Poszerzając kontekst: ku krytycznej socjologii językoznawstwa

• Authors: Tomasz Zarycki

Title variants

EN

Widening the Context: Towards a Critical Sociology of Linguistics

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule przedstawiono wizję rozwoju językoznawstwa rozumianego jako wzrost jego refleksyjności i kontekstowości. Pomimo powstania takich subdyscyplin, jak Krytyczna Analiza Dyskursu, językoznawstwo nie zdołało w pełni zwrócić narzędzi krytycznej analizy ku sobie. Choć kontekstowa natura takich pojęć, jak „znaczenie” czy „struktura” tekstu została już powszechnie zaakceptowana, kontekstowy charakter samego językoznawstwa i większości jego fundamentalnych pojęć nie został jeszcze w pełni uznany. W artykule przedstawiono spojrzenie na językoznawstwo, wraz z analizą dyskursu, jako na narzędzia władzy czy też dziedziny nauki silnie uwikłane w relacje władzy. Na przykładzie analizy szeregu pojęć, głównie z zakresu teorii dyskursu, pokazano, jaką rolę w reprodukcji stosunków władzy oraz budowaniu hierarchii tekstów, w tym naukowych, mogą odgrywać narzędzia językoznawcze. Analizie poddano między innymi rolę pojęć takich jak: kontekst, kryteria tekstowości (w szczególności spójność), kompetencja językowa, emocjonalność, metadyskurs i polityzacja.

EN

The paper argues that modern linguistics, despite having developed its own critical and reflexive branches such as the critical discourse analysis (CDA), has not been able to apply a critical perspective towards its own field yet. While the contextual character of its key notions (e.g. meaning or text structures) has been already widely accepted, the contextual nature of linguistics itself with all its tools has not been fully recognized. The paper argues that linguistics, including contemporary schools of discourse analysis, may be seen as strongly entangled in power relations. Several discourse analytical concepts are deconstructed by means of demonstrating their potential role in power structures reproduction. The latter may take shape of introducing or perpetuating textual hierarchies in academia and other social fields. The notions put under critical scrutiny context itself (social nature of which is not yet fully recognized) as well as textuality and its criteria (coherence, language competences, emotions, politicization, meta-discourse and reflexivity).

Keywords

PL

językoznawstwo; krytyczna analiza dyskursu; pragmatyka językoznawcza; kontekstualizacja; socjologia krytyczna

EN

linguistics; critical discourse analysis; linguistic pragmatics; contextualization; critical sociology

• Publisher: Institute of Philosophy and Sociology, Polish Academy of Sciences
• Journal: Studia Socjologiczne
• Year: 2012
• Issue: 1(204)
• Pages: 57-73

Contributors

author

Tomasz Zarycki

• Uniwersytet Warszawski

References

• Akman, Varol. 2000. Rethinking Context as a Social Construct. „Journal of Pragmatics” 32: 743–759.
• Bar-Hillel, Yehoshua. 1954. Indexical Expressions. „Mind” 63: 359–379.
• Bauman, Richard i Charles L. Briggs. 1990. Poetics and Performance as Critical Perspectives on Language and Social Life. „Annual Review of Anthropology” 19: 59–88.
• Blommaert, Jan. 2005. Discourse. A Critical Introduction. New York: Cambridge University Press. Bourdieu, Pierre. 1984. Homo Academicus. Paris: Minuit.
• Bourdieu, Pierre. 1991. Language and Symbolic Power. Cambridge, Mass.: Harvard University Press.
• Bourdieu, Pierre. 1996. The State Nobility. Elite Schools in the Field of Power. Stanford: Stanford University Press.
• Bourdieu, Pierre. 2001. Acts of Resistance. Against the New Myths of Our Time. Cambridge: Polity. Bourdieu, Pierre i Jean Claude Passeron. 1990. Reprodukcja. Elementy teorii systemu nauczania. Tłum. E. Neyman. Warszawa: PWN.
• Bourdieu, Pierre i Loïc J. D. Wacquant. 2001. Zaproszenie do socjologii refleksyjnej. Tłum. A. Sawisz. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Burawoy, Michael. 2005. 2004 American Sociological Association Presidential address: For public sociology. „The British Journal of Sociology” 56: 259–194.
• Chomsky, Noam. 1965. Aspects of the Theory of Syntax. Cambridge: M.I.T. Press.
• De Beaugrande, Robert i Wolfgang U. Dressler. 1990. Wstęp do lingwistyki tekstu. Tłum. A. Szwedek. Warszwa: PWN.
• Duszak, Anna. 1998. Tekst, dyskurs, komunikacja międzykulturowa. Warszawa: WN PWN. Duszak, Anna i Norman Fairclough (red.). 2008. Krytyczna analiza dyskursu. Interdyscyplinarne podejście do komunikacji społecznej. Kraków: Universitas.
• Eemeren, Frans H. van i Rob Grootendorst. 1992. Argumentation, Communication, and Fallacies: A Pragma-dialectical Perspective. Hillsdale, N.J.: L. Erlbaum.
• Fairclough, Norman. 2009. Genres in Political Discourse. W: J. L. Mey (red.). Concise Encyclopedia of Pragmatics. Amsterdam: Elsevier, s. 293–298.
• Firbas, Jan. 1992. Functional Sentence Perspective in Written and Spoken Communication. Cambridge: Cambridge University Press.
• Foucault, Michel. 1977. Archeologia wiedzy. Tłum. A. Siemek. Warszawa: PIW.
• Heisenberg, Werner. 1987. Część i całość. Rozmowy o fizyce atomu. Tłum. K. Napiórkowski. Warszawa: PIW.
• Hymes, Dell H. 1972. On Communicative Competence. W: J. Pride i J. Holmes (red.). Sociolinguistics. Harmondsworth: Penguin, s. 269–293.
• Karwacki, Arkadiusz. 2009. Spójność – kluczowe pojęcie dla współczesnej polityki społecznej (inspiracje, tropy i wyzwania). „Studia Socjologiczne” 1 (192): 9–51.
• Kiklewicz, Aleksander. 2008. Dwanaście funkcji języka. „LingVaria” 3: 9–27.
• Laclau, Ernesto i Chantal Mouffe. 2007. Hegemonia i socjalistyczna strategia. Przyczynek do projektu radykalnej polityki demokratycznej. Tłum. S. Królak. Wrocław: WN Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP.
• Leezenberg, Michiel. 2002. Power in Communication: Implications for the Semantics-Pragmatics Interface. „Journal of Pragmatics” 34: 893–908.
• Leezenberg, Michiel. 2003. Communication as Social Practice: The Interface between the Cognitive and the Social Sciences. W: L. I. Komlósi, P. Houtlosser i M. Leezenberg (red.). Communication and Culture – Argumentative, Cognitive and Linguistic Perspectives. Amsterdam: Sic Sat, s. 69–77.
• Levinson, Stephen C. 2010. Pragmatyka. Tłum. T. Ciecierski i K. Stachowicz. Warszawa: WN PWN.
• Malinowski, Bronisław. 1923. The Problem of Meaning in Primitive Languages. W: C. K. Od- gen i I. A. Richards (red.). The Meaning of Meaning. New York: Harcourt, Brace and World Inc., s. 296–336.
• Morris, Charles W. 1938. Foundations of the Theory of Signs. Chicago: The University of Chi- cago Press.
• Mouffe, Chantal. 2008. Polityczność. Tłum. J. Erbel. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Rose, Nikolas S. 1996. Inventing Our Selves: Psychology, Power, and Personhood. Cambridge: Cambridge University Press.
• Searle, John R. 1969. Speech Acts. An Essay in the Philosophy of Language. London: Cambridge U.P.
• Sgall, Petr, Eva Hajičová i Jarmila Panevová. 1986. The Meaning of the Sentence in its Semantic and Pragmatic Aspects. Dordrecht: Kluwer.
• Teubert, Wolfgang. 2010. Meaning, Discourse and Society. Cambrige: Cambridge University Press. van Dijk, Teun A. 1980. Macrostructures. An Interdisciplinary Study of Global Structures in Discourse, Interaction, and Cognition. Hillsdale, N.J.: L. Erlbaum Associates.
• van Dijk, Teun A. 1998. Context Models in Discourse Processing. W: H. van Oostendorp i S. R. Goldman (red.). The Construction of Mental Representations during Reading. Mahwah, N.J.: Erlbaum.
• van Dijk, Teun A. 2009. Society and Discourse. How Social Contexts Influence Text and Talk. Cambridge: Cambridge University Press.
• Wacquant, Loïc J. D. 2004. Critical Thought as Solvent of Doxa. „Constellations” 11: 97–101. Wittgenstein, Ludwig. 1953. Philosophical Investigations. New York: Macmillan.
• Wodak, Ruth. 2011. Wstęp: Badania nad dyskursem – ważne pojęcia i terminy. W: R. Wodak i M. Krzyżanowski (red.). Jakościowa analiza dyskursu w naukach społecznych. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Łośgraf, s. 11–48.
• Zarycki, Tomasz. 2007. Fields as Dimensions of Context: An Application of Bourdieu’s Socio-
• logical Theory to Modelling of Context of Social Action. W: B. Kokinov, D. C. Richardson, T. R. Roth-Berghofer i L. Vieu (red.). Modeling and Using Context. 6th international and interdisciplinary conference, CONTEXT 2007, Roskilde, August 20–24, 2007. Proceedings, LNAI. Berlin, New York: Springer, s. 531–544.
• Zarycki, Tomasz. 2008. Wybrane kategorie analizy dyskursu w badaniu tożsamości peryferyjnej. W: A. Horolets (red.). Analiza dyskursu w socjologii i dla socjologii. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, s. 253–266.