O późnych zapinkach kapturkowych (A II41)

• Authors: Jan Schuster

Title variants

EN

Late spring-cover brooches (A II 41)

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The latest spring-cover brooches, Almgren Eastern series, now commonly known as A II 41, have played an important role in studies of culture change and migrations at the close of Early and Late Roman Period in Volhynia, Lower Lusatia and areas on the middle Danube. Unfortunately in making these studies insufficient analysis was made of the typology of brooch forms in question. The author proposes to distinguish type A 41 into four variants. Three of these, defined as I, Y, X, group forms similar in outline to these letters. Brooches classified to the fourth variant have diverse outlines but were grouped together on grounds of similarity of size and their visibly separate distribution range. To preserve a uniform terminology this variant is also marked with a letter (Z). Variant A 41 X may be divided further into two sub-variants: A 41 X1 which includes specimens with a less expanded head and foot which resemble an attenuated X, and A 41 X2 – forms with a relatively wide bow top (ie head) and foot as compared to their very narrow middle section, which gives the bow an outline of a more squat letter X. Each of the described variants has a visibly distinct distribution range. Variant A 41 I brooches are recorded on the lower Odra, variant A 41 Y is characteristic for Przeworsk Culture areas, variant A 41 X while known from northern regions of east-central Europe also occur in Przeworsk Culture area. The same goes for sub-variant A 41 X1 brooches which cannot be treated as a territorially diagnostic forms, whereas sub-variant A 41 X2 brooches are typical for Wielbark Culture area. It appears from internal differences shown by type A II 41 brooches and from the fact that different variants may be seen to concentre in different culture areas that – at least during phase B2/C1 – larger socio-cultural groups had their stable rules regarding manufacture and use of specific types of brooches. It would also appear that tradition of craftsmanship were secondary to the function the brooches played in the system of visual communication.

Keywords

PL

zapinki kapturkowe; wczesny i późny okres rzymski; Barbaricum

EN

spring-cover brooches; Early and Late Roman Period; Barbaricum

• Publisher: Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie
• Journal: Wiadomości Archeologiczne
• Year: 2006
• Volume: LVIII
• Issue: 58
• Pages: 101-120

Dates

published

2006-12-31

Contributors

author

Jan Schuster

• Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego, ul. Uniwersytecka 3, 90-137 Łódź

References

• Almgren, O., Studien über nordeuropäische Fibelformen der ersten nachchristlichen Jahrhunderte mit Berücksichtigung der provinzialrömischen und südrussischen Formen, Mannus-Bibliothek 32, Leipzig 1923.
• Andrzejowski, J., Wschodnia strefa kultury przeworskiej – próba definicji, Wiadomości Archeologiczne LIV (1995–1998), 2001, s. 59–87.
• Anger, S., Das gemischte Gräberfeld auf dem Neustädter Felde bei Elbing, Zeitschrift für Ethnologie 12, 1880, s. 100–125.
• Berlekamp, H., Neue Körpergräber der älteren Kaiserzeit aus dem Stralsunder Gebiet, Bodenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern 1959, 1961, s. 77-87.
• Beskow Sjöberg, M. (red.), Ölands järnålders-gravfält I. Alböke, Köpings, Räpplinge, Löts, Egby, Bredsätra och Gärdslösa socknar, Kalmar, 1987.
• Bezzenberger, A., Gräberfeld bei Abbau Thierberg, Kr. Osterode, Prussia 22, 1900–1904, 1909, s. 70-104.
• Bierbrauer, V., Archäologie und Geschichte der Goten vom 1.–7. Jahrhundert. Versuch einer Bilanz, Frühmittelalterliche Studien 28, 1994, s. 51-171.
• Budynek, G., Olędzki, M., Cmentarzysko ciałopalne ludności kultury wielbarskiej w Grębocinie, woj. toruńskie, Fontes Archaeologici Posnanienses XXXV, 1986, s. 151–167.
• Cosack, E., Die Fibeln der Älteren Römischen Kaiserzeit in der Germania libera, Teil 1, Göttinger Schriften zur Vor- und Frühgeschichte 19, Neumünster, 1979.
• Domański, G., Sprawozdanie z badań cmentarzyska z okresu wpływów rzymskich w Grabicach, pow. Lubski, w 1973 roku, Śląskie Sprawozdania Archeologiczne XVI, 1974, s. 41–44.
• Domański, G., Badania wykopaliskowe na cmentarzysku z okresu wpływów rzymskich w Starym Zamku, gmina Sobótka, woj. wrocławskie, Śląskie Sprawozdania Archeologiczne XXI, 1980, s. 43–45.
• Domański, G., Cmentarzysko w Luboszycach (II–IV w.), Wrocław, 1982.
• Dorka, G., Urgeschichte des Weizackerkreises Pyritz, Schriften des Pommerschen Landesmuseums Stettin, Stettin, 1939.
• Dymaczewski, A., Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Młodzikowie, pow. Środa, Fontes Archaeologici Posnanienses VIII–IX, 1957–58, 1958, s. 179–442.
• Gałęzowska, A., Materiały z młodszego okresu przedrzymskiego i okresu wpływów rzymskich z Kuźnicy Żelichowskiej, w woj. pilskim, Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne IV, 1996, s. 155–184.
• Gałęzowska, A.,Materiały z Bogdanowa koło Obornik, woj. poznańskie, w zbiorach Germanisches Nationalmuseum w Norymberdze, Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne IV, 1996, s. 145–153.
• Gaudig, R., Ein frühkaiserzeitliches Körpergrab mit römischem Import von Varbelvitz, Kreis Rügen, Bodenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern 1977, 1978, s. 107–127.
• Geisler, H., Das germanische Urnengräberfeld bei Kemnitz, Kr. Potsdam-Land, Teil 1. Katalog, Veröffentlichungen des Museum für Ur- und Frühgeschichte Potsdam 8, Berlin, 1974.
• Godłowski, K., The Chronology of the Late Roman and Early Migration Periods in Central Europe, Zeszyty Naukowe Uniwerstytetu Jagiellońkiego CCXVII, Prace Archeologiczne 11, Kraków, 1970.
• Godłowski, K., Szadkowska, L., Cmentarzysko z okresu rzymskich w Tarnowie, powiat Opole, Opolski Rocznik Muzealny V, Kraków, 1972, s. 5–236.
• Godłowski, K., Wichman, T., Chmielów Piaskowy. Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur im Świętokrzyskie-Gebirge, Monumenta Archaeologica Barbarica VI, Kraków, 1998.
• Hahuła, K., Dalsze badania w Nowym Łowiczu. Kurhan 63, Koszalińskie Zeszyty Muzealne 19 (1989), 1992, s. 53–68.
• Hauptmann, Th., Das germanische Gräberfeld von Prądno, Kr. Myślibórz (ehem. Rahmhütte, Kr. Soldin), Poznań, 2002.
• Jahn, M., Die oberschlesischen Funde aus der römischen Kaiserzeit, Preahistorische Zeitschrift X, 1918, s. 80–149.
• Jaskanis, J., Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Cecelach, pow. Siemiatycze, w świetle badań z lat 1966–1970, Sprawozdania Archeologiczne XXIV, 1972, s. 81–102.
• Jaskanis, J., Cecele. Ein Gräberfeld der Wielbark-Kultur in Ostpolen, Monumenta Archaeologica Barbarica II, Kraków, 1996.
• Jasnosz, S., Cmentarzysko z okresu późnolateńskiego i rzymskiego w Wymysłowie, pow. Gostyń, Fontes Archaeologici Posnanienses II, 1951, s. 1–284.
• Jasnosz, S., Materiały i studia do dziejów osadnictwa starożytnego i wczesnośredniowiecznego Ziemi Obornicko-Rogozińskiej (Część 1II), Fontes Archaeologici Posnanienses XXXIII (1982–1984), 1984, s. 55–166.
• Jażdżewski, W., Die Insel auf dem See Lednica, Kreis Gnesen, Posener Archäologische Mitteilungen I, 1890, s. 32–34.
• Jedlicka, F., Schmidt, F., Drösing, MG Drösing, VB Gänserndorf, Fundberichte aus Österreich 38 (1999), 2000, s. 843-845.
• Kaczanowski, P., Madyda-Legutko, R., Nawrolska, E., Birytualne cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich we wsi Żalęcino, woj. Szczecin (Badania 1976, 1978, 1979), Materiały Zachodniopomorskie XXVI (1980), 1984, s. 61–114.
• Kanwiszerowa, M., Walenta, K., Grób książecy nr 1 z Leśna na Pomorzu wschodnim. Obserwacje i ustalenia w dziedzinie archeologii i konserwacji zabytków, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, seria archeologiczna 29 (1982), 1985, s. 101-121.
• Kaszewska, E., Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Czarnocinie, pow. Łódź, Sprawozdania Archeologiczne XXI, 1969, s. 97–102.
• Kaszewska, E., Kultura przeworska w Polsce Środkowej, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, seria archeologiczna 22, 1975, s. 195-253.
• Keiling, H., Ein Urnenfriedhof von der Feldmark Reppentin, Kreis Lübz, Bodenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern 1984, (1985), s. 153–225.
• Kenk, R., Studien zum Beginn der jüngeren römischen Kaiserzeit in der Przeworsk-Kultur, dargestellt am Beispiel der Gräberfelder von Chorula und Spicymierz, Bericht der Römisch-Germanischen Kommission 58, (1977), s. 163-446.
• Kiekebusch, A., Die Vorgeschichte der Mark Brandenburg, [w:] Landeskunde der Provinz Brandenburg 3, Berlin, 1912, s. 345-457.
• Kietlińska, A., Dąbrowska, T., Cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich we wsi Spicymierz, pow. Turek, Materiały Strożytne IX, 1963, s. 143-254.
• Kmieciński, J. (red.), Odry – cmentarzysko kurhanowe z okresu rzymskiego w powiecie chojnickim, Acta Archaeologica Lodziensia 15, Łódź, 1968.
• Kmieciński, J., Blombergowa, M., Walenta, K., Cmentarzysko kurhanowe ze starszego okresu rzymskiego w Węsiorach w pow. kartuskim, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, seria archeologiczna 12, 1966, s. 37–122.
• Kokowski, A., Die Masłomęcz-Gruppe. Ihre Chronologie und Beziehungen innerhalb des gotischen Kulturkreises – Ein Beispiel für den kulturellen Wandel der Goten im Verlauf ihrer Wanderungen, Bericht der Römisch-Germanischen Kommission 78, 1997, s. 641-833.
• Kostrzewski, B., Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Koninie (woj. poznańskie), Przegląd Archeologiczny VII, 1947, s. 192–294.
• Kostrzewski, B., Cmentarzysko z okresu późnolateńskiego i rzymskiego w Domaradzicach, pow. Rawicz, Fontes Archaeologici Posnanienses IV, 1953, s. 153–274.
• Kramarek, I., Cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich w Kotli, pow. Głogów, Silesia Antiqua IV, 1962, s. 213–240.
• Kuharenko, Û. V., Mogil’nik II–IV vv. v g. Lûbomle, Kratkie soobŝeniâ Instituta arheologii Akademii nauk SSSR 128, 1977, s. 9-99.
• Leube, A., Kurze Fundberichte 1963. Bezirk Rostock, Bodenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern 1964, 1965, s. 327–341.
• Leube, A., Die frühkaiserzeitlichen Körpergräber Mecklenburgs, Bodenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern 1969, 1970, s. 197–222.
• Leube, A., Die römische Kaiserzeit im Oder-Spree-Gebiet, Veröffentlichungen des Museum für Ur- und Frühgeschichte Potsdam 9, Berlin, 1975.
• Leube, A., Zur kulturellen Stellung des mittleren Odergebietes in der römischen Kaiserzeit, [w:] Archäologie als Geschichtswissenschaft. Studien und Untersuchungen, Schriften zur Ur- und Frühgeschichte 30, Berlin, 1977, s. 265–281.
• Leube, A., Das germanische Gräberfeld von Rąpice (früher Rampitz, Kr. Weststernberg) bei Zielona Góra. Kulturgeschichtliche Betrachtungen zum mittleren Odergebiet vom 1. Jahrh. v. Chr. bis zum 4. Jahrh. n. Chr., Acta Praehistorica et Archaeologica XXIV, 1992, s. 301–337.
• Lienau, M. M., Neue burgundische Funde aus dem Lande Lebus, Altschlesien 5, 1934, s. 232–241.
• Liversage, D., Material and Interpretation. The Archeology of Sjœlland in the Early Roman Iron Age, Copenhagen, 1980.
• Łuka, L. J., Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Nacławie w pow. kościańskim. Tymczasowe wyniki badań przeprowadzonych w 1952 r., Przegląd Archeologiczny X, 1958, s. 385–402.
• Machajewski, H., Cmentarzysko kultury wielbarskiej w Rzyszczewie, woj. Koszalin, Sprawozdania Archeologiczne XXXIV (1982), 1983, s. 123–139.
• Machajewski, H., Cmentarzysko ludności kultury wielbarskiej w Szczypkowicach, gm. Główczyce, woj. słupskie (badania 1993 r.), Koszalińskie Zeszyty Muzealne 20, 1996, s. 52–68.
• Machajewski, H., Der südwestliche Ostseeraum in der römischen Kaiserzeit und der Völkerwanderungszeit, Ethnographisch-Archäologische Zeitschrift 43, 2002, s. 377–406.
• Maciejewski, F., Materiały starożytne z powiatu żnińskiego, Materiały Strożytne VIII, 1961m s. 217-326.
• Malinowski, T., Materiały do najdawniejszego osadnictwa okolic Turka, Z otchłani Wieków XXII, 1953, s. 28–34.
• Malinowski, T., Nabytki z działu przedhstoricznego Muzeum Wielkopolskiego w Poznaniu w latach 1929–1932, Fontes Archaeologici Posnanienses VI (1955), 1956, s. 107–161.
• Mączyńska, M., Bemerkungen über einige Typen der Augenfibeln im Barbaricum, [w:] H. Friesinger, A. Stuppner (red.), Zentrum und Peripherie – Gesellschaftliche Phänomene in der Frühgeschichte, Materialien des 13. Internationalen Symposiums Grundprobleme der frühgeschichtlichen Entwicklung im mittleren Donauraum Zwettl, 4.–8. Dezember 2000, Mitteilungen der Prähistorischen Kommission 57, Wien, 2004, s. 211–240.
• Mączyńska, M., Uwagi o niektórych typach zapinek II grupy, serii wschodniej Oscara Almgrena, Wiadomości Archeologiczne LVIII, 2006, s. 159–184.
• Mączyńska, M, Jagusiak, M., Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Czarnocinie, pow. Piotrków Trybunalski, stanowisko 1, [w:] J. Andrzejowski et alii (red.), Varia Barbarica Zenoni Woźniak ab amicis dicata, Monumenta Archaeologica Barbarica, Series Gemina I, Warszawa-Lublin, 2003, s. 353–374.
• Minta-Tworzowska, D., Pradziejowe i wczesnośredniowieczne osadnictwo w rejonie Lwówka, Fontes Archaeologici Posnanienses XXXIV, 1985, s. 94–134.
• von Müller, A., Fohrde und Hohenferchesar. Zwei germanische Gräberfelder der frühen römischen Kaiserzeit aus der Mark Brandenburg, Berliner Beiträge zur Vor- und Frühgeschichte 3, Berlin, 1962.
• Natuniewicz, M., Nowe znaleziska ze starych wykopalisk – ocalałe materiały archeologiczne z okresu wpływów rzymskich z okolic Elbląga, [w:] J. Kolendo, W. Nowakowski (red.), Antiquitates Prussiae. Studia z archeologii dawnych ziem pruskich, Warszawa, 2000, s. 105-206.
• Nowakowski, W., Die Funde der römischen Kaiserzeit und der Völkerwanderungszeit in Masuren, Museum für Vor- und Frühgeschichte, Bestandskataloge 6, Berlin, 1998.
• Olędzki, M., Uwagi o niektórych odmianiach fibul kapturkowych serii wschodniej jako przyczynek do zagadnienia kwalifikacji kulturowej wschodnych obszarów kultury przeworskiej, Przegląd Archeologiczny 40, 1992, s. 49-70.
• Olędzki, M., Die Fibeln vom Typ O. Almgren 43 als Zeugnisse für die Anwesenheit eingewanderter Viktovalen im mittleren Donauraum, Praehistorische Zeitschrift 67, 1992s. 90–111.
• Olędzki, M., Typologie, Chronologie und Verbreitung der ostgermanischen Varianten der Rollenkappenfibeln, PZ 70, s. 228-247.
• Olędzki, M., The role of the Amber Route in the infiltration of the Przeworsk culture into the Middle Danube area, [w:] Peregrinatio Gothica, Supplementum ad Acta Musei Moraviae, Scientiae sociales LXXXII, s. 63–77.
• Olędzki, M., Rollenkappenfibeln der östlichen Hauptserie O. Almgren 37–41 und die Varianten Fig. 42–43, [w:] 100 Jahre Fibelformen nach Oscar Almgren. Internationale Arbeitstagung 25.–28. Mai 1997 in Klein Machnow, Land Brandenburg, Forschungen zur Archäologie im Land Brandenburg 5 (1998), Wünsdorf [2002], s. 67–84.
• Pescheck, Ch., Die frühwandalische Kultur in Mittelschlesien (100 vor bis 200 nach Christus), Quellenschriften zur ostdeutschen Vor- und Frühgeschichte 5, Leipzig, 1939.
• Peškař, I., Fibeln aus der römischen Kaiserzeit in Mähren, Praha, 1972.
• Pfützenreiter, F., Das wandalische Brandgräberfeld aus der römischen Kaiserzeit bei Stroppen, Kr. Guhrau, Altschlesien 2, 1929, s. 250-273.
• Piaszykówna, M., Pradzieje miasta Poznania, Poznań, 1953.
• Pietrzak, M., Cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich w Malborku-Wielbarku przy ul. Zagórnej 4. Tymczasowe wyniki badań, Pomorania Antiqua I, 1965, s. 155–181.
• Pietrzak, M., Pruszcz Gdański, Fundstelle 10. Ein Gräberfeld der Oksywie- und Wielbark-Kultur in Ostpommern, Monumenta Archaeologica Barbarica IV, Kraków, 1997.
• Piętka-Dąbrowska, T., Cmentarzysko z okresu rzymskiego w miejscowości Domaradzyn pow. Łowicz, Wiadomości Archeologiczne XXVI, 1959, s. 225-230.
• Przewoźna, K., Osada i cmentarzysko z okresu rzymskiego w Słopanowie, pow. Szamotuły, Fontes Archaeologici Posnanienses V, 1955, s. 60–140.
• Radig, W., Das ostgermanische Gräberfeld von Stara Wieś, Kr. Sokolow, Die Burg 3, 1942, s. 179-224.
• Reinecke, A., Rausch, K., Brandgräber der frührömischen Kaiserzeit von Netzeband, Kreis Greifswald, Bodenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern 1988, 1989, s. 119–139.
• Schindler, R., Die Besiedlungsgeschichte der Goten und Gepiden auf Grund der Tongefäße, Quellenschriften zur ostdeutschen Vor- und Frühgeschichte 6, Leipzig, 1940.
• Schmidt, A., Das Gräberfeld von Warmhof bei Mewe, Reg.-Bez. Marienwerder (W.-Pr.), Zeitschrift für Ethnologie 34, 1902, s. 97–160.
• Schubart, H., Die Funde der frühen römischen Kaiserzeit in Vorpommern, Wissenschaftliche Zeitschrift der Ernst Moritz Arndt-Universität Greifswald 4, Gesellschafts- und Sprachwissenschaftliche Reihe 1/2 (1954/55), 1955, s. 53–80.
• Schuster, J., Die Beziehungen der Gebiete Ostbrandenburgs zur Wielbark- und Przeworsk-Kultur im späten 2. und frühen 3. Jh. n. Chr. Mit einer formenkundlichen Untersuchung der späten Rollenkappenfibeln A II,41, Veröffentlichungen zur brandenburgischen Landesarchäologie 36/37 (2002/2003), 2005, s. 89–161.
• Schuster, J., Wielbark – Przeworsk – Luboszyce. Z badań nad kulturowymi stosunkami na przełomie II/III wieku w rejonie między środkową Łabą a Odrą, [w:] G. Domański (red.), Nadodrze w starożytności. Konferencja Grabice 23–30 czerwca 2004 roku, Wrocław, 2011, s. 141–161.
• Siciński, W.Cmentarzysko kultury przeworskiej w Kościelnej Wsi, woj. kaliskie (st. 1), Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, seria archeologiczna 37/38, 1995, s. 197–211.
• Skorupka, T., Kowalewko 12. Cmentarzysko birytualne ludności kultury wielbarskiej (od połowy I w. n.e. do początku III wieku n.e.), Archeologiczne badania ratownicze wzdłuż trasy gazociągu tranzytowego, tom II: Wielkopolska, cz. 3, Poznań, 2001.
• Spiong, S., Fibeln und Gewandnadeln des 8. bis 12. Jahrhunderts in Zentraleuropa. Eine archäologische Betrachtung ausgewählter Kleidungsbestandteile als Indikatoren menschlicher Identität, Zeitschrift für die Archäologie des Mittelalters, Beiheft 12, Bonn, 2000.
• Stange, H., Ein Gräberfeld der frührömischen Kaiserzeit von Plöwen, Kreis Pasewalk, Bodenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern 1978, 1979, s. 133–192.
• Szczesiak, R., Ein Brandgrubengräberfeld der Römischen Kaiserzeit bei Neuenkirchen, Kreis Neubrandenburg, Bodenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern 1993, 1964, s. 45-126.
• Szydłowski, J., Cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich w Choruli, pow. Krapkowice, Wrocław, 1964.
• Tejral, J., Die Völkerwanderungen des 2. und 3. Jhs. und ihr Niederschlag im archäologischen Befund des Mitteldonauraumes, [w:] Tejral, J. (wyd.), Das mitteleuropäische Barbaricum und die Krise des römischen Weltreiches im 3. Jahrhundert, Spisy Archeologického Ústavu AV ČR Brno 12, Brno, 1999, s. 137–213.
• Tischler, O., Kemke, H., Ostpreussische Altertümer aus der Zeit der großen Grä­berfelder nach Chr. Geb., Königsberg, 1902.
• Voß, R., Das kaiserzeitliche Brandgrubengräberfeld von Schwanbeck, Kreis Neubrandenburg, Jahrb, Bodenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern 1988, 1989, s. 141–167.
• Wetzendorf, D., Wetzel, I., Die Kleinfunde der Rettungsgrabung 1999 auf der germanischen Siedlung am Fuchsberg in Prösen, Landkreis Elbe-Elster, Arbeitsberichte zur Bodendenkmalpflege in Brandenburg 7, 2001, s. 185–192.
• Wołągiewicz, M. D., Cmentarzysko z okresu późnolateńskiego i rzymskiego w Drawsku Pomorskim, Materiały Zachodniopomorskie XIII, 1967, s. 7–76.
• Wołągiewicz, R., Zagadnienie stylu wczesnorzymskiego w kulturze wielbarskiej, [w:] Studia Archaeologica Pomeranica, Koszalin, 1974, s. 129–152.
• Wołągiewicz, R., Kultury oksywska i wielbarska. Chronologia, [w:] J. Wielowiejski (red.) Prahistoria ziem polskich V: Późny okres lateński i okres rzymski, Wrocław, 1981, s. 135–138.
• Wołągiewicz, R., Grupy kulturowe na pograniczu kręgu nadłabskiego, [w:] J. Wielowiejski (red.) Prahistoria ziem polskich V: Późny okres lateński i okres rzymski, Wrocław, s. 200–215.
• Wołągiewicz, R., Lubowidz. Ein birituelles Gräberfeld der Wielbark-Kultur aus der Zeit vom Ende des 1. Jhs. v.Chr. bis zum Anfang des 3. Jhs. n.Chr., Monumenta Archaeologica Barbarica I, Kraków, 1995.
• Zielonka, B., Cmentarzysko z okresu cesarstwa rzymskiego w Lachmirowicach w pow. inowrocławskim, Przegląd Archeologiczny IX/2–3 (1951–1952), 1953, s. 353–386.
• Zielonka, B., Cmentarzysko w Bodzanowie w pow. aleksandrowskim, Przegląd Archeologiczny X (1954–1956), 1958, s. 331–381.
• Zielonka, B., Cmentarzysko z okresu rzymskiego w miejscowości Gostkowo-Folsąg pow. Toruń, Zeszyty Naukowe UMK, Archeologia I, 1968, s. 53–74.
• Ziemlińska-Odojowa, W., Niedanowo. Ein Gräberfeld der Przeworsk- und Wielbark-Kultur in Nordmasowien, Monumenta Archaeologica Barbarica VII, Kraków, 1999.