczny

• Authors: Barbara Jabłońska

Title variants

EN

Power and Knowledge in Critical Discourse Studies – Theoretical Reflections

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Podjęte rozważania koncentrują się wokół problematyki władzy i wiedzy we współczesnych badaniach nad dyskursem. Teoretyczną ramą omawianych kwestii są założenia zapro- ponowane przez Michela Foucault i Pierre’a Bourdieu – stanowiące jeden z istotnych punk- tów odniesienia dla współczesnych reprezentantów krytycznej analizy dyskursu (KAD). Pod rozwagę wzięte zostały sposoby ukazywania relacji władzy–wiedzy w dyskursie u takich przedstawicieli KAD, jak Teun van Dijk, Ruth Wodak oraz Norman Fairclough. Tekst ma na celu nie tylko ukazanie odniesień teoretycznych i wypracowanej siatki pojęciowej KAD, ale też omówienie sposobów aplikacji ram konceptualnych do identyfikacji przemocy dyskursywnej i demaskowania ukrytych stosunków władzy. W szczególności zwrócona została uwaga na relacje władzy–wiedzy w dyskursie medialnym, do którego dostęp posiadają przede wszystkim elity symboliczne, uczestniczące w reprodukowaniu określonego porządku dys- kursywnego. Całości rozważań przyświeca przekonanie o konieczności dokonywania ustaleń teoretyczno-metodologicznych oraz uzgodnień na poziomie „siatki pojęciowej”, co sprzyja intersubiektywnej komunikowalności na gruncie socjologii.

EN

The article deals with the problem of power and knowledge in contemporary discourse studies. The presented reflections are based on theoretical assumptions of the work by two French authors: Michel Foucault and Pierre Bourdieu. These assumptions constitute crucial reference point for contemporary critical discourse analysis (CDA). Different ways of interpreting the workings of power/knowledge in discourse by leading CDA scholars - Teun van Dijk, Ruth Wodak and Norman Fairclough – are analyzed. The aim of the text is not only to present the CDA theoretical background and conceptual scheme but also to demonstrate how discursive violence and hidden power relations can be identified with the help of these theoretical frameworks. The power/knowledge relations in media discourse predominated by symbolic elites, who reproduce discursive order, are given particular attention in the article. Through the presented reflections the author advocates the view that the consolidation of theoretical and methodological assumptions and the negotiation of conceptual framwork are much needed in the field of CDA since it facilitates intersubjective communication in sociology.

Keywords

PL

krytyczna analiza dyskursu; władza; wiedza; dominacja; elity symboliczne; porządek dyskursywny

EN

critical discourse analysis; power; knowledge; domination; symbolic elites; discursive order

• Publisher: Institute of Philosophy and Sociology, Polish Academy of Sciences
• Journal: Studia Socjologiczne
• Year: 2012
• Issue: 1(204)
• Pages: 75-92

Contributors

author

Barbara Jabłońska

• Uniwersytet Jagielloński

References

• Blackledge, Adrian. 2005. Discourse and Power in Multilingual World. Amsterdam/Philadel- phia: John Benjamins Publishing Company.
• Blommaert, Jan. 2005. Discourse. A Critical Introduction. Cambridge: Cambridge University Press.
• Bourdieu, Pierre. 1991. Language and Symbolic Power. Oxford: Polity Press.
• Bourdieu, Pierre. 2005. Dystynkcja. Społeczna krytyka władzy sądzenia. Tłum. P. Biłos. Warszawa: Scholar.
• Bourdieu, Pierre. 2009. O telewizji. Panowanie dziennikarstwa. Tłum. K. Sztandar-Sztanderska i A. Ziółkowska. Warszawa: WN PWN.
• Bourdieu, Pierre i Loïc J.D. Wacquant. 2001. Zaproszenie do socjologii refleksyjnej. Tłum. A. Sawisz. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Chilton, Paul. 2008. Brakujące ogniwo KAD: moduły, amalgamaty i instynkt krytyczny. W: A. Duszak i N. Fairclough (red.). Krytyczna analiza dyskursu. Interdyscyplinarne podejście do komunikacji społecznej. Kraków: Universitas, s. 61–102.
• Czyżewski, Marek. 2009. Między panoptyzmem i „rządomyślnością” – uwagi o kulturze naszych czasów. „Kultura Współczesna” 2 (60): 83–95.
• Duszak, Anna i Norman Fairclough (red). 2008. Krytyczna analiza dyskursu. Interdyscyplinarne podejście do komunikacji społecznej. Kraków: Universitas.
• Fairclough, Norman. 1989. Language and Power. London: Longman.
• Fairclough, Norman. 1992. Discourse and Social Change. Cambridge: Polity Press. Fairclough, Norman. 1995. Media Discourse. London, New York, Sydney, Auckland: Edward
• Arnold.
• Fairclough, Norman. 2005. Critical Discourse Analysis. „Marges Linguistiques” 9: 76–94. Fairclough, Norman i Ruth Wodak. 2006. Krytyczna analiza dyskursu. W: A. Jasińska-Kania,
• L.M. Nijakowski, J. Szacki i M. Ziółkowski (red.). Współczesne teorie socjologiczne. Warszawa: Scholar, s. 1047–1061.
• Foucault, Michel. 1977. Archeologia wiedzy. Tłum. A. Siemek. Warszawa: PIW.
• Foucault, Michel. 1980. Power/Knowledge. Selected Interviews and Other Writings, 1972–1977. New York: Pantheon/Random House.
• Foucault, Michel. 1987. Historia szaleństwa w dobie klasycyzmu. Tłum. H. Kęszycka. Warszawa: PIW.
• Foucault, Michel. 1988. Nadzorować i karać. Narodziny więzienia. Tłum. T. Komendant. Warszawa: Fundacja Aletheia.
• Foucault, Michel. 1995. Historia seksualności. Tłum. B. Banasiak, T. Komendant i K. Matuszewski. Warszawa: Czytelnik.
• Foucault, Michel. 1998. Trzeba bronić społeczeństwa. Wykłady w College de France 1976. Tłum. M. Kowalska. Warszawa: KR.
• Foucault, Michel. 2000. Filozofia, historia, polityka, Wybór pism. Tłum. D. Leszczyński i L. Rasiński. Warszawa–Wrocław: WN PWN.
• Foucault, Michel. 2002. Porządek dyskursu. Wykład inauguracyjny wygłoszony w College de France 2 grudnia 1970. Tłum. M. Kozłowski. Gdańsk: Słowo/obraz terytoria.
• Foucault, Michel. 2006. Trzy typy władzy. W: A. Jasińska-Kania, L.M. Nijakowski, J. Szacki
• i M. Ziółkowski (red.). Współczesne teorie socjologiczne. Warszawa: Scholar, s. 512–536. Grzymała-Kazłowska, Aleksandra. 2002. Socjologicznie zorientowana analiza dyskursu na tle współczesnych badań nad dyskursem. „Kultura i Społeczeństwo” 1: 13–34.
• Hacking, Ian. 1986. The Archeology of Foucault. W: D. Couzens Hoy (red.). Foucault: A Critical Reader. Oxford: Blackwell, s. 27–40.
• Holstein, James A. i Jaber F. Gubrium. 2009. Praktyki interpretacyjne a działanie społeczne. W: N.K. Denzin i Y.S. Lincoln (red.). Metody badań jakościowych. Warszawa: WN PWN, s. 677–705.
• Howarth, David. 2008. Dyskurs. Tłum. A. Gąsior-Niemiec. Warszawa: Oficyna Naukowa. Jorgensen, Marianne i Louise Phillips. 2002. Discourse Analysis as Theory and Method. London, Thousand Oaks, New Delhi: Sage Publications.
• Kelly, Mark G.E. 2009. The Political Philosophy of Michel Foucault. New York, London: Routledge.
• Koch, Andrew M. 2007. Poststructuralism and the Politics of Method. Lauhan, New York, Toronto, Plymonth: Lexington Books.
• Lemert, Charles C. i Garth Gillan. 1999. Michel Foucault. Teoria społeczna i transgresja. Tłum. D. Leszczyński i L. Rasiński. Warszawa–Wrocław: WN PWN.
• Patton, Paul. 1998. Foucault’s Subject of Power. W: J. Moss (red.). The Later Foucault. Politics and Philosophy. London, Thousand Oaks, New Delhi: SAGE Publications, s. 64–77. Rabinov, Paul (red.). 1984. The Foucault. Reader. New York: Pantheon Books.
• Schulz, Winfried. 2006. Komunikacja polityczna. Koncepcje teoretyczne i wyniki badań empirycznych na temat mediów masowych w polityce. Tłum. A. Kożuch. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Seidman, Steven. 2006. Koniec teorii socjologicznej: ponowoczesna nadzieja. W: A. Jasińska-Kania, L.M. Nijakowski, J. Szacki i M. Ziółkowski (red.). Współczesne teorie socjologiczne. Warszawa: Scholar, s. 44–55.
• Sozański, Tadeusz. 1997. Badania socjologiczne – zagadnienia ogólne. W: M. Malikowski i M. Niezgoda (red.). Badania empiryczne w socjologii. Wybór tekstów. Tyczyn: Wyższa Szkoła Społeczno-Gospodarcza, s. 5–34.
• Stasiuk, Karina. 2003. Krytyka kultury jako krytyka komunikacji. Pomiędzy działaniem komunikacyjnym, dyskursem a kulturą masową. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Titscher, Stefan, Michael Meyer, Ruth Wodak i Eva Vetter. 2000. Methods of Text and Discourse Analysis. London, Thousand Oaks, New Delhi: Sage Publications.
• van Dijk, Teun. 1992. Text, Talk, Elites and Racism. „Discours Social/Social Discourse” 4 (1/2): 37–62.
• van Dijk, Teun. 1993a. Principles of Critical Discourse Analysis. „Discourse & Society” 4 (2): 249–283.
• van Dijk, Teun. 1993b. Analyzing Racism Through Discourse Analysis. Some Methodological Reflections. W: J. Stanfield (red.). Race and Ethnicity in Research Methods. Newbury Park, CA: Sage, s. 92–134.
• van Dijk, Teun. 1993c. Discourse and Cognition in Society. W: D. Crowley i D. Mitchell (red.). Communication Theory Today. Oxford: Pergamon Press, s. 107–126.
• van Dijk, Teun. 1995a. Elite Discourse and the Reproduction of Racism. W: R. K. Slayden i D. Slayden (red.). Hate Speech. Newbury Park: Sage, s. 1–27.
• van Dijk, Teun. 1995b. The Mass Media Today. Discourses of Domination or Diversity? „Javnost/The Public” 2(2): 27–45.
• van Dijk, Teun. 2001. Dyskurs jako struktura i proces. Tłum. G. Grochowski. Warszawa: WN PWN.
• van Dijk, Teun. 2003. The Discourse-Knowledge Interface. W: G. Weiss i R. Wodak (red.). Critical Discourse Analysis. Theory and Interdisciplinarity. New York: Palgrave Macmillan, s. 85–109.
• van Dijk, Teun. 2006. Badania nad dyskursem. W: A. Jasińska-Kania, L.M. Nijakowski,
• J. Szacki i M. Ziółkowski (red.). Współczesne teorie socjologiczne. Warszawa: Scholar, s. 1020–1046.
• van Dijk, Teun. 2009. Contextual Knowledge Management in Discourse Production. A CDA
• Perspective. W: R. Wodak i P. Chilton (red.). A New Agenda in (Critical) Discourse Analy- sis. Theory, Methodology and Interdisciplinarity. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company, s. 70–99.
• Weiss, Gilbert i Ruth Wodak (red.). 2003. Critical Discourse Analysis. Theory and Interdiscipli- narity. New York: Palgrave Macmillan.
• Wacquant, Loïc J.D. 1993. On the Tracs of Symbolic Power: Prefatory Notes to Bourdieu’s „State Nobility”. „Theory, Culture & Society” 10, 1: 1–17.
• Wodak, Ruth. 2009. The Discourse of Politics in Action. Politics as Usual. New York: Palgrave, Macmillan.
• Wodak, Ruth i Michał Krzyżanowski (red.). 2008. Qualitative Discourse Analysis in the Social Sciences. New York: Palgrave Macmillan.
• Ziółkowski, Marek. 2006. Teoria socjologiczna początku XXI wieku. W: A. Jasińska-Kania, L.M. Nijakowski, J. Szacki i M. Ziółkowski (red.). Współczesne teorie socjologiczne. War- szawa: Scholar, s 15–32.