Kapitał francuski w Polsce międzywojennej. Stan badań i postulaty badawcze

• Authors: Łazor Jerzy

Title variants

EN

French capital in inter-war Poland. The current state of research and new postulates

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Francja była jednym z najważniejszych źródeł inwestycji i pożyczek zagranicznych w międzywojennej Polsce, dostarczającym pieniędzy na wyposażenie armii, kluczowe przedsięwzięcia infrastrukturalne i finansującym znaczną część przemysłu, zwłaszcza wydobywczego. Ceną, jaką płaciła Druga Rzeczpospolita za tę rolę kapitału francuskiego, była imperialna polityka Francji wobec państwa polskiego, której niektóre elementy można porównać do kolonializmu. Dotychczasowe piśmiennictwo na ten temat powstawało w trzech środowiskach: historiografii polskiej, francuskiej i międzynarodowej. Każdy z tych obszarów badawczych rozwijał się w pewnym stopniu niezależnie. Historycy korzystali z innych zestawów źródeł, zadawali innego rodzaju pytania oraz nie zawsze znali wyniki badań kolegów z innych krajów. Tekst pokazuje luki w istniejącej historiografii oraz proponuje dalsze kierunki badań w odwołaniu do dwóch głównych kontekstów interpretacyjnych: kapitału francuskiego jako części szerszego problemu roli kapitałów zagranicznych w międzywojennej Polsce oraz polityki francuskiej jako formy imperializmu ekonomicznego. Poza brakiem syntezy, która oceniłaby znaczenie kapitału francuskiego dla polskiej gospodarki, a także dokonała reinterpretacji imperialnej historiografii z uwzględnieniem polskiej sprawczości, autor wskazuje na dwie istotne luki. Po pierwsze, obecna historiografia nie odpowiada na ważne pytania dotyczące mechanizmów francuskiej dominacji, porównania funkcjonowania przedsiębiorstw z francuskim kapitałem z działaniami innych firm, konfrontacji aktywności francuskiego kapitału w Polsce z jego aktywnością w innych państwach regionu, wreszcie – reakcji na działalność Francuzów w Polsce oraz jej wpływu na polską tożsamość. Po drugie, do wykorzystania pozostają istotne nowe źródła. Wśród nich najważniejszym jest polska prasa międzywojenna, w której znaleźć można setki artykułów na temat kapitału francuskiego, zwłaszcza w kontekście głównych afer. Kolejną grupą źródeł są interwencje dyplomatyczne francuskich firm w ministerstwach spraw zagranicznych obydwu krajów.

EN

France was a major source of capital for interwar Poland, providing funds for military matériel, key infrastructural investments, as well as for industry. On the other hand, France pursued an imperialist policy towards Poland, sometimes likened to colonialism. Conventional scholarship on the topic was born within three historiographies: Polish, French, and international, which evolved to some degree independently. Historians used different sources, asked different questions, and only partially knew the works of their peers from other countries. The article shows gaps in existing scholarship and suggests new directions of research, based on an analysis of two main interpretative contexts. One, which places French capital in the broader field of foreign capital activities in Poland, and the other, which focuses on the imperial dimension of French policy. Apart from the lack of a synthesis, which would account for the role of French capital in interwar Poland, and reconsider the imperialist interpretation by taking Polish agency into account, the author points to two gaps. Existing research does not adequately analyse important topics, such as the mechanisms of French domination; comparisons of French activities with those of companies from other countries, as well as French companies in other states of the region; reactions to French capital in Poland, and the way it shaped Polish identity. Second, important sources remain underutilized, such as the Polish interwar daily press, which contains hundreds of articles on the French, and diplomatic interventions of French companies in the ministries of foreign affairs in both countries.

Keywords

PL

kapitały zagraniczne; inwestycje; imperializm; Druga Rzeczpospolita; Trzecia Republika

EN

foreign capital; investment; imperialism; Second Polish Republic; Third French Republic

• Publisher: Uniwersytet Rzeszowski. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego
• Journal: UR Journal of Humanities and Social Sciences
• Year: 2019
• Issue: 1(10)
• Pages: 29-52

Contributors

author

Łazor Jerzy

• Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, ul. Wiśniowa 41, lok. 74, 02-520 Warszawa

References

• Adamthwaite A.P., 1995, Grandeur and misery: France’s bid for power in Europe 1914-1940, Arnold, London.
• Barbier J.B., 1951, Un frac de Nessus, Rome.
• Bariéty J., 1974, Industriels allemands et industriels français à l’époque de la République de Weimar, „Revue d’Allemagne et des pays de langue allemande”, nr 2.
• Barjot D., 1989, La grande entreprise française de travaux publics (1883–1974): constraintes et stratégies, praca doktorska obroniona w Université de Paris IV, Sorbonne, Paris.
• Barjot D., 1990, Les entreprises françaises de travaux publics face à l’exportation [w:] Le négoce international (XIIIe-XXe siècles), red. F.M. Crouzet, Economica, Paris.
• Błahut K.J., 1975, Polsko-niemieckie stosunki gospodarcze w latach 1919–1939, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Bułhak H., 1993, Polska – Francja: z dziejów sojuszu 1922–1939. Cz. 1 (1922–1932), Wydawnictwa Fundacji „Historia pro Futuro”, Warszawa.
• Bułhak H., 2000, Polska – Francja: z dziejów sojuszu 1933–1936, Wydawnictwo Neriton, Warszawa.
• Burnel A., 1995, La société de construction des Batignolles de 1914 à 1939: histoire d’un déclin, Droz, Genève.
• Chełstowski Z., 1936, Zagadnienie obcych kapitałów w Polsce, Włocławek.
• Ciałowicz J., 1971, Polsko-francuski sojusz wojskowy: 1921–1939, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Les conséquences des traités de paix de 1919-1920 en Europe centrale et sud-orientale: colloque de Strasbourg, 24-26 mai 1984, 1987, red. I. Hunyadi, J.-P. Bled, P. Ayçoberry, Association des publications près les universités de Strasbourg, Strasbourg.
• Dąbrowski P., 2014, „Panama żyrardowska” w okresie dwudziestolecia międzywojennego – wyrok Sądu Obywatelskiego w sprawie Aleksandra Lednickiego, „Studia Iuridica Lublinensia”, t. 21, nr 1.
• Duroselle J.B., 1983, Politique étrangère de la France: la décadence, 1932–1939, Éditions du Seuil, Paris.
• Dyplomaci II RP w świetle raportów Quai d’Orsay, 1993, red. J. Łaptos, Pax, Warszawa.
• Garlicki A., Nałęcz T., Władyka W., 1978, Druga Rzeczpospolita w powojennych badaniach historyków polskich, „Przegląd Historyczny”, t. 69, nr 3.
• Grzyb M., 1978, Narodowościowo-polityczne aspekty przemian stosunków własnościowych i kadrowych w górnośląskim przemyśle w latach 1922–1939, Uniwersytet Śląski, Katowice.
• La guerre polono-soviétique de 1919–1920: Colloque organisé par le Laboratoire de Slavistique (Laboratoire associé au CRNS), Paris – 4 Mai 1973, 1975, Paris.
• Hilchen F., 1920, Rola kapitału zagranicznego w Polsce, „Ekonomista”, nr 1.
• Hovi K., 1975, Cordon sanitaire or barrière de l’est?: the emergence of the New French Eastern European alliance policy, 1917-1919, Turun yliopisto, Turku.
• Hovi K., 1984, Alliance de revers: stabilization of France’s Alliance Policies in East Central Europe 1919–1921, Turun Yliopisto, Turku.
• Hulka-Laskowski P., 1934, Mój Żyrardów: z dziejów polskiego miasta i z życia pisarza, J. Przeworski, Warszawa.
• Jarosz A., 2001, Bibliografia prac Profesora Zbigniewa Landaua [w:] Między gospodarką a polityką. Księga jubileuszowa Pana Profesora Zbigniewa Landaua, red. W. Morawski, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa.
• Kapica W., 2017, Polska międzywojenna w pracach Franciszka Ryszki z lat 1950–1996, „Klio Polska. Studia i Materiały z Dziejów Historiografii Polskiej”, nr 9.
• Karaś R., 1986, Ostatni odruch, Wydaw. Min. Obrony Narodowej, Warszawa.
• Kofman J., 1975, Koła wielkoprzemysłowe a kwestia kapitałów obcych w okresie 1920–1939, „Kwartalnik Historyczny”, t. 82, nr 2.
• Kornat M., Schramm T., 2010, La politique étrangère de la Pologne 1918–1939 en débat : Les dilemmes et les réalités, „Revue d’Histoire Diplomatique”, t. 124, nr 4.
• Kożuchowski J., 1928, Kapitał zagraniczny w przemyśle polskim, „Przemysł i Handel”, Warszawa.
• Krzywicka I., 1998, Sąd idzie, Czytelnik, Warszawa.
• Kukułka J., 1970, Francja a Polska po traktacie wersalskim: 1919–1922, Książka i Wiedza, Warszawa.
• Laforest C., 1999, Kulisy zrzeczenia się przez Polskę czwartej raty pożyczki francuskiej w 1925 r., „Dzieje Najnowsze”, t. 31, nr 3.
• Laforest C., 2001, La stratégie française et la Pologne (1919–1939). Aspects économiques et implications politiques, praca doktorska obroniona w Université Paris 1 Panthéon-Sorbonne, Paris.
• Laforest C., 2003, La stratégie française et la Pologne (1919–1939). Aspects économiques et implications politiques, „Histoire, économie et société”, t. 22, nr 3.
• Landau Z., 1961, Polskie zagraniczne pożyczki państwowe 1918–1926, Książka i Wiedza, Warszawa.
• Landau Z., 1962, Stosunek rządów pomajowych do napływu kapitałów zagranicznych do Polski, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka”, nr 3–4.
• Landau Z., 1963, Plan stabilizacyjny 1927–1930. Geneza, założenia, wyniki, Książka i Wiedza, Warszawa.
• Landau Z., 1965, Wpływ kapitałów obcych na gospodarkę polską 1918–1939 (uwagi ogólne), „Finanse”, nr 1.
• Landau Z., 2012, Czego jeszcze nie wiemy o gospodarce Drugiej Rzeczypospolitej [w:] Ekonomia, społeczeństwo, polityka. Studia ofiarowane prof. dr. hab. Januszowi Kalińskiemu w 70. rocznicę urodzin, red. A. Zawistowski, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa.
• Landau Z., Tomaszewski J., 1959, Misja prof. A. Benisa, „Teki Archiwalne”, t. 6.
• Landau Z., Tomaszewski J., 1964, Kapitały obce w Polsce 1918–1939: materiały i dokumenty, Książka i Wiedza, Warszawa.
• Landau Z., Tomaszewski J., 1967, Stan i perspektywy badań nad historią gospodarczą Polski międzywojennej, „Kwartalnik Historyczny”, t. 74, nr 2.
• Landau Z., Tomaszewski J., 1968, Anonimowi władcy: z dziejów kapitału obcego w Polsce 1918–1939, Wiedza Powszechna, Warszawa.
• Landau Z., Tomaszewski J., 1983, Sprawa żyrardowska: przyczynek do dziejów kapitałów obcych w Polsce międzywojennej, Książka i Wiedza, Warszawa.
• Laroche J., 1953, La Pologne de Pilsudski: Souvenirs d’une ambassade 1926–1935, Flammarion, Paris.
• Lenin W., 1980, Imperializm jako najwyższe stadium kapitalizmu. Szkic popularny, „Książka i Wiedza”, Warszawa.
• Łaptos J., 1983, Francuska opinia publiczna wobec spraw polskich w latach 1919–1925, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
• Majcher-Ociesa E., 2015, Strajk w fabryce „Union Textile” Spółka Akcyjna w Częstochowie 28 sierpnia 1928 r. [w:] Pomiędzy światem polityki a życiem naukowym.
• Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Wojciechowi Saletrze, t. II: Historia, administracja publiczna i nauki prawne, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Kielce.
• Marguerat, P., 1988, Banque de France et Politique de Puissance Dans l’entre-Deux-Guerres: Les Stabilisations Monétaires En Europe Orientale, 1927–1931’, „Relations Internationales”, no. 56.
• Mazur W., 2013, Droga do Rambouillet: zabiegi o francuski kredyt zbrojeniowy na modernizację Wojska Polskiego (jesień 1935–jesień 1936), „Przegląd Historyczno--Wojskowy”, nr 2.
• Meyer R.H., 1970, Bankers’ diplomacy; monetary stabilization in the twenties., Columbia University Press, New York.
• Michowicz W., 1961, Afera żyrardowska z 1934 r. Przyczynek do działalności kapitału francuskiego w w Polsce, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego. Nauki Humanistyczno-Społeczne”, nr 21.
• Michowicz W., 1980, Międzynarodowe tło tzw. afery żyrardowskiej 1934 r. [w:] Żyrardów 1829–1945, red. I. Pietrzak-Pawłowska, PWN, Warszawa.
• Mihout M., 1990, Les capitaux français dans la Pologne de l’entre-deux-guerres, Club Polonia-Nord, Lille.
• Mihout-Natar M., 2002, L’intervention des capitaux français dans la Pologne de la Seconde République (1918–1939) : contribution à l’histoire de l’impérialisme économique français en Europe centrale, praca doktorska obroniona w Université Charles de Gaulle - Lille III, Lille.
• Mihout-Natar M., 2004, L’intervention des capitaux français dans la Pologne de la Seconde République (1918–1939): contribution à l’histoire de l’impérialisme économique français en Europe Centrale, „Revue des études slaves”, t. 75, nr 2.
• Miłosz C., 2004a, Przeciwko nim. Z powodu procesu Blachowskiego, zabójcy Gastona Koehler-Badin [w:] Wiersze, t. I, Znak, Kraków.
• Miłosz C., 2004b, Zniewolony umysł, Mediasat Poland, Kraków.
• Miłosz C., 2011, Wyprawa w Dwudziestolecie, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
• Morawski W., 1996, Bankowość prywatna w II Rzeczypospolitej, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa.
• Noël L., 1946, L’Agression allemande contre la Pologne: Une ambassade à Varsovie, 1935–1939, Paris.
• Nötel R., 1974, International Capital Movements and Finance in Eastern Europe 1919–1949, „VSWG: Vierteljahrschrift für Sozial- und Wirtschaftsgeschichte”, t. 61, nr 1.
• Nötel R., 1986, International Credit and Finance [w:] The Economic History of Eastern-Europe 1919–1975, v. II. Interwar Policy, The War, and Reconstruction, red. M.C. Kaser, E.A. Radice, Clarendon Press, Oxford.
• Pasztor M., 1999a, Główne elementy obrazu Polaka w oczach francuskich elit politycznych w okresie międzywojennym, „Dzieje Najnowsze”, t. 31, nr 3.
• Pasztor M., 1999b, Polska w oczach francuskich kół rządowych w latach 1924–1939, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa.
• Pietkiewicz Z., 1931 Kapitały obce w życiu gospodarczym Polski, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, nr 4.
• Pietrzak-Pawłowska I., 1977, Les investissements français en Pologne [w:] La position internationale de la France: aspects économiques et financiers, XIXe–XXe siècles, red. M. Lévy-Leboyer, Éditions de l’École des hautes études en sciences sociales, Paris.
• Ponty J., 2005, Polonais méconnus: histoire des travailleurs immigrés en France dans l’entre-deux-guerres, Publications de la Sorbonne, Paris.
• Pszczółkowski S., 1927, Kredyty zagraniczne i ich rola w polskiej polityce kredytowej, „Przemysł i Handel”, Warszawa.
• Puczyński B., 1961, „Częstochowianka”. Gospodarka kapitału francuskiego oraz hitlerowskiego zarządu powierniczego w latach 1900–1944, s.n., Częstochowa.
• Royal Institute of International Affairs, 1937, The problem of international investment: a report by a study group of members of the Royal Institute of International Affairs., Oxford University Press, London.
• Schmitt C., 2000, Teologia polityczna i inne pisma, Znak, Fundacja im. Stefana Batorego, Kraków–Warszawa.
• Schramm T., 1987, Francuskie misje wojskowe w państwach Europy Środkowej: 1919–1939, Wydaw. Naukowe, Poznań.
• Smerek M., 1933, Kapitały zagraniczne w bankowości polskiej, „Bank”, t. I, nr 1, 2.
• Soutou G.H., 1974, La politique économique de la France en Pologne (1920–1924), „Revue historique”, t. 251, nr 1(509).
• Soutou G.H., 1976, L’impérialisme du pauvre: la politique économique du gouvernement français en Europe Centrale et Orientale de 1918 à 1929. Essai d’interprétation,„Relations internationales”, nr 7.
• Soutou G.H., 1981, L’Alliance franco-polonaise (1925–1933): ou Comment s’en débarrasser, „Revue d’histoire diplomatique”, nr 2, 3, 4.
• Sprawy polskie na konferencji pokojowej w Paryżu w 1919 r., vol. I–III, 1965, red. R. Bierzanek, J. Kukułka, Warszawa.
• Stawecki P., 1967, Pożyczka francuska z 1936 roku, „Kwartalnik Historyczny”, nr 1.
• Szlajfer H., 2005, Droga na skróty: nacjonalizm gospodarczy w Ameryce Łacińskiej i Europie Środkowo-Wschodniej w epoce pierwszej globalizacji: kategorie, analiza, kontekst porównawczy, Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk, Warszawa.
• Szmidtke Z., 2005, „Skarboferm” 1922–1939: związki polityki z gospodarką, Państwowy Instytut Naukowy, Opole.
• Teichova A., 1974, An economic background to Munich: international business and Czechoslovakia 1918–1938, Cambridge University Press, London.
• Wandycz P.S., 1962, France and her Eastern Allies 1919-1925: French-Czechoslovak-Polish relations from the Paris Peace Conference to Locarno, The University of Minnesota Press, Minneapolis.
• Wandycz P.S., 1988, The Twilight of French Eastern Alliances, 1926–1936: French-Czechoslovak-Polish Relations from Locarno to the Remilitarization of the Rhineland, Princeton University Press: Princeton.
• Wellisz L., 1938, Foreign capital in Poland, George Allen & Unwin, London.
• Widernik M., 1984, Magistrala węglowa Śląsk-Gdynia i jej znaczenie w okresie międzywojennym, „Zapiski Historyczne”, t. 49.