Współcześni czarnoksiężnicy – magia i rytuał w tekstach politycznych

• Authors: Nowak Paweł , Olejnik Katarzyna

Title variants

EN

CONTEMPORARY SORCERERS. MAGIO AND THE RITUAL IN POLITICAL TEXTS

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Autorzy podjęli próbę przedstawienia specyfiki funkcji magicznej i rytualnej w wypowiedziach publicystyczno-politycznych. Bazę materiałową stanowiły artykuły drukowane w prasie polskiej w latach pięćdziesiątych i dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. Skierowanie uwagi badawczej na te okresy podyktowane było przekonaniem o odmienności funkcji wypełnianych przez publicystykę, w zależności od dwóch realizowanych w powojennej Polsce modeli ustrojowych: komunizmu – społeczeństwo zamknięte (lata PRL) i demokracji – społeczeństwo otwarte (lata III RP). Intuicyjne przekonanie o odmienności ról, jakie odgrywała komunikacja masowa w tak różnych okresach dziejów Polski, nie znalazło pełnego odzwierciedlenia w publikacjach prasowych. Analizowane teksty łączy bowiem tożsamość środków językowych, które służą do wywierania wpływu na odbiorcę, w wielu wypadkach także bez udziału jego świadomości. Magiczność i rytualność tekstów politycznych jawią się zatem jako zjawiska różniące się w swej istocie od analogicznych przejawów życia społecznego ludów prymitywnych, u których magia służy kontaktom ze sferą sacrum i pełni funkcję integrującą. Działalność publicystów jest więc zabiegiem nieetycznym, uprzedmiotawiającym odbiorcę, a komunikacja ma charakter instrumentalny i zbliża się do manipulacji.

EN

The article is an attempt to present the peculiarity of the magical and ritual functions of journalistic-political texts. The analysis is based on articles from the Polish press from the 1950’s and 1990’s. The choice stems from the authors’ conviction that the role of journalism in the respective periods was different, depending on the political system: a closed, communist society of the 1950’s and an open society of the 1990’s. This intuition, however, has not been fully corroborated by the analysis of the linguistic material. For, as far as ‘mass communication’ is concerned, the analyzed texts feature a common factor of the same linguistic means of influencing the reader, often without the latter’s awareness. Thus, the magical and ritual functions of political texts are fundamentally different from analogical manifestations of social life in primitive societies. In the latter, magic fulfills an integrating function and is used in establishing and maintaining contact with the sacred. The methods used by journalists are therefore unethical: communication is instrumental in nature and verges on manipulation.

Keywords

PL

funkcja magiczna i rytualna; wypowiedzi publicystyczno-polityczne; prasa polska w latach pięćdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku; komunizm; demokracja; teksty polityczne; manipulacja

EN

magical and ritual functions; journalistic-political texts; Polish press in the 1950s and 1990s; communism; political texts; manipulation

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2001
• Volume: 13
• Pages: 27–48

Contributors

author

Nowak Paweł

author

Olejnik Katarzyna

References

• Barańczak Stanisław, 1975, Słowo — perswazja — kultura masowa, „Twórczość”, nr 5, s. 44-59.
• Bogusławski Andrzej, 1994, Sprawy Słowa, Warszawa.
• Bralczyk Jerzy, 1987, 0 języku polskiej propagandy politycznej lat siedemdziesiątych, Uppsala.
• Buchowski Michał, 1993, Magia i rytuał, Warszawa.
• Burszta Wojciech, 1991, Mowa magiczna jako przejaw synkretyzmu kultury, [w:] Język a Kultura, t. 4, Jerzy Bartmiński, Renata Grzegorczykowa (red.), Funkcje języka i wypowiedzi, Wrocław, s. 93-104.
• Chlebda Wojciech, 1991, Elementy frazematyki. Wprowadzenie do frazeologii nadawcy, Opole.
• Chlebda Wojciech, 1993, Słownik a „dwuoczne postrzeganie świata”, [w:] O definicjach i definiowaniu, Jerzy Bartmiński, Ryszard Tokarski (red.), Lublin, s. 195-205.
• Engelking Anna, 1991, Rytuały słowne w kulturze ludowej. Próba klasyfikacji, [w:] Język a Kultura, t. 4, Jerzy Bartmiński, Renata Grzegorczykowa (red.), Funkcje języka i wypowiedzi, Wrocław, s. 75-85.
• Głowiński Michał, 1990, Nowomowa po polsku, Warszawa.
• Głowiński Michał, 1993, Nowomowa, [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2, Jerzy Bartmiński (red.), Współczesny język polski, Wrocław, s. 163-172.
• Gostkowski Zdzisław, 1959, Teoria stereotypu i poglądy na opinię publiczną Waltera Lippmanna, „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej”, t. V, s. 39-84.
• Grzegorczykowa Renata, 1985, Nowomowa a problem funkcji wypowiedzi, „Poradnik Językowy”, z. 6, s. 378-381.
• Hołówka Teresa, 1986, Myślenie potoczne. Heterogeniczność zdrowego rozsądku, Warszawa.
• Lewicki Andrzej Maria, Nowak Paweł, 2000, Manipulacja językowa w mediach, [w:] Język w mediach masowych, Jerzy Bralczyk, Katarzyna Mosiołek-Kłosińska (red.), Warszawa, s. 34-42.
• Lewicki Andrzej Maria, Pajdzińska Anna, 1993, Frazeologia, [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2, Jerzy Bartmiński (red.), Współczesny język polski, Wrocław, s. 307-326.
• Łotman Jurij, 1986, Problemy komparatystyki semiotycznej, [w:] Problemy wiedzy o kulturze, Anna Brodzka, Maryla Hopfinger, Janusz Lalewicz (red.), Wrocław, s. 5-17.
• Malinowski Bronisław, 1987, Ogrody koralowe i ich magia. Język magii i ogrodnictwa, Dzieła, t. V, Warszawa.
• Puzynina Jadwiga, 1992, Język wartości, Warszawa.
• Puzynina Jadwiga, 1997, Słowo – wartość – kultura, Warszawa.
• Sambor Jadwiga, 1985, Nowomowa – język naszych czasów, „Poradnik Językowy”, z. 6, s. 365-377.
• SJP: Słownik języka polskiego, 1978-1981, Mieczysław Szymczak (red.), t. I-III, Warszawa.
• Tokarski Ryszard, Nowak Paweł, 1999, Językowy obraz świata a perswazyjna funkcja tekstów (o poszukiwaniu wspólnoty kulturowej), [w:] Język. Teoria – dydaktyka, Barbara Grzeszczuk (red.), Rzeszów, s. 207-215.