Cygan czy Rom? Antropologiczna interpretacja sporu o słowa

• Authors: Ewa Nowicka , Maciej Witkowski

Title variants

EN

Gypsy or Roma? Anthropological Interpretation of the Dispute over Words

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Autorzy prac poświęconych mniejszości romskiej mają dylemat, jaką nazwą rozważanej grupy się posługiwać? W języku polskim to wybór między słowami „Romowie” i „Cyganie”. Wielu współczesnych liderów tej społeczności z Polski oczekuje posługiwania się wyłącznie nazwą „Romowie”, a określenie „Cyganie” traktuje jako pejoratywne i obraźliwe. Wśród polskich Romów są także zdecydowani przeciwnicy posługiwania się tą nazwą. Ten wewnętrzny etniczny spór splata się z romskimi dążeniami do uznania ich rozproszonej po świecie społeczności za naród i jest wyrazem emancypacji etnicznej oraz przemian, jakie wśród nich zachodzą, jak określa to Lech Mróz „romizacji Cyganów”. Autorzy tekstu starają się tę sytuację interpretować posługując się wynikami badań etnograficznych przeprowadzonych w romskich wspólnotach w Polsce.

EN

The authors who study Roma minorities analyse the dispute over the name of this group. In the Polish language there are two names: “Romowie” (Roma) and “Cyganie” (“Gypsies”). Many contemporary leaders of this community consider only the name “Romowie” appropriate and expect it to be used to refer to the group, arguing the name exists in the Romani language. They consider the notion “Cyganie” pejorative. There are, however, many opponents to the name “Romowie” among Roma, too. The dispute that unfolds within the community interlinks with the efforts Roma make to achieve the recognition of their globally scattered community as a nation. It is also an evidence of ethnic emancipation and transformations that the community experiences and that have been coined ‘Romanisation of “Cyganie”’ by Lech Mróz. The authors set out to interpret this situation using ethnographic material gathered among the Roma communities in Poland.

Keywords

PL

antropologia społeczna; nazewnictwo etniczne; Cyganie; Romowie; dyskurs etniczny

EN

Roma; social anthropology; ethnic names; Gypsies; ethnic discourse

• Publisher: Institute of Philosophy and Sociology, Polish Academy of Sciences
• Journal: Studia Socjologiczne
• Year: 2018
• Issue: 3(230)
• Pages: 179-203

Contributors

author

Ewa Nowicka

• Collegium Civitas

author

Maciej Witkowski

• Akademia WSB

References

• Barany, Zoltan. 2002. The East European Gypsies. Regime Change, Marginality, and Ethnopolitics. Cambridge: Cambridge University Press.
• Barker, Chris. 2005. Studia kulturowe. Teoria i praktyka. Tłum. A. Sadza. Kraków: WUJ.
• Barthes, Roland. 2000. Mitologie. Tłum. A. Dziadek. Kraków: Wydawnictwo KR.
• Bartosz, Adam. 1978. Niektóre elementy tradycyjnej gospodarki Cyganów. „Etnografia Polska” 2: 131–142.
• Bartosz, Adam. 1994. Nie bój się Cygana. Sejny: Pogranicze.
• Derrida, Jacques. 2004. Pismo i różnica. Tłum. K. Kłosiński. Kraków: KR.
• Eco, Umberto. 1972. Pejzaż semiotyczny. Tłum. A. Weinsberg. Warszawa: PIW.
• Fella, Stefano i Carlo Ruzza. 2013. Introduction: Anti-Racist Movements in the European Union: Between National Specificity and Europeanisation. W: Anti-Racist Movements in the EU: Between Europenisation and National Trajectories. S. Fella i C. Ruzza (red.). London: Palgrave, s. 1–31.
• Fraser, Angus. 2001. Dzieje Cyganów. Tłum. E. Klekot. Warszawa: PIW.
• Hastrup, Kirsten. 2008. Droga do antropologii. Między doświadczeniem a teorią. Tłum. E. Klekot. Kraków: WUJ.
• Howarth, David. 2008. Dyskurs. Tłum. A. Gąsior-Niemiec. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Jagiełło, Michał. 2004. Zadomowiony wędrowiec. W: E. Dębicki. Ptak umarłych. Warszawa: Biblioteka Narodowa, s. 5–6.
• Jashari, Sakibe. 2007. Together in Alliance – The Roma Ashkali Egyptians of Kosovo: The Challenges of a Unified Political Party. W: V. Nicolae i H. Slavik (red.). Roma Diplomacy. New York: Idebate Press, s. 219–232.
• Kapralski, Sławomir. 2012. Naród z popiołów. Pamięć zagłady a tożsamość Romów. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Kövecses, Zoltán. 2011. Język, umysł, kultura: praktyczne wprowadzenie. Tłum. A. Kowalcze-Pawlik i M. Buchta. Kraków: Universitas.
• Lakoff, George. 2011. Kobiety, ogień i rzeczy niebezpieczne: co kategorie mówią nam o umyśle. Tłum. M. Buchta, A. Kotarba i A. Skucińska. Kraków: Universitas.
• Langacker, Roland. 2009. Gramatyka kognitywna. Tłum. E. Tabakowska. Kraków: Universitas.
• Lentin, Alana. 2004. Racism and Anti-racism in Europe. London: Pluto Press.
• Liegeois, Jean-Pierre. 1994. Roma, Gypsies, Travellers. Strasburg: Council of Europe Publishing.
• Liegeois, Jean-Pierre. 2012. The Council of Europe and Roma: 40 years of action. Strasburg: Council of Europe Publishing.
• Lubecka, Anna. 2005. Tożsamość kulturowa Bergitka Roma. Kraków: Księgarnia Akademicka.
• Marushiakova, Elena i Vesselin Popov. 2009. Etnonimy i profesjonimy. Grupy Cyganów na Bałkanach. „Studia Romologica” 2: 177–198.
• Mile, Saimir. 2007. Rroma and Rroma-Related Groups: The Result of a Forced Natu-ralization under the Pressure of Politically Correct Vocabulary. W: V. Nicolae i H. Slavik (red.). Roma Diplomacy. New York: Idebate Press, s. 157–164.
• Mirga, Andrzej. 1978. Me som Rom, tumen san gadźe. „Etnografia Polska” 2: 177–183.
• Mirga, Andrzej. 1987. Kategoria „romanipen” a granice etniczne Cyganów. „Kultura i Społeczeństwo” 1: 195–205.
• Mirga, Andrzej i Lech Mróz. 1994. Cyganie: odmienność i nietolerancja. Warszawa: WN PWN.
• Mirga, Andrzej i Niculae Gheorghe. 1998. Romowie w XXI wieku. Studium polityczne. Kraków: Universitas.
• Mróz, Lech. 1978. Badanie dystansu etnicznego: Cyganie – Polacy. „Etnografia Polska” 2: 15–35.
• Mróz, Lech. 1986. Wyróżnianie grupy własnej przez Cyganów w Polsce: swojskość, inność, obcość. „Etnografia Polska” 1: 139–162.
• Mróz, Lech. 2007. Od Cyganów do Romów − z Indii do Unii Europejskiej. Warszawa: DIG.
• Nowicka, Ewa. 2003. Romowie o sobie i dla siebie. Nowe wyzwania i perspektywy. W: E. Nowicka (red.). Romowie o sobie i dla siebie. Nowe problemy i nowe działania w pięciu krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Warszawa: Nowy Dziennik, s. 9–28.
• Nowicka, Ewa i Maciej Witkowski. 2013. Retoryka antydyskryminacyjna w zmieniających się relacjach społeczeństwa większościowego z Romami. Przypadek Bergitka Roma we wsi karpackiej. „Studia Socjologiczne” 4: 143–164.
• Ostrowski, Łukasz. 2009. Mowa o rasizmie: pojęcie rasizmu we współczesnej polskiej prasie antyfaszystowskiej i skrajnie nacjonalistycznej. Warszawa: Trio.
• Radzewicz, Edyta. 2017. Prawo do drogi. Przypadek Trawelerów z miasta Galway [niepublikowana rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem Jacka Kurczewskiego w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych UW].
• Rokicki, Jarosław. 2002. Kolor, pochodzenie, kultura. Rasa i grupa etniczna w społeczeństwie Stanów Zjednoczonych Ameryki. Kraków: Universitas.
• Sahlins, Marshall. 2006. Wyspy historii. Tłum. I. Kołbon. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Sapir, Edward. 2010. Język: wprowadzenie do badań nad mową. Tłum. M. Buchta. Kraków: Universitas.
• Saussure, Ferdinand de. 1991. Kurs językoznawstwa ogólnego. Tłum. K. Kasprzyk. Warszawa: PWN.
• Witkowski, Maciej. 2008. Grupy cygańskie w międzykulturowym dyskursie na temat własnej kultury. „Kultura Współczesna” 2: 117–133.
• Witkowski, Maciej. 2009. Ruch antyrasistowski jako szansa dla narodów bezpaństwowych. W: E. Nowicka (red.). Kulturowa odmienność w działaniu: kultury i narody bez państwa. Kraków: ZW Nomos, s. 33–54.
• Witkowski, Maciej. 2016. Polityka i antropologia: praktyki integrowania Bergitka Roma w karpackich wioskach w Polsce. Kraków: Nomos.
• Wódz, Kazimiera i Maciej Witkowski. 2013. Civil Society and Anti-Discrimination Policy in a Homogenous Country: The case of Poland. W: S. Fella i C. Ruzza (red.). Anti-Racist Movements in the EU. Between Europeanization and National Trajectories. London: Palgrave, s. 182–208.