Rozwój badań nad klimatem lokalnym Krakowa

• Authors: Bokwa Anita

Title variants

EN

Evolution of studies on local climate of Kraków

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Badania nad klimatem lokalnym Krakowa, realizowane po II wojnie światowej, opierały się na obserwacjach i pomiarach stacjonarnych na stacjach meteorologicznych i w punktach pomiarowych działających okresowo, na pomiarach mobilnych, a także na analizie danych sodarowych i satelitarnych. Zróżnicowana rzeźba terenu jest równie ważnym czynnikiem kształtującym klimat lokalny Krakowa jak użytkowanie/pokrycie terenu. Miejską wyspę ciepła należy rozpatrywać jako element struktury termicznej obszaru miasta i okolic w mezoskali, z uwzględnieniem inwersji temperatury powietrza i asymetrii termicznej doliny Wisły w Krakowie i okolicy. Pole opadów atmosferycznych jest znacząco zróżnicowane, głównie wskutek urozmaiconej rzeźby terenu. Sumy roczne opadu są wyższe w mieście niż poza miastem o ok. 80 mm, wyższa jest także liczba dni z opadem, ale dotyczy to tylko dni z sumą dobową poniżej 5 mm. Położenie Krakowa w dolinie Wisły i osłonięcie wypu-kłymi formami terenu od południa, północy i zachodu powoduje, że naturalna wentylacja pozioma i pionowa jest zła, co przyczynia się do częstego występowania ponadnormatywnych stężeń zanieczyszczeń powietrza. Średnia roczna prędkość wiatru w centrum miasta wynosi 1,8 m•s–1, a częstość cisz atmosferycznych sięga 30%.

EN

Studies on local climate of Kraków conducted after the Second World War were based on observations and measurements at regular meteorological stations and at short-term measurement points, as well as on mobile measurements and analyses of sodar and satellite data. The diversified landform and the land use/land cover are equally important factors controlling the local climate of Kraków. The urban heat island should be studied as an element of the thermal structure of the city, in the mesoscale, including the impact of air temperature inversions and thermal asymmetry of the Vistula river valley in Kraków. Atmospheric precipitation is highly differentiated spatially due to the impact of relief. The annual totals are higher in the city than in the surrounding areas by about 80 mm; the number of days with precipitation is also greater but the latter is true only for daily totals below 5 mm. The location of Kraków in the Vistula river valley and the sheltering effect of the convex landforms to be found south, north and west of the city are the reason for poor natural horizontal and vertical ventilation, which in turn often generates air pollution concentrations above the acceptable levels. The mean annual wind speed in the city centre is 1.8 m•s–1, and the frequency of atmospheric calm reaches 30%.

Keywords

PL

klimat miasta; miejska wyspa ciepła; opady; promieniowanie słoneczne; rzeźba terenu; zdjęcia satelitarne

EN

urban climate; urban heat island; precipitation; solar radiation; land forms; satellite images

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Acta Geographica Lodziensia
• Year: 2019
• Volume: 108
• Pages: 7-20

Contributors

author

Bokwa Anita

• Uniwersytet Jagielloński, Wydział Geografii i Geologii, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej

References

• Bajorek-Zydroń K., Wężyk P. (red.) 2016. Atlas pokrycia terenu i przewietrzania Krakowa. Urząd Miasta Krakowa, Kraków: 1-522.
• Baścik J., Zgud K. 1984. Ocena warunków klimatycznych zespołu mieszkaniowego na przykładzie osiedla XXX-lecia PRL w Krakowie. Biuletyn Instytutu Kształtowania Środowiska 3-4.
• Bokwa A. 2010a. Effects of air pollution on precipitation in Kraków (Cracow), Poland in the years 1971–2005. Theoretical and Applied Climatology 101, 3-4: 289-302.
• Bokwa A. 2010b. Wieloletnie zmiany struktury mezoklimatu miasta na przykładzie Krakowa. Insty-tut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków: 1-258.
• Bokwa A. 2011a. Impact of relief on air temperature in urban area. Prace i Studia Geograficzne 47: 347-354.
• Bokwa A. 2011b. The Urban Heat Island in Kraków, Poland: Interaction between Land Use and Re-lief. Moravian Geographical Reports 19, 3: 2-7.
• Bokwa A. 2016. Klimat Krakowa. W: K. Bajorek-Zy-droń, P. Wężyk (red.) Atlas pokrycia terenu i przewietrzania Krakowa. Urząd Miasta Krakowa, Kraków: 19.
• Bokwa A., Limanówka D. 2000. Weather observations carried by Michał of Wiślica in Cracow in the years 1527–1551. Prace Geograficzne IG UJ 105: 9-18.
• Bokwa A., Matuszyk K. 2007. Zmiany promieniowa-nia całkowitego w Krakowie i Gaiku-Brzezowej. Pamiętnik Puławski 144: 5-12.
• Bokwa A., Dobrovolny P., Gal T., Geletic J., Gulyas A., Hajto M.J., Hollosi B., Kielar R., Lehnert M., Skarbit N., Stastny P., Svec M., Unger J., Vysoudil M., Walawender J.P., Zuvela-Aloise M., Burian L. 2015a. Modelling the impact of climate change on heat load increase in Central European cities. 9th International Conference on Urban Climate jointly with 12th Symposium on the Urban Environment, 20-24 July 2015, Toulouse, France, Presentations. Wyd. Interna-tional Association for Urban Climate, World Meteorological Organization, American Me-teorological Society, Centre National de la Recherche Stientifique, MeteoFrance: 1-5.
• Bokwa A., Hajto M.J., Walawender J.P., Szymanow-ski M. 2015b. Influence of diversified relief on the urban heat island in the city of Kraków, Poland. Theoretical and Applied Climatology 122, 1: 365-382.
• Bokwa A., Limanówka D., Wibig J. 2001. Pre-instrumental weather observations in Poland in the 16th and 17th centuries. W: P.D. Jones, A.E.J. Ogilvie, T.D. Davies, K.R. Briffa (red.) History and Climate: Memories of the Future? Kluwer Academic/Plenum Publishers, New York, Boston Dordrecht, London, Moscow: 9-27
• Bokwa A., Wypych A., Hajto M. 2018a. Role of Fog in Urban Heat Island Modification in Kraków, Poland. Aerosol and Air Quality Research 18: 178-187.
• Bokwa A., Wypych A., Hajto M. 2018b. Impact of Natural and Anthropogenic Factors on Fog Frequency and Variability in Kraków, Poland in the Years 1966–2015. Aerosol and Air Quality Research 18: 165-177.
• Dębicka K. 1998. Pionowe gradienty temperatury w obszarze sodarowych ech warstw dolnych – analiza serii pomiarów. Wiadomości IMGW XXI (XLII), 1: 161-166.
• Dębicka K. 1999. Częstotliwość występowania dni z całodziennymi inwersjami w Krakowie. Wiadomości IMGW XXII (XLIII), 3: 93-105.
• Drużkowski M. 1992. Wpływ ukształtowania terenu i miejskiej wyspy ciepła na stosunki termiczne Krakowa i okolic. Folia Geographica. Series Geographica-Physica 23: 55-63.
• Dworak Z., Polański B., Ziobroń A. 2000. Zmiany elementów meteorologicznych w aglomeracjach miejskich pod wpływem zanieczyszczeń atmosferycznych (na przykładzie Krakowa). Przegląd Geofizyczny XLV, 1: 63-69.
• Falarz M. 1998. Wieloletnia zmienność pokrywy śnieżnej w Krakowie na tle zmian w obszarach podmiejskich. Acta Geographica Lodziensia, Folia Geographica Physica 3: 473-481.
• Glaser R., Brázdil R., Pfister C., Dobrovolný P., Bar-riendos Vallvé M., Camuffo D., Kotyza O., Bokwa A., Limanówka D., Rácz L., Rodrigo F.S. 1999. Seasonal temperature and precipitation fluctuations in selected parts of Europe during the sixteenth century. Climatic Change 43, 1: 169-200.
• Glossary of Meteorology. 2018. American Meteorological Society, http://glossary.ametsoc.org/wiki/ Main_Page [dostęp: 28.07.2018]
• Godłowska J., Tomaszewska A.M., Hajto M. 2008. Związek wysokości imisji zanieczyszczeń w Krakowie z warunkami w miejskiej warstwie granicznej, określonymi na podstawie danych sodarowych. W: K. Kłysik, J. Wibig, K. Fortuniak (red.) Klimat i bioklimat miast. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź: 455-465.
• Hajto M., Rozwoda W. 2010. Wykorzystanie danych sodarowych do oceny warunków rozprzestrze-niania się zanieczyszczeń w warstwie granicz-nej atmosfery w Krakowie. W: Ochrona powietrza w teorii i praktyce. Tom 2. Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska Polskiej Akademii Nauk, Zabrze: 81-92.
• Hess M. 1965. Piętra klimatyczne w polskich Karpa-tach Zachodnich. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Geograficzne 11: 1-267.
• Hess M. 1967a. Klimat terytorium miasta Krakowa. Folia Geographica. Series Geographica-Phys-ica 1: 35-96.
• Hess M. 1967b. O stosunkach termicznych Krakowa (1780–1963). Przegląd Geofizyczny XII (XX), 3-4: 311-330.
• Hess M. 1969. Klimat podregionu miasta Krakowa. Folia Geographica. Series Geographica-Phys-ica 3: 5-65.
• Hess M. 1974a. Klimat aglomeracji krakowskiej. Zeszyty Naukowe Akademii Górniczo-Hutniczej 361, seria Sozologia i Sozotechnika 1: 79-93.
• Hess M. 1974b. Klimat Krakowa. Folia Geographica. Series Geographica-Physica 8: 45-102.
• Hess M., Olecki Z. 1990a. Wpływ zanieczyszczenia powietrza na stosunki radiacyjne w Krakowie. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskie-go, Prace Geograficzne 77: 29-42.
• Hess M., Olecki Z. 1990b. Niektóre aspekty klimatu miasta Krakowa i możliwości jego poprawy. W: M. Gumińska, A. Delorme (red.) Klęska ekologiczna Krakowa. Polski Klub Ekolo-giczny, Kraków: 141-154.
• Hess M., Leśniak B., Olecki Z., Rauczyńska-Olecka D. 1980. Wpływ krakowskiej aglomeracji miej-sko-przemysłowej na promieniowanie sło-neczne dochodzące do powierzchni Ziemi. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Geograficzne 51: 7-73.
• Kowanetz L. 2007. Stosunki anemologiczne. W: D. Matuszko (red.) Klimat Krakowa w XX wieku. Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków: 149-167.
• Kożuchowski K. 1995. The development of an urban effect in the long-term changes in temperature in Cracow. W: K. Kłysik (red.) Klimat i bioklimat miast. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź: 153-162.
• Kożuchowski K., Trepińska J. 1986a. Fluktuacje opa-dów atmosferycznych w Krakowie w okresie 1881–1980. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ja-giellońskiego, Prace Geograficzne 64: 7-20.
• Kożuchowski K., Trepińska J. 1986b. Niektóre aspekty wieloletniej zmienności temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w Krako-wie, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagielloń-skiego, Prace Geograficzne 67: 33-44.
• Lewińska J. 1967. Opady atmosferyczne w Wielkim Krakowie. Prace Państwowego Instytutu Hydrologiczno-Meteorologicznego 91: 19-28.
• Lewińska J. 1979. Termiczne zanieczyszczenie środo-wiska na przykładzie regionu krakowskiego. Folia Geographica. Series Geographica-Physica 12: 93-101.
• Lewińska J. 1984. Struktura termiczna powietrza nad Krakowem. Biuletyn Instytutu Kształtowania Środowiska 3-4: 46-52.
• Lewińska J. 1996. Geneza i rozwój miejskiej wyspy ciepła w Krakowie oraz możliwości jej minimalizacji. Folia Geographica. Series Geographica-Physica 26-27 (1994/1995): 75-87.
• Lewińska J., Zgud K. 1980. Wyspa ciepła na tle zespołów urbanistycznych Krakowa. Przegląd Geofizyczny XXV (XXXIII), 3-4: 283-294.
• Lewińska J., Bartosik J., Baścik J., Czerwieniec M., Zgud K. 1982. Wpływ miasta na klimat lokalny (na przykładzie aglomeracji krakowskiej). Instytut Kształtowania Środowiska, Warszawa: 1-162.
• Lewińska J., Zgud K., Baścik J., Wiatrak W. 1990. Klimat obszarów zurbanizowanych. Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej, War-szawa: 1-171.
• Limanówka D. 2001. Rekonstrukcja warunków klima-tycznych Krakowa w pierwszej połowie XVI wieku. Materiały Badawcze IMGW, seria Meteorologia 33: 1-176.
• Matuszko D. (red.) 2007. Klimat Krakowa w XX wieku. Instytut Geografii i Gospodarki Prze-strzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków: 1-251.
• Matuszko D. 2009. Wpływ zachmurzenia na usłonecz-nienie i całkowite promieniowanie słoneczne na przykładzie krakowskiej serii pomiarów. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków: 1-232.
• Matuszko D., Wojkowski J. 2007. Zróżnicowanie przestrzenne wybranych cech klimatu Krakowa. W: D. Matuszko (red.) Klimat Krakowa w XX wieku. Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków: 201-204.
• Matuszko D., Piotrowicz K., Kowanetz L. 2015. Kli-mat. W: M. Baścik, B. Degórska (red.) Środowisko przyrodnicze Krakowa: Zasoby – Ochrona – Kształtowanie. Instytut Geografii i Gospo-darki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków: 81-108.
• Michniewski A. 2000. Porównanie wartości temperatury minimalnej w Krakowie-Ogrodzie Botanicznym i w Balicach w latach 1966−1995. Prace Geograficzne IG UJ 105: 125-136.
• Milata S. 1959. Częstotliwość inwersji względnych temperatury powietrza w Krakowie w latach 1954, 1955 i 1957. Przegląd Geofizyczny IV (XII), 1: 19-37.
• Morawska-Horawska M. 1978a. Orografia a pionowy rozkład kierunków wiatru i rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń powietrza w Krakowie. Człowiek i środowisko 2, 2: 87-96.
• Morawska-Horawska M. 1978b. Struktura termiczna dolnej części troposfery i jej wpływ na zanie-czyszczenie powietrza w Krakowie. Człowiek i środowisko 2, 1: 61-85.
• Morawska-Horawska M. 1980. Przypadek wystąpie-nia opadów atmosferycznych wywołanych czynnikami antropogennymi. Przegląd Geofizyczny XXV (XXXIII), 1: 67-70.
• Morawska-Horawska M. 1991. Wpływ rozwoju miast i globalnego ocieplenia na wzrost temperatury powietrza w Krakowie w 100-leciu 1881−1980. Przegląd Geofizyczny XXXVI, 4: 321-327.
• Morawska-Horawska M., Cebulak E. 1981. Badania pionowego zasięgu miejskiej wyspy ciepła nad Krakowem. Folia Geographica. Series Geographica-Physica 14: 43-50.
• Morawska-Horawska M., Lewik P. 2003. Wpływ wysokości i ukształtowania terenu na zróżnicowanie warunków meteorologicznych w Krakowie. W: J. Lach (red.) Dynamika zmian środowiska geograficznego pod wpływem antropopresji. Instytut Geografii Akademii Pedagogicznej w Krakowie, Kraków: 85-94.
• Muskała P., Sobik M., Błaś M., Polkowska Ż., Bokwa A. 2015. Pollutant deposition via dew in urban and rural environment, Cracow, Poland. Atmospheric Research 151: 110-119.
• Niedźwiedź T., Obrębska-Starklowa B. 1987. Stan i wyniki badań z zakresu klimatologii w ośrodku krakowskim. Folia Geographica. Series Geographica-Physica 19: 33-63.
• Niedźwiedź T., Obrębska-Starklowa B., Olecki Z. 1984. Stosunki bioklimatyczne Krakowa. Problemy Uzdrowiskowe 1/2: 143-151.
• Obrębska-Starklowa B., Olecki Z., Trepińska J. 1997. Uwarunkowania klimatyczne w aspekcie rozwoju terytorialnego i przemysłowego Krakowa. W: B. Domański, A. Jackowski (red.) Geografia, człowiek, gospodarka. Instytut Geografii Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków: 232-242.
• Obrębska-Starklowa B., Trepińska J. 1999. Meteorologia i klimatologia. W: B. Kortus, A. Jackow-ski, K. Krzemień (red.) Rozwój i dorobek nauk geograficznych w Uniwersytecie Jagiellońskim. Instytut Geografii Uniwersytetu Jagiel-lońskiego, Kraków: 139-210.
• Olechnowicz-Bobrowska B., Skowera B., Wojkowski J., Ziernicka-Wojtaszek A. 2005. Warunki opadowe na stacji agrometeorologicznej w Garlicy Murowanej. Acta Agrophysica 6, 2: 455-463.
• Olecki Z. 1992. Przezroczystość atmosfery w krakow-skiej aglomeracji miejsko-przemysłowej. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Geograficzne 90: 23-34.
• Olejniczak J. 2001. Sezonowe zróżnicowanie dobo-wego przebiegu temperatury powietrza w obszarze miejskim i wiejskim na przykładzie Krakowa i Gaika-Brzezowej. Folia Geographica. Series Geographica-Physica 31-32: 73-84.
• Pajek M. 2000−2001. Charakterystyka pokrywy śnież-nej w obszarze miejskim i wiejskim na przykładzie Krakowa i Gaika-Brzezowej. Folia Geographica. Series Geographica-Physica 31-32: 85-99.
• Piotrowicz K. 2010. Sezonowa i wieloletnia zmienność typów pogody w Krakowie. Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków: 1-314.
• Projekt badawczy nr N 305 099 32/3408 pt. „Zróżnicowanie przestrzenne warstwy granicznej at-mosfery na przykładzie Wrocławia i Krakowa”. 2010. Uniwersytet Wrocławski, Wydział Nauk o Ziemi i Kształtowania Środowi-ska, Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego, Zakład Klimatologii i Ochrony Atmos-fery, Wrocław: 1-273.
• Sekuła P. 2017. Symulacja wysokiej rozdzielczości pól meteorologicznych dla obszaru Krakowa za pomocą modelu WRF. Praca magisterska, Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków: 1-82.
• Skrzypski J., Kamiński W. 1998. Miejska wyspa cie-pła w Krakowie w świetle zastosowania sztucz-nych sieci neuronowych do opisu pola temperatury powietrza w Europie. Acta Universitatis Lodziensis, Folia Geographica Physica 3: 519-529.
• Skublicka L. 2003a. Occurrence of Temperature Inver-sions in Conditions of the Urban Climate in Cracow. W: J. Pyka, M. Dubicka, A. Szczepankiewicz-Szmyrka, M. Sobik, M. Błaś (red.) Man and climate in the 20th century. Acta Universitatis Wratislaviensis No 2542, Studia Geograficzne 75: 497-504.
• Skublicka L. 2003b. The vertical temperature gradients in the autumn/winter season in Cracow, Poland. W: Z. Górka (red.) Changes of geographical environment and those of the socio-economic phenomena. Prace Geograficzne IGiGP UJ 112: 81-92.
• Tomaszewska A.M. 1994. Zależność stężeń zanieczyszczeń atmosfery w Krakowie od wybra-nych elementów meteorologicznych w okresie grzewczym 1992/1993. Wiadomości IMGW XVII (XXXVIII), 3: 5-17.
• Trepińska J. 1991. Pionowe zróżnicowanie minimalnych temperatur powietrza w warunkach klimatu Krakowa. Acta Universitatis Wratislaviensis No 1213, Prace Instytutu Geogra-ficznego, Seria A – Geografia Fizyczna 5: 251-255.
• Trepińska J. (red.) 1997. Wahania klimatu w Krakowie (1792–1995). Instytut Geografii Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków: 1-205.
• Trepińska J., Skublicka L. 2001. Warunki synoptyczne występowania inwersji termicznych w Krakowie w sezonie jesienno-zimowym. Przegląd Geofizyczny XLVI, 4: 351-361.
• Twardosz R. 1996. Wpływ obszarów zurbanizowa-nych na liczbę dni z opadem śladowym na przykładzie Krakowa. Materiały Konferencji Naukowej „Metody badań wpływu czynników antropogenicznych na warunki klimatyczne i hydrologiczne w obszarach zurbanizowanych”, Katowice, 12−14.09.1996 r.: 175-183.
• Twardosz R. 2005. Dobowy przebieg opadów atmos-ferycznych w ujęciu synoptycznym i probabilistycznym na przykładzie Krakowa (1886–2002). Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków: 1-176.
• Walawender J., Hajto M. 2009. Assessment of thermal conditions in urban areas with use of different satellite data and GIS. 2009 EUMETSAT Meteorological Satellite Conference, Bath, UK, 21−25 September 2009.
• Walawender J.P., Szymanowski M., Hajto M.J., Bokwa A. 2014. Land Surface Temperature Patterns in the Urban Agglomeration of Krakow (Poland) Derived from Landsat-7/ETM+ Data. Pure and Applied Geophysics 171, 6: 913-940.
• Walczewski J. 1984. Charakterystyka warstwy granicznej atmosfery nad Krakowem w oparciu o wyniki sondażu akustycznego. Materiały Badawcze IMGW, seria Meteorologia 10: 1-147.
• Walczewski J. (red.) 1994. Charakterystyka warstwy granicznej atmosfery nad miastem (na przykładzie Krakowa). Materiały Badawcze IMGW, seria Meteorologia 22: 1-109.
• Walczewski J., Feleksy-Bielak M., Dębicka K., Śliwińska U. 2000. Wskaźniki meteorologicznych warunków dyspersji zanieczyszczeń powietrza i ich zmienność w Krakowie w latach 1990− 1999. Wiadomości IMGW XXIII (XLIV), 3: 13-27.
• Warakomski W. 1984. Refleksje na temat metod badania klimatu miast. Materiały I Ogólnopolskiej Konferencji nt. Klimat i bioklimat miast, Łódź, 22-24 listopada 1984 r. Uniwersytet Łódzki, Łódź: 21-28.
• Wiatrak W. 1984. Przemysłowa emisja ciepła sztucz-nego na przykładzie Huty im. Lenina. Biuletyn Instytutu Kształtowania Środowiska 3-4: 53-62.
• Wojkowski J. 2008. Wpływ pokrycia i użytkowania terenu na kształtowanie się warunków termicznych w Krakowie. W: K. Kłysik, J. Wibig, K. Fortuniak (red.) Klimat i bioklimat miast. Wy-dawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź: 113-122.